684 թուականի պատմութիւն

[ Խ. Հաստատելն ի հաւատս զՀոնաստանսն եպիսկոպոսին Իսրայեղի վարդապետական շնորհիւ, եւ նոցա քաղցրութեամբ ի ձեռն սքանչելեացն լսել ]
       1  Քանզի սատանայակուր ծառագոթի մոլորութեամբն աղճատեալ ազգն այն՝ ըստ հիւսիւսական ցրտամիտ մորոսութեանն՝ առասպելայաւդ եւ ստապաճոյճ կրաւնիւք զհեթանոսական պղտոր պաշտմունսն մեծ գոլ կարծէին, նաեւ զորոտընդոստ հրատեսակ շանթիցն ցայտմունս եւ զեթերակէզ այրեցմունս, եթէ մարդոյ դիպեսցի, թէ այլ ինչ նիւթեղինաց ձաւնեալ իմն, զնա ի պաշտաւն առեալ՝ նուիրեալ Քուար աստուծոյն համարէին ։ 2  Նոյնպէս սկայի ումեմն վայրագի անճոռնւոյ ձիախորով զոհիւք պաշտաւն մատուցանէին՝ կարդալով նմա Թանգրի խան աստուած, որում Պարսիկք Ասպանդիատն կոչեն։ 3  Բնաւին անթագաւոր միտս ունելով՝ գրթախաղաց լինէին զկնի ամենայն մոլորութեանցն. թմբուկք եւ շռիչք ի վերայ դիականացն եւ նրանակոտոր եւ դանակացիտ զայտիւքն եւ զանդամամբքն արիւնահոս գծմունք եւ մերկանդամ սրակոծութիւնք՝ դժոխոցն տեսարան, որ առ գերեզմանաւքն յածին այր առ այր եւ ջոկ առ ջոկ մարտատեսիկ հոլարանին։ 4  Եւ յոքնայեղց կաճառացն ըմբշամարտք եղեալ առ միմեանս՝ զեխութեանն կատարէին զընթացս ձիարձակ արշաւանաւք՝ այսր անդր ճախրելով. ոմանց՝ սուգ եւ կոծ, եւ ոմանց՝ խաղ ըստ այսամիտ սովորութեանն։
       5  Զխաղսն խաղային եւ զկաքաւսն յորդորէին զազիր գործովքն ընկղմեալք ի խոհերս խաւարայինս, կուրացեալք ի լուսոյ արաչին, քանզի կրակաց եւ ջրոց զոհէին եւ ճանապարհաց աստուածոց ոմանց, երկիր պագանէին լուսնի եւ ամենայն արարածոց, որ ինչ թուէր յաչս նոցա զարմանալի։ 6  Նոյնաւրինակ եւ Ափրոդիտական ցանկութեամբն զեղխեալք՝ ըստ հեթանոսական վայրենամիտ բարուցն՝ զհաւրակինն առնելով կանայս եւ զմի կին ունելով երկուց եղբարց, եւ պէսպէս կանայս առնէին բազում եւ անկրաւն կարգս ունելով եւ անկանոն խորհուրդս ։
       7  Որոց ոչ կարացեալ նկատել իմանալ զարեգակն արդարութեան, որ իբրեւ լսէր եւ տեսանէր զայն եւս չարեաց պաշարմունսն եւ զկռակործան անուղղայ սովորութիւնն, զցայգ եւ զցերեկ խնդրէր յԱստուծոյ վասն աշխարհին փրկութեան, թերեւս դարձի հնար գտանել մարթասցի ։ 8  Ապա ժամ ի հրամանէ նորա լինէր աստուածարեալ իրին, եւ ամենայն ազատակոյտ նախարարացն եւ ռամկացն Հոնաստանեաց գալ յերկրպագութիւն պաշտաման սրբոյ եկեղեցւոյ եւ լսել զպատգամս աստուածայինս, որոց անդ են ։ 9  Եւ անդ ժողովեալք այնուհետեւ ի տէրունական տունն՝ իշխանն եւ աշխարհախումբ բանակն՝ խնդրէին լսել բանս յեպիսկոպոսէն եւ ասէին ցմիմեանս. 10  «Եկա՛յք լուարո՛ւք ի սմանէ բանս մխիթարութեան, զի սա է առաջնորդ սուրբ հաւատոց քրիստոնէից, որ աւանդէ աշխարհի զպատգամս Հոգւոյն Սրբոյ»։
       11  Ապա իբրեւ տեսանէր զյաւժարամտութիւն նոցա եւ զմտադիւր ունկնդրութիւնն, սկսաւ ճառել նոցա ի վարդապետութենէ Գրոց աստուածայնոց եւ ասէ. 12  «Որդեա՛կք, դարձարո՛ւք առ Տէր եւ ծաներո՛ւք զՏէր Աստուած, զի ողորմեսցի եւ կեցուսցէ զձեզ, զի նա ինքն է Տէր եւ արարիչ ամենայնի։ 13  Ի բա՛ց թողէք այսուհետեւ զպղծութեան պաշտամունսդ, մի՛ մատուցանէք երկրպագութիւն արարածոց, զի սատանայական է ամենայնդ եւ կորուսիչ հոգւոց ։ 14  Զի ո՛չ ոք կարէ երկուց տէրանց ծառայել, եւ ո՛չ ոք կարէ զբաժակ Տեառն ըմբել եւ զբաժակ դիւաց, եւ չիք հնար ի սեղանոյ Տեառն վայելել եւ ի սեղանոյ դիւաց։ 15  Այլ զգիտութեան եւ զանգիտութեան մեղս ձեր մի՛ յիշեսցէ Աստուած, այլ արկցէ զձեզ ի բովս գիտութեան եւ ի խրատ արդարութեան։ 16  Որ լուսաւորեաց իսկ զամենայն տիեզերս աստուածընկալ աւազանաւն եւ մերժեաց զմէգ եւ զմառախուղ ի խաւարչական ազգացն հեթանոսաց՝ ծագելով ի նոսա զհաւատոյ ճշմարտութեան լոյս ։ 17  Նոյնպէս եւ զձեզ լուսաւորեսցէ իւրով ճառագայթարձակ շնորհաւքն, միայն թէ զանձինս ձեր մատուսջիք առաջի աստուածութեանն աներկեւան մտաւք, սիրով, արմատացեալք եւ հաստատեալք ի փառս Աստուածորդւոյն ։ 18  Խոստովանութեամբ Սրբոյ Երրորդութեանն հաւատացէք, զի եւ անմարմին զինուորութիւնքն սրբասաց ձայնիւ, երրորդական բարբառով աղաղակեն՝ ասելով. Սուրբ, սուրբ, սուրբ Տէր զաւրութեանց, լի է ամենայն երկիր փառաւք նորա ։ 19  Տեսանես զերից անձնաւորութեանցն եւ զմի աստուածութեան զաւրութիւնն, որպէս եւ յառաջընծայ աւանդեցին մեզ աստուածազան առաքեալքն եւ խոստովանողն Քրիստոսի Գրիգորիոս, թէ՝ «Հայր յանձնէ, Որդի ի Հաւրէ, Հոգին Սուրբ ի նոցունց էութենէ, եւ լի է ամենայն երկիր փառաւք նորա» ։ 20  Այսինքն է քարոզութիւն Աւետարանին ըստ փրկչական բանին ի վկայութիւն ամենայն հեթանոսաց, որ ելից տարածեցաւ ընդ տիեզերս ըստ սաղմոսին ձայնի, թէ՝ Ընդ ամենայն երկիր ել բարբառ նորա, եւ մինչեւ ի ծագս աշխարհի են խաւսք նորա ։ 21  Եւ միւս մարգարէն ասէ. Լցաւ երկիր գիտութեամբ Տեառն, որպէս զջուրս բազումս, որ ծածկեն զծովս ։
       22  Ահաւադիկ տեսանեմք այսաւր, զի եւ ի ձեզ ընծայեալ տպաւորի աստուածային բանն ի վարդապետութիւն եւ ծաւալեալ արդիւնանայ յանդաստանս սրտից ձերոց, ուր այն բազմաբեղուն խայրի՝ ընծայելով ի ձեռն ճարտարապետ մշակացն հարիւրաւոր, վաթսնաւոր եւ երեսնաւոր։ 23  Արդ՝ այդչափ քաջապտղութիւն ի ձեզ լինելով՝ զի՞ հարկաւորիք մահացան թռչնոյն մուտ առնել յողջախոհ եւ ի ծաղկազարդ ձերոց մտացդ անդաստան։ 24  Ո՞չ գիտէք, եթէ նախահայրն մեր Ադամ սակս սորա ելեալ ի դրախտէն՝ զփշաբեր եւ զտատասկածին ժառանգէր երկիր ։ 25  Զորոյ եւ առաքեալն ամբաստանէ, եթէ՝ Անաւրէն իշխանն յորժամ աստուածանալ կամեցաւ՝ ձեռն արկանէր եւ զամենայն մարդիկ մեղաւք կապէր * ։ 26  Որ եւ նախանձաբեկ եղեալ առ ի մախանս նախաստեղծին՝ ի ներհակային յորդորելով ախտս, ածեալ ի հրապուրանս խարդախութեան զԿահեղն անաւրէն՝ սպանանել զեղբայրն. վասն այնր սպանութեան եւ ամենայն մարմնական ախտից, երերմանց եւ նզովից սերմանց լինէր հայր ինքն եւ ամենայն ազգն իւր թշուառական։
       27  Որպէս եւ ասէ իսկ Ծննդոց պատմութիւնն, թէ՝ եւ առ իւր Ղամէք երկուս կանայս, եւ եթէ՝ Յովբաղ՝ որդին Ղամեքայ, եհան զերգս եւ զքնարս, մանաւանդ թէ զփողս եւ զտաւիղս եւ զթմբուկս եւ զամենայն ձայն արուեստական, որ են յաւրինիչք կռապաշտութեան եւ յորդորիչք իգամոլ ախտից։ 28  Զոր եւ Նաբուքոդոնոսոր յայն հրաւիրելով ձայնս, զմետաղս խեղայեղեալ կաճառսն կոչէր ի կռապաշտութիւն, անարի, ոսկիաստեղծ անդրիոցն զոհարան ձաւնէր նմա՝ նուիրական տաւն լինել նմա տեսարանին, տեսանել զանոպա չարութիւնն դիւամոլ ազգին Կայենի։ 29  Զի որպէս սպանումն ի սատանայէ էր, նոյնպէս եւ երկուս կանայս առնել եւ դաշնակաւոր նուագս յաւրինել ի նորին բանսարկուէն լինէր ուսմանց ։ 30  Որ եւ անդէն իսկ ընկղմեալք ի շնութիւն եւ յայլանդակ միտս Սեթեան ազգին՝ խառնակեցան ընդ դստերս նզովից, եւ փոխանակ բարի խոստմանցն ած ի վերայ նոցա Աստուած զանձրեւասաստ պատիժն եւ զհամաշխարհական կատարածն։ 31  Եւ Նոյ, քանզի յարդարացեալ տոհմէն արդար գտաւ յազգին յայնմիկ ի ձեռն հաւատարիմ սրբութեանն իւոյ, հրամանաւ Աստուծոյ պահեալ լինէր իւրայովքն հանդերձ ի ջրահեղձ պատուհասէն յայսպիսի ։
       32  Յարգոյ եւ ի պատուական է հաւատք եւ սրբութիւնք. ահա եւ Քանան անիծաւ յաղագս ծաղրական ժպրհութեանն Քամա՝ ըստ բանի պատմութեանն, եթէ՝ անիծեալ լիցի Քանան մանուկ եւ եղիցի ծառայ եղբարց իւրոց ։ 33  Եւ տեսանեմք զի ահա յազգէ նորա ելեալ Նեբրովթ սկայ, որ դիւցազնային կախարդութեամբ զբոլորս հրապուրէր ազինս աշտարակաշէն առնել քարակոյտս. եւ, ինքն ամբարտաւանեալ ամբարհաւաճութեամբ յաղագս յաղթանդամ տեսակին եւ սկայազաւր մեծութեանն՝ թագաւորէր ի վերայ ամենեցուն, որպէս եւ գրեալ է, եթէ՝ եղեւ սկիզբն նորա թագաւորութեանն ի Բաբէլովն * ։ 34  Նաեւ յետ այնորիկ յետ կործանման աշտարակին աշխարհաշէն եւ խառնափնդոր լեզուացն, լուաք մեք ի Ժամանակագիր պատմութենէ ոմանց, եթէ՝ աստուածոց նմանեցուցեալ զինքն Նեբրովթայ՝ ամբարտաւանեալ հպարտանայր, մինչեւ զպատկերն իւր անդրիագործ ճարտարաց ոսկիապաճոյճ նկարաւք քանդակել հրամայէր յարծաթս կամ ի պղինձս՝ անուն կոչելով ինքեան նկարագրին ։ 35  Որոց բազում ազգք մոլորեալք նուիրական ձաւնիւք զոհս մատուցանէին առաջի այնր պատկերին ։
       36  Որպէս եւ այժմ իսկ ահա տեսանեմք զձեզ, զի յողդողդամիտ եւ առասպելակոծ մրցանաւք յածիք այսր անդր ընդ անկոխ ճանապարհն խաբէութեամբ կախարդասար վհկաց եւ գետնակոչ քաւդէից եւ Ասպանդիատայ ումեմն վայրագ սկայի ձիովք այրեցելովք զոհ մատուցանէք, եւ զայն ոչ մարթէք գիտել, թէ անմաքրոցն սիրող զիա՞րդ լինիցի սուրբ։ 37  Զի որպէս զոհարանքն անմաքուր եւ պիղծ են, այնպէս գարշելի եւ պիղծ են առաջի Աստուծոյ ամենեքեան, որ Ասպանտիայն մատուցանեն պաշտաւն՝ ըստ գրեցելումն, եթէ՝ Պիղծ է առաջի Տեառն ամենայն անաւրէն եւ ընդ արդարս ոչ ունի հաղորդութիւն ։ 38  Նոյնպէս եւ եթերացայտ կայծականց, որ ի ձայնից որոտմանց փայլատակէ, «աստուած» կարդացեալ՝ «փրկիչ» անուանէք։ 39  Եւ զիա՞րդ ոչ իմանայք, ո՜վ անոպա մտացիք, եթէ վեցամսեա ժամանակաւ, յորժամ ձմեռնայինն յուզէին ցրտոցն բռնութիւնք, ո՞ւր ուրեք երթեալ դադարեսցեն ամբայուզ փայլատակմունքն եւ ձայնք որոտմանց ։ 40  Ո՞չ ապաքէն յակնարկել արարչին մերոյ Աստուծոյ զփայլատակելն փայլատակեն եւ ի հրամանէ նորա դադարեն եւ ոչ իշխեն երեւել ի ձմեռնային ժամանակի ։ 41  Որով յայտ իսկ է, եթէ ոչ են Աստուածք, այլ արարած արարչին Աստուծոյ։ 42  Եւ դուք յոյժ մոլորեալ էք՝ ոչ լսելով զբանն զայն, եթէ՝ Աստուածքն, որ զերկինս եւ զերկիր ոչ արարին, կորիցեն յերկրէ ։ 43  Այլ դուք ծաներո՛ւք եւ տեսէ՛ք, եթէ Տէր Աստուած, որ նա միայն ինքնութեամբ, եւ յառաջ քան զնա չիք ոք, ինքն է արարիչ ամենայնի, որ երեւի, եւ որ ոչն երեւի։ 44  Եւ Որդին միածին՝ Աստուած, որ ի Հաւրէ ծնեալ, եւ Հոգին Սուրբ, որ ի նոցունց յէութենէ, որով եւ աշխարհ եղեւ ։
       45  Մերկացարո՛ւք այսուհետեւ զհին մոլորութիւնն եւ զապականեալ կռապաշտութիւնն եւ նորոգեցարո՛ւք ի նորոգումն սրտից ձերոց առ ի ընտրել ձեզ զլաւն, զի Քրիստոս Յիսուս եկն յաշխարհս փրկել զմեղաւորս, եկայք դարձարո՛ւք առ նա ի ձեռն ապաշխարութեան։ 46  Մի՛ երկրպագէք արեգական եւ լուսնի, այլ Աստուծոյ, որ զարեգակն եւ զլուսին արարեալ է, եւ զերկինս եւ զերկիր, եւ զծով եւ զամենայն, որ ի նոսա ։ 47  Զի որք արեգական եւ լուսնի երկիր պագանեն, բաժին է նոցա հուրն անշէջ։ 48  Իսկ որ ջրոց զոհեն, իջցեն որպէս վէմս ի ջուրս բազումս։ 49  Իսկ որ ձաւնեն զվարսաւոր ծառս՝ նուէրս նոցա մատուցանելով, այսպէս ասէ վասն նոցա աստուածային Գիր, եթէ՝ Հուր վառեսցի ի վերայ ամենայն փայտի ագարակի եւ կերիցէ զամենայն ամբարիշտս եւ մի՛ շիջցի * ։ 50  Իսկ որ կապեալ ունեն յանձինս իւրեանց զպատկեր վիշապ աւձին ոսկեղէն կամ արծաթեղէն, վասն նոցա ասէ Գիր. Արծաթ նոցա եւ ոսկի մի՛ կարասցէ փրկել զնոսա յաւուր բարկութեան Տեառն, որ կարողն է բառնալ զբեռինս ծանունս զտանջանաց եւ զգեհենին յաւիտենից դիմադարձացն մեղաւորաց, որ իբրեւ զհեթանոսս իցեն ամբարիշտք։ 51  Զայս եւ առաւել քան զսոյն խաւսեցաւ մեծ քահանայապետն Աստուծոյ Իսրայէղ ։