ՅԱՂԱԳՍ
ՏԵՍԱԿԻ
1
ՊՐԱԿՔ
ԺԵ
2
Զկարգ
իմաստասիրիս
որպէս
բնական
ինչ
հետեւող
իրողութեանս
ի
պէտս
առեալք՝
յիրաւի
յետ
սեռին
վարդապետութեան
ի
տեսակին
վարդապետութիւն
իջցուք։
3
Այլ
աստուստ
մեզ
տարակուսեն
ոմանք
ասելով,
եթէ
պարտ
էր
դմա
զտարբերութիւն
յառաջ
քան
զտեսակն
նախադասել,
որպէս
անդ
ուրեմն
ի
վերն։
4
Արդ,
կամ
զտեսակ
պարտ
էր
անդ
նախադասել
յառաջ
քան
զտարբերութիւն
եւ
կամ
որպէս
անդ
նախադասեաց
զտարբերութիւն,
պարտ
էր
եւ
աստ
նախադասել.
արդ
փոփոխելով
զկարգն՝
անհետեւողութիւն
արար
վարդապետութեանն։
5
Առ
որս
ասեմք,
եթէ
անդ
զտարբերութիւն
յիրաւի
նախադասեաց,
իսկ
աստ
զտեսակ.
վասն
զի
անդ
առաջին
կարգաւորութիւն
էր,
յիրաւի
առաջին
դասաւորութիւն
տուաւ
ի
բնութենէ
տարբերութեանն.
վասն
զի
բնականաբար
նախադասեցաւ
յառաջ
քան
զտեսակ,
վասն
զի
ընդհանրականագոյն
է
քան
զտեսակ
եւ
պարզագոյն.
այլ
եւ
պատճառ
նորին
է,
վասն
զի
նա
բաժանէ
զսեռ
ի
տեսակս։
6
Իսկ
աստ
յիրաւի
զտեսակ
քան
զտարբերութիւն
նախադասեաց,
վասն
զի
առինչունակին
են
տեսակ
եւ
սեռ։
7
Արդ,
ի
սահմանի
սեռի
ամենայն
իրոք
յիշումն
տեսակի
լինի,
քանզի
քարշէ
յինքն
սեռ
զտեսակ։
8
Արդ,
վասն
զի
սակաւ
ինչ
յառաջագոյն
զսեռ
սահմանեցաք՝
հարկ
է
եւ
զտեսակ
սահմանել.
քանզի
է
մի
եւ
նոյն
վարդապետութիւն
սեռի
եւ
տեսակի,
վասն
զի
առինչունակին
են։
9
Արդ,
ուսեալք
զկարգ
նախադասութեան
նոցա,
եկեսցուք
եւ
ի
վարդապետութիւն
տեսակին։
10
Նախ
եւ
առաջին,
արիստոտէլական
բացորոշութեանցն
հաւանեալք՝
տարորոշեմք
զհոմանունութիւնն,
եւ
ասեմք՝
եթէ
քանի
նշանակութիւնք
են
տեսակի։
11
Երկրորդ,
եթէ
յաղագս
որոյ
նշանակութեան
են
բանքս,
եւ
ապա
զյաղագս
այնորիկ
զվարդապետութիւն
յառաջ
ածցուք։
12
Արդ,
երկակի
է
տեսակ,
քանզի
տեսակ
ասի
եւ
կերպարան.
որպէս
Եւրիպիդէս
ողբերգակ
ասէ.
«նախ
եւ
առաջին
տեսակ՝
արժանի
բռնաւորութեան»։
13
Բայց
ասի
եւ
ստորադասեալն
սեռում,
որպէս
մարդ՝
տեսակ
կենդանոյն
ասի։
14
Արդ,
որովհետեւ
գիտացաք,
եթէ
քանաբար
ասի
տեսակ,
բեր
ասասցուք՝
եթէ
յաղագս
որո՞յ
նշանակութեան
է
բանս։
15
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
յաղագս
այնորիկ՝
որ
ըստ
իմաստասիրութեան
է,
զոր
եւ
երրակի
սահմանէ։
16
Եւ
նախ
եւ
առաջին
այսպէս՝
թէ
«Տեսակ
է՝
ստորադասեալն
սեռում».
երկրորդ՝
թէ
«Տեսակ
է
որում
սեռն
ստորոգի».
երրորդ՝
թէ
«Տեսակ
է
որ
ըստ
յոլովից
եւ
տարբերեցելոց
թուով
ի
ներում
զինչէին
ստորոգեալ»։
17
Եւ
գիտելի
է,
թէ
առաջինն
եւ
երկրորդ
սահմանքն
հաղորդութիւն
ունին
առ
միմեանս
եւ
զանազանութիւն։
18
Եւ
հաղորդութիւն,
վասն
զի
երկոքեան
զտեսակ
սահմանեն.
իսկ
զանազանութիւն,
վասն
զի
ոմն
ունի
զբաղազանութիւն՝
որպէս
ի
տեսակէ
առ
սեռ,
իսկ
ոմն՝
որպէս
ի
սեռէ
առ
տեսակ։
19
Այլ
եւ
երրորդ
սահմանն
ունի
առ
նոսին
հաղորդութիւն
եւ
զանազանութիւն.
հաղորդութիւն,
վասն
զի
եւ
նա
զտեսակ
սահմանէ.
եւ
զանազանութիւն,
վասն
զի
նա
զյատկագոյն
տեսակն
սահմանէ.
իսկ
նոքա
զմիմեանց
վերայն։
20
Իսկ
յատկագոյն
տեսակ
է,
որ
զյոլովից
եւ
զզանազանեցելոց
թուով
ի
ներում
զինչէին
ստորոգեալ։
21
Արդ,
այսպիսի
սահմանս
զմարդն
եւ
զձին
մահմանէ.
քանզի
մարդ
տեսակ
զյոլովիցն
եւ
զզանազանեցելոց
թուով
ի
ներում
զինչէին
ստորոգեալ՝
որ
է
յատկագոյն.
վասն
զի
ոչ
բաժանի
յայլ
տեսակս։
22
Իսկ
ի
վերայ
միմեանց
ստորոգին
տեսակք,
որք
ոչ
սահմանեն
զըստ
յոլովիցն
եւ
տարբերեցելոցն
թուով
ի
ներում
զինչէին
ստորոգեալն,
այլ
զայն
տեսակն
սահմանեն
զստորոգեալն
սեռում,
եւ
որում
սեռն
ստորոգի։
23
Քանզի
զայս
կարող
գոյ
ե՛ւ
ի
վերայ
մարդոյ
ասել
ե՛ւ
ի
վերայ
կենդանոյ.
քանզի
եւ
կենդանին
տեսակ
է՝
ստորադասեալ
սեռի,
այս
ինքն
շնչականին։
24
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
երեք
սահմանքն
տեսակի
երիս
բաղազանութիւնս
յայտնեն.
զմին՝
որպէս
ի
տեսակէ
առ
սեռ,
եւ
զմին՝
որպէս
ի
սեռէ
առ
տեսակ.
իսկ
զերրորդն՝
որպէս
ի
տեսակէ
առ
անհատսն։
25
Բայց
ոչ
ոք
ի
դոցանէ
աւարտեալ,
քանզի
եւ
ոչ
առաջինքն
յիշատակել
վասն
բաղազանութեան
անհատի՝
որ
առ
նոսա,
եւ
ոչ
վերջագոյնն
յիշատակէ
սեռ,
զոր
պարտ
է
յիշատակել
վասն
բաղազանութեան
տեսակի
առ
սեռն։
26
Վասն
այսորիկ
պարտ
է
մանաւանդ
այսպէս
սահմանել.
«Տեսակ
է՝
ստորադասեալ
ընդ
սեռում
ըստ
յոլովից
եւ
տարբերեցելոց
թուով
ի
ներում
զինչէին
ստորոգեալ»։
27
Իսկ
եթէ
զսեռն
բացատրելով՝
զտեսակն
յիշեցաք,
ասելով՝
ըստ
յոլովից
եւ
տարբերեցելոց
տեսակաւ
ի
ներում
զինչէին
ստորոգեալ,
եւ
զտեսակն
ասեմ
զայն,
որ
ընդ
բացատրեալ
սեռիւ
է,
գիտել
պարտ
է,
վասն
զի
սեռ
է՝
որումն
սեռ,
եւ
տեսակ՝
որումն
տեսակ։
28
Զայս
ասելով
յայտ
առնէ,
թէպէտ
եւ
սահմանելով
զսեռ՝
զտեսակ
յիշեցաք,
եւ
զտեսակ
սահմանելով՝
զսեռ
յիշեցաք,
մի
կարծեսցի
յըստ
միմեանց
բանս.
քանզի
այսոքիկ
առինչունակին
են,
յորում
պիտանան
յըստ
միմեանց
բանն։
29
Բացատրեն.
այս
ինքն
սահմանեն,
իսկ
այլքն
եղիցին
թերեւս
արդեաւք
եւ
ոչ
տեսակագունիցն.
այս
ինքն,
թէ
այլ
սահմանքն
ոչ
միայն
տեսակագունիցն
տեսակացն
են,
այլ
եւ
ընդ
միմեամբքն։
