Ջամբռ, Գիրք,որ կոչի յիշատակարան

Սուրբ եւ Աստուածային՝ Քրիստոսակերտ եւ լուսանկար ամենից Հայոց Աթոռս Էջմիածին, առ յոր էջ Միածին Բանն Աստուած հայրական փառօք, հրաշալի լուսով եւ բազմութեամբ զօրօք հրեշտակաց, եւ ձեւակերպեալ յօրինեաց զսա աստուածային լուսով, ըստ որում եւ հրաշակերտեաց սուրբն Գրիգորիոս Լուսաւորիչն մեր ի յաթոռ յատկապէս ազգիս հայոց, եւ մայր ամենայն Եկեղեցեաց եւ շնորհածին ծնող նոցին մանկանց, եղեւ ի ՅԵ թուոջ մարդեղութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ: Քանզի որպէս ի հնումն եցոյց Մովսիսի (որ առաջնորդէր հնոյն Իսրայէլի) զձեւ խորանին ի շինել յատուկ տեղի եւ բնակարան աստուածութեան իւրոյ, եւ ի դաստիարակ եւ տեղի ապաւինի հնոյ ժողովրդեանն, նոյնպէս եւ ի նորումս եցոյց զձեւ խորանիս այսմիկ սրբոյն Գրիգորի (որ եղեւ առաջնորդ նորոյս Իսրայելի) ի շինել յատուկ տեղի եւ բնակարան ինքեան՝ ի մայր եւ դաստիարակ՝ եւ տեղի ապաւինի նորոյս ժողովրդեան ազգիս հայոց: Արդ սուրբ Աթոռս այս աստուածակերտ յառաջին ժամանակսն ի Լուսաւորչէն մերմէ ի յորդիսն եւ ի թոռունսն եւ ի մերձաւորսն նոցունց էր լաւապէս շէն եւ պայծառ՝ հոգեւորօք եւ մարմնաւորօք, եւ պերճ իշխանութեամբ: Քանզի ձզիւր անխոնարհելի եւ հոգեւոր իշխանութիւն սորին ի յամենայն Հայս, ի Վիրս, եւ յԱղուանս: Եւ ի սմա նստէին Հայրապետքն Ազգիս մերոյ, եւ ի սմանէ ծաւալիւր յամենայն երկիր խորհուրդք եկեղեցւոյ եւ սրբալոյս Միւռոնն օծութեան: Ապա ի տկարանալ իշխանութեանն մարմնաւորի Ազգիս մերոյ, եւ ի զօրանալ թշնամեաց, եւ ի յաճախիլ պէսպէս յարուցմանց հինից, թագաւորք եւ իշխանք մեր ըստ ձեռնտուութեան ժամանակին՝ ուր տեսանէին պատեհաւոր եւ ձեռնտու ինքեանց եւ յապահովութիւն ի թշնամեաց՝ անդ ամրացեալ բնակութիւն առնէին՝ ընդ նոսին եւ Հայրապետքն: Որպէս եւ ի ՃՀԷ թուականիս մերում, յանիշխանութեանն Ազգիս մերոյ (զի ի ՃԾԳ թուոջն մերում, պիղծն Աբդլլայ զամենայն իծխանսն ի յԵկեղեցին Նախիջեւանու այրեաց) Դաւիթ կաթուղիկոսն Արամուսեցի ի Կուտէս գաւառէ վշտացեալ ի տաճկաց փոխեաց զԱթոռն Հայրապետական ի Դվին. ուր մնաց Հայրապետարանն մինչեւ ի ՅԿ թուականն մեր. յորում Սմբաթ Տիեզերակալն պարսպեաց զքաղաքն յԱնի, եւ շինեաց զկաթուղիկէ եկեղեցին. յորում ժամանակի եւ Գրիգոր կաթուղիկոսն (որ զկնի Մաշտոցի երրորդ Հայրապետ էր՝ ) փոխեաց զՀայրապետարանն ի Դվնայ ի քաղաքն յԱնի: Յոր եւ տեւեաց ի ժամանակս ինչ, մինչեւ ի ՇԴ թիւն մեր, յորում վերջացաւ թագաւորութիւնն Բագրատունեաց (. որոյ վերջինն էր Գագիկ որդի Աշոտոյ). եւ եկն պիղծն Ալփասլանն եւ աւերեաց զքաղաքն յԱնի եւ զեկեղեցիսն ի ՇԺԹ թուոջն մերում ի Հայրապետութեանն Պետրոսի կաթուղիկոսին: Յայս միջոցիս՝ ի միում ժամանակի՝ ի չորս տեղւոջ Հայրապետք նստան ներհակ իրերացն, Պետրոսն ի Յանի, Գրիգոր վկայասէրն ի Մսր, Թէոդորոսն ի Հոն, եւ Պօղոսն ի Մարաշ: Ապա ի թուին ՇԻԵ, յորում հաստատեցաւ թագաւորութիւնն Հայոց ի Կիւլիկէ Ռուբենիւ, յետոյ Կոստանդ, յետ որոյ Թորոս. ի ԺԷ ամի թագաւորութեանն սորին, Գրիգոր Տղայն՝ եղբայր Ներսիսի՝ փոխէ զհայրապետութեան Աթոռն ի Հռոմկլայն ի ՇԿԶ թուոջն մերում: Յորմէ վասն տղայութեանն հասակին (զի էր ԺԵ ամաց), եւ վասն փոխելոյն զԱթոռն ի Սիս, Դաւիթ եպիսկոպոսն Ախթամարու ապստամբեցաւ եւ նստաւ կաթուղիկոս յԱխթամար ի սոյն թուիս, եւ տեւեաց կաթուղիկոսութիւնն ի Հռօմկլայն՝ յամս ՃՁԷ մինչեւ ի Ստեփաննոս ըստ կարգին. զի ունէին զպատիւ Հայրապետական եւ զԱջ Լուսաւորչին. (թէպէտ եւ ոմանք հեստէին ի յուղիղ կարգէն): Ապա ի չորրորդում ամի Հայրապետութեանն սորին, եկն Մսրայ Սուլթանն եւ գերեաց զԿլայն, զկաթուղիկոսն եւ զԱջ Լուսաւորչին հանդերձ այլովք սրբութեամբք եւ եկեղեցական պաշտօնէիւք տարաւ ի Մսր, ի ՉԽԴ թուոջն մերում. ուր եւ մեռաւ Ստեփաննոս կաթուղիկոսն: Ապա այնուհետեւ փոխեցին զԱթոռն ի Սիս, ուր եւ նստաւ Գրիգոր Անաւարզեցին ի նոյն թուոջն: Արդ զգերիլն Ստեփաննոսի եւ Աջոյն սրբոյ ի Մսր պատմեն ամենայն պատմագիրք. բայց զդարձ ինչ ո՛չ բնաւ: Թէպէտ եւ այնուհետեւ բազմիցս գերի եւ աւարի տունն Կիւլիկեցւոց ի Մսրացւոցն, բայց մեք ո՛չ եդաք աստ: Ապա զկնի ՃԻԹ ամաց եւս գայ Սուլթանն Մսրայ ի ՊՀԲ թուոջն մերում՝ ի ժամանակս Լեւոնի թագաւորութեանն, իսպառ աւերէ զԿիւլիկէ, եւ բոլորովին գերէ եւ աւերէ, եւ զԼեւոն իւրայնովքն տանի ի Մսր, եւ բառնայ զթագաւորութիւնն Ռուբենեանց ըստ ամենից ճշմարիտ պատմագրաց, եւ եղծանէ զհայրապետութիւնն Կիւլիկեանց: Թէպէտ եւ այլք զկնի այնորիկ որպէս զաշտարակաշէն ամբարտաւանսն ընդ Աստուծոյ որպէս թէ մաքառիլ ի մտի ունէին: Քանզի որպէս երբեմն բարձմամբ թագաւորութեանն Բագրատունեաց փոխեցաւ կաթուղիկոսարանն ի յԱնւոյ ի Կիւլիկէ, նոյնպէս եւ ի բառնիլ թագաւորութեանն Ռուբենեանց՝ փոխեցաւ անտի ի յիւր սեփական յԱթոռ ի Վաղարշապատ տնօրինեցմամբն Աստուծոյ: Քանզի ի յաւերիլ տանն Կիւլիկեանց եւ ի բառնիլ իշխանութեանն Ռուբենեանց, յետ ԺԸ ամի, ի ՊՂ թուոջն մերում՝ ըստ ամենից ճշմարտապատում պատմագրաց, յայտնեցաւ սուրբ Աջն Լուսաւորչին ի յԷջմիածին, ուր եւ ժողովեցան բոլոր իշխանք, ժողովուրդք, եւ վանականք աշխարհիս Հայոց ի տուչութենէն Աստուծոյ, յորդորեցեալք ի բազմապիսեաց հրաշից, հաստատեցին զսուրբ Էջմիածին վերստին Աթոռ Հայրապետական Ազգիս հայոց, եւ եդին կաթուղիկոս զտէր Կիրակոս: Իսկ աստանօր թէպէտ աւելորդ է երկարելն վասն վերադարձման սրբոյ Աջոյ Լուսաւորչին մերոյ ի սուրբ Էջմիածին, սակայն մինչ յամառեցեալքն ի յախտս ինքնահաճութեան ո՛չ դադարին յաքացելոյ ընդդէմ խթանի ճշմարտութեանն, առ նոսա ասասցուք զայսքանս ի կարճոյ:

Արդ այնու ժամանակաւ պատմիչքն եւ եղեալ գործքն ամենեքեան համաձայն վկայեն՝ թէ ի յայս ժամանակս Աջ Լուսաւորչին վերադարձաւ ի սուրբ Էջմիածին. եթէ դու հակամարտիս, թէ որո՞վ եւ ո՞րպէս, ես ասացից՝ թէ որո՞վ եւ ո՞րպէս կենսունակ սուրբ Նշանն Վարագայ եւ Գեղարդն Աստուածամուխ եկաւորեցան ի մեզ միջնորդութեամբ հարազատից ոմանց ծառայիցն Աստուծոյ, նմանապէս եւ սուրբ Աջ Լուսաւորչին ի յիւր սեփհական յԱթոռ: Եթէ յայնս թերահաւատիս, եւ առ յայս չէ զարմանք: Դարձեալ եթէ երկնաւոր եւ ամենակալ թագաւորի ակնարկութեան ոչ Հաւատաս, առ բերից քեզ եւ զարարս երկրաւոր եւ աշխարհակալ թագաւորաց, որոց ոչինչ կարես բացասել մինչ ներկայական եղելութիւնքն վկային:

Արդ որպէս ի վերդ ասացաք, քանիսցն անգամ կաթուղիկոսարանն եւ բոլոր տունն Ասայ կողոպտեալ եւ աւերեալ եղեն ի Մսրայ Սուլթանացն, թէ եկեղեցականք եւ թէ աշխարհականք, եւ մանաւանդ առ Ստեփաննոսիւ, յորում յայտնապէս ընդ կաթուղիկոսին եւ սուրբ Աջն եւ այլք սրբութիւնք տարեալ ասեն պատմիչք՝ եւ անտի առ ձեզ վերադառնալ յո՛չ ուրեք ունիք զվկայութիւն հաւաստի, թէպէտ հռչակէք որպէս եւ կամիք: Բայց մեք ունիմք զպատմիչսն ժամանակին վկայ, որք համաձայն ասեն թէ, ի ՋԺ թուոջն մերում մինչ Զաքարիա կաթուղիկոսն Աղթամարու գնաց ի Դաւրէժ ի տեսութիւն Ջհանշահ թագաւորին, յոյժ սիրեցեալ ի նմանէ՝ ընկալնու զկաթուղիկոսութիւնն Էջմիածնի՝ ընդ նմին պարգեւ եւ զԱջ սուրբ Լուսաւորչին, զԽաչվառն եւ զՈւրարն, եւ գայ յԷջմիածին: Եւ յետ ժամանակաց ի ՋԺԱ թուոջն առնու զսուրբ Աջն, զԽաչվառն եւ զՈւրարն, եւ գնայ վերստին՝ ի բնիկ տեղին իւր յԱղթամար: Եւ յետոյ նոյն սուրբ Աջն եւ Խաչվառն եւ Ուրարն՝ ձեռամբ Վրդանէս վարդապետին՝ վերադառնայ ի սուրբ Էջմիածին ի ՋԻԶ թուին ի հայրապետութեանն Սարգսի եւ Յովհանիսի: Իսկ Ջհան-շահն էր որդի Ղարա-Իւսուֆին, որ ի Լէնկթէմուրէն ի բանտի արգելեցեալ կայր ի Մսր ի բազում ժամանակս. ապա ի պակասիլ Լէնկթէմուրին, ելեալ ի Մսրու բազում զօրօք գայ ի Դավրէժ, եւ անդ թագաւորէ: Ասա՛ ինձ, զի՞նչ ինչ փոյթ այլ ազգի եւ աշխարհակալ թագաւորի միոյ սուտ Աջ հնարել եւ կամ խաբել միոյ սեւագլխոյ: Արդ մեք գիտեմք եւ հաւատամք, սակայն զայսքանս ասացաք՝ զի եւ դուք հաւատասջիք: