Ամբողջական երկեր հատոր Ա

ՀԱՆԴԷՍ

ՀԱՆԴԷՍ

Շատ եզական հանդէս մըն է ասիկա 
Մուտքն ազատ - ելքը չես գիտեր - երբ ֊  ինչպէս 
Երբ ակամայ ինքզինքդ հոս կը գտնես 
Դոյլ մը պարան մը կու տան ձեռքդ իսկոյն 
Կը մտնես դուն ալ  միւսներուն  կարգին մէջ 
Բոլորդ  մէկ շուրջանակի կը շարուիք 
Աշխարհադէզ բազմութեամբ մը խայտաբղէտ Աշխարհակուլ աւազանի մը  շուրջին 
Աւազանէն դոյլ դոյլ ապրում կը  քաշէք

Ոմանց պարանն երկար կ՚ըլլայ մինչեւ յատակ կը հասնի
Ապրումներուն գեղեցկագոյնը կը զատէ խորերէն 
Ոմանցը կարճ եւ այնքան կարճ որ փոխանակ զուտ նիւթի 
Միայն փրփուր պղպջակով անոնց դոյլը կը լեցուի 
Ոմանց դոյլը  կ՚ըլլայ  ընտիր - կ՚ըլլայ խոշոր՝ կեանքի չափ 
Ոմանցը փոքր - ոմանցը ծակ - հետեւաբար միշտ դատարկ 
Ոմանց բարակ  կ՚ըլլայ  պարանն ու դեռ կէսին կը փրթի 
Ոմանց ոսկի դոյլեր կու տան - ոմանց դոյլեր ժանգոտած 
Բայց շարունակ - բայց անդադար – աւազանէն ապրումի

                         Իւրաքանչիւրն  իր  բաժինը  կը  քաշէ

Իսկ  ես  անոք  անտիրական  -  զրկանքներով  ճիտս  ծուռ  -
Մէկ  ձեռքիս  դոյլ  -  միւսին  պարան  -  այդպէս  ապշած  կը  կենամ 
Ու  չեմ  գիտնար  պարանն  ինչպէս  զօդել  դոյլին  որ  ես  ալ 
Այս  հանդէսէն  դուրս  գամ  -  հոգիս  ապրումներով  ճոխացած

               Շատ  եզական  հանդէս  մըն  է  ասիկա

               Իսկ  ես  այսպէս  հանդիսատես  կը  մնամ

ԲԱՑՕԹԵԱՅ  ՍԷՐԵՐ

Մեր  սէրերը  բացօթեայ  են  բարեկամներ 
Հոն  ուր  փողոցը  մութ  է 
Ուր  որ  ամայի  են  փողոցները
Հոն  թեւ  թեւի  ենք  մենք  եւ  կամ  գիրկ  գիրկի

                         եւ  կամ  շրթունք  շրթունքի

Կը  նայիս  ամէնէն  համով  պահուն 
Համբոյրը  կիսատ  կը  թողուն  չար  ոտնաձայներ

                         -  Մածուն  ծախողը  կ’անցնի

Մեր  սէրերր  բացօթեայ  են  բարեկամներ

ՍԻՐԵՐԳ

Նոր  նոր  սիրերգ  մըն  եմ  սորվեր

չըսեմ  կ՚ըսեմ  չեմ  կրնար 
ըսեմ  կ՚ըսեմ  չեմ  կրնար

Գիշերն  անուշ  ու  գիշերուան  սէրերն  անուշ  -  անուշակ  -
Դուն  ալ  գիտես  ես  ալ  գիտեմ  -  կեանքն  իրարմով  կը  սիրեն

                ըսեմ  կ՚ըսեմ

                     ըսեմ  կ՚ըսես

                     ըսենք  կ՚ըսենք  չենք  կրնար

Գիշերն  անուշ  ու  գիշերուան  սէրերն  անուշ  -  անուշակ  -

Բանաստեղծութիւններ  Ա/ Զահրատ 7

ԱՆՀԱՇԻՒ

ԶԱՐԵՀ   ԽՐԱԽՈՒՆԻԻՆ

Անհաշիւ

Անհաշիւ պիտի սիրես ամէն ինչ

Ամէն ինչ - սուտ կաս իրաւ -

ԹԷ ոչ օր մ’ալ  հովուն  ծովուն  ինչպէս  հաշիւ  պիտի  տաս

Անհաշիւ

Պիտի խաբես կաս խաբուիս

Ամէն օր - տիւ կամ գիշեր -

ԹԷ ոչ օր մ’ալ  հողին  ջուրին  ինչպէս  հաշիւ  պիտի  տաս

Ու պիտի

Սիրաբանած աղջիկներուդ թիւը ճշգրիտ չգիտնաս 
Կամ չգիտնաս թէ քանի զարկ սիրտն աւելի կը զարնէ 
Երբ հոտն առնէ նոր սիրոյ մը խոստումին

Ապա թէ ոչ  լիալուսնին  ինչպէս հաշիւ պիտի տաս

Եւ օրերէն օր մըն ալ

Երբ Հաշուակալն յանկարծ քաշէ հաշուեփակին գիծը սէգ

Դարձեալ պէտք չէ որ գիտնաս

Քւսնի տարի քանի ամիս քանի օր

Ապա թէ ոչ այդ բոլորին հաշիւն ինչպէս պիտի տաս

ԵՐԿՈՒ   ՀԱՏ   ՄՈՄ

Այս գիշեր

Աստուածամօր մեծ պատկերին առջեւ ես

Երկու հատ մոմ վառեցի

Ել  ըսի -

Եթէ քեզի մոմ մը վառել կը բաւէ

Եթէ մոմով մը կատարուին պիտի իղձերս բոլոր

Աստուածամայրըս իմ դուն

Ըրէ այնպէս մը որ հասնիմ երջանկութեան քայլ առ քայլ

Որովհետեւ  աւելի  լաւ գիտես դուն

Գիտես թէ ինչ պէտք է ինծի որ երջանիկ ըլլամ ես

մի մոռնար

Այդ  մոմերէն  մին ես եմ

Աստուածամօր այսպէս ըսի այդ գիշեր 
Երբ պատկերին  երկու  հատ  մոմ  վառեցի

Ու ըսի -

Այդ միւս մոմն ալ հաւանաբար կը ճանչնաս թէ որունն է

Անոր մասին շատ եմ խօսեր քեզի հետ

Ան գուցէ

Աստուածամօր կամ Աստուծոյ մասին շատ բան չի գիտեր

Բայց հոգ չէ

Եւ  կամ ան

Սա վայրկեանիս լուր  չունի  թէ  մոմ  մըն ալ

Իրեն համար վառեցի

Հոգ չէ բայց

Աստուածամայրըս իմ դուն

Ըրէ այնպէս մը որ ան ալ երջանկութիւնը ճանչնայ

Մի մոռնար

Այդ մոմերէն մին ան է

Ու գիտես թէ զինքը որքան կը  սիրեմ

ՄՕՆԱ ԼԻԶԱ

Կը թողում անոյշ ժպիտդ անոնց 
որոնք ժպտի ծարաւի 
կու գան ժպտիլ կը սորվին 
իրենց  տառապակոծ շրթներուն համար չոր

Կը թողում աղուոր աչքերդ անոնց 
որոնք ընկճուած

արհամարհոտ նայուածքներու տակ ամենօրեայ հասկացողութիւն կը փնտռեն  բիբերէդ  ներս

Կը թողում սքանչելի պատկերդ տարիներուն

որ եթէ օր մը չէ օր մը խաղաղութիւնը մոռցուի 
մնաս հինաւուրց յուշարձանի մը պէս 
ներշնչես բարին

Ու կը պահեմ ինծի

անունդ որ նուագի մը կը նմանի

կը պահեմ սրտիս թանգարանին մէջ

տալու համար անոր

որ մէկ անգամ միայն պիտի գայ կեանքիս մէջ

ամէնէն անոյշ երագիս իրականացումը բերած

ՁՈՒԿԸ ՈՐ   ՍԱԼՈՐԵՆԻԻ  
ՏԵՐԵՒ   ՄԸ   ՏԵՍԱՒ

Պզտիկ  ձուկը  որ տերեւ մը տեսաւ 
Թարմ - կանաչ - գարնան արեւը խմած -

- տերեւ չտեսաւ

Գարունը տեսաւ –

Գարնան երազով ցատքեց ծովէն դուրս

Հոգեվարք ինկաւ

Ձուկը  որ տերեւ տեսաւ գինովցաւ

Ես եմ

Տերեւը  որ  փրթաւ  սալորենիէն

Աչքը՝  արեւին  -  աչքը՝  անձրեւին  -Արեւ  -  որպէսզի  պտուղը  եփի  Անձրեւ  -  որպէսզի  պտուղը  լեցուի  Պտուղ  -  որ  տեւէ  միշտ  սալորենին  -

Այդ սալորենին ծաղիկներու մէջ

Ես եմ  իսկ այդ պտուղն արեւահամ 
Որ բերնիդ մէջ լուռ կը հալի Որուն կուտը պահ մը միայն կը ծծես Կամ հողերուն կամ ծովերուն կը նետես

0 այդ կուտը երջանիկ

              Ես եմ

ԳՐԱՀԱՇԻՒ

Գիրերով

Գիրերով հաշիւ կ’ընեն

             Գիր   գիրի քով

               Գիր գիրի վրայ կը դնեն

               Հաշիւ կ’ընեն կը հաշուեն

Յետոյ օր մ’ալ օդերուն մէջ կը թռին

Յետոյ օր մ՛ալ ծովերուն տակ կը սուզին

Օր մ’ալ կ՚ելլեն լուսին երթալ կը փորձեն

Օր մ’ալ ռումբ մը կը պայթի

               Եւ ամէն ինչ կը փլի

Օ գիրերով

Գիրերով

Քու անունդ գրեմ հեղ մը - կը բաւէ

Լուսինս դուն - ռումբս դուն

ՄՈՒԼէՆ   ՌՈՒԺ

Սիրոյ ջաղացքն է թեւերը ճռնչալէն

ճռնչալէն

կը դառնան

Ջաղացք այրեր

Ջաղացք կիներ

ճամբան փորի վրայ պառկեր սէր կանչելէն

սէր կանչելէն

անոնց թեւերն

ամայութեան մէջ կը դառնան

կը դառնան

Սիրոյ յորձանքն է կը պատմէ մինակ մարդոց

սէրն ու տարփանքն անմեկին

Մինակ այրեր

մինակ  կիներ  կղզիացած

կը ծերանան կը հիւծին

Սիրոյ ջաղացքը կը դառնայ կը դառնայ

սէր կանչելէն -  Սէր կանչելէն

մինակ սիրտերը  կ՚արիւնին  կ՚արիւնին

ԲԱԽՏԱԽԱՂ

Երբ քեզ տեսայ

Տեսայ չտեսայ

Ահա - ըսի - Ֆլօշ ռուայեալ մ՚է որ կ’անցնի

Ամբողջ րէսթս ոտքերուն տակ փռէի

 

Մինչ դուն

Ման կա գայիր տպարանէն նոր ելած

Հազարնոցի մը պէս թարմ

Հազարնոցին չափ մաքուր

Եւ անոր պէս խոստումներով բեռնաւոր

 

Ման կու գայիր ոստոստուն

Փոքր ճերմակ գնդակին պէս որ արագ

Կը ցատքռտէ շուրջպարին վրայ սեւ ու կարմիր թիլերուն

Այդ գնդակին ււյէս որ աչքեր ու հոգիներ կը գերէ

Եւ անոր չափ քմահաճ

Կը քալէիր անվրդով

Կրան շլէմին արհամարհոտ նայուածքով

Օնէօռներուդ տարողութեան գիտակից

Միւրքոնթրի մը պէս հպարտ

Ու ճամբան

Միւէզզինը որ բացօթեայ նարտ կը խաղար ծառին տակ

Երբ քեզ տեսաւ

Տեսաւ չտեսաւ Պոռաց ագահ ուրախութեամբ մը - Տիւշէշ -

ՊԼՈՒԶ   ԳԻՇԵՐՈՒԱՆ   ՄԷՋ

Իմացե՞ր էք դուք այս պլուզն իմացե՞ր չէ՞ք իմացեր 
Այս պլուզը զիշերոււսն մէջ այս պլուզը վիթխարի 
Աստեղազարդ գիշերներուն ես այնքան գոռ կ’իմանամ 
Այս պլուզը գիշերուան մէջ այս պլուզը վիթխարի

Այս պլուզը զիշերուան մէջ այս պլուզը վիթխարի 
Այս պլուզը զիշերուան մէջ այս պլուզը վիթխարի 
Այս պլուզը զիշերուան մէջ այս պլուզը վիթխարի

Սարսափելի  կրկնութիւններ  կ՚ըլլան  գիշերն ու օրերը

Ու գիշերէ գիշեր 
Մութին արգանդն այս վիթխարի պլուզները կը ճեղքեն

Մութը սեւ մութը - գիշերը զով լուսնակէ մը առկախ

- Կան որոնք կը  սիրեն  մութը որ իր  մէջ  կը պարփակէ ամէն ինչ

Ամէն ինչ որ տենչն ունի  կորսուելու  անհետանալու

Մաշած զգեստը մաշած եսը շիկնող այտերը երկչոտ

Ամէն ինչ - մեղքը - տապալած գիտակցութիւնն անողոք -

Այս մութը երազել կու տայ փախստական հոգիներու

Կը փախին կը փախին կան հոգիներ որոնք կը փախին 
Կը փախին օրուան  արեւէն  որ անյագօրէն քրտինք կը շոգիացնէ 
Կը փախին փողոցներէն ուր օրն ի բուն

                        Կենդանի  վինչեր  կը  կքին 
Թափառաշրջիկ  հանրատուներ  կը  ցուցադրեն  իրենք  զիրենք 
Կը  փախին  մեքենաբար  կը  փախին  մեքենայէն

Փախստական հոգիները բանտարկուած իրենց եսին

պողպատներուն ներքեւ Փախստական հոգիները կաշկանդուած 
Դառնացած անիրաւուած

–  Պոռթկալու երգեր են պլուզները զիշերուան մէջ 
Պլուզները վիթխարի -

Փախստական հոգիները վեհօրէն կանգնած մութին մէջ -

ինքնավստահ  Հզօրագոյն - մութին  մէջ

Համարձակ - մութին  մէջ 
Կանգնած յաղթապանծ բռունցքի մը նման - բողոքի մը նման
Կանգնած ազատութեան իրաւունքի մը նման 
Անդրդուելի ինքնավար անկախ ամենազօր

Իրենց առանձնութեան մէջ 
Մեծ բան մը չէ անոնց պահանջը մարդասիրութեան ու

բարեկամութեան այս աշխարհին մէջ Ու որքան խիզախ ցցուին անոնք

Մարդիկը նոյն մարդիկն են

Սէր սփոփանք մտերմութիւն փնտռող մարզիկը

Զոհողութեան պատրաստ մարդիկը

Աշխատելու ստեղծելու պատրաստ մարդիկը

Սիրելու սփոփելու մտերմանալու պատրաստ մարդիկը

Մարդիկը նոյն մարդիկն են

Հիմա քանի որ գիշեր է  մութ  է կ՚երազեն կ՚երազեն

Հոգիներ կան  իրենց  առանձնութեան մէջ ընկճուած
Ընկճուած վաղուան իրենց պարտութիւններուն տեսիլքով
Համակերպած ստրկացած գերեվարեալ շղթայակապ 
Քանի որ գիշեր է

Կը փախին կը փախին իրենց խղճալի կաղապարէն 
Ու բիւրաւոր բիւրաւոր հոգիներ կան փախստական 
Հոգիներ որոնք ցերեկն երբ հանդիպին անծանօթներ  են իրարու Ցերեկանց իրարու հանդէպ անտարբեր կամ օտար գոռոզ կամ

                                                    երկիւղած 
Գերի  իրենց  կերպարանքին 
Սակայն  քանի  որ  գիշեր  է  հիմա  -  ամէն  ինչ  սեւ  ամէն  ինչ  սեւ

                       ամէն  ինչ  յար  ել  նմանն  իրարու 
Կը  թռին  կը  թռչտին  երազներն  ու  զիրար  կը  գտնեն  անծանօթ

հորիզոններու մէջ  Այլեւս  առանձին չեն պառկած եղեւինի մը տակ կամ խրճիթին

սեմին

ՈՒՐԻՇի մը երազին հետ իրենց երազն է մտերմացեր -

Կան որոնք կը վայելեն բարեկամի մը կատակները

Կան որոնք կ՚ապրին խոստումը բարի սիրուհիի մը

Կան որոնք  իրենց  մորթին կը զգան կրքոտ փայփայանքը արուի

մը մատներուն
Կան որոնց դրացին գաւաթ մը ջուր կ՚երկարէ բամպակի արտին մէջ
Կան որոնց ծիծղուն յարկ մը աչք կը քթթէ -

Ու բոլորը միաբերան բոլորը միաբերան

իրարու կը պատմեն կը պատմեն կարօտը իրենց մսին

փորագրուած

մինչեւ որ ղօղանջել  սկսին  ներդաշնակ զանգակները

եկեղեցիներուն

մինչեւ որ արշալոյսին ոտներուն երկարի շուքը մինարէներուն

Քուն մտնէ սեւամորթ Աստոււսծը բարեգութ բազումողորմ

Ու խաչակնքեն  ծերուկ  մայրերը աղօթք ընեն բազկատարած

Վերստին զոհաբերուելիք բոլոր զաւակներուն համար աշխարհի

Որովհետեւ առաւօտ է լոյս է կրկին ու նոր օր մըն ալ սկսած է

չարչարելու տառապեցնելու համար

Չարչարելու տառապեցնելու առանձին հոգիները վերստին

վերստին վերստին

Իմացե՞ր էք պլուզը գիշերուան  մէջ  իմացե՞ր չէ՞ք իմացեր 
Այս պլուզը գիշերուան մէջ այս պլուզը վիթխարի 
Ընդհանրական համամարդկային տիեզերական լայնատարած
Հարլէմի Նոր-Օռլէւսնի Սէն-Լուիի Մատակասքարի Պարսելոնայի

             Հռենոսի  Վոլկայի  Խաղաղականի  Ատլանտեանի  Սինկափուրի  Ատիս   Ապապայի   Եանկ-Ցէի   Հիրօշիմայի   ձեր   երազկոտ  անծանօթ  համանուններէն 
Ու  նայե՞ր  նայե՞ր  էք  գիշերանց  աստղերուն  որոնց  անոնք  ալ  կը  նային  կը  նային 
Բարեկամներ  -  մեզի  նման  են  աստղերն  ալ  -  կը  դառնան

                                     ՈՒՐԻՇի  մը  շուրջ  կը  դառնան

ՏԱՐԵԴԱՐՁ

Այսօր դիպուածաւ

Երբ փողոցը կամ հանրակառքին մէջ

Կամ երկինքին վրայ - երկինքէն անդին

Երեսունըհինգ մոմ տեսնէք վառուած

                                     Զահրատը յիշեցէք

 

Ձեր բանը գործը ձգեցէք մէկ դի

Պահ մը ձեր վիշտերն ու քէնը մոռցէք

Դիտեցէք մոմերու պուրակն այդ բռնկած

                                     Ու մտածեցէք

 

Թէ օր մ’ալ հով մը պիտի փչէ խօլ

Այս բոլոր մոմերը պիտի մարին

Ու պիտի  ցրուին  անջրպետին մէջ

Ուր ոչ մոմ կ՚ապրի - ոչ դուք - ոչ Զահրատ

 

Պահ մը խորհեցէք

Ու յետոյ դարձեալ

Դուք ձեր հոգերուն

Ես իմ մոմերուս

10 Մայիս 1959