Պատմութիւն արարեալ Մատթէոսի մեծի քահանայի Ուռհայեցւոյ վասն Բագրատունեաց թագաւորացն եւ այլոց բազմաց ի ԴՃ թուականէն սկսեալ մինչեւ ի ՈԺԱ թիւն աւարտեալ

Արդ մինչեւ ցայս վայրս բազմաջան եւ աշխատաւոր քննութեամբ գտեալ դրեցաք զշարագրական գրեալս զհարիւրից ամաց, զորս ի բազում ժամանակաց հետաքննեալ հասու եղաք։ Ընդ այնքանեաց տեսողացն եւ լսողացն, որք էին ի հին ամաց ծնեալք, եւ ընդ ընթերցողսն յառաջին պատմագրացս , որք ականատեսք էին լեալք ամենայն եղելոցս եւ նեղութեանցս այսոցիկ, զոր վասն մեղաց կրեաց տունն Հայոց եւ ահաւոր. զայս բազում անգամ զմտաւ ածեալ եմ, վասն այս յետին ժամանակին գրել զդառնաշունչ կատարածսն, զայս սոսկալի բարկութիւնս, զոր կրեաց ազգս Հայոց ի գիսաւոր եւ ի պիղծ Եղիմնացւոց ազգէն Թուրքաց, յեղբարց իւրեանց Հոռոմոց։ Եւ վասն այսորիկ հարկ եղեւ եւ ի մտաց խորհրդոյս իմոյ անդադար յուղմամբ իբրեւ զմեծ իմն համարելով՝ գտանել զայս գործս կատարածի. եւ վասն այսորիկ զօրաժողով արարի եւ գրեցի մինչեւ ցայս վայր զերեք ազգացս եւ զհայրապետացս եւ զայլ պէսպէս քննութեանց զազգաց եւ զթագաւորաց՝ զորս յառաջ ասացաք եւ որ զկնի թերեւս ասասցուք զսկիզբն կատարածիս, զոր ինչ եղեւ յաւուրս հարցն մերոց, որք էին տեսեալ բազում անգամ աչօք իւրեանց։ Զոր եւ իմ իսկ խորհեալ խորհուրդս զայս եւ զութ ամ անհանգիստ կացի եւ զայս ամենայն յօժարեցի ի տեսութիւն եւ ի մատենագրութիւն ածել գրով, վասն զի մի՛ ի չարաշունչ դառնութեան ժամանակս կորիցի այս ամենայն եւ մոռասցի։ Եւ վասն այսորիկ ես Մատթէոս Ուռհայեցի եւ վանական՝ զաշխատութեան զգործս իմ ոչինչ համարեցայ, այլ թողի զայս ի յիշատակ սիրողաց ժամանակագրութեանց, զի յորժամ ի հանդէս քննութեան ելցեն յաղագս ժամանակաց անցելոցն, դիւրաւ կարասցեն գտանել զժամս եւ զժամանակս եւ զկատարած բարկութեանն ի վերայ ժամանակացն գտանիցեն եւ այնու եւս զմտաւ ածեալ յիշեսցեն զաստուածասաստ բարկութիւնն՝ զորս վասն մեղացն ընկալաք զհատուցումն զԱրդար Դատաւորէն Աստուծոյ. եւ վասն այսորիկ կողմանց զկորուստ հաւատացելոցն եւ զխրատս, զոր անօրէն ազգաւ խրատեաց զմեզ Տէր Աստուած մեր. եւ ահա որ ոչ կամեցաք զսպառնալիսն եւ զխրատն Աստուծոյ մոռացուցանել ի վերայ մեր։ Արդ արժան է միշտ եւ հանապազ լսել զխրատն Աստուծոյ մերոյ. եւ դարձեալ ի նոյն պատուհասն մեղացն դեգերեալ շրջիմք, զորս ընկալաք ըստ արժանեաց մերոց զհատուցումն։ Նա եւ այլ եւս ունիմք ասել ձեզ ամաց ութսնից զաշխատութենէ Մատթէոսի Ուռհայեցւոյ եւ վանաց երիցու։
       Իսկ ի լինել թուականութեանս Հայոց -ՇԲ՝ եղեւ ահաւոր նշան եւ սոսկալի, եւ կատարած մեծի բարկութեան երեւեալ ի մեծ քաղաքն Անտիոք, զոր ի ներքոյ արեգականն գործեցաւ այս սքանչելիս, որ է տեսողացն ահաւոր եւ հրաշալի։ Եւ եղեւ այս նշանս եւ դղրդումն ամենայն հաւատացելոց Քրիստոսի, զոր այժմ մեծասաստ սպառնալեօք յայտնեաց Աստուած զդատաստան իւր զահաւոր։ Եւ եղեւ պատճառ բարկութեանն այսպէս. եւ արդ վասն զի ազգն Ասորւոց բազում էին ի քաղաքն Անտիոք ոսկւով եւ արծաթով, լցեալ հարստութեամբ եւ ամենայն փառաւորութեամբ, եւ մանկունք նոցա յորժամ երթային յեկեղեցին իւրեանց, տղայք հինգ հարիւր ի ջորւոջս նստեալ գային, եւ ազգն Հոռոմոց ոխացեալ էին յոյժ մեծաւ չարութեամբ։ Եւ մի ոմն իշխան յԱսորւոց ազգէն ունէր կապեալս բազում. եւ յաղագս այսր պատճառանացս լինէր մեծ դատաստան առաջի պատրիարգին Հոռոմոց. եւ սիրաբար վասն դատաստանին դարձուցին զնա ի հաւատոյ իւրոյ եւ կնքեցին զնա Հոռոմ իւր կամաւորութեամբն եւ իշխանն, որ զհաւատսն եթող եւ եղեւ հակառակ մեծ ազգին Ասորւոց։ Եւ յայնժամ մատնեցան Ասորիքն ի մեծ նեղութիւն, վասն զի սկսան հաւատոյ քննութիւն առնել հանապազօր. եւ այնչափ լրբեալ եղեն ազգն Հոռոմոց, որ եւ զգործեալն ոչ կարացին գիտել, վասն զի քրիստոսական աւետարանն հրով այրել հրամայեաց պատրիարգն։ Եւ եղեւ յորժամ ի հուրն դրին զաւետարանն Աստուծոյ, ձայն ելանէր յաւետարանէ անտի, եւ ի կրակէն ի դուրս ելանէր. եւ նոքա երկրորդ անգամ ի կրակն դնէին զաւետարանն, եւ նա դարձեալ ելանէր ի կրակէն։ Իսկ նոքա կատաղեալ լրբութեամբ ձգեալ երրորդ անգամ զսուրբ աւետարանն ի կրակն, եւ նա ելեալ եղեւ անվնաս։ Եւ իբրեւ կրկնեցին չորրորդ անգամ, յայնժամ ընկալաւ սուրբ աւետարանն զայրեցողութիւն կրակին ի մէջ հրոյ, եւ այրեցաւ սուրբ աւետարանն Քրիստոսի Անտուծոյ մերոյ ի քաղաքն Անտիոք ի յազգէն Հոռոմոց։ Եւ եղեւ յորժամ դարձաւ պատրիարգն յեկեղեցին եւ ամենայն ժողովն ի յայրմանէ տեղւոյն, լցեալ էին ուրախութեամբ՝ որպէս թէ յաղթեցին չար թշնամեաց։ Եւ իբրեւ մտան յեկեղեցին ի սուրբն Պետրոս, գոչեաց առ հասարակ ամենայն եկեղեցին ահաւոր գոչմամբ եւ եղեւ շարժ սաստիկ եւ դողացոյց զամենայն քաղաքն Անտիոքացւոց։ Եւ եղեւ ի միւս այլ աւուրն անկաւ հուր յերկնից ի վերայ եկեղեցւոյն սուրբ Պետրոսի, եւ որպէս զղամբար ի հիմանցն ի վերայ ամենայն եկեղեցին առ հասարակ բորբոքեալ լինէր հրով , եւ որպէս զփայտակոյտս այրեցաւ քարն, եւ բոցն բարձրացեալ ելանէր յերկինս. եւ պատառեցաւ խորանն եւ զսեղանն Խորհրդոյն տարաւ յանդունդս եւ զլուսաւոր ակն՝ զոր մեծն Կոստանդիանոս եդեալ էր ի սուրբն Պետրոս ընդ քսան բիւր ոսկւոյ, որ կայր հանապազ ի վերայ սրբոյ սեղանոյն ի լուսաւորութիւն գիշերոյն, կլաւ երկիր եւ այլ ոչ կարացին գտանել։ Եւ այլ քառասուն եկեղեցի այրեցան հրովն երկնային ընդ սուրբ Պետրոսին եւ Հայոց կամ Ասորւոց ոչ ինչ եղեւ վնաս։ Եւ յորժամ այս այսպէս գործեցաւ, ահաբեկեալ եղեւ ամենայն քաղաքն Անտիոքացւոց եւ կային ահիւ եւ դողութեամբ. յայնժամ սկսան ամենեքեան աղօթս առնել ամենայն քաղաքն առ Աստուած լալով եւ բազում հառաչանօք աղաչել զԱստուած. եւ ելանէր պատրիարգն հանդերձ քահանայիւք եւ սարկաւագօքն եւ կղերիկոսօք եւ այլ բազում ժողովրդովք արանց եւ կանանց, ծերց եւ տղայոց եւ ժամօք շրջէին ի քաղաքին զարդարանօք եւ ամենայն փառաւոր սպասիւք եկեղեցականօք. եւ եղեւ յորժամ հասանէին ի Հոռոմ մատանն՝ ի տեղին, ուր փոքր կամուրջն կայ ընդ հեղեղագնացս լերինս, յանկարծակի գոչեաց ամենայն գետինն , եւ եղեւ շարժ ի միջօրէին ի վեցերորդ ժամուն. եւ նոյն ժամայն պատառեցաւ երկիրն եւ բացեալ զբերան իւր եւ զպատրիարգն եւ զամենայն բազմութիւն քահանայից եւ զժողովրդոցն տարաւ յանդունդս աւելի քան զբիւր մի. եւ զաւուրս հնգետասան գայր ձայն աղաղակի նոցա ի խորս անդնդոց. եւ ապա անշնչացան, զի կնքեցաւ երկիրն ի վերայ նոցա, որ կան մինչեւ ցայսօր. զորս ի ձեռն բազմադիմի յանցանացն կրեցին բնակիչք քաղաքին Անտիոքացւոց ի յԱրդար Դատաւորէն Աստուծոյ։ Վասն զի չէին իսկ արժանի յիշել զգործս անօրէնութեանն նոցա, զոր գործէին եկեղեցականքն եւ ամենայն դասք հաւատացելոցն Յունաց ի քաղաքն Անտիոք. զի առաւել բարձրացաւ ծուխ անօրէն գործոցն նոցա քան զՍոդոմայ եւ զԳոմորայ, վասն որոյ եւ պատուհասն ցուցանէր զփոխարէն հատուցումն նոցա ըստ գործոցն. զի ահա անդ հուրն հասանէր ի սատակումն չարաչար գործողացն եւ աստ զնոյն չարագործսն հրով եւ պատառմամբ անդնդոց բնաջինջ սատակեաց ի մեղսասէր քաղաքն Անտիոք, որ դեռ իսկ ի նոյն բորբոքեալ կան անպատկառելի հաւատօք. զի ահա աստուածպաշտութեամբ զանհաւատիցն եւ զանօրինացն գործէին զգործսն, վասն զի բորբոքեցան ի գործս աղտեղիս, զոր եւ լսողացն ծանր է առ ի լսել եւ ասողացս կարի զազրալի։ Եւ գործողացն զի՞նչ ասացից, զի մինչ զկին հայելն մեզ ծանր գրեաց Փրկիչն, զարուամոլութեանն զի՞նչ ասացից. զոր եւ ինքն Տէր հատուցանէր զհատուցումն Անտիոք քաղաքին։
       Յամի եւ ի թուականութեանն Հայոց ազգիս -ՇԳ զարթեալ եղեւ օդն դառնաշունչ եւ մահաբեր ի վերայ աշխարհին Հայոց, վասն զի շարժեալ եղեւ յաթոռոյն իւրմէ սուլտանն Պարսից Տուղրիլ եւ գայր ահագին բազմութեամբ իբրեւ զաւազ ծովու եւ խաղացեալ անթիւ զօրօք հասանէր ի Հայաստան աշխարհն, իջեալ ի քաղաքն, որ կոչի Բերկրի, եւ պատերազմաւ առեալ զքաղաքն, մաշեաց դառնաշունչ մահուամբ։ Եւ յարուցեալ որպէս զսեաւ ամպս հրացայտս եւ գայր հասանէր հանդերձ մահաբեր կարկտիւն եւ պատեալ զքաղաքն, որ կոչի Արճէշ, եւ սաստիկ պատերազմ յարուցանէր ի վերայ քաղաքին զաւուրս ութ. եւ ի բազմութենէ զօրացն ձանձրացեալ քաղաքացիքն ի դառն պատերազմէն եւ այնուհետեւ մեծաւ աղաչանօք գային ի հնազանդութիւն ի ձեռն բազում ընծայիւք ոսկւոյ եւ արծաթոյ, ձիոց եւ ջորւոց. եւ սիրոյ սկիզբն արարին մեծաւ պաղատանօք եւ ասացին. «Ո՛վ աշխարհակալ սուլտան, երթ եւ ա՛ռ զքաղաքն Մանծկերտ, եւ յայնժամ մեք եւ ամենայն աշխարհն Հայոց քեզ լիցուք ի ծառայութիւն »։ Եւ լուեալ զայս Տուղրիլ սուլտանն, եւ հաճոյ թուեցաւ նմա ամենայն բանքս այս. եւ յարուցեալ բազմութեամբ զօրօք իւրովք հասանէր ի քաղաքն Մանծկերտ, եւ էր որպէս զօձ լցեալ ամենայն չարութեամբ։ Յայնժամ բանակ հարկանէր եւ պատէր շուրջ զքաղաքաւն, եւ իջանէր ի տեղին, որ Քարգլուխ կոչի, եւ անդ օթեվանս արարեալ։ Իսկ յորժամ բաժանէր առաւօտն, հրամայէր հարկանել զպատերազմողական փողն եւ ահա անդ էր տեսանել զահաւոր օրն եւ զդառնութիւն ի վերայ քրիստոնէիցն, յորժամ պատեաց զքաղաքն Մանծկերտ. զի յորժամ ձայնքն եւ հնչիւնքն պատերազմողականացն փողոցն հարկանէր եւ առ հասարակ ձայնք գոչմանց զօրաց պատերազմականացն զպարիսպն առ հասարակ դողացուցանէր։ Իսկ այժմ վասն քրիստոնէից քաղաքին զի՞նչ ասացից, որք արիաբար նահատակերպք միաբան ամենայն բազմութիւնք քաղաքին, որք կային ընդդէմ անվճարելի պատերազմացն։ Եւ էր զօրապետ քաղաքին իշխանն Հոռոմոց Վասիլն՝ որդի Ապուքապայ, այր բարի եւ աստուածապաշտ։ Սա զօրացուցանէր զամենայն քաղաքն՝ զարս եւ զկանայս քաջասիրտս, եւ խոստանայր ի թագաւորէն ամենեցուն փառս եւ իշխանութիւնս եւ զտիւ եւ զգիշեր ոչ դադարէր ի քաջալերել եւ ի յորդորել զամենայն քաղաքն։ Իսկ զօրք այլազգեացն ոչ դադարէին ի պատերազմելոյ զբազում աւուրս. եւ արարին գետնափոր ի ներքոյ գետնոյ, վասն զի այնիւ առցեն զքաղաքն. եւ իմացեալ զօրքն քաղաքին փորեցին հանդէպ նոցա եւ կալան զամենայն փորողսն, կալան եւ զաներն սուլտանին, որոյ անուն Ոսկեծամ ասէին, եւ հանեալ ի վերայ պարսպին եւ սպանին զնոսա. եւ տեսեալ սուլտանն՝ յոյժ վիրաւորեալ լինէր եւ յայնժամ առաքեաց ի Բաղէշ եւ ետ բերել զբաբանն, զոր Վասիլ թագաւորն արարեալ էր յաղագս Հերայ հնգետասան ատիլի, ահաւոր եւ զարմանալի։ Եւ յորժամ կանգնեցաւ անօրէն բաբանն, սոսկաց ամենայն քաղաքն. եւ զառաջին որ եհար՝ երեք այր պահ եւ զկրծապահն ի քաղաքն ձգեաց. եւ յայնժամ երէց մի յայտնեալ ի քաղաքն եւ ի շտապոյ դրեալ մեքենայ մի ընդդէմ նորա եւ յառաջին քարէն հարկանէր զբաբանն եւ բեկանէր զխոզակն. եւ զօրացաւ քաղաքն, վասն զի ահիւ պաշարեցան։ Եւ յետ աւուրց ամրացուցին այլազգիքն զբաբանն եւ կազմեցին յամենայն կողմանց անմերձենալի, սկսան հարկանել զպարիսպ քաղաքին մեծամեծ քարամբք. եւ յայնժամ ահաբեկեալ երերալով դողայր ամենայն քաղաքն։ Յայնժամ Վասիլն ձայն տուեալ առ ամենայն քաղաքն եւ ասէր. «Ով ոք կարասցէ ելանել եւ հրով այրել զբաբանն զայն, առցէ յինէն տուրս բազում ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ ձիս եւ ջորիս եւ ի թագաւորէն փառս եւ իշխանութիւնս. եւ եթէ մեռցի յանօրինաց եւ իցեն նորա ազգական կամ որդի, նորա եղիցի այն ամենայն »։ Եւ յայնժամ յառաջ եկեալ Փռանգ մի եւ ասէ. «Ես ելից եւ այրեցից զբաբանն զայն, եւ ահա այսօր հեղցի արիւն իմ ի վերայ ամենայն քրիստոնէից, վասն զի ես միայն եմ, ոչ ունիմ կին կամ որդիք, որ լան զիս »։ Եւ խնդրեաց զօրաւոր եւ քաջ ձի եւ զգեցեալ զրահս եւ եդեալ սաղաւարտ ի գլուխն եւ առեալ թուղթ կապեաց ի ծայր ռմբին եւ երեք շիշ նաւթ դրեալ ի ծոց իւր՝ եւ թղթաւորի պատճառանօք յառաջ ելեալ, եւ առեալ աղօթս յամենայն քրիստոնէից եւ զԱստուած օգնական կալեալ գնայր դիմօք ի զօրսն այլազգեաց. եւ զօրք անօրինացն տեսանէին զթուղթն եւ համարեցան զնա թղթաւոր եւ ոչ ինչ խօսեցան։ Եւ էր ժամ օր հասարակ եւ տօթ կարի յոյժ. եւ այր իւրաքանչիւր ննջէր ի վրանս իւր. եւ եկեալ Փռանգն առաջի բաբանին՝ զտեղի առեալ եւ ոչ գնայր. եւ կարծէին ընդ մեծութիւն բաբանին կայ եւ հիանայ՝ եւ ի նոյն ժամայն հանեալ զմէկ շիշն եւ հարկանէր զբաբանն. եւ որպէս զարծիւ շուռ առեալ զբաբանովն նա հարկանէր զմիւս այլ շիշն. եւ դարձեալ շուրջ եկեալ եւ զերրորդ շիշն զարկանէր զբաբանն. եւ ահաւոր բորբոքեցաւ հրով, եւ Փռանգն դարձաւ ի փախուստ։ Եւ զոր ինչ արար՝ տեսին ամենայն բազմութիւն բանակին այլազգեացն եւ յարձակեցան զհետ, եւ Փռանգն անվնաս հասանէր ի քաղաքն. եւ բաբանն սաստկապէս այրեցեալ եղեւ. եւ էր ուրախութիւն մեծ ամենայն հաւատացելոցն, եւ Փռանգն փառաւորեցաւ տրօք ամենայն քաղաքացեացն։ Եւ լուաւ թագաւորն Մոնոմախ, տարաւ զնա առ իւր եւ տայր նմա իշխանութիւնս։ Իսկ սուլտանն հիացաւ յոյժ ընդ գործ Փռանգին եւ խնդրեաց ի Վասլէն, զի տեսանիցէ զնա, որ արար զայնպիսի քաջութիւնն, զի տացէ նմա պարգեւս. զոր ոչ էառ յանձն գնալ Փռանգն։ Եւ սուլտանն զայրացաւ յոյժ եւ դարձեալ փորելոյն սկիզբն արար, վասն զի ի վայր կործանեսցէ զպարիսպն. եւ քաղաքացիքն քաջացան ընդդէմ՝ եւ առ յոչինչ համարէին զամենայն մեքենայս նորա. եւ արարեալ երկաթի ճանկ եւ զամենայն փորողսն արտաքս հանեալ սատակէին։ Եւ տեսեալ սուլտանն՝ լռեալ դադարեաց եւ կայր մեծաւ ամօթով։ Յայնժամ առեալ քաղաքացիքն խոզ մի եւ եդին ի բաբանն եւ ձգեցին զնա ի բանակն սուլտանին. եւ ձայնեալ ամենայն քաղաքն զհետ ասէին՝ թէ «Ա՛ռ սուլտան, զայդ քեզ կին արա, եւ մենք տամք զՄանծկերտ քեզ պռոյգ »։ Եւ լուեալ սուլտանն՝ ի բարկութիւն շարժեալ եւ զբերողսն գլխատեաց, որ զինքն ի Մանծկերտ բերին, եւ ինքն մեծաւ ամօթով գնայր յաշխարհն Պարսից. եւ ողորմութեամբն Աստուծոյ փրկեցաւ քաղաքն Մանծկերտ յերեսաց ազգէն Թուրքաց պղծոց։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց ամի -ՇԴ մեռանէր թագաւորն Հոռոմոց Մոնոմախն. սա կացեալ յաթոռ թագաւորութեանն Հոռոմոց զամս չորեքտասան. եւ թագաւորեաց փոխանակ նորա քենի նորա Կիւրա-Թօտոռն, այն որ անուանեցաւ Ելեխտօռ, եւ էր քոյր Կիւռա-Զոյէ, սրբասէր եւ կոյս եւ յոյժ առաքինի. եւ հրամայեաց ամենայն արարածոց խաղաղութիւն առնել եւ այրեաց եւ գերեաց. եւ արար դարձ ամենայն զրկելոց եւ իրաւունս եւ զամենայն բանդարգեալս հրամայեաց ազատել. եւ սա եհան ի բանտէի զիշխանսն Հայոց զորդիսն Հաբելի՝ զՀարպկանն եղբարսն , եհան ի կղզւոյն եւ մեծաւ փառաւորութեամբ արձակեաց զնոսա ի հայրենի աշխարհն իւրեանց ի բերդն Արկնի. եւ պատուիրեաց այլ մի եւս մեղանչել։ Եւ յայնմ ամի փոխեն զՊեռոս կատապանն. եւ փոխանակ նորա գայր Մելիսանոսն՝ այր բարի եւ անուանի, եւ էր ողորմած այրեաց եւ գերեաց, շինող աշխարհի եւ ամենայն փառաւորութեամբ զարդարեալ։ Եւ կացեալ յաթոռ թագաւորութեանն Կիւրա-Թօտոռն զամս երկու եւ ամիսս երեք եւ փոխեցաւ առ Քրիստոս բարի խոստովանութեամբ. եւ նստաւ յաթոռ թագաւորութեանն Միխայլ ալեւորն զամիսս եւթն։
       Եւ յաւուրս յայսոսիկ ելանէր իշխան ոմն ի տանէն Հոռոմոց եւ անուն նորա Կոմանոս. սա յարուցեալ ահագին բազմութեամբ եւ գայր ի վերայ Կոստանդնուպօլսի եւ բանակ հարկանէր յեզր ծովուն Ովկիանոսի յայսկոյս եւ մեծաւ բռնութեամբ խնդրէր զաթոռ թագաւորութեանն Հոռոմոց, այս եղեւ ի թուականութեանս Հայոց -ՇԵ։ Յայնժամ թագաւորն Միխայլ արար ժողով զամենայն աշխարհն արեւմտից եւ զամենայն բազմութիւնն զօրաց իւրոց անցուցանէր ընդ Ովկիանոս ի Խռսոպօլիս եւ գային ի վերայ Կոմանոսին. եւ յայնմ աւուր խմբեցաւ պատերազմ մեծ եւ ահաւոր ի վերայ քրիստոնէիցն, վասն զի բախէին զմիմեանս ուժգին կոտորածով, եւ հեղոյր արիւն բազում հաւատացելոցն ի վերայ երկրի։ Եւ յայնժամ Կոմանոսն որպէս զառիւծ գոչեաց մեծաւ զայրացմամբ եւ հասեալ բեկանէր զարս թագաւորին Հոռոմոց եւ առ հասարակ սրով ի փախուստ դարձուցանէր զնոսա. եւ անողորմ ի սուր սուսերի կոտորեաց զամենայն զօրսն Հոռոմոց, եւ փակեցին զնոսա առ հասարակ յեզր Ովկիանոսի մեծի ծովուն. եւ որպէս զմառախ ի հողմոյ թմբրեալ, այնպէս թմբրեալ լինէին զօրքն Հոռոմոց ի սաստիկ պատերազմէն եւ ի յՈվկիանոս լցեալ մեռանէին. եւ բազումք այն էին, որ դառն սրով ընկալան զմահ։ Եւ յաւուր յայնմիկ մեռան ի զօրացն Հոռոմոց արք պատերազմողք հարիւր եւ հնգետասան հազար. եւ զամենայն իշխանսն առ հասարակ եւ կալաւ զթագաւորութիւնն։ Յայնժամ իշխանքն, որ ի պաղատն էին, իբրեւ տեսին զամենայն կատարած բարկութեանս եւ զայնչափ արեանցն հեղմունսն, խորհեցան տալ զաթոռ թագաւորութեանն ի Կոմանոսն, եւ վասն զի մեծ սուգ էած առ հասարակ ազգին Յունաց. եւ յայնժամ ելեալ պատրիարգն եւ ամենայն իշխանքն Կոստանդնուպօլսի առ Կոմանոսն եւ արարին ընդ նմա բազում երդմունս եւ տարան նստուցին զնա յաթոռ թագաւորութեանն Հոռոմոց. եւ ապա եղեւ խաղաղութիւն աշխարհին Յունաց։ Բայց աւերումն եւ յափշտակութիւն բազում եղեւ յերկիր յայնմ ամին, զի Կոմանոսին դեհն եւ Միխայլին զմիմեանս աւերէին. եւ այսպէս բազում աւեր գործեցաւ՝ մինչեւ հաստատեցաւ աթոռ թագաւորութեանն ի Կոմանոսն. եւ յայնժամ հանեալ հրովարտակ ընդ ամենայն երկիր եւ արար խաղաղութիւն աշխարհի։ Իսկ Կոմանոսն առաւել մեծարեաց զայնոսիկ, որք միամիտ կացին ի վերայ Միխայլին, քան զայն, որ յիւր վերայ նահատակեցան։ Եւ եղեւ յառաջ քան զայս գային իշխանքն Հոռոմոց յօգնութիւն Միխայլին՝ Պիզշօնիտն եւ Լիպարիտն. եւ յորժամ հասան ի Ճերճերի, լուան եթէ Կոմանոսն թագաւորեաց, ի գիշերին փախեան առ հասարակ եւ ասէին ցմիմեանս, եթէ՝ «Խալատ ի Ճերճերոյ դառնայ »։ Եւ յետ աւուրց ինչ գնային առ թագաւորն. եւ առաւել մեծարեաց զնոսա։ Եւ հրամայեաց թագաւորն Կոմանոս դեկան զարկանել յիւր անուն եւ զթուրն հանել ի վերայ ուսոց իւրոց, եթէ՝ «Թրով առի զաթոռ թագաւորութեանս ». ընդ որում ոչ հաճեցաւ ընդ բանս այս, նաեւ այլ եւս պէսպէս գործ նենգութեան գործեաց Կոմանոսն ընդ քրիստոնեայսն։ Եւ յետ աւուրց ինչ զօրաժողով արարեալ ահագին բազմութեամբ եւ կամեցաւ յարուցանել պատերազմ ընդ ազգն Պածինկացն. եւ երթեալ անցանէր ընդ մեծ գետն Տօնաւիս եւ գնայր խաղայր առ յապականել զամենայն արեւմուտք. եւ ուր հասանէր՝ որպէս զչար գազան մռմռայր ի չարութենէ սրտին իւրոյ, եւ ընդ որ անցանէր՝ բազում արիւն տայր հեղուլ. եւ եղեւ կոծ մեծ յամենայն արեւմուտ, եւս առաւել ի յաշխարհն Բուլղարաց։ Եւ էր յաւուրսն ամառնային, եւ հասանէր աստուածասաստ բարկութիւնն ի վերայ զօրացն Կոմանոսին, զոր ոչ բաւէ բերան զմեծ կատարածս արկանել ընդ գրով, զոր ըստ արժանեացն ընկալան։ Եւ զի ահա ելանէր ամպ յարեւմտից եւ գայր ի վերայ բանակին Կոմանոսին, եւ էր ամպն սեաւ եւ ահաւոր տեսլեամբ , որ ոչ ոք համարձակէր հայել ի նա. եւ եղեն ճայթմունք եւ որոտմունք, եւ հրացայտ փայլատակմունս յարուցանէր. եւ յայնժամ սկսաւ ի կարկուտս մեծամեծս եւ բախեալ հարկանէր զբանակն եւ սաստկապէս դիպէր ամենայն զօրացն. յայնժամ նոքա մի փախեան եւ զելս իրացն ոչ գտանէին։ Եւ տեսեալ թագաւորն՝ լցաւ բարկութեամբ եւ յոչ կամաց դարձավ որպէս զփախստական, եւ ամենայն զօրքն առ հասարակ ցրուեալք լինէին ընդ լերինս եւ ընդ դաշտս. եւ անդ էր տեսանել զմեծ կատարածն, զոր կրեցին ի բազում հարուածոցն. եւ անթիւք կորեան, հայր յորդւոյ եւ որդի ի հօրէ, եղբայր յեղբօրէ, եւ թագաւորն երեք արամբք կորուսեալ եղեւ մինչեւ ի Տօնաւիս գետն, ապա եղեւ գտեալ։ Եւ յորժամ հանդէս արար զօրաց իւրոց, մեծ մասն զօրացն կոտորեալ էին յերկնից բարկութենէն։ Իսկ յաղագս ձիոց եւ ջորւոց, ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ այլ կարասեացն աւելորդ է ասել, եւ կամ զամենայն սարք պատերազմի։ Եւ այնուհետեւ գիտացեալ Կոմանոսն, եթէ այս ամենայն աստուածուստ բարկութիւնս վասն իմոյ յանցանացն եհաս ի վերայ քրիստոնէից, զի մեղօք իմովք բարկացուցի զԱստուած, եւ եկեալ ի Կոստանդնուպօլիս եւ անկեալ առաջի Աստուծոյ՝ խնդրէր զթողութիւն մեղաց իւրոց, զոր արար. եւ այնուհետեւ խնդրէր ելանել յաթոռոյ թագաւորութենէն եւ մտանիլ ի կարգս ապաշխարութեան պահօք եւ արտասուօք։
       Եւ եղեւ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԵ թագաւորեցոյց Կոմանոսն զՏուկիծն, զի յաղագս այնր գործոյն, զոր յառաջն ճառեցաք, գիտացեալ թէ ոչ հաճեցաւ Աստուած ընդ թագաւորութիւնս նորա՝ վասն անմեղ արեանցն, զոր եհեղ յազգէ հաւատացելոցն. եւ եղեւ, զի մէկ կողմն անձինն թուլացաւ. եւ յորժամ ետես զաստուածասաստ բարկութիւնն ի վերայ անձին իւրոյ, կամեցաւ զգենուլ զգեստ կրօնաւորութեան եւ միաւորիլ ի վանք կրօնաւորութեան։ Եւ յայնժամ առաքեաց ի կողմն Տաճկաց ի քաղաքն յՈւռհա եւ բերեալ զտուկ քաղաքին Ուռհայոյ, որում անուն էր Տուկիծ, վասն զի ի մեծամեծաց ազգէ էր, եւ առեալ զթագն դնէր ի գլուխ Տուկծին եւ երկրպագէր նմա, եւ նստոյց զնա յաթոռ թագաւորութեանն եւ ինքն գնացեալ յանապատ եւ եղեւ վանական։ Եւ Տուկիծն բռնակալեալ ի վերայ թագաւորութեանն Յունաց եւ զամենայն անհաւատս ածէր ի հաւանութիւնս. եւ եղեւ ուրախութիւն ի վերայ ամենայն տանն Յունաց վասն Տուկծին։
       Յայսմ ամի մեռանէր ամենագովելին Տէր Պետրոս կաթուղիկոսն Հայոց, որ գլուխ էր մարմնոյ Հայաստանեայց եւ պարիսպ սրբոյ եկեղեցւոյ։ Սա կացեալ յաթոռ հայրապետութեան զամս քառասուն եւ երկու եւ յաւելաւ առ հարս իւր. եւ ձեռնադրեաց յաթոռ հայրապետութեանն իւրոյ զերանելին զՏէր Խաչիկ, որ էր քուրորդի իւր, լցեալ ամենայն սրբասնունդ առաքինութեամբ եւ բարեհամբաւ անուամբ, զարդարեալ շնորհօք առաքելականօք եւ մարգարէականօք։ Եւ թաղեցին զՏէր Պետրոսն ի քաղաքն, որ կոչի Սեբաստիա, ի վանք սրբոյ Նշանին, հանդերձ բազմութեամբ։
       Ի նոյն թուականութեանս Հայոց երկրորդեալ յարձակեցան ազգն անօրինաց ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի. եւ ահա ելեալ գայր ի Պարսից նահանգէն ամիրայ ոմն մեծ եւ հզօր՝ Դինար անուն, եւ զօրօք բազմօք գայր անկասկած դառնաշունչ բռնութեամբ եւ նենգաւոր սրտիւ ծածկեալ զչարութիւն իւր։ Եւ անցանէր անվնաս ի բազում տեղեաց եւ խաղայր գնայր եւ հասանէր մինչեւ ի հռչակաւոր քաղաքն եւ յանուանին, որ կոչի Մելտենի, վասն ի բազում ժամանակաց մատնած էր քաղաքն Պարսից՝ թէ անչափ է հարստութիւն ոսկւոյ եւ արծաթոյ՝ ականց եւ մարգարտաց եւ դիպակաց։ Եւ էր քաղաքն անպարիսպ. եւ յորժամ գայր յառաջ զՀասաւն էառ եւ առ հասարակ կոտորեաց սրով։ Եւ գայր անցանէր ի Մելտենի. եւ եղեւ առաջնորդ զօրացն անօրինաց որդին Լիպարտին միաբանեալ ընդ նոսա. եւ էր յաւուրսն ձմերայնոյ՝ ի մուտսն յիսնակին, յորժամ պատեաց զքաղաքն Մելտենի. եւ վասն հռչակաւոր անուանն, որ ընդ ամենայն աշխարհն Պարսից տարածեցաւ անուն գեղեցկութեան նորա. յայնժամ որպէս սեաւ ամպ շրջանակաւ պատեաց զամենայն քաղաքն առ հասարակ. եւ տեսեալ քաղաքացեացն զահաւոր բարկութիւնն՝ միաբան ի փախուստ դարձան արք եւ կանայք, ծերք եւ տղայք. եւ տեղի փախստեան ոչ գոյր։ Յայնժամ հատաւ սէր բարեկամաց եւ յոյս կենաց յամենայն մտաց . ի դառնաշունչ բարկութեանցն մոռանայր հայր զորդի եւ որդին՝ զհայր. մայր՝ զդուստր եւ դուստր զմայր իւր լայր, եղբայր առ եղբայր՝ եւ սիրելիք առ սիրելիս։ Եւ յայնժամ լայնատարած դաշտք քաղաքին առ հասարակ ի փախուստ ելեալ, բազմութիւնքն գային ի մէջ թշնամեացն. եւ տեսեալ անօրինացն, սակաւ մի զտեղի առին եւ հիանային ընդ բազմամբոխութիւն քաղաքին, զի էին որպէս զաւազ ծովու անթիւ բազմութեամբ. եւ ոչ համարձակէին այլազգիքն՝ մինչեւ փախեան քաղաքացիքն։ Յայնժամ յարձակեցան սրով ի վերայ, եւ ամենայն սուրք նոցա առ հասարակ ի գործ արեան սկսեալ մխեցան. եւ առ սակաւ ժամ մի լցաւ արեամբ ամենայն քաղաքն. եւ ծփայր ծայրէ ի ծայր արեամբ քաղաքն Մելտենի, եւ ոչ ոք էր որ ողորմէր ծերոց եւ կամ տղայոց։ Եւ անդ էր տեսանել մարմինքն փառաւորք եւ պատուականք, որք անկեալք եւ թաւալեալք կային ի մէջ արեանցն, եւ տղայքն ի գիրկս մարցն մասն առ մասն հարեալ լինէին, եւ արիւնն եւ կաթն ընդ միմեանս միաւորեալ խառնեցան։ Եւ ո՛՞վ կարէ ի գիր արկանել զաստուածասաստ բարկութիւնն, զոր յաւուր յայնմիկ կրեաց քաղաքն Մելտենի, վասն զի փոխանակ քաղցր ցօղոյն՝ արիւն ծածկեալ ունէր զամենայն բոյսս դալարոյ անդաստանացն։ Եւ յետ այսչափ կատարածի արեանցն եւ գերութեանց, զորս վարէր առաջի իւր ի գերութիւն, կանայս պատուականս եւ գեղեցիկս եւ մանկունս եւ աղջկունս վայելուչս եւ անհամար գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ անթիւ. եւ յարուցեալ խաղայր ուրախութեամբ եւ գայր յաշխարհն Պարսից եւ անցեալ զԵփրատ գետն՝ արար ձմերոց ի Յանձիթ։ Եւ յայնժամ զօրքն Հոռոմոց յարձակեցան զհետ Թուրքին, եւ ի հասանելն նոցա՝ ոչ համարձակեցան պատերազմել ընդ նոսա, այլ դարձան խաղաղութեամբ ի Հոռոմս։
       Իսկ ի ժամանակս գարնանային հասեալ՝ գնաց զօրքն այլազգեաց ի գաւառն Տարօնոյ եւ բռնակալեալ առ ստորոտ լերամբն Տօրոսի մերձ ի Սասուն։ Եւ լուեալ զայս իշխանին Հայոց՝ զօրաւորն եւ քաջ որդին Մուշեղայ Թոռնիկ եւ ժողով արարեալ զամենայն Սասուն եւ հասանէր ի վերայ զօրացն այլազգեացն։ Յայնժամ զօրք այլազգեացն հնչեցուցանէին զփողս պատերազմին եւ միաբան ելին ի պատերազմ։ Եւ եղեւ օրն այն մեծ եւ ահաւոր, վասն զի որպէս զջոկա առիւծոց զմիմեանս բախէին երկուցունց կողմանցն. եւ յայնժամ գոչեաց քաջն Թոռնիկ եւ ձայն տուեալ աջոյ թեւին իւրոյ՝ եւ հասանէր ի վերայ ձախոյ թեւին այլազգեացն եւ պատառէր զնոսա մեծաւ յաղթութեամբ. եւ դարձաւ հայեցաւ ի վանքն սրբոյ Կարապետին եւ ուժգին զձայն արձակեալ եւ ասէր. «Գլակա՛յ Վանք, սո՛ւրբ Կարապետ, հասի՛ր մեզ յօգնութիւն եւ արա՛ զօրս զայս երեւելի ի վերայ հաւատացելոցս ». եւ միաբան ձայն տուեալ միմեանց յարձակեցան ի վերայ այլազգեացն եւ առին զառն եւ զամենայն աւարն եւ դարձուցին զամենայն գերութիւնն . եւ մնացեալքն յայլազգեացն մազապուրծ զերծեալք՝ ամօթով գնացին յաշխարհն Պարսից։ Եւ քաջն Թոռնիկ մեծաւ ուրախութեամբ դարձաւ ի Սասունք՝ գոհանալով զԱստուծոյ, որ ազատեաց զանթիւ բազմութիւնն զՄելտենւոյ քաղաքին ի ծառայութենէ անօրէն ազգին Պարսից։
       Դարձեալ ի յայսմ ամի եւ ի նոյն ձմերոցին եղեւ նշան ահաւոր եւ հրաշալի, սոսկալի եւ մեծ բարկութիւն ի վերայ քրիստոնէից, վասն զի յառաջագոյն երեւեալ գուշակ անցման հաւատացելոցն Քրիստոսի. զի որպէս ի պիղծ գիշէն հոտ զազրութեան յառաջագոյն գայ, այսպիսի օրինակաւս յառաջ քան զկատարածն նշանքն չարաչար երեւէին ի վերայ աշխարհի՝ դառնաշունչ հողմն հարաւայնոյ։ Եր արդ ահա յաւուր միում յորժամ՝ լուսանայր օր առաւօտուն եւ ելանէր ամենայն մարդ ի տանէ իւրմէ, տեսանէին ի պարզոյ ի վերայ ցամաք գետնոյն կարմիր ձիւն եկեալ. եւ էր լցեալ զչորս կողմն աշխարհիս՝ ի յարեւելս եւ յարեւմուտ, ի հիւսիս եւ ի հարաւ. եւ սկիզբն արար գալոյ ի յաւուր երկուշաբաթւոջ եւ զաւուրս վաթսուն անդադար եկեալ. ի գիշերն գայր եւ ի ցերեկն հոսէր ընդ երեսս երկրի, բայց կարմիր ձիւն մէկ օր էր եկեալ։ Եւ յայնմ ամին եղեւ անցումն ամենայն չորքոտանեաց՝ անասնոց եւ գազանաց՝ եւ թռչնոց. եւ ի սաստիկ բարկութենէն ոչ գտանէին կերակուր իւրեանց, ի շէն առ հասարակ դէմ արարեալ նոցա եւ յիւրեանց թշնամիսն ապաւինէին։ Եւ յայնժամ ամենայն ոք անխնայ կոտորէր զնոսա անողորմաբար. վասն զի անասունքն ջոլիլ ջոլիլ լինէին, եւ թռչունքն երամ երամ ի փողոցս եւ ի տունս մտանէին. եւ անդ էր տեսանել զահաւոր կատարածն ի վերայ անասնոց եւ թռչնոց վասն մեղաց որդւոց մարդկան։ Իսկ որ ողորմածքն էին՝ ի տունս իւրեանց կերակրէին զնոսա զամենայն աւուրս ձմերանն եւ արձակէին զնոսա խաղաղութեամբ. եւ առ հասարակ ամենայն ոք ի գութս ողորմութեան դառնային ի վերայ անասնոցն։ Եւ մեծ ամիրայն Նսրտօլ, որ նստէր ի քաղաքն Մուֆարղին, քառասուն քոռ ցորենոյ եւ գարւոյ, կորեկոյ եւ զայլ ամենայն ընդաց ցանել հրամայեաց ընդ դաշտս եւ ընդ լերինս վասն թռչնոցն, եւ խոտ եւ յարդ անչափ յաղագս անասնոցն, եւ այսպիսի օրինակաւս բազում անասունք եւ թռչունք ապրեցան ի բազմութենէ անտի։
       Յայսմ ամի եղեւ սով սաստիկ ընդ երկիր, եւ բազումք մեռան չարաչար եւ դառն մահուամբ յերեսաց սովոյն, վասն զի սաստկութենէ ձեանն անձրեւ ոչ եկն յերկիր, եւ վաստակ ոչ եղեւ, եւ բազում պտղաբերք չորացան. եւ եղեւ ի փոխել միւս այլ տարւոյն՝ եղեւ լիութիւն եւ առատութիւն ամենայն կերակրոց, վասն զի մէկ մոդն հարիւր վաստակեաց։
       Իսկ ի վերանալ թուականութեանս Հայոց ամի -ՇԸ ժամանեալ հասանէր արհաւիրք եւ կատարածք մահաբերք ի վերայ հաւատացելոց Քրիստոսի, զորս ոչ կարեմք պատմել զոր ինչ գործեցաւ յամիս այսմիկ աղէտ ահաւոր դառնութեան. վասն զի շարժեցաւ ամենայն տունն Պարսից առ հասարակ եւ յարուցեալ գային ահագին բազմութեամբ առանց համարոյ՝ որպէս զաւազ ծովու, եւ խաղայր հասանէր ի վերայ հաւատացելոց տանն Հայոց. եւ բազում գաւառք մաշեալք լինէին սրով եւ գերութեամբ յերից ամբարիշտ գազանացս այսոցիկ, որք ելեալք ի տիւանէն Տուղրիլ սուլտանէն ամիրայք երեք՝ Սամուխն եւ Ամրքափրն եւ Գիճաճիճի, արք չարք եւ արիւնարբուք առաւել քան զգազանս, եւ սեւագունդ զօրօք եւ մահաբեր նշանօք հասանէին ի վերայ բազմամբոխ եւ նշանաւոր քաղաքին Սեբաստիոյ. եւ մռնչալով որոտային եւ կամեցան զմեծասաստ բարկութիւն իւրեանց ածել ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի եւ մանաւանդ խորհեցան ի միտս իւրեանց ձերբակալս առնել զորդիսն Սենեքարիմայ զորդիք թագաւորին Հայոց՝ զԱտոմ եւ զԱպուսահլ, զորս յառաջագոյն նոցա լուեալ զօրացն այլազգեացն՝ փախեան ի Խաւանէքն, եւ այլ բազում իշխանքն գնացին զհետ։ Եւ յօր բարեկենդանի Վարդավառին պատեալ զքաղաքն բազմութիւն զօրացն անօրինացն եւ պաշարեաց առ հասարակ շուրջանակի զամենայն քաղաքն. եւ սուր ի գործ մտեալ ամենայն զօրացն եւ անհամար մարմինք չարաչար խոցմամբ ի յերկիր թաւալէին, եւ հոսեալ արեանցն լնոյր զերկիր, որ եւ տեսողացն սոսկալի երեւէին. վասն զի որպէս փայտ անտառի կուտեալ լինէին մարմինք պատուականք ի վերայ երկրի, եւ արեամբ ծածկեալ եղեւ հող երկրի ի բազմութենէ դիականցն։ Եւ զի անպարիսպ էր քաղաքն Սեբաստիոյ, իսկ այլազգիքն զառաջինն ոչ համարձակեցան մտանել ի քաղաքն, զի տեսանէին զբազմութիւն եկեղեցեացն սպիտակս եւ գումբեթաձեւս, գիտացին եթէ վրանք զօրացն իցեն. եւ իբրեւ գիտացին՝ յայնժամ զաստուածասաստ բարկութիւնն ածին ի վերայ քրիստոնէիցն, անողորմ եւ անխնայ կոտորեցին զայնքան բազմութիւն քաղաքին եւ անթիւ եւ անհամար աւարաւ եւ գերութեամբ արանց եւ կանանց, մանկունս եւ աղջկունս վարէին ի գերութիւն եւ այնչափ գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ, ականց եւ մարգարտաց եւ դիպակաց յափշտակեալ հանին ի Սեբաստիոյ, եւ վասն զի տուն եղեւ նա Հայոց թագաւորացն։ Եւ էր օրն այն դառնաշունչ եւ չար ի վերայ բնակչաց քաղաքին, վասն զի առ սակաւ ժամ մի եղեւ քաղաքն եւ դաշտն արեամբ լցեալ. եւ գետն՝ որ անցանէր ընդ մէջ քաղաքին՝ փոխանակ յստակ ջրոյն ի յարիւն դարձուցանէր զգոյնն, եւ բազումք այն էին, որ հրով այրեցան. եւ ահա անկեալ կային բազում իշխանք եւ մեծ եւ փառաւորք՝ մահաբեր խոցմամբ ի մէջ մաքուր եւ պատուական դիականցն արեամբ ծածկեալք լինէին, եւ ի սպիտակութենէ մարմնոցն որպէս զաստեղս փայլէին։ Զի՞նչ եւ վասն քահանայիցն եւ սարկաւագացն ասացից եւ յաղագս վեց հարիւր եկեղեցեացն, որ ի նմա կային. ամենայն սրով վճարեցան։ Բազում կոյսք եւ հարսունք եւ փառաւոր տիկնայք վարեցան ի գերութիւն յաշխարհն Պարսից, եւ սակաւ ժամ մի եղեւ Սեբաստիա իբրեւ զխուղ մի այրեցեալ հրով։ Եւ կացեալ զօրք այլազգեացն ի Սեբաստիա աւուրս ութ եւ խաղաց գնաց յաշխարհն Պարսից անթիւ եւ անհամար գերութեամբ։
       Ո՞վ կարասցէ մի ըստ միոջէ պատմել զկորուստ բարկութեանն եւ զլաց ապաշաւանաց տանս Հայոց, զոր յանօրէն եւ յարեանարբու գազանացն զօրացն Թուրքաց կրեաց յանտիրութենէ, ի սուտ պահապանացն, ի տկար եւ ի թուլամորթ վատ ազգին Յունաց. վասն զի մի առ մի քակեալ հանին զքաջ զզօրականսն ի տանէն Հայոց, զորս հանին յարկաց եւ ի գաւառաց եւ բարձեալ խափանեցին զաթոռ թագաւորութեանն Հայոց. քակեցին զցանկ պահպանութեանն զօրաց եւ զօրավարաց. եւ ազգն Հոռոմոց իւրեանց անուն քաջութեան զանդարձ փախչելն արարին պարծանք. նմանեցան վատ հովուացն, որ յորժամ զգալն տեսանէ՝ փախչի։ Սակայն Հոռոմք յայն ջանս ջանացան, որ լուր զպարիսպ ամրութեան տանս Հայոց քակեալ կործանեցին եւ զՊարսիկք ի վերայ արձակեցին սրով եւ զամենայն յաղթութիւնն՝ իւրեանց համարեցան եւ ինքեանք անպատկառելի երեսօք կուրտ զօրավարօք եւ ներքինի զօրօք զՀայք պահել ջանային, մինչ եւ Պարսիկք անտէր տեսին զամենայն արեւելք. եւ յայնժամ մեծաւ զօրութեամբ զօրացան այլազգիքն, որ ի մէկ տարւոյ հասան մինչեւ ի դուռն Կոստանդնուպօլսի եւ առին զամենայն աշխարհն Հոռոմոց, զքաղաքս ծովեզերաց եւ զկղզիս նոցա եւ արարին զազգն Յունաց որպէս զբանտարկեալս ի ներս ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ յորժամ առաւ Հայք ի Յունաց, արգելաւ ամենայն չարութիւնն Հոռոմոց յազգէն Հայոց. եւ զկնի այսորիկ հնարեցան այլ կերպիւ պատերազմ յարուցանել ընդ ազգն Հայոց. նստան ի քննութիւն Հայոց եւ այսու ատեալ զհանդէս պատերազմին, զմարտի եւ զկռիւս եւ զաղմուկ յեկեղեցի Աստուծոյ կարգեալ հաստատեցին։ Ի Պարսից պատերազմէն յօժարութեամբ փախչին եւ զամենայն ճշմարիտ հաւատացեալքս Քրիստոսի ի հաւատոյն ջանային խափանել եւ խախտել, վասն զի յորժամ այր քաջ եւ զօրաւոր գտանէին, զաչսն խաւարեցուցանէին եւ կամ ի ծովն ձգեալ խեղդամահ սատակէին. եւ այն էր փոյթ յօժարութեան նոցա, որպէս զամենայն իշխանսն Հայոց եւ զքաջ զօրականսն հանին յարեւելից եւ բերին բնակեցուցին ի Յոյնսն. եւ յայնժամ ինքեանք զմանկութեան արիութիւնն ի կուրտս փոխարկեցին եւ փոխանակ լեկուր զրեհացն, զոր քաջքն զգենուին, նոքա զծոցն հանդերձիցն լայն եւ երկայն արարին եւ փոխանակ պողովատ սաղաւարտին պէլեւտառ եդին եւ փոխանակ երկաթապատ թիկանցն՝ զփողպատն ի վերայ յուսոցն լայն արարին. եւ որպէս կանայք հեզ եւ ցած խօսին, քաջ եւ մանուկ արանց հանապազ կորուստ խորհին. եւ ի ձեռաց սոցա ամենայն հաւատացեալք մատնեցան ի գերութիւն յաշխարհն Պարսից։
       Յայսմ ժամանակիս թագաւորն Տուկիծ խորհեցաւ խորհուրդ չար եւ կամեցաւ բառնալ եւ խափանել զաթոռ հայրապետութեան սրբոյն Գրիգորի ի տանէն Հայոց. եւ որպէս ասացաքս, յարուցանէր հալածանս եւ առնէր քննութիւնս պէսպէսս յաղագս հաւատոյ Հայաստանեայց ազգիս։ Մանաւանդ յորժամ մեռաւ Տէր Պետրոսն, յայնժամ յարեան Հոռոմք ի վերայ սուրբ Աթոռոյն եւ կամեցան եղծանել զնա եւ կամեցան առ հասարակ դարձուցանել զՀայք ի հաւատն անօրէն Քաղկեդոնի։ Եւ յայսմ ժամու արարին Հոռոմք խնդիր բազմութեան գանձուցն ոսկւոյ եւ արծաթոյ Տեառն Պետրոսի Հայոց կաթուղիկոսի եւ զբազումս ի խոշտանգս մատնեցին ի Սեբաստիա եւ զօծեալն ի յաթոռ հայրապետութեանն զՏէր Խաչիկ հանդերձ եպիսկոպոսօք տարան ի Կոստանդնուպօլիս եւ զամենագովելին զՏէր Եղիսէ եւ պահեցին զնոսա յաքսորս զամս երիս. եւ յաւուրսն յայնոսիկ բազում վտանգ գործեցաւ ի հաւատս Հայոց։ Եւ յայնժամ թագաւորքն եւ իշխանքն Հայոց, Գագիկ Անեցի եւ Ատոմ եւ Ապուսահլ՝ որդիք Սենեքարիմայ ջան յանձինս կրեցին եւ հազիւ կարացին հանել զնոսա։ Եւ զկնի այս ամենայն եղելոցս նստուցին յաթոռ հայրապետութեան ի Թաւբլուր. եւ կացեալ անդ զամս երիս եւ ընդ ամենայն վեց ամ կալեալ զաթոռ հայրապետութեանն Տէր Խաչիկ։
       Իսկ ի գալ հասանել մերոյ թուականութեանս ի յամս -ՇժԱ հարուածք չար եւ դժնդակ դառն օդով սփռեալ տարածեցաւ ի վերայ հաւատացելոց Քրիստոսի։ Զի եղեւ յաւուրս աշնանային եւ յամսեանն յարեգի բարկութիւն շարժեցաւ ի Դրանէն Պարսից եւ գային արք երեք մեծք եւ երեւելիք ի տիւանէ անտի Տուղրէլ սուլտանէն, որք են այսոքիկ՝ Սլար-Խորասան եւ -Ճմճմ $138 եւ Իսուլվ. եւ սոքա բազում արեան հեղմամբ գային ի վերայ ազգին քրիստոնէից . եւ հասեալ նոցա բազում զօրօք ի գաւառն, որ կոչի Պաղին, եւ սրով սրտմտութեամբ հեղաւ բազում արիւն ի հաւատացելոցն, եւ գերեցաւ ամենայն գաւառն Պաղնայ։ Եւ անտի յարուցեալ գային որպէս զօձ թունաւորք եւ հասանէր ի վերայ գաւառին Թլմխոյ յԱրկնոյ եւ առանց պատրաստութեան գտանէր զամենայն գաւառն։ Եւ եղեւ յորժամ տեսին զամենայն երկիրն յանամրութիւն եւ գաւառն ամենայն կային ի մեծ ուրախութեան։ Իսկ նոքա որպէս զարեանարբու գայլ եւ կամ իբրեւ զկատաղի շունս սրով անողորմ յարձակեցան ի կոտորել զամենայն գաւառն առ հասարակ։ Եւ էր երկիրն ամենայն բոլոր շէն, լցած մարդով եւ անասնով, եւ էր բազմամբոխ յամենայն գաւառն. եւ յարեգի չորս յաւուր շաբաթու յութերորդ ժամուն լցաւ լայնատարած դաշտն արեամբ եւ գերութեամբ եւ անողորմ կոտորածով, զորս ոչ կարեմք պատմել. բազում եւ անթիւ այն էին, որ կրակով այրեցան. եւ յամենայն գաւառն ոչ ոք էր, որ կարաց զերծանել յերեսաց սրոյն. եւ յաւուր յայնմիկ բազումք հասին մարտիրոսութեան։ Եւ զկնի անհամար գերութեանն եւ անհամար կոտորածոյն ասացից եւ զճշմարիտ քահանայիցն Աստուծոյ՝ զՔրիստափոր եւ զորդիս նորա զԹորոս եւ զՍտեփանոս, որ հանդերձ ամենայն ժողովրդեամբն մարտիրոսացան. վասն զի յորժամ տեսաւ զբազմութիւն զօրացն այլազգեացն, ժողովեաց զամենայն գիւղն յեկեղեցին՝ զարս եւ զկանայս հանդերձ տղայօքն եւ ինքն սկիզբն արար պատարագին Քրիստոսի եւ հաղորդեցոյց առ հասարակ զամենայն ժողովուրդն։ Եւ զօրքն անօրինաց պատեալ շուրջ զեկեղեցւովն, եւ դասք հաւատացելոցն, որք հաղորդէին, մի՛ առ մի ելանէին առ արիւնարբու գազանքն, եւ նոքա սրախողխող առնէին զհաւատացեալսն Քրիստոսի. եւ յորժամ մնացեալ լինէր ինքն եւ որդիքն իւր, ծունր կրկնեցին Աստուծոյ եւ գոհանալով համբուրեցին զմիմեանս, եւ ելեալ նոցա ընկալան զմարտիրոսական մահն բարի խոստովանութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս։ Եւ յորժամ լուաւ զչար բարկութիւն կատարածիս ամիրայն, որ նստէր յԱմիթ քաղաքի, որդին Նսըրտօլայ, գրեաց առ Սլար-Խորասանն եւ հաստատեաց ընդ նմա սէր եւ զամենայն գերութիւնն հրամայեաց ծախել ի գաւառն իւր, վասն զի էր բարի եւ ողորմած ի վերայ քրիստոնէից ազգին. եւ եհան հրովարտակ ընդ ամենայն երկիրն, զի գնեսցեն զամենայն զգերութիւնն. եւ արարին այնպէս։ Եւ յորժամ յԱմիթ ի ծախ բերէին, բազումք ի դուռն քաղաքին մարտիրոսացան. եւ տեսանէին լոյս իջեալ յերկնից ի վերայ նոցա՝ հրակերպ տեսլեամբ։
       Արդ ո՞վ կարասցէ պատմել զկատարածս եւ զանցումն կատարածիս տանն Հայոց. զի արեամբ ծածկեցաւ առ հասարակ ամենայն արարածք եւ սմբակք երիվարաց նոցա մաշեցին զլերինս եւ զբլուրս, որ եւ ի բազմութենէ դիակացն հոտեցաւ երկիր եւ անհամար գերութեանցն լցաւ ամենայն տուն Պարսից, եւ արեամբ արբեալ եղեն ամենայն ազգ գազանաց. եւ ի լաց եւ ի սուգ տրտմութեան մտեալ նստան ամենայն որդիք մարդկան հաւատացելոցն Քրիստոսի, վասն զի արարիչն Աստուած դարձոյց ի մէնջ զերեսս բարերարութեան իւրոյ. այս եղեւ վասն մեղաց եւ չար գնացից մերոց, եւ մատնեաց զմեզ անօրէն եւ չար գազան ազգին Թուրքաց, ըստ բանի մարգարէին՝ որ ասաց. «Աստուած, թէ մերժեցեր զմեզ եւ աւերեցեր եւ բարկացար եւ գթասցիս եւ ոչ ելեր ընդ զօրս մեր, դարձուցեր զմեզ յետս քան զթշնամիս մեր, եւ ատելիք մեր յափշտակեցին զմեզ. ետուր զմեզ որպէս ոչխար ի զենումն եւ ընդ հեթանոս ցրուեցեր զմեզ »։ Իսկ յետ այսչափ բարկութեանս եւ կատարածիս՝ որ եղեւ, խաղացուցին զբազմութիւն գերութեան յաշխարհն Պարսից եւ տանէին զնոսա երամ երամ որպէս զբազմութիւն թռչնոց. եւ տեսեալ զնոսա ազգն այլազգեացն հիանային եւ հարցուկ լինէին առ գերեալսն եւ ասէին, եթէ՝ «Զիա՞րդ գերեցայք այդչափ անպատրաստութեամբ եւ վասն է՞ր յառաջագէտ ոչ կարացիք լինել, եւ ելեալ էիք փախստական կա՛մ լսելով կամ նշանօք »։ Եւ նոքա ասացին, եթէ՝ «Բնաւ ամենեւին ոչ կարացաք իմանալ »։ Եւ ասացին կանայք այլազգեացն , եթէ՝ «Ահա այս էր նշանն կատարածին ձերոյ. յորժամ յերեկորէն ձեր հաւն խօսէր եւ ձեր պախրէն եւ կամ ոչխարն ի նստուկ աղբէր, այն էր նշան բարկութեան »։ Եւ ասացին ազգ գերեացն, թէ՝ «Այդ բազում անգամ լինէր յաշխարհն մեր, եւ ոչ կարացաք գիտել, եթէ նշան բարկութեան է մեզ»։
       Յետ այսր ամենայնի, զոր ասացաք զկատարածն բարկութեանս, հասաւ չար համբաւս այս առ թագաւորն Տուկիծ. եւ յայնժամ զօրաժողով արարեալ եւ կացուցանէր զօրավար զմեծ իշխանն, որ կոչէր Փռանգապօլ, եւ առաքեաց զնա բազում զօրօք ի գաւառն Թլմխոյ. եւ գային հասանէին ի Թլմուխ մեծաւ զօրութեամբ։ Եւ արար զօրաժողով Ուռհայոյ տուկն, որոյ անուն ասէին Դաւատանոս, այր քաջ եւ հզօր ի պատերազմի եւ անուանի ի վերայ երկրի. եւ նորա զօրաժողով արարեալ զՈւռհա եւ զԿարկառ եւ զՀարսնմսուր եւ խաղայր զօրօք ի վերայ Տաճկաց եւ վրէժխնդիր լինէր արեան քրիստոնէիցն, զոր հեղին, եւ երթեալ բազում զօրօք բանակ հարկանէր ի դաշտ Թլմխոյ. եւ տեսանէր ի տեղիս զայնքան բազմութիւն կոտորածին՝ լային առ հասարակ ամենայն զօրքն։ Իսկ զօրք Թուրքացն լուեալ զգալ զօրացն Հոռոմոց, փախեան յաշխարհն Պարսից. եւ յայնժամ Դաւատանոսն գոչեաց որպէս զառիւծ ի վերայ Տաճկաց եւ յարձակեցաւ ի պատերազմ ի վերայ քաղաքին Ամթայ, մանաւանդ զի յայնմ աւուրսն զմեծ ամիրայն զամիր Սայիտ զորդի Նսըրտօլայ դեղեալ էին քաղաքացիքն եւ սպանեալ։ Իսկ յորժամ լուան քաղաքացիքն զգալ զօրացն Հոռոմոց, յուղարկեցին գաղտ առ Փռանգապօլն տասն հազար դահեկան. եւ արար Փռանգապօլն գաղտուկ սէր ընդ Տաճկունքն. եւ գիտացեալ զայն Դաւատանոսին՝ նախատեաց յոյժ զՓռանգապօլն. եւ յորժամ հասան ի դուռն քաղաքին Ամթայ, ի տեղին՝ ուր Հոռոմ Դուռն $143 կոչի, ելին ամենայն զօրք այլազգեացն ի պատերազմ։ Իսկ Փռանգապօլն զպատերազմն նենգաւորութեամբ Դաւատանոսին տայ եւ ինքն ամենայն զօրօքն ի յետ կայր պարապ ի պատերազմէն, եւ հեծեալք վաթսուն հազար ընդ նմա։ Եւ յորժամ խմբեցաւ պատերազմն, մի ոմն ի զօրաց այլազգեացն այր քաջ, որում անուն ասէին Հէճն - Պշարա, մեծ ոճիրս գործէր զօրացն Հոռոմոց, որպէս զարծիւ պատառէր զճակատ Դաւատանոսին զօրացն եւ ի ներս դառնայր կրկնէր։ Եւ տեսեալ զայն Դաւատանոսն, ձայն տուեալ ձիոյ եւ ասէր ՝թէ «զԿամամն մատուցէք ինձ »։ Եւ իբրեւ ելեալ գայր Պշարայ, Դաւատանոսն որպէս զառիւծ ի վերայ յարձակեցաւ եւ նիզակաւն հարեալ զսիրտն՝ պատառեաց զերկաթն եւ յայնկոյս հանեալ զգեղարդն. եւ երկոքեանն ի ձիոյ անկեալ լինէին։ Եւ բախեալ երկոցունց կողմանց ի վերայ՝ սպանաւ ի նոյն տեղին Դաւատանոսն, եւ Պշարայ սատակեալ կայր ի մեջ նիզակին։ Եւ լուեալ քաղաքացիքն, եթե մեռաւ Դաւատանոսն, միաբան առ հասարակ ի դուրս բախեալ ելանէին։ Եւ յայնժամ մի ոմն ի զօրոց Դաւատանոսին գնացեալ առ Փռանգապօլն եւ դատախազ վարէր ընդ նմա վասն մահուանն Դաւատանոսի, որում անուն Տավառ ասէին. եւ իմացեալ զայս Փռանգապօլն՝ յարձակեցաւ ի վերայ այլազգեացն եւ արար սաստիկ կոտորած ի դուռն քաղաքին՝ հնդետասն հազար, եւ դարձաւ ի Հոռոմք։ Յայսմ ամի ժողով արարեալ ոմն Յեհնուկ անուն, հինգ հազար արամբք գնացեալ ի վերայ Քրդաստանաց ի գաւառն Ամթայ ի տեղին՝ ուր ճեպու-Շահար կոչի. եւ առեալ բազում եւ անթիւ աւար՝ ոչխարս եւ պախրէս, ձիս եւ ծառայս եւ այլ բազում աւարս՝ եւ գայր ի բերդն, որ կոչի Սեւերակս. եւ հասանէր ի հետ՝ որ աւագ էր Քրդացն՝ որում անուն Խալթ ասէին, ինքն եւ իւր երեք որդիքն. եւ տեսեալ Յեհնուկն եւ իւր զօրքն ի փախուստ դարձան։ Եւ յայնժամ աստուածասաստ բարկութիւնն հեղաւ ի վերայ նոցա, վասն զի հասան յԱմթայ զօրք եւ արարին բազում կոտորածս եւ թափեցին զամենայն առն եւ զգերութիւնն։
       Յայսմ ամի գնաց Փռանգապօլն ի Կարնոյ քաղաք եւ անդ հանդիպեալ թուրք զօրացն՝ որ կոտորէր զգաւառն Թլմխոյ, եւ հարան ընդ միմեանս ի պատերազմ. եւ յաղթեաց նորա Փռանգապօլն եւ կոտորեաց զամենայն զօրսն Թուրքաց եւ սատակեաց զամիրայն այլազգեացն՝ որում անուն Իսուփ ասէին, եւ արար անթիւ աւար եւ թափեաց անթիւ գերութիւն ի նոցանէ։ Իսկ յորժամ լուաւ թագաւորն Տուկիծ զմահ Դաւատանոսին, որ նենգութեամբ Փռանգապօլին եղեւ, կոչեաց զնա ի Կոստանդնուպօլիս, եւ ծովահեղձ արար զնա, վէմ կապեաց ի պարանոցն եւ ընկէց յՈվկիանոս։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց եւ յամի -ՇժԳ զօրաժողով արար թագաւորն Պարսից Ապօլան սուլտանն, եղբայր Տուղրիլ սուլտանայ, որ զկնի մահուան եղբօրն նստաւ յաթոռ թագաւորութեանն, զօրաժողով արարեալ զՊարսիկս եւ զազգս Թուրքաց եւ զամենայն Խուժաստան աշխարհն մինչեւ ի Սագաստան. եւ շարժեալ մեծաւ ցասմամբ եւ ահագին բազմութեամբ՝ ծփայր չարեօք ալեօք եւ խաղայր որպէս զգետս յարուցեալ մրրկաբեր բարկութեամբ եւ որպէս զգազան արիւնարբու բնութեամբ զայրացեալ եւ գայր հասանէր ի Հայաստան աշխարհս եւ անհամար բազմութեամբ զօրօք մտանէր յաշխարհն Աղուանից եւ մատնեաց զնոսա ի սուրս եւ ի գերութիւնս. եւ անթիւ եւ անհամար արար զանցումն քրիստոնէից, որ ոչ ոք կարէ պատմել զկատարածն դառնաշունչ աղէտիցն հաւատացելոցն Քրիստոսի, վասն զի դառն ճաշակմամբ ընկալան զմահն ի կատաղեալ չարաթոյն ազգէն թուրքաց. եւ ի բազմութենէ զօրացն ծածկեալ եղեւ ամենայն երեսք դաշտացն , եւ փակեաց զամենայն տեղի փախստեան։ Եւ ահա աստ կատարեցան բանք Փրկչին որ ասաց, թէ «Վա՛յ իցէ յղեաց եւ ստնտուաց յաւուրսն յայնոսիկ », վասն զի բազում քահանայք եւ կրօնաւորք եւ հայրապետք եւ փառաւոր իշխանք ընկալան զմահս դառնաշունչս եւ եղեն կերակուր գազանաց եւ թռչնոց։ Եւ զկնի այսչափ բարկութեանս առաքեաց սուլտանն առ թագաւորն Աղուանից ի Կիւրիկէ եւ խնդրեաց զդուստրն իւր ի կնութիւն, որ յաղագս ահին տուեալ եղեւ. եւ արար սուլտանն ընդ նմա սէր եւ խաղաղութիւն յաւիտեան եւ զթագաւորն Աղուանից զԿիւրիկէ զորդի Դաւթի Անհողինի յուղարկեաց մեծաւ պատուով ի քաղաքն իւր Լօռէ բազում ընծայիւք։ Եւ անտի յարուցեալ սուլտանն ահագին բազմութեամբն իւրով մտաւ յաշխարհն Վրաց եւ մեծաւ սրտմտութեամբ մատնեաց զնոսա ի սուր եւ ի գերութիւն. եւ իջեալ բանակեցաւ ի գաւառն, որ կոչի Ջաւալիս, եւ ի պատերազմաւ մեծաւ պատեաց զքաղաքն՝ որ կոչի Ալախ. եւ ուժգին զօրութեամբն առաւ Ալախ քաղաքն. եւ առհասարակ զամենայն քաղաքն սրով կոտորեաց՝ զայր եւ զկին՝ անողորմ եւ զամենայն քահանայսն եւ զկրօնաւորսն եւ զիշխանսն սրախողխող արարեալ . եւ լցաւ ամենայն քաղաքն արեամբ. եւ անհամար մանկունս եւ աղջկունս տարան ի Պարսիկս ի գերութիւն, եւ գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ՝ ականց եւ մարգարտացն որ ոչ էր թիւ։
       Յայսմ ամի յարուցեալ սուլտանն մեծաւ յաղթութեամբ եւ խաղաց չար վիշապն Պարսից եւ գայր մտանէր յաշխարհն Հայոց եւ զաստուածասաստ բարկութիւնն հեղոյր ի վերայ տանն արեւելից եւ արբուցանէր զմաղձն դառնութեան իւրոյ ամենայն ազգին Հայոց. եւ սփռեցաւ բոց բորբոքեալ մահու առհասարակ հաւատացելոց Քրիստոսի, եւ լցաւ ամենայն տունն Հայոց արեամբ, սրով եւ գերութեամբ։ Եւ յարուցեալ գայր որպէս զամպս սեւացեալս եւ իջեալ ի վերայ թագաւորաբնակ քաղաքին Անւոյ եւ պատեաց առհասարակ շուրջանակաւ՝ նման չար վիշապի։
       Եւ տեսեալ բազմութիւն քաղաքին՝ դողաց առհասարակ, եւ պատրաստեցան ի պատերազմ ընդդէմ Պարսից՝ ուժգին զօրութեամբ։ Իսկ զօրք անօրինացն յարձակեցան գազանաբար ի պատերազմ մեծաւ սրտմտութեամբ եւ ի քաղաքն Անի հարկանէին զզօրսն Հոռոմոց եւ գումարեցին զնոսա առհասարակ ի քաղաքն. եւ ահաւոր պատերազմաւ արկանէին զքաղաքն ի մեծ վտանգս։ Եւ յայնժամ յահէ չար գազանին դողաց սասանելով ամենայն ազգն հաւատացելոց, սկսան լալ հայր ի վերայ որդւոյն իւրոյ եւ որդի ի վերայ հօր իւրոյ. լայր մայր ի վերայ դստերն եւ դուստր ի վերայ մօր իւրոյ, լայր եղբայր՝ զեղբայր, լայր սիրելի՝ զսիրելիս իւր։ Եւ ահա ամենայն բազմութիւն քաղաքին Անւոյ կային ի մեծ վտանգի, եւ պատերազմն եւս առաւել սաստկանայր յոյժ, որ եւ սասանէր ամենայն քաղաքն։ Եւ յերկարել պատերազմացն՝ աղօթից եւ պահոց սկիզբն արար ամենայն քաղաքն եւ լալով եւ հառաչանօք միաբան ձայն առ Աստուած արձակէին, զի փրկեսցէ զնոսա ի չար գազանէն։ Վասն զի էր Անի բազմամբոխ, քաղաքն լցեալ բիւր բիւրուց արանց եւ կանանց, ծերոց եւ տղայոց, որ հիացումն արկանէր տեսողացն, զոր կարծեալ զօրացն բազմաց՝ եթէ մեծ մասն աշխարհիս Հայոց իցէ. եւ յայնմ աւուր հազար եւ մէկ եկեղեցի ի հատարագի կայր ի յԱնի։ Եւ էր քաղաքն շուրջանակի քարակտուր, եւ էր գետն Ախուրեան շրջապատ, բայց միայն ի մի կողմն տեղի ինչ կայր դոյր՝ որպէս թէ նետընկէց մի, զոր բաբնով փլուցին այլազգիքն. եւ բազում աւուրս պատերազմեալ ոչ կարացին մտանել ի քաղաքն, յայնժամ թուլացան ի պատերազմէն։ Իսկ անօրէն իշխանքն Հոռոմոց՝ զորս կացուցեալ էր թագաւորն պահապանս տանն Հայոց, Բագրատ հայրն Սմբատայ եւ Գրիգոր Բակուրանին որդին՝ Վրացի ազգաւ, սկսան սոքօք ամրանալ ի վերին բերդն եւ ի ներքին։ Եւ յայնմ աւուր սուլտանն եւ ամենայն զօրքն Պարսից բանակաւն խլեցան եւ կամեցան գնալ ի Պարսիկս. եւ յորժամ տեսին քաղաքացիքն զաստուածուրաց պահապանացն ամրանալն, բեկան եւ այր իւրաքանչիւր ի փախուստ լինէր առանց պատճառի, եւ ամենայն քաղաքն առհասարակ ի փոշի դարձաւ. եւ մեծամեծքն քաղաքին երթեալ լալով եւ անկանէին ի վերայ գերեզմանացն առաջին թագաւորացն Հայոց եւ անդ կոծ առեալ սաստկապէս լալով եւ ասէին՝ թէ «Արիք տեսէք զտուն հայրենեաց ձերոց »։ Եւ իբրեւ զայս տեսին զօրք այլազգեացն՝ հասեալ պատմեցին սուլտանին, եւ նա ոչ հաւատայր։ Իսկ զօրք այլազգեացն յորժամ տեսին զպարիսպն անպահապանս, առհասարակ ի քաղաքն մտին, առին տղայ մի ի մօրէն իւրմէ, հասուցին սուլտանին եւ ասեն. «Այս քեզ նշան ի քաղաքէն՝ զի ահա առաք զքաղաքն Անի »։ Եւ լուեալ զայս սուլտանն եւ հիացաւ յոյժ եւ այսպէս ասաց, եթէ «Աստուածն նոցա մատնեաց զնոսա այսօր զանառ քաղաքն Անի ի ձեռս իմ ». եւ դարձաւ բազմութեամբ եւ մտաւ ի քաղաքն Անի եւ առհասարակ ամենայն զօրքն անօրինաց ունէին դանակ քաջասուր, զերկուսն ունելով յերկոսեան ձեռսն եւ զմէկն ունելով յատամունսն. եւ այսպիսի օրինակաւ սկսան զամենայն քաղաքն առհասարակ կոտորել անողորմաբար եւ զայնքան բազմութիւն քաղաքին նման դալար խոտոյ ի հունձս ածին եւ կամ՝ որպէս զքարակոյտս ի միմեանց վերայ կոյտ արարին . եւ առ վայր մի ծովացաւ աամենայն քաղաքն արեամբ. եւ ամենայն մեծամեծ իշխանք տանն Հայոց եւ դասք ազատացն երկաթի կապանօք կային առաջի սուլտանին. եւ կանայք գեղեցիկք եւ ահարկուք՝ ի փառաւոր տանէն, վարեցան ի Պարսիկք ի գերութիւն. եւ անհաամարք եւ անթիւք մանկունս լուսատեսիլ եւ աղջկունս վայելուչս տարան զհետ մարցն. եւ բազում սրբասնունդ քահանայք այրեցան հրով, ննա եւ զոմանս յոտից մինչեւ ցգլուխսն քերթեալ չարաչար խոցուածով, որ եւ տեսողացն սոսկալի էր։ Եւ այլ ոմն ի չարագործ ազգէն՝ ելեալ ի վերայ բարձրութեան եկեղեցւոյն սուրբ կաթուղիկէին եւ զծանրագին խաչն՝ որ կայր ի գումբէթն՝ ընկէց յերկիր եւ մտեալ ի դրանն որ կայր ի գումպէթն եկեղեցւոյն, եւ զպլօր կանթեղն ընկէց ի մէջ եկեղեցւոյն եւ մանրեաց, զոր Սմբատ տիեզերակալն էր բերել տուեալ ի Հնդկաց ընդ բիւր մի գանձուց. երկոտասան լիտր էր կշիռ նորա եւ նոյն չափովն՝ երկոտասան լիտր տանէր. եւ յորժամ ընկէց զխաչն ի գմբեթէն, նոյնժամայն եղեւ սաստիկ որոտմունք եւ անձրեւ բազում, եւ զամենայն զգետն կոտորածոյն ելից ի յԱխուրան գետն եւ լուաց յարենէ զամենայն քաղաքն։ Իսկ յորժամ մանրեցաւ պլօրի կանթեղն, որ այլ չէր լեալ ի վերայ արարածոց, լուեալ սուլտանն յոյժ վիրաւորեցաւ. եւ զխաչն զարծաթին՝ զոր ընկեցին, որ էր մարդաչափ մի, տարան եդին զնա ի կոխ դրան՝ ի դուռն մոկթին Նախչուանայ քաղաքին, որ կայ մինչեւ ցայսօր։
       Յայնմ ժամանակին էր Գագիկ ի Կարս որդին Աբասայ շահնշահին եւ յղեաց առ նա դեսպան սուլտանն, զի գայցէ նմա յերկրպագութիւն։ Եւ էր Գագիկ այր հանճարեղ եւ իմաստասէր եւ խորհեցաւ հնարս զերծանիլ խաղաղութեամբ ի սուլտանէն. յայնժամ զգեցաւ սեւ զգեստ սգաւորի եւ նստաւ ի վերայ սեաւ բարձի. եւ յորժամ տեսաւ զնա դեսպանն սուլտանին, հարցուկ լինէր եւ կամեցաւ զպատճառն ուսանիլ, եթէ Վասն է՞ր ես սեւօք, զի ահա այր դու թագաւոր ես։ Եւ նա ասէր՝ թէ «Յորժամ մեռաւ իմ բարեկամն Տուղրիլ սուլտանն՝ եղբայր Ապասլանայ ես յայնմ աւուր զգեցայ զայս սեւ զգեստ »։ Եւ հիացեալ այրն այն եւ երթեալ պատմեաց սուլտանին, եւ նա զարմանայր յոյժ եւ յարուցեալ ամենայն բանակովն եկն առ Գագիկ ի Կարս եւ արար ընդ նմա սէր եւ ուրախութիւն մեծ եւ զգեցոյց նմա զգեստ թագաւորական. եւ արար Գագիկ ճաշ սուլտանին։ Եւ զայս այսպէս լսեցաք, եթէ ի մէկ գառինն վերայ զոր խորովեաց՝ ծախք եհան հազար դահեկան եւ հարիւր հազար դահեկան սեղան տուեալ սուլտանին եւ ամենայն զօրացն նորա. եւ այսու զերծաւ խաղաղութեամբ։ Եւ եղեւ զկնի աւուրցս այսոցիկ թողեալ Գագիկ զԿարս եւ գնաց ի Հոռոմս. եւ թագաւորն Տուկիծ տայր նմա զԾամնդաւ . եւ անդ եկեալ Գագիկ ազատօք իւրովք եւ թողեալ զտունն հայրենեաց իւրոց։ Արդ՝ այսպիսի նմանութեամբս գերեցաւ տունն Հայոց, եւ արեամբ լցաւ առհասարակ ամենայն աշխարհն, որ իբրեւ զծով ծփայր ծայրէ ի ծայր, եւ քակտեալ ապականեցաւ հայրենատունն մեր խլլեալ , խախտեցաւ հիմն բնակութեան Հայաստան ազգացս, ոչ մնաց տեղի յուսոյ ապաւինի, եղաք մատնեալք ի ծառայութիւն ազգաց անօրինաց եւ օտար գազանաց. ահա եկեալ կատարեցաւ ի վերայ մեր բան Դաւթի մարգարէին՝ որ ասէ. «Վաճառեցեր զժողովուրդս քո առանց գնոյ, եւ ոչ գոյ թիւ աղաղակի մերոյ. արարեր զմեզ յառակս հեթանոսաց, ծաղր եւ այպն կատականաց այնոցիկ՝ որ շուրջ էին զմեօք, եւ վասն այսորիկ աղաղակեմք եւ ասեմք. դարձ առ մեզ Աստուած Փրկիչ մեր եւ դարձո զսրտմտութիւնս քո ի մէջ »։ Այս էր կատարած տանս Հայոց։
       Իսկ ի հասանել թուականութեանս Հայոց յամս -ՇԺԴ ի յաւուրս Տուկծին՝ Հոռոմոց արքային՝ շարժեցաւ պատերազմ մեծ ի յաշխարհն յարեւմտից ի յազգէն Ուզաց։ Եւ զօրաժողով արար թագաւորն Տուկիծ զամենայն ազգն Յունաց եւ զօրս Հայոց աշխարհին եւ կացոյց զօրագլուխ զմեծ իշխանն Հոռոմոց զՎասիլն զորդին Ապուքապայ, եւ խաղացեալ բազում զօրօք եւ գնաց իջաւ ի վերայ մեծ գետոյ որ Տօնաւիս կոչեն։ Եւ եղեւ սաստիկ պատերազմ երկոցունց կողմանցն խառնելով ընդ միմեանս առ ափն գետոյն. եւ եղեւ կոտորած բազում յերկուց կողմանցն. եւ անդ էր տեսանել զմեծ բարկութիւն կատարածի, որ զմեծ ժամ աւուրն զմիմեանս կոփէին, եւ որպէս զհօտս աչխարաց զմիմեանս բախէին յերկոցունց կողմանցն. եւ ի սաստկանալ պատերազմին եղեն պարտեալ զօրք Հոռոմոց եւ եղեն փախստական, եւ զօրք Ուզացն սրով յարձակեցան զհետ մեծաւ կոտորածով եւ կալան զՎասիլ զօրապետն Հոռոմոց եւ տարան զնա ի գերութիւն յաշխարհն իւրեանց. եւ առին առհասարակ զամենայն բանակն Հոռոմոց, զբազմութիւն ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ այլ հանդերձ բազում աւարաւ, եւ զամենայն մեծամեծ իշխանսն Յունաց տարան ի գերութիւն։ Եւ զբազում աւուրս կացեալ Վասիլն գերի յաշխարհն Ուզաց, եւ գանձիւ ոչ կարացին գնել զնա, վասն զի անհամար ուզէին զգանձն։ Յետոյ մի ոմն ի զօրաց այլազգեացն խորհուրդ արար ընդ Վասիլն զի գողասցէ զնա , եւ նա խոստացաւ նմա բազում ինչս եւ ի թագաւորէն տալ նմա իշխանութիւնս. եւ յետ սակաւ աւուրց այլօք ընկերօք գողացաւ զՎասիլն եւ վաղվաղակի հասուցանէր զնա առ թագաւորն Տուկիծ. եւ եղեւ ուրախութիւն մեծ ամենայն տանն Յունաց, եւ բերողացն բազում պարգեւս տուեալ թագաւորն։ Եւ եկեալ Վասիլն առ Ապուքապ հայրն իւր ի յՈւռհա, եւ հայրն եւ ամենայն ազգ իւր լցան ցնծութեամբ։
       Յայսմ ամի մեռաւ ամենագովելին Տէր Խաչիկ կաթուղիկոսն Հայոց. սա կեցեալ յաթոռ հայրապետութեան զամս վեց յօտար աշխարհի, պանդխտեալ յիշխանութիւնն Յունաց եւ բարւոք քաղաքավարութեամբ լցեալ զժամանակս կենաց իւրոց. եւ բազում վիշտս կրեաց ի յանիրաւ եւ ի մոլի ազգէն Հոռոմոց ի մէջ Կոստանդնուպօլսի, որ եւ ի պէսպէս փորձութիւնս ածէին զնա վասն հաւատոց. զի այսպէս լսելով մեր՝ եթէ հրով փորձեցին զնա, եւ նա անվնաս անցանէր ընդ մէջ հրոյն, զոր նոցա զայրացեալ՝ եւ առաչօք ասէին զայն։ Եւ այսպիսի օրինակաւ սուգ ունէր Տէր Խաչիկ ի սրտի իւրում. եւ յիշեալ զաւերումն հայրապետական աթոռոյն տանն Հայոց, նաեւ զխափանել աթոռոյ թագաւորութեանն յազգէն Բագրատունեաց եւ գալ ծառայել չարամիտ ազգաց Յունաց, եւ աղքատութեամբ տիրապէս ել յաթոռոյ սրբոյն Գրիգորի Հայոց լուսաւորչին. վասն զի յորժամ էր Տէր Պետրոս յաթոռ հայրապետութեանն եւ ի Հայաստան աշխարհին, ունէր կազմութիւն հայրենեաց՝ տուեալ ի թագաւորացն Հայոց՝ հինգ հարիւր գեղ անուանի եւ մեծանիստ եւ շահաւէտ ընտիր ընտիր, նոյնպէս եւ եպիսկոպոսս հինգ հարիւր փառաւոր եւ գաւառապետս ի վերայ եօթն հարիւր թիմի հանապազ. երկոտասան եպիսկոպոս եւ չորս վարդապետ ի տանն հայրապետին եւ վաթսուն երէց ի կրօնաւորաց՝ եւ յաշխարհականաց՝ հինգ հարիւր. եւ չէր նուաստ աթոռ հայրապետութեանն քան զթագաւորութեանն Հայոց։ Նաեւ զարդարանք եկեղեցեացն եւ տանն հայրապետութեանն բազում եւ անհամար եւ հրաշալի մեծութեամբ լցեալ, որ յառաջին թագաւորացն տուեալ հաստատութեամբ առաջին հայրապետացն. որ գայր հասանէր մինչեւ ի Տէր Պետրոս եւ առ նովաւ խափանեալ լուծաւ։ Արդ՝ զայն ամենայն զմտաւ ածէր Տէր Խաչիկ եւ տեսանէր ի տառապանս զհայրապետական աթոռն Հայոց եւ կայր յոյժ վիրաւորեալ։ Իսկ յորժամ հրաժարեաց ի յաշխարհէս սուրբ հայրապետն Տէր Խաչիկ, որք մնացեալ էին ի թագաւորացն եւ յիշխանացն Հայոց, յայնժամ խնդիր արարին գտանել զմի ոք արժանաւոր՝ զի նստցի յաթոռ հայրապետութեան սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի. եւ գտին մանուկ մի յազգէ Պալհաւունեաց Վահրամ անուն, զորդի Գրիգորին Մագիստրոսի մեծի իշխանին Հայոց. սա լցեալ ամենայն առաքինութեամբ , որ եւ ըստ օրինի աշխարհիս կին արարեալ էր եւ սրբութեամբ եւ անարատութեամբ պահեալ էր զինքն եւ յայսմ ժամանակիս հրաժարեալ էր ի կնոջէն իւրմէ եւ մտեալ ի կարգ կրօնաւորութեան, ուսման եւ աստուածային շնորհացն պարապեալ եւ հասեալ եղեւ ի վերայ հին եւ նոր կտակարանացն Աստուծոյ յօժարամիտ եւ մեծաւ փափագանօք։
       Յայսմ թուականութեանս նստաւ յաթոռ կաթուղիկոսութեան Հայաստան ազգին ամենագովելին Տէր Գրիգորիս, որ համանուն Վահրամ, որդի Գրիգորի Մագիստրոսի, որդի Վասակայ Բջնեցիք եւ ազգաւ Պալհաւունիք։ Տէր Գրիգորիս նստաւ յաթոռ հայրապետութեանն հրամանաւ Գագկայ շահնշահի՝ որդւոյ Աբասայ Կարնեցոյ վասն զի զկնի մահուանն Տեառն Խաչկայ զսա տեսին արժանաւոր սուրբ աթոռոյն, զի էր յոյժ առաւելեալ հռչակաւոր անուամբ, լցեալ սրբութեամբ եւ արդարութեամբ, տիրեալ ամենապայծառ առաքինութեամբ եւ հասանէր ի վերայ հռետորական իմաստութեանց, տեղեկացեալ ամենայն հին եւ նոր կտակարանացն Աստուծոյ, եւ յամենայն դիմաց կարող էր օգնել հօտին Քրիստոսի։ Զսա յայտնեաց Հոգին Սուրբ նստել յաթոռ սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի նախնւոյն իւրոյ, վասն որոյ զսա տեսանէին զարդարեալ հեզութեամբ եւ ամենայն արդարութեամբ՝ երկրորդս Գրիգոր անուանի երեւալ։ Սորա թողեալ զսէր աշխարհիս եւ բուռն հարեալ զյաւիտենական կենացն. սա լուսաւորեաց զՀայաստան աշխարհս բազում եւ ազգի ազգի մեկնութեամբ, որ եւ յամենայն ազգաց թարգմանութիւնս արարեալ եւ լցեալ առհասարակ զեկեղեցի Աստուծոյ ամենայն աստուածային կտակարանօք. եւ սա պայծառացոյ զկարգ կրօնաւորութեանն յազգս Հայոց, եւ սովաւ նորոգեցաւ սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի ի Հայաստան աշխարհս, վասն զի փայլեաց սրբութեամբ եւ ամենայն պարկեշտութեամբ եւ պարապեալ կայր պահօք եւ աղօթիւք։
       Յայսմ ամի դարձեալ երկրորդ ժողով արար անօրէն իշխանն Պարսից անօրէն Սլար-Խորասան եւ գայր ի վերայ բերդին Թլմխոյ եւ մեծաւ պատերազմաւ ի նեղ արկեալ զբազում աւուրս՝ եւ ոչ կարաց առնուլ։ Եւ յարուցեալ բազում զօրօք գայր յերկիրն Ուռհայոյ եւ հասանէր ի բերդն՝ որ կոչէր Սեւերակս. եւ կայր անդ Փռանգ զօրք կողմնապահ երկերիւր ձիաւոր, գնաց ի պատերազմ ընդդէմ Թուրքին եւ զառաջին երեսն դարձուցին կոտորելով՝ ի փախուստ. եւ յորժամ բազմացան զօրք այլազգեացն՝ արարին փախստական զՓռանգն եւ սպանին ի նոցանէ արս հնգետասան։ Եւ յայնժամ անօրէն զօրքն յարձակեցան ի գաւառն Սեւերակացն եւ ի Նսեպնայ. եւ էր ամենայն գաւառն բազմամբոխ լցեալ արանց եւ կանանց, եւ հօտք ոչխարացն ի բազմութենէն՝ որպէս զծով ծփայր առհասարակ ամենայն գաւառն. եւ սրով ի վերայ յարձակեցան գազանաբար եւ անողորմ ի բերան սրոյ կոտորեցին եւ արեամբ լցին զերկիրն եւ զկանայս նոցա եւ զորդիսն վարեցին ի գերութիւն անհամար աւարաւ։ Եւ յետ սակաւ աւուրց հասանէր ի գաւառն Ուռհայոյ եւ բանակ հարկանէր ի վերայ հռչակաւոր բերդին Թոռիճայ եւ արար աւար զամենայն գաւառն. եւ կէս զօրացն իջաւ ի վերայ չափաւոր բերդին՝ որ կոչէր Նշենեկ. եւ սաստիկ պատերազմաւ ի յառ ածին զբերդն։ Եւ մի ոմն ի Հայոց քաջ զօրականացն յայնժամ ի յՈւռհայ հանդիպեցաւ՝ Պեխտ անուն, եւ էր տուկ Անտիոքայ քաղաքին. եւ սորա ձայն տուեալ զօրաց իւրոց՝ յարձակեալ գնայր ի վերայ Թուրքին. եւ քաղաքին տուկն՝ որ կոչէր Փիղոնիտ տայր զզօրս քաղաքին ի Պռօքսիմոսն իւր եւ պատուէր տայր զկնի՝ վասն կորստեան Պեղտին, վասն զի մի արասցէ քաջութիւն եւ ելցէ անուն զօրութեան նորա։ Իսկ Պեխտն հասանէր ի Նշենեկն ի մթան ժամուն, եւ Թուրքն անհոգացեալ եւ առհասարակ կրակ էին վառեալ, սկսան ապուր զուգել. եւ չարախորհուրդ այրն Պռօքսիմոսն զերդ որ ունէր ի սրտին զնենգութիւն վասն կորստեանն Պեխտին, ի հեռաստանէ զփող պատերազմին հարկանէր եւ ազգ արարեալ Թուրքին՝ եւ ինքն յայլ կողմն գնաց զօրօքն։ Եւ յայնժամ իշխանն Հայոց գիտացեալ զնենգութիւն ազգին Հոռոմոց, ձայն տուեալ ազատաց իւրոց եւ յարձակեցաւ ի վերայ Թուրքին. եւ ի հասանելն արար բազում կոտորածս եւ զայլն արար փախստական եւ զբերդն եհան յայլ ամրութիւն. եւ ի բազմանալ անօրինացն ի վերայ՝ մտանէր անվնաս ի բերդն՝ որ մերձ կայր ի Ծուլման՝ եւ հարցաւ թէ՝ Ո՞ւր է Փռանգ զօրքն քաղաքին. եւ ասեն՝ եթէ ի տէր Կօղման գնաց Պռօքսիմոսն ամենայն զօրօքն։ Եւ ասէ Պեխտն. «Ո՛վ աստուածուրաց Հոռոմք, եւ ա՞ստ արարիք զձեր նենգութիւնդ »։ Դարձաւ ի յՈւռհայ, եւ յետ աւուրց գնաց ի քաղաքն Անտիոք. եւ զայս ամենայն գրեալ ծանուցանէր թագաւորին՝ Տուկծին։ Եւ տարեալ թագաւորն զՊռօքսիմոսն եւ քերթեալ զմարմին նորա եւ զմորթին ելից խոտով եւ առաքեաց յՈւռհա եւ զՊեղոնետն ընկէց ի փառաց։
       Յայսմ ամի դարձեալ գայր անօրէն եւ արեանարբու գազանն Սլար-Խորոսան ի գաւառն Ուռհայոյ եւ իջանէր ի Ջալապն. եւ արար անդ սաստիկ կոտորածս ի բերան սրոյ զբազում տեղիս եւ անցոյց զամենայն բնակիչսն եւ բազում գերութեամբ իջաւ ի վերայ բերդին՝ որ կոչի Տէպ՝ եւ սաստիկ պատերազմաւ առեալ զՏէպ եւ առհասարակ կոտորեաց զամենեսեան. եւ յարուցեալ գայր բնակէր ի տեղի՝ որ կոչի Քսօս։ Իսկ զօրքն Հոռոմոց՝ որ էր ի քաղաքն Ուռհայ հատեւակ եւ ձիաւոր գնացին ի վերայ Թուրքին արք չորս հազար եւ հասանէին ի Թլակն՝ մերձ ի Քսօս. եւ տեսեալ Սլար-Խորոսան՝ ձայն տուեալ զօրաց իւրոց յարձակեցաւ ի պատերազմ. եւ յառաջ քան զպատերազմն փախեան Հոռոմոց զօրքն, եւ ի Հայոց հետեւակացն երկու եղբայր կալան զկարմունջն եւ զամենայն Թուրքն արգելական արարին առ վայր մի՝ մինչեւ ընկալան զմահ սաստիկ պատերազմաւ։ Եւ գնայր Հոռոմոց զօրքն ի փախուստ, եւ Թուրքն սրով ի հետ. եւ յայնժամ Փռանգ մի դարձաւ ի վերայ Թուրքին. գոչեաց որպէս զառիւծ եւ զբազումս խոցեալ սատակեաց եւ արգել զնոսա՝ մինչեւ փախստականքն հեռացան. յայնժամ բազում խոց առեալ ձին, որ եւ զինքն ի տեղին կատարեցին քաջապէս մահուամբ. եւ մինչեւ ի խանդակ քաղաքին վարեցին սաստիկ կոտորածով. եւ լցաւ դաշտն արեամբ, եւ բազում իշխան պակասեաց։
       Յայսմ ամի դարձեալ գայր Սլար-Խորոսանն ի գաւառն Ուռհայոյ, ի տեղին՝ որ կոչի Կուպին, եւ արար անդ ահաւոր կոտորածս եւ բնակեցաւ ի նմա զաւուրս բազումս եւ արար աւար եւ գերութիւն զամենայն գաւառն եւ գնաց յաշխարհն Պարսից անհամար աւարաւ եւ բազում գերութեամբ եւ անդ սատակեցաւ։
       Յայսմ ամի Տուկիծ թագաւորն Հոռոմոց եւ պատրիարգն եւ ամենայն կղերիկոսքն եւ ամենայն դասք ներքինեացն լծակիցք լեալ չարաշունչ եւ պիղծ խորհրդոյ անօրէն թագաւորին եւ ամենայն մեծամեծ իշխանքն Հոռոմոց ձեռն տուեալ խաւարային խորհրդոցն. վասն զի կամէր թագաւորն չար միաբանելովք իւրովք բառնալ զՀայոց հաւատոյ դաւանութիւնն եւ խորհէին եղծանել զհաւատս սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի. եւ կամեցաւ զիւր դիւաբուն եւ զխառնափնդոր եւ զթերակատար զհաւատսն հաստատել ի Հայք. եւ զհաւատսն, զոր ի վաղ ժամանակաց հետէ ամրացեալ էր ի Հայաստան աշխարհս, վասն զի հիմնարկեալ էր անդամանդ վիմօք՝ աշխատանօք եւ մահուամբ սրբոց առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի եւ բազմադիմի եւ ազգի ազգի չարչարանօք Լուսաւորչին սրբոյն Գրիգորի, որ կայ եւ մնայ անսասանելի մինչեւ յաւիտեան։ Եւ արդ՝ սա հրապուրեալ եղեւ ի դիւաց, կամեցաւ նմանել առ թշնամւոյ՝ որ ցանեաց զորոմն ի վերայ մաքուր ցորենոյ. որպէս եւ ասէ իսկ ի սուրբ Աւետարանին, այսպէս եւ սա կամեցաւ զլուսաւոր հաւատս խաւարեցուցանել եւ զճշմարտութիւնն ընդ ստութեանն փակել, որպէս եւ սովոր են Յոյնք. եւ զայսքան բարձրացեալ աշտարակ հաւատոյս յօժարութեամբ կամեցաւ ի փուլ ածել, զորս ոչ կարաց կատարել զչար խորհուրդն իւր։ Եւ արդ ահա առաքեաց թագաւորն Տուկիծ ի Սեբաստիա քաղաքն եւ կոչեաց զորդիսն թագաւորաց Հայոց զԱտոմ եւ զԱպուսահլ գալ ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ նոքա ծանեան առ սակաւ մի զչար խորհուրդն եւ առեալ ընդ ինքեանս զՅակոբս վարդապետն ըստ աւելի անուանն Քարափնեցի, այր գիտնական գրոց բանից, եւ գնացին ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ թագաւորն զառաջինն բարով ընկալաւ զորդիք թագաւորացն Հայոց եւ զկնի սակաւ աւուրց սկսաւ յայտնել զչար խորհուրդ մտաց իւրոց եւ ասէր, եթէ « Հրամանք է թագաւորութեանս մերում՝ զի դուք եւ ամենայն իշխանք Հայոց աշխարհին առնուք յանձինս ձեր զկնունք հաւատոյ ազգիս Հոռոմոց »։ Եւ յայնժամ նոքա ի մէջ Հոռոմոց անկան ի մեծ տարակուսանք եւ ասացին ցթագաւորն Ատոմն եւ Ապուսահլն. «Մեք առանց Գագկայ Աշոտոյ որդւոյն ոչ ինչ կարեմք առնել, զի նա այր քաջ է եւ թագաւոր եւ մեր փեսայ. առաքեա եւ կոչեա զնա այսր, զի եթէ մեք առանց նորա իրք առնեմք, հրով այրէ զմեզ ի գաւառն մեր »։ Եւ լուեալ թագաւորն՝ ոչ կամեցաւ զգալն Գագկայ, վասն զի այր հզօր էր յիմաստասիրական ջոկսն եւ անյաղթ ի պատասխանիսն. զի սա ի սուրբ Սոփի ի յամբիոնն նստէր ընդ ամենայն վարդապետսն Հոռոմոց։ Եւ յայնժամ Ատոմ եւ Ապուսահլ գաղտ խնդիր հանին Գագկայ ի կոլօնպեղատն։ Իսկ թագաւորն Տուկիծ արար քննութիւն հաւատոյ իւր առաջի, եւ Յակոբոս վարդապետն՝ որ ասի Սանահնեցի, արար դիմադրութիւն բազում յամենայն հարցմունսն ընդդէմ Հոռոմոց. բայց սակաւ մի վասն երկբնութեանն Քրիստոսի ի կողմն Հոռոմոց դարձաւ։ Եւ յամենայն պատճառսն հաւատոցն հաճեալ թագաւորն եւ հրամայեաց յայնր վերայ գիր միաբանութեան գրել ընդ Հայք եւ ընդ Հոռոմք. եւ վարդապետն Հայոց Յակոբոս գրեաց գիր միաբանութեան Հայոց եւ Հոռոմոց։ Եւ հաճեալ թագաւորին ի գիր հաւատոյն, հրամայեաց դնել զգիրսն ի սուրբն Սոփի, զի ահա յայսմ հետէ եղիցին ի միասին միաբանեալ Հայք եւ Հոռոմք։ Եւ ի նոյն ժամայն իբրեւ զարծիւ թռուցեալ հասանէր Գագիկ ի Կոստանդնուպօլիս, եւ լուեալ թագաւորն՝ ուրախ եղեւ յոյժ. եւ իբրեւ մտաւ առ թագաւորն, հրամայեաց բերել զգիրս միաբանութեանն. եւ առեալ ընթերցաւ Գագիկ եւ իբրեւ ծանեաւ զգրեալսն Յակոբոսի, պատառեաց զնա առաջի թագաւորին յերկուս ծուէնս եւ ընկէց զնա յերկիր. եւ թագաւորն տեսեալ՝ ամաչեաց յոյժ։ Եւ ասէր Գագիկ ցթագաւորն վասն վարդապետին, եթէ «Ահա սա այր կրօնաւոր է, եւ այսպիսի բազումք կան յաշխարհն Հայոց, որք ոչ ընդունին. եւ ոչ ոք հնազանդի գրոյ սորա, եւ մեք ընդ կատարեալ վարդապետսն Հայոց ոչ ունիմք զսա »։ Եւ յայնժամ առաջի թագաւորին յանդիմանեաց զՅակոբոս եւ ասէր՝ թէ «Զիա՛րդ համարձակեցար զայդ գործել, մտանել քեզ յաւերաբանութիւն, զի այր կրօնաւոր ես »։ Եւ ասաց Գագիկ ցթագաւորն Տուկիծ. «Ահա ես այր թագաւոր եմ եւ որդի թագաւորացն Հայոց, եւ ամենայն Հայք հնազանդին հրամանաց իմոց, եւ ամենայն կտակարանացն Աստուծոյ հնոյ եւ նորոյս հմուտ եմ, եւ ամենայն Հայք վկայեն բանից իմոց, զի հաւասար վարդապետացն ընդունին զիս. եւ ահա ես խօսեցայց այսօր ընդ Հոռոմոց վասն հաւատոյ ազգիս Հայոց »։ Եւ գրեաց Գագիկ գիր հաւատոյ ձեռամբ իւրով այսպէս եւ տայր զնա ի թագաւորն եւ ի պատրիարգն. եւ ունէր գիրն պատճէն այսպէս.
       «Հարկ եղեւ մեզ եւ ի խնդիր՝ որ յաղագս հաւատոյ Հայաստանեայցս՝ որ եղեւ ի քէն խնդրելով, Տէր Արքայ. եւ այժմ զոր ասեմ՝ միտ դիր ուղիղ հաւատով եւ ի միտ առ եւ ծանիր զՀայոց ազգիս զճշմարիտ խոստովանութիւնն՝ որ է ի մի Աստուածութիւնն ի Հայր եւ ի յՈրդի եւ ի Հոգին Սուրբ։ Եւ ահա նախ այս իմանալի է՝ զէութիւնն մարդոյն եւ զպատճառ լինելութեանն. եւ այս է չափ գիտելոյն զԱստուած, որ ստեղծ զմարդ էութեամբ, եւ այսպէս խոստովանելի է. առաւելն կամ նուազն քան զայս՝ ի չարէն է։ Նախ եւ առաջին գիտեմք զԱստուած անսկզբմամբ եւ անկատարածիւ, առեալ ի վեց թեւիցն, եւ թեւոցն բացանեն զոչ սկզբմամբն եւ զոչ կատարած ցուցանեն չորիւքն ծածկութեանն, եւ յայս եմք հաստատեալ եւ բաւականացեալ։
       «Դարձեալ ասասցուք եւ վասն արարչութեան մարդոյն։ Իսկ եթէ ընդէ՞ր արարածս առնէ եւ տուն կազմէ եւ կամ մարդ արարչագործէ վերջին իմն. զի անըմբոն վարկաւ իւրոյ հարստութեան միայն վայելումն, վասն որոյ յառատ պատուոյ հեղու զբարին եւ ճանապարհ հորդէ ի հրեշտակաց եւ այլոց արարածոց լինելութեան ըստ մարգարէին ձայնի՝ որ ասէ. «Ողորմութեամբ Տեառն լի եղեւ երկիր եւ բանիւ Տեառն երկինք հաստատեցան, հոգւով բերանոյ Նորա ամենայն զօրութիւնք նոցա »։ Ո՛վ Բարեյաղթ Թագաւոր, ահա ծանուցանեմք քեզ զխոստովանութիւնս մերոյ հաւատոյս Քոյոյ Թագաւորութեանդ եւ դարձեալ զայս՝ զոր վերստին ճառեցաքս։ Իսկ առ մեզ պաշտելի եւ երկրպագելի եւ այսպէս այսքան ըստ օրինի ի Հոգւոյն հոգեկիրս Աստուած ասեմք զՀայր, Աստուած ասեմք զՈրդի , Աստուած ասեմք զՀոգին Սուրբ. երիս անձնաւորութիւն եւ կամք մի, կամ հաճութեան, կամ տէրութեան. մի՛ ուստեք ի նոսա երիցութիւնք կամ կրսերութիւնք, մի՛ իմասցի եւ մի՛ ոմն քան զոմն պատուելի կամ խոնարհեցուցանելի, որպէս զի մինն հաճեսցի եւ միւսն գործակից իցէ, իսկ միւս փչեսցէ. եւ մանաւանդ եթէ մինն ի միոջէ Աստուածութեանցն լինի պայծառութիւն միաւորութեամբ բաժանեալսն եւ միաւորեալ բաժանմամբ, որ եւ հրաշափառագոյն։
       «Յայսմ վայրի կամեցայ կարգել եւ զՀոգւոյն Սրբոյ, վասն զի եւ այսքան յաղագս Հոգւոյն Սրբոյ իմանալեաւ աւանդեսցուք, որպէս երկնային շնորհացն տեսողն ասէր՝ սուրբ Աւետարանիչն Յովհաննէս, եթէ «Էր լոյսն ճշմարիտ, որ լուսաւոր առնէր զամենայն մարդ՝ որ գալոց էր »։ Բայց մխիթարիչն էր եւ է եւ եղիցի. այլ մի է լոյսն, է լոյս եւ լոյս, մի Աստուած, այն՝ զոր Դաւիթ ետես յառաջագոյն։ Իսկ ըստ Աստուածաբանին Յովհաննու՝ որ ասէր. «Հոգին է Աստուած, զոր կրսեր համարելոցդ ի մարդկանէ կարծեն եւ ոչ Աստուած ասելով՝ որպէս զՀայր եւ զՈրդի »։ Եւ զայս խոստովանեալ զԵրրորդութիւնն եւ զՀոգին Սուրբ, Աստուած եկեալ ի ծնունդն, ո՛վ բարի շառաւիղ, կամիմք յայտնել Քո Մեծութեանդ յաղագս զառ ի Հօրէ ծննդեանն, թէ ո՛րպէս հաւատացեալ հաւատացաք։ Արդ՝ այսպէս իմանամք զէականին զոյգ ընդ հաստատութիւն եւ ծնելութիւն։ Իսկ զերկրորդն վասն փրկութեան մերոյ ստուգապէս եւ ոչ խաբանօք եւ կամ արուեստաբար, որպէս եւ ոչ առ հիւրութեան ճաշակելով զորթն ի խորանին առ կոչեցեալ հօրն արդարութեան։ Խոստովանիմք եւ սկզբմամբ արարչութեան զոր ի Մովսեսէ գրեցան մինչեւ ի մարգարէսն, իսկ ի մարգարէիցն մինչեւ ցկատարումն խոստմանցն որ գալոցն է, եւ եկն անդուստ կատարել զտնօրինականսն, զոր վկայեաց Յիսուս սրբոց առաքելոցն. եւ գրովք առաք զԱւետարանն։ Իսկ ի յԱւետարանէս մինչեւ ցերրորդ Աստուածտեսութիւնն եւ դատողութեան հատուցմանն՝ բարւոյ ասեմ եւ չարին, իսկ զկանոնեալսն յառաքելոցն՝ ընդ նմին եւ սուրբ հարցն։
       «Արդ՝ լուր եւ զայս, ո՜վ Արքայ, թէ ո՛րպէս զհերձուածողսն նզովեմք իսկ, որ զհերձուածութեան ախտս ախտացան ի միասին. եւ գտեալ ի գիրս՝ այսպէս նզովեմք զՎաղենտիանոս, որ երկուս որդիս ասէ, զմինն բնութեամբ եւ զմիւսն շնորհօք, եւ զհին կտակարանսն ոչ ասաց բարի, իսկ զնորս բարի, վասն որոյ նզովեմք, եւ եղիցի նզովեալ։ Մարկիոնն զտարերքս բնութեամբ ասէ գոլ եւ ի թուոց գոյացեալ զաշխարհս եւ զՏեառն մարմինն առաչօք՝ եւ ոչ ճշմարիտ, զորս նզովեմք։ Մոնտանոս՝ որ ի չար մոլորելոցն, ասաց զանձն իւր՝ թէ ես եմ Հոգին Սուրբ, եւ ինքն կանամբք վարէր պղծութեամբ, զորս Հոգին Սուրբ նզովէ, եւ եղիցի նզովեալ։ Մանի երկու բնութիւն ասաց՝ զոյգ նիւթ, լոյս եւ խաւար, որպէս թէ բարի կամ չար, նզովեմք։ Նաւատիոս զապաշխարութիւնն ոչ ընդունի, իբրեւ թէ մի անգամ սխալեալն ոչ բժշկի, զոր ընդ նոսին նզովեմք, եւ եղիցի նզովեալ։
       Արիոս երիս աասաց եւ մի ըստ միոջէ խոնարհագոյն, զորս եւ ընդ մեզ նզովէ կաթողիկէ Եկեղեցի։ Վոտինոս ի Մարիամայ ասէ առեալ սկիզբն Յիսուս եւ ոչ յառաջ քան զյաւիտեանս ի Հօրէ, վասն որոյ նզովեմք. եւ նզովեմք զՆեստոր եւ զԵւտիքոս եւ զհայր անուն Սարգիս հանդերձ շանն եւ իշովն իւրով , եւ բաժանակից նոցա եղիցի յաւուրսն յետնումն՝ շանց եւ իշոց գրեմք. զորս նզովեսցէ կաթուղիկէ առաքելական սուրբ Եկեղեցի, եւ եղիցին նզովեալ։ Նզովեմք եւ զՊաւղոս Սամուստացին, դարձեալ եւ զՊետրոս կնափեսայն, սոյնպէս եւ զԴէոսկորոսն՝ եթէ խորհեցաւ յայսպիսի ինչ հերձուածս , եւ եղիցի նզովեալ ըստ ձեր աւելաբանութեան խօսիցդ։
       «Դարձեալ գրեմք եւ վասն խաչեալ Խաչեցելոյն, կոչեմք եւ երկրպագեմք. եւ որք կարծեն եւ կամ կոչեն զԵրրորդութիւնն ի խաչն խաչեալ կամ կիրս ինչ Աստուածութենն կրեալ, նզովեսցի յԵրրորդութենէն, սոյնպէս եւ ի մերմէ, նոյնպէս եւ յԵկեղեցւոյ Աստուածոյ։ Ընկալ, ամենամեծար Տէր արքայ, եւ յաղագս միաւորութեանն Աստուծոյ եւ մարդոյն կալ առ միմեանս, որք անգտանելի են ի գիրս սուրբս՝ այդքան հաամարեալ հաւանեցաք եւ հաւատացաք։ Քանզի ասէ իսկ Սքանչելագործն Գրիգորիոս. «Զի թէպէտ ի զանազանիցն եկեալ առ միմեանս բնութիւնքն, այսուհետեւ մի Տէր, մի Յիսուս Քրիստոս, մի բնութիւն խոստովանելի է յետ միաւորութեան՝ կարողակից արարեալ զմարմինն հողեղէն Աստուածութեանն, եւ ի մի զօրութիւն միացոյց, ի մի աստուածութիւն բաւանդակեաց »։ Այլ թէ զիա՞րդ եւ կամ ո՞րպէս ունին առ միմեանս բնութիւնքն, այլ ոչ աւելի քննեցին՝ քան զոր Հոգին Սուրբ ետ բարբառել. զիա՛րդ սքանչելագործքն թոյլ ետուն գիտել աստուածային իւրագործութեանն, ծնունդ իբրեւ տիրապէս Աստուծոյ թողին։ Դարձեալ եւ երանելին Գրիգոր Նիւսացին ասէ , եղբայր սրբոյ հայրապետին Բարսղի, ի գիրս իւր՝ որ յաղագս բնութեան մարդոյն, յերրորդ ճառին՝ որ վասն միաւորութեան հոգւոյ եւ մարմնոյ։ «Եւ քանզի պատշաճիւր արդեօք այսպէս մաքուր բան եւ մանաւանդ առ մարդկութիւնս միաւորութիւն Աստուածն Բանին, ըստ որում միաւորեալ մնաց անշփոթ եւ անպարագրելի, ոչ ըստ անձին յեղանակի. քանզի նա ի բազմացելոցն գոլով՝ թուի եւ ախտակից գոլով վասն իւրութեանն մարմնոյն է երբէք զի եւ ըմբռնել։ Իսկ Աստուածն Բան ոչինչ ինքն ի կցորդութենէն, որ առ մարմինն եւ անձն , այլայլեալ եւ ոչ ընդունակ եղեալ նոցա տկարութեանն, այլ հաղորդեցուցեալ զնոսա Իւրոյն Աստուածութեանն, լինի նոքօք մի մնացեալ, մի՝ որ ինչ էրն եւ նախ քան զմիաւորիլն։ Նոր իմն է յեղանակս այս խառնմանս եւ միաւորութեանս եւ խառնէ եւ մնայ յամենայնի ամենայնիւ անխառն եւ անշփոթ եւ անապական եւ անփոխադրելի. ոչ ախտակից եղեալ՝ այլ գործակից միայն, ոչ ապականակից եւ այլայլակից՝ այլ ի միասին աճեցեալ նոցա, նա ոչ նուազեալ ի նոցանէ առ ի մնալոյ անփոփոխելի եւ անշփոթելի, վասն զի եւ անմաքրապէս ամենայն այլայլութեան անընդունակ է։ Վկայ այսոցիկ է Պորփիւռոս՝ հակառակ Քրիստոսի շարժեալ զիւրն լեզու. զի հզօր են թշնամեացն վասն մեր վկայութիւնք եւ ոչ մի ընդ միաբանութիւն ընդունելով. այս Պորփիւրիոս յերկրորդ բանին շարախառնիցն խնդրելեաց գրէ այսպէս. «Ոչ է ասել, եթէ անհնարին է եւ թէ անիրիք առեալ լինել ի լրումն այլ էութեան եւ լինել մասն էութեան, մնալով ըստ իւրոյն բնութեան մի յետ լինելոյն, զմիւսն էութիւն ընդ այլում լինելով եւ զմեծագունութիւնն Իւր ոչ փոփոխեալ, այլ փոփոխեալ զնոսա յորս լինիցին յԻւր ներգործութիւնն մերձաւորութեամբն »։ Եւ ասէ զայս յաղագս միաւորութեան անձին եւ մարմնոյն։ Իսկ եթէ ի վերայ անձին ճշմարիտ է բանս վասն անմարմնութեանն, ո՞րչափ եւս առաւել ի վերայ Բանին Աստուծոյ յաւէտ անբաղդատաբար եւ ըստ ճշտութեան անմարմնոյն , որ հակառակ խնու զբերանս ձեռնարկողացն բամբասել զԱստուծոյ Բանին միաւորութիւնն առ մարդկութիւնն, քանզի այս հեթանոսաց է՝ որք զբազմածիծաղելիսն առնեն»։
       «Եւ դարձեալ քրիստոնեայք եւ հաւատացեալք այլ միտս ինչ իմանալ եւ խոստովանիլ եւ կալմամբ առ միմեանս կամ միաւորութեամբ՝ եղիցին նզովեալ։ Եւ եթէ ոք զՄարիամ Աստուածածինն՝ զսուրբ Կոյսն հեռի կարծեսցէ յԱստուածութենէն, նզովեալ եղիցի։ Եւ եթէ ոք ասասցէ՝ թէ իբրեւ ընդ խողովակ ընդ Կոյսն անցեալ, այլ ի նմա ստեղծեալ եւ ասելով աստուածաբար՝ միանգամայն եւ մարդկաբար, աստուածաբար՝ զի առանց առն, եւ մարդկօրէն՝ զի օրինօք ծննդեանն, նմանապէս անաստուած է։ Եթէ ոք ասասցէ յառաջ ստեղծեալ զմարդն եւ ապա ասէ մտեալ բնակիլ՝ զԱստուած, դատապարտի՝ որ ոչ ծնունդ Աստուծոյ ասէ, այլ փախչել ի ծնանելոյն։ Եթէ ոք ի ներքս ածիցէ երկուս որդիս՝ զմինն յԱստուծոյ ի Հօրէ եւ զերկրորդն ի մօրէ, այլ ոչ զմինն եւ եւ զնոյն, յորդեգրութենէն արտաքոյ անկանի, զոր խոստացաւ ուղիղ հաւատացելոցն։ Բնութիւնք երկուք, քանզի Աստուած եւ մարդ՝ զի հոգի եւ մարմին. բայց որդիք ոչ երկուք եւ Աստուած ոչ երկուք, այլ մի. զի եւ աստ ոչ երկու մարդիկք, թէպէտ եւ Պօղոս այսպէս ասաց՝ զերկու՝ զներքին մարդոյն եւ զարտաքին անուանեաց։ Եթէ պարտ է համառօտագոյն ասել, այլ եւ այլ որոց Փրկիչն, եթէ ոչ նոյն աներեւոյթն եւ երեւելին, անժամանակն եւ ժամանակաւորն, ոչ այլ ոք, եւ այլ մի լիցի, վասն զի երկուք ի տանն ի մի խառնելով՝ Աստուծոյ մարդանալ եւ մարդն աստուածացեալ. կամ ո՜րպէս արդեօք անուանիցէ։ Ասեմք՝ այլ եւ այլ ընդդէմ նմին յԵրրորդութեանն ունի, քանզի եւ առ այլ ոմն, այլ զմի զդէմսն խառնիցեմք, ոչ այլ եւ այլ, վասն զի մի են երկոքեանն եւ նոյն աստուածութեամբն։ Եթէ ոք որպէս զմարգարէ՝ ասէ զշնորհի ծնեալ, այլ ոչ ըստ բնութեամբ միաւորեալ եւ ստեղծեալ, ընդ նմին եղիցի ի լաւագոյն զօրութենէն նզովեալ. մանաւանդ եթէ լինի հակառակ՝ եթէ ոք ոչ երկրպագանիցէ Խաչեցելոյն, նզովեալ լիցի եւ դատեսցի ընդ աստուածասպանսն։ Եթէ ոք յետ մկրտութեանն կամ յետ մեռելոց յարութեանն որդեգրութեան արժանաւոր լեալ ասիցէ, որպէս եւ հեթանոսքն թերի գրօքն ի ներքս ասիցեն, նզովեալ եղիցին. քանզի սկսեալ կամ յառաջադէմ լեալ կամ կատարեալ՝ ոչ է Աստուած, թէպէտ եւ յաղագս առ փոքր փոքր փոփոխմանն այսպէս ասիցէ։ Եթէ ոք ի բաց եդեալ այժմ զմարմինն ասիցէ եւ մերկ զԱստուածութիւնն ի մարմնոյն, այլ ոչ հանդերձ՝ զոր էառ, եւ այժմ եւ յորժամ եկեսցէ՝ մի՛ տեսցէ նա զփառս գալստեան Նորա. քանզի ո՞ւր է մարմին նորա այժմ, եթէ ոչ ընդ առողին. եւ զի ոչ ընդ Մանիքեցւոցն աղճատանացն՝ որ ասեն ի յարեգակն եդեալ, զի պատուեսցի անպատմութիւնն, կամ յօդ ցնդեցաւ եւ լուծաւ որպէս ի բնութեան, եւ հոգւոց հեղումն եւ փայլատականց ընթացք, ոչ կացեալ ուր եւ զշօշափեալն կամ զյարութեանն եւ տեսանելին երբեմն խոցողացն, զի Աստուածութիւնն ըստ ինքեան աներեւոյթ. այլ եկեսցէ հանդերձ մարմնով որպէս ի միաբան, որպէս երեւեցաւ աշակերտացն ի լերինն Թաբօր, ըստ որում երեւեցաւ գերայաղթելով զմարմինն Աստուածութեան, որպէս զայս ասեմ՝ Քեզ ծանուցանելով զմիտս։ Եթէ ոք ասասցէ զմարմինն յերկնից իջեալ, նզովեալ եղիցի, վասն զի երկնաւոր մարդն յերկրէ, նոյնպէս եւ երկրաւորքս. եւ ոչ ոք ել յերկինս, եթէ ոչ որ էջն յերկնից՝ Որդին մարդոյ։ Եւ եթէ այլ ինչ նոյնպիսի՝ իմանալի է ասել յաղագս երկնաւոր միաւորութեան , որպէս եւ Քրիստոսիւ լեալ ամենայն, եւ բնակեալ Քրիստոս ի սիրտս մեր առ ի լուսաւորել զմեզ։
       «Կամեցաք այսու ծանուցանել Քո Բարեյաղթութեանդ յաղագս Խաչելոյն եւ խաչելութեանն, զոր եւ ասեմք՝ «Որ խաչեցար վասն մեր ». դարձեալ ի ժամ աղօթիցն յորժամ երիցս ձայնեմք զերախտիսն Աստուծոյ յաղագս Խաչելոյն եւ սուրբ զնա կոչելով Աստուած, հզօր, անմահ, որ վասն մեր խաչեցար։ Եւ եթէ ոք Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ համարեսցի եւ կամ ասասցէ զոյգ երիցն կրել զտնօրինականն եւ երիցն խաչեալ, դատախազ գտցի երից Աստուածութեանն. ապա եթէ զՈրդւոյ միայն հրատարակեմք զբարերարութիւնն՝ փախչելով ի բանէն՝ որ ասի յԱւետարանն. «Եթէ ոք յամօթ համարեսցի զիս եւ զբանս իմ, զնա եւ Որդի Մարդոյ ամօթ արասցէ »։ Եւ այս ի դէմս խոստովանողաց, սակայն ծածկելոցն զերախտիսն Աստուծոյ զխաչելութիւնն՝ իբր թէ ոք յամօթ համարեսցի, ամաչեսցի յաւուրն յետնումն։ Քանզի որպիսի արդեօք Գրիգորիոս հայրն Աստուածաբանութեանցն ասէ՝ «Աստուած խաչեալ, արեգակն խաւարեալ ». եւ համարձակի՞ ոք թագուցանել զխաչելութիւնն. բայց եթէ ոք զՀայր եւ զՀոգին Սուրբ մերձ դնիցէ՝ եղիցի նզովեալ։
       «Իսկ ի վերայ այսր բանիցս եւ վասն կատարման սուրբ Խորհրդոյն հացին եւ գինւոյն գրեմք. իսկ զիա՞րդ անապական առեալ զբաժակն հանդերձ անխմոր հացիւն յաղագս աւանդելոյն մեզ՝ յայնպիսի գիշերին յորում մատնիւր մարմին եւ արիւն իւր, կոչեաց ի յիշատակ իւր, կատարել ասաց. իսկ վկայեալ Յովհաննու Ոսկեբերանին յաւետարանին մեկնութեան ի Փարիսեցւոց գիրն ասելով, եթէ «Զմիւս չար հերձուածսն «յարտաքս խլեսցէ, վասն այսորիկ եւ յետ յարու«թեանն $173 բաժակ միայն էառ եւ անխմոր հաց, քանզի «եւ են ոմանք , ասէ, որ ի սուրբ Խորհուրդն ջուր ի կիր «արկանեն, զի եւ որթն գինի միայն ծնանի՝ եւ ոչ ջուր », վասն որոյ եւ մեք պահեմք զաւանդս զայս։ Բայց վասն ի կողէն հեղլոյն երկուց վտակացն՝ խառնեցին ջուր, զի ընդ արեանն ջուր ելանէր, եւ զխմորն՝ զի Աստուածութիւնն ընդ մարմնոյն խառնիւր, ոչ ուղղապէս մեկնեցի զայս. զի յաղագս ջրոյն եւ արեանն երանելին Յովհան ասէ, իբրեւ թէ ջուրն զկատարեալ մեռելութիւնն ցուցանէ, իսկ արիւնն զկենդանութիւնն, որպէս էր իսկ կենդանի, կատարեալ եւ մեռեալ. զի ոչ մարդն բաժանեալ յԱստուածութենէն, այլ զմի եւ նոյն աւանդեմք՝ յառաջագոյնն. ոչ մարդ, այլ Աստուած եւ մարդ միայն, եւ յառաջ քան զյաւիտեանս անխառն մարմնոյն է, իսկ ի վախճանի զմարդն էառ յաղագս մերոյ փրկութեան. չարչարեալ մարմնովն անչարչարելի Աստուածութեամբն, բաւանդակելի մարմնովն, անբաւանդակելի Աստուածութեամբն, զնոյն ինքն երկնաւոր եւ երկրաւոր, տեսանելի եւ անտեսանելի, տարեալ եւ անտանելի. զի բաւանդակի անբովանդակելին՝ մարդ իցէ եւ ով ծանիցէ զնա Աստուած։ Իսկ մեք Աստուծոյ միայն երկիրպագանեմք եւ խոստովանիմք. եւ անբաժանելի խառնումն զաստուածութեանն եւ զմարմնոյն հաւանիմք, զի մի՛ եւ մարմնոյն երկրպագելով՝ եւ չորրորդութիւն ի ներքս ածցուք փոխանակ Երրորդութեանն, եւ կամ մահուամբ մարդոյն միայն փրկեալ արեամբ՝ եւ ոչ աստուածայնովն։
       «Եւ արդ՝ լուարուք վասն տօնի ծննդեան Տեառն եւ պահոցն. իսկ յաղագս տօնիցն՝ զորս բաժինս առնէք ի մէնջ՝ զայս առնելով պատճառ. նախ եւ առաջին զծնունդն Քրիստոսի. վասն զի ասէ Ղուկաս աւետարանիչն եւ առաքեալն այսպէս. «Եւ էր Յիսուս իբրեւ ամաց երեսնից ». եւ սկսեալ յայտնապէս ցուցանէ զի ի նոյն օր ծննդեանն մկրտեալ, եւ առնուլ սկիզբն երեսնամեայ կատարեալ հասակի վարդապետութեանն. զի թէպէտ եւ պապանձմանն Զաքարիայի թուեն աւուրս հարիւր եւ ութսուն, որ դիպեցուցանէ զաւետաւորութիւնն ի քսան եւ հինգ մարտի, անտի թուեն երկերիւր եօթանասուն եւ վեց զաւուրս յղութեան սրբոյ Կուսին ըստ տասնամսեան աւուրցն անդրանկածնութեանն, որ դիպեցուցանէ զծնունդն ի դեկտեմբերի քսան եւ հինգ։ Արդ՝ քննեսցուք նախ զի Ղեւտականն այսպէս ասէ. «Տօնն իմ, նուիրեալք, սուրբ կոչեսցի ձեզ . երիս ժամանակս տարւոջն տօնեսջիք, եւ ամենայն արու ձեր յանդիման լիցի ինձ. եւ մատուսջիք պատարագս Տեառն »։ Եւ մատուցեալ ասէ. «Յամսեանն վեցերորդի, որ օր մի է, սուրբ կոչեսցի ձեզ. եւ որ օր տասն եւ հինգ նորին ամսոյ՝ է տօն տաղաւարահարացն կոչեցեալ՝ սուրբ լիցի ձեզ. զամենայն գործ սպասաւորութեան մի՛ գործէք ի նմա։ Եւ օրն եօթներորդ սուրբ կոչեսցի ձեզ՝ շաբաթ հանգիստ, զամենայն գործ սպասաւորութեան մի՛ գործէք ի նմա ». զայս բանս գիրն ասէ։ Արդ՝ պապանձումն Զաքարիայի ի թշրին ամսոյ է, վասն զի այն է ամիս եօթներորդ, այն է օր քաւութեանն՝ յորում մտանէր քահանայապետն ի սրբութիւն սրբոցն, եւ այն՝ մի անգամ ի տարւոջն ըստ բանին Պաւղոսի. բայց ի նմին ամսեանն մերձենալ Զաքարիայի առ կինն անպատշաճ էր, վասն զի նա էր քահանայապետ տարւոյն, եւ մեծ տօնն տաղաւարահարաց առաջի կայր, եւ ամենայն Իսրայէլ անդ էր ժողովեալ. եւ զի եւթն օր տօնելոց էին զտաղաւարահարացն, եւ զի անմարթ էր քահանայապետին թողուլ զժողովուրդն եւ երթալ ի տուն իւր, նա աւանիկ զի ի բացեայ էր բնակութիւնն նորա եւ ոչ յԵրուսաղէմ. վկայէ այսմիկ սուրբ աւետարանիչն Ղուկաս եւ ասէ. «ժողովուրդն ակն ունէր Զաքարիայի եւ զարմանային ընդ յամելն նորա ի տաճարին։ Եւ եղեւ իբրեւ լցան աւուրք պաշտամանն նորա, գնաց ի տուն իւր »։ Եւ դարձեալ ասէ՝ թէ «Յետ աւուրցն այնոցիկ յղացաւ Եղիսաբէթ կին նորա։ Եւ յայտնապէս ցուցանէ զայս, եթէ ստուգիւ յետ կատարման աւուրցն տօնականացն եղեւ մերձաւորութիւնն եւ վասն առաւել հաստատութեան բանիցն երկիցս կրկնէ՝ թէ «Կատարեալ զաւուրս պաշտամանն »։ Եւ դարձեալ թէ «Յետ աւուրցն այնոցիկ յղացաւ Եղիսաբէթ կինն նորա »։ Եւ ով ոչ գիտէ զայս՝ որ միտս ունին, թէ մինչ ժողովրդեանն հրամայէ սրբել եւ պաշտել ոչ միայն զտօնին՝ եւ յաղագս տօնին զամսամուտն եւ զառաջիկայ աւուրն երեկոյնն, ապա զիա՞րդ ի մէջ գլխաւոր տօնիցն քահանայապետն թողոյր զժողովուրդն եւ երթայր ի տուն եւ մերձենայր ի կին, նա աւանիկ յայտնապէս իսկ ասէ աւետարանիչն՝ թէ «Յարուցեալ Մարիամ գնաց ի լեռնակողմն ի քաղաքն Յուդայ եւ եմուտ ի տուն Զաքարիայ ». եւ արդ ի նոյն աւուրս տօնին մերձենայր։ Այլ իմասցուք, զի յայտ իսկ եղեւ ի տօն թշրին ամսոյ պապանձումն Զաքարիայի, որ է քսան եւ հինգ սեպտեմբերի ամսոյ եւ քսան եւ երկու ի թշրին ամսոյ մերձաւորութիւնն եւ յղութիւնն Եղիսաբեթի։ Եւ արդ՝ թուեալ զաւուրս վեց ամսոյն՝ հարիւր եւ ութսուն, եւ ցուցանէ զվեշտասան ամսոյ, որ լինի վեց ապրիլ ըստ Հռոմայեցւոցն, յոր եղեն աւետիք սրբոյ կուսին Մարիամու։ Եւ թուեալ տասնամսեայ աւուրց՝ որ անդրանկածնացն կատարի, երկերիւր ութսուն եւ վեց օր, քսան եւ մէկ ի սեպտեմբերի, որ է վեց ի յունվարի ըստ Հռոմայեցւոցն։ Արդ՝ մեք ի յայս եմք հաստատեալք եւ անխախտելի կամք մինչեւ յաւիտեան աներկմիտ հաւատով։
       «Դարձեալ ասասցուք ձեզ եւ յաղագս պահոցն առաջաւորացն, վասն զի բազում հակառակութիւնք եւ հերձուածք եւ մաքառումն ունին Հոռոմք ընդ ազգս մեր։ Արդ՝ յաղագս պահոցն առաջաւորաց ոչ ինչ միջոց իցէ. քանզի ըստ տկարութեան ազգի բնութեան այաջնորդքն զատեցին ի քառասնորդացն, վասն զի սրբութեամբ հրամայեցին պահել ւ ի բերոյ որթոյ մինչւ ցկնջիւռն որոշեցին, թող թէ ի գինի կամ ի ձէթ. վասն զի ոչ զօրէին պահել՝ հրամայեցին հանգիստ տալ միջոցն։ Եւ պատճառ պահոցն այսքան բաւական է, թէպէտ եւ ունի այլ միտս բազում՝ զոր եւ ի հնումն. զի յաղագս հինգ զգայութեանցն յանցանելն առաջին մարդոյն որ ի դրախտին՝ հինգօրեայ սահմանեցաւ սկսեալ պահք, իբրեւ թե դայեակ է սկիզբն պահոց քրիստոնէութեանս մերում եւ աստիճան ի բարձրագոյնոն՝ որ քառասներորդսն. այսպէս եւ Մովսէս յայտնապատին բարեկենդանացուցանէր զժողովուրդն առեալ հրաման ի Տեառնէ. նոյնպէս եւ քաղաքն Նինուէացւոցն հինգօրեայ պահօքն եղեն բժշկեալք եւ լինէր դադարումն կործանմանն։ Սոյնպէս եւ Կիւրեղ, որ եկաց հայրապետ յԵրուսաղէմ, հրամայեաց հինգօրեայ պահօքն զգաստանալ նախ քան զմկրտիլն։ Այլեւ բազում պատճառ կայ, զորս աւելորդ համարեցայ աստ գրով բանագծել եւ տաղտկալիս առնել մտաց. պահքն ոչինչ թիւրութիւն ունի առ հաւատսն, այլ մանաւանդ առ ի լնումն է հաւատոցն եւ ոչ է նա մեղադրելի վասն հինգօրեայ պահոցն պանրուտուին. լաւ էր թէ զայն բնաւ ոչ ուտիք. բայց ի տօնի աւուրն զստրատելատն զսուրբ Սարգիս յիշատակեմք զճշմարիտ մարտիրոսն, որ վկայեցաւ յորդւոցն Հագարու՝ յաշխարհն Բագեւանգի, յորդւոցն Մահմետի ի յաւուրս Թէոդոսի թագաւորին. եւ ոչ ասի սա իշապանն Սարգիս աստուածուրացն՝ այն որ շանն տայր երկրպագանել. իսկ մեք Քրիստոնեայքս զսուրբն Սարգիս զճշմարիտ մարտիրոսն յիշատակեմք. այլ յարդ մասին մի լիցի ինչ հերձուած եւ կամ գայթակղութիւն։ Եւ արդ՝ ճշմարիտ խոստսվանութեամբ եւ համառօտաբար այսքան իմասցի եւ զորս վասն առաջաւորաց պահոցն՝ զորս ի վերոյ գրով աւանդեցաք, որ ունիմք եւ եմք եւ կամք հաստատուն մինչեւ ցյաւիտեան, որ է ի ներկայումս եւ յապառնիսն. եւ Տէր՝ Տէր Յիսուս եղիցի ընդ իւրում ծառայիցդ, եւ նմա փառք եւ երկրպագութիուն յԵկեղեցւոյ սրբոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս, ամեն »։ Եւայսպէս խօսեցաւ Գագիկ արքայ Հայոց դէմ յանդիման թագաւորին Տուկծին եւ ի մեջ ամենայն հռետոր վարդապետաց տանն Յունաց ի քաղաքն Կոստանդնուպօլիս։ Եւ յոյժ հաճեալ թագաւորն Տուկիծ եւ ամենայն իմաստասէրքն, որ նստէին ի ճեմարանին, եւ հիանային ընդ կորովութիւն բանիցն եւ ընդ հաստատութիւն շնորհացն. եւ յայնժամ արարին սէր եւ խաղաղութիւն ընդ որդւոց թագաւորացն Հայոցեւ թողեալ զաւելախօսութիւն բանիցն եւ եղեն յամօթ ամենայն չարայոյզքն Հայոց, վասն զի ամենայն դասք վարդապետացն Հոռոմոց ոչ կարացին արատ եւ կամ բիծ երկբայութեան գտանել հերձուածոյ ի հաւատոյ խօստովանութիւնսն, զորս գրով Հռոմոց խօսեցաւ Գագիկ արքայ Հայոց։ Նաեւ այլ բազում բանք են նորա անպարտելի բանիւք, զորս արար դիմադրութիւն առ ի յանդիմանութիւն տանն Յունաց. զորս տեսեալ թագաւորին եւ յոյժ հաճոյացեալ, վասն զի լի իսկ էր բանիւք ամենայն ուղղափառութեամբ եւ ճշմարիտ խոստովանութեամբ՝ որ ի Քրիստոս Յիսուս։ Եւ արար թագաւորն Տուկիծ սէր եւ ընդունելութիւն նոցա եւ շնորհեաց բազում պարգեւս Գագկայ եւ Ատոմայ եւ Ապուսահլի եւ այլոց իշխանացն։ Եւ փառաւորեցաւ անունն Գագկայ ընդ ամենայն վարդապետաց տանն Հայոց, որք երեւեցան յայնմ ժամանակին լուսաւորք. եւ այս են անուանք վարդապետացն . Տիրանն Կապանեցին, եւ Սայլահանն եւ կամ Լասգիվերցին, եւ Ատոմ Անձաւացին, Անանէ եւ Գրիգոր Նարեկացիքն, Սարգիս Սեւանեցին, Յովսէփ Ընծայեցին, Գէորգ Ուծեցին, Դէոսկորոս Սանահնեցին, Անանէ Հաղբատացին, Յակոբոս Քարահատայ որդին, Անտոն եւ Տիմոթէոս , Յովհաննէս՝ որ անուանեցաւ Կոզեռն, Պօղոս եւ Յովսէփ Գէորգ վարդապետ, եւ Թամռեցին, եւ Պարկճակ եւ այլք այսպիսիք անյաղթք՝ որք կային լցեալք աստուածային շնորհօքն, որք երեւացան յաշխարհս Հայոց յայսմ ժամանակիս։ Իսկ թագաւորն Գագիկ նմանեալ էր շնորհաց նոցա։
       Եւ յայնժամ ելեալ Գագիկ յերեսաց թագաւորին, եւ մեծաւ փառաւորութեամբ գնացին յաշխարհն իւրեանց։ Եւ գայր խաղայր Գագիկ շահն եւ գայր հասանէր մինչեւ ի Կեսարիա քաղաք Գամրաց. եւ որպէս էր յառաջագոյն զայրացեալ ընդ Յունաց՝ եւ յարձակեցաւ ի վերայ մետրապօլտին Կեսարու մեծաւ սրտմտութեամբ, որում անուն ասէին Մարկոս, վասն զի էր յոյժ հերձուածող չար եւ պիղծ հերետիկոսն Մարկոս. եւ այնչափ լրբեալ եղեւ անօրէնն Մարկոս, մինչեւ իւր շանն անուն Արմէն կոչէր։ Եւ յառաջ ժամանակաց զայս ամենայն լուեալ էր Գագիկ արքայ Հայոց եւ էր յոյժ զայրացեալ ցասմամբ, բայց ի մէջ Հոռոմոց էր, ոչ ինչ կարէր առնել. եւ էր մետրապօլիտն անուանի եւ մեծ եւ ահարկու ամենայն տանն Յունաց, բայց հայհոյիչ էր յոյժ ազգիս Հայոց եւ ամենայն շան Արմէն կոչէր. նաեւ այլ անպատմելի սուգ էած ազգիս Հայոց՝ յորժամ լուաւ եթէ կամի թագաւորն զորդիս թագաւորացն Հոռոմ կնքել։ Եւ ընդ որ գայր Գագիկ յամենայն իջեւանսն, հրամայեաց ամենայն զօրացն Հայոց խայտառակել զփառաւոր կանայս Հոռոմոց եւ այնու նախատեաց զնոսա, վասն զի խորհեցաւ այլ ոչ մտանել բնաւ ի Կոսիանդնուպօլիս, այլ խորհեցաւ գնալ առ Աբասլան սուլտանն Պարսից եւ տիրանալ աթոռոյ թագաւորութեան տանն Հայոց, զի բազում անգամ կոչէր զԳագիկ սուլտանն, եւ նա յաղագս քրիստոնէական հաւատոյ արգելեալ լինէր։ Իսկ Գագիկ յորժամ մերձ եղեւ առ մետրապօլիտն, կամեցաւ զիջեւանս առ նա առնել. եւ գնացին նուիրակապետքն եւ ասեն ընդ հերետիկոսն Մարկոս. «Գագիկ արքայ Հայոց առ քեզ կամի իջեւանել այսօր »։ Եւ լուեալ կիւռ Մարկոս՝ ուրախ եղեւ եւ հրամայեաց զարդարել զամենայն տունն իւր եւ ակամայ եւ ոչ կամայ ելանէր ընդդէմ Գագկայ հանդերձ քահանայիւք եւ մեծաւ փառաւորութեամբ բերեալ իջուցանէր զնա ի տունն իւր. եւ արար Մարկոս ուրախութիւն մեծ։ Բայց Գագիկ կայր յոյժ զայրացեալ զօրն ամենայն եւ իբրեւ սկսաւ ուրախանալ զգինեաւն, յայնժամ սկսաւ ասել Գագիկ ցկիւռ Մարկոս, եթէ «Լուեալ եմ, եթէ զօրաւոր շուն կայ քո եւ կամիմք տեսանել զնա »։ Եւ գիտացեալ Մարկոսն եթէ իւր կամի ուզել զնա՝ եւ զանց արար զբանիւն. եւ յորժամ կրկնեաց զբանն Գագիկ, կոչեցին զշունն. եւ նա ոչ գայր, քանզի զանունն ոչ համարձակեցան ձայնել զԱրմէնն. եւ ասէ Գագիկ. «Զիւր անունն ձայնեցէք՝ որ գայ »։ Եւ յայնժամ Մարկոս յաղթահարեալ ի գինւոյն՝ ձայն տուեալ շանն եւ ասէր. «Արմէ՛ն, Արմէ՛ն ». եւ եկեալ շունն նմանեալ առիւծու. եւ տեսեալ Գագիկ ասէ. «Արմէ՞ն կոչի շունս այս ». եւ ամաչեալ յոյժ Մարկոս՝ ասէ. «Մանուկ է, վասն այնր կոչեմք իւր Արմէն »։ Եւ ասէ Գագիկ. «Այժմ տեսանեմք թէ ո՛վ է մանուկն, Արմէն՝ եթէ Հոռոմն »։ Եւ մեծ քուրձ մի պատրաստական ունէին. եւ ակնարկեաց Գագիկ, եւ յայնժամ հետեւակքն պատեցին զշունն եւ մեծաւ աշխատութեամբ արկանէին զնա ի քուրձն։ Եւ տեսեալ կիւռ Մարկոս եւ գիտացեալ՝ եթէ զշունն կամին ընդ իւրեանց տանել, սկսաւ բարկանալ եւ մեծամտել ի վերայ պաշտօնէիցն. եւ ժամ տուեալ Գագիկ եւ ձեռամբ արարեալ սպասաւորացն, եւ յայնժամ ընդ չորից կողմանց պատեցին զանօրէնն Մարկոս եւ պաշարեալ զնա մեծաւ բռնութեամբ եւ չարչարանօք արկանէին զնա ի քուրձն առ Արմէն կոչեցեալն. եւ ասէր Գագիկ եթէ. «Տեսանեմք եթէ ով է զօրաւոր եւ մանուկ՝ Հոռոմ մետրապօլի՞տն՝ եթէ շունն կոչեցեալ ի նմանէ Արմէն »։ Եւ հրամայեաց Գագիկ ուժգին սաստկապէս հարկանել զշունն. եւ նորա զայրացեալ յարձակէր ի վերայ Մարկոսին եւ լափէր զնա ատամացի. եւ զմեծ մասն աւուրն այնպէս հարկանէին զշունն, եւ նա բարկութեամբ հեղոյր զարիւնն պիղծ հերետիկոսին Մարկոսի. եւ ձայն ուժգին եւ աղաղակ բազում ելանէր ի Մարկոսէն. եւ այսպիսի օրինակաւ պատերազմ ահաւոր կայր յատակս քրձին եւ կրճտումն ատամանց. եւ հառաչումն սրտին ելանէր ի խորոց քրձէն. եւ այսպէս չարեաւ սատակեցաւ չար եւ պիղծ հայհոյիչն եւ եղեւ կերակուր շանց։ Եւ յայնժամ հրամայեաց Գագիկ աւար հարկանել զամենայն տունն նորա, վասն զի էր մեծատուն եւ անուանի յոյժ. եւ անհամար գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ առեալ, եւ հօտս ոչխարաց էին նորա վեց հազար եւ լուծք գոմշի քառասուն եւ եզանց՝ քսան, եւ զայս ամենայն հարուածս արարեալ՝ գնաց ի տուն իւր բազմութեամբ ձիոց եւ ջորւոց։ Արդ՝ զայս այսպէս գործեաց Գագիկ ի մէջ Հոռոմոց, զոր ոչ այլ ոք համարձակեցաւ գործել ոչ յառաջն եւ ոչ զկնի. եւ այլ ոչ եւս մտաւ ի Կոստանդնուպօլիս եւ ոչ գնաց ի կոչն Հոռոմոց։
       Եւ էր յայսմ աւուրս Գագիկ արքայ որդի Աբասայ Կարցւոյ այր իմաստասէր եւ լցեալ ամենայն շնորհօք փիլիսոփայականացն եւ հռետորական արուեստիւքն. ընդ վարդապետսն Հոռոմոց ճեմէր եւ յորժամ մտանէր ի Կոստանդնուպօլիս՝ ի յամբիոնն նստէր ի մէջ սրբոյն Սոփեայ. եւ բովանդակ գիտէր զհին եւ զնոր կտակարանսն Աստուծոյ եւ էր յոյժ ճարտարաբան։ Նաեւ Գրիգոր Պալհաւունին՝ որդին Վասակայ էր անպարտելի շնորհօք լցեալ եւ զարմանալի էր սա յամենայն պատասխանիսն ընդդէմ Հոռոմոց, այր քաջակիրթ եւ ամենայն հմտութեանց հետեւեալ եւ բովանդակ հասեալ սորա ի վերայ հին եւ նոր կտակարանացն Աստուծոյ. եւ սա ի յամբիոնսն նստէր ընդ իմաստասէրսն ի մէջ սրբոյն Սոփեայ եւ խօսէր ընդ վարդապետացն Հոռոմոց, եւ ի կարգի վարդապետացն էր սա ազգիս Հայոց։
       Ատրներսէհ ի Բագրեւանդ գաւառէ իշխան Հայոց, եւ սա էր այր կորովի եւ յոյժ հանճարեղ, բանիբուն եւ իմաստասէր, ուսեալ ի մեծ Արգինա, հասեալ ամենայն շնորհաց աստուածեղէն կտակարանաց եւ կարող էր կալ ի դիմի ամենայն իմաստնոցն Հոռոմոց հզօր գիտութեամբ եւ զարմանալի ատենախօսութեամբ, նմանեալ Գագկայ եւ այլոց իմաստասիրացն Հայոց, զոր գրեցաք։
       Արդ՝ յաւուրս Գագկայ շահնշահի՝ որդւոյ Աշոտոյ թագաւորին Հայոց եղեւ ահաւոր եւ զարմանալի նշան Աստուծոյ վասն սուրբ Խորհրդոյն ի վանքն, որ կոչի Պիզու, զոր շինեաց Գագիկ արքայ։ Արդ յաւուր Պենտէկոստէին մինչ զսուրբ պատարագն մատուցանէին յեկեղեցին Աստուծոյ, մասն ինչ ի սուրբ խորհրդոյն ընկէց ժամարարն առաջի սրբոյ սեղանոյն. եւ յերրորդում աւուրն տեսանէին տեսիլ երկու արժանաւորք ի ճգնաւորացն՝ եւ եկեալ ի տեղի աղօթիցն յառաջ քան զհարցն, եւ ասէր առաջինն՝ թէ «Տեսանէի ի տեսլեան գիշերոյս կանթեղն՝ որ կայր ի գումբէթ տաճարին՝ անկանէր առաջի սրբոյ սեղանոյ Աստուծոյ, եւ լոյսն անշիջանելի մնաց ի նմա »։ Դարձեալ միւսն այսպէս ասէր. «Եւ ես իսկ տեսանէի. եւ ահա աստղ մի մեծ եւ զարմանալի ի բարձրութենէ երկնից անկեալ եղեւ առաջի սրբոյ սեղանոյն Աստուծոյ, եւ լոյսն առաւել եւս բորբոքէր ի նմա »։ Եւ հիացեալ ամենեցուն ընդ տեսիլն. եւ յայնժամ հայր վանացն գիտացեալ հոգւովն՝ եւ ասէր. «Տեսէք՝ եւ ահա անկեալ կայ մասն ի սուրբ Խորհրդոյն ». եւ նոյն ժամայն լուցեալ մոմեղէնս եւ հանդերձ խնկօք հասանէին ի տեղին. եւ ոչ էին աւել ածեալ եկեղեցւոյն զայնքան աւուրսն . իսկ յորժամ ելանէին ի բեմն՝ գտանէին զմասն սուրբ Խորհրդոյն անարատ առաջի սրբոյ սեղանոյն Աստուծոյ, եւ առեալ գոհացան զԱստուծոյ մերոյ զՏեառնէ Յիսուսէ Քրիստոսէ. եւ բազումք հաստատեցան ի հաւատս ուղղափառութեան եւ յայնմ օրէ ծանեան եթէ Խորհուրդս այս երկնային է եւ աստուածային՝ եւ ճշմարիտ սա է մարմին Որդւոյն Աստուծոյ։
       Իսկ ի փոխել թուականութեանս Հայոց յամս -ՇժԵ երեւեցաւ աստղ մի գիսաւոր յարեւելից կողմանէ եւ յարեւմուտս ընթացեալ. եւ կացեալ նորա ամիս մի՝ եւ եղեւ աներեւոյթ. եւ յետ բազում աւուրց երեւեցաւ յարեւմուտս կոյս ի յերեկոյէն, զոր բազմաց տեսեալ ասէին՝ եթէ այս այն գիսաւոր աստղն էր, որ երեւեցաւ յարեւելս։ Յայսմ ժամանակիս ելանէին այլազգիքն եւ ապականեալ աւերէին զամենայն աշխարհն Հայոց եւ մաշեցին զամենայն հաւատացեալս ի սուր եւ ի գերութիւն։
       Յայսմ ժամանակիս զօրաժողով արար ամիրայն Պարսից՝ որ ասի Օշէն, եւ յապականութիւն դարձոյց զբազում գաւառս, եւ արեան ջաղխիս արարեալ զդասս հաւատացելոցն Քրիստոսի. եւ բազում սուգ եւ խաւար տարածեցաւ ի վերայ երկրի ի ձեռաց անօրինիս այսմիկ։ Եւ գայր խաղայր բազմութեամբ զօրօք եւ արար ձմերոց ի Սեւ լեառն. եւ ահագին արեան հեղութիւն եւ կոտորած լինէր յամենայն գաւառն, եւ բազում անձինք ի սրբոց կրօնաւորացն մատնեցան ի բերան սրոյ եւ յայրումն հրոյ եւ եղեն կերակուր գազանաց եւ թռչնոց եւ ոչ ժամանեցին ծածկիլ հողով , վասն զի մնացին անթաղք մինչեւ յաւիտեանս. եւ անթիւ վանորայք եւ գեղք այրեցան հրով, որք երեւին մինչեւ ցայսօր. եւ Սեւ լեառն եւ ամենայն գաւառն ի ծայրէ ի ծայր լցաւ արեամբ կրօնաւորաց եւ քահանայից եւ արանց եւ կանանց ծերոց եւ տղայոց՝ ըստ բանի մարգարէին՝ որ ասէ, եթէ «Զերիտասարդս նոցա եկեր հուր, եւ վասն կուսանաց նոցա ոչ ոք սգացաւ. եւ քահանայք նոցա անկան ի սուր, եւ զայրիս նոցա ոչ ոք էր որ լայր » եւ թէ՝ «Հեղին զարիւնս նոցա որպէս ջուր շուրջ զԵրուսաղեմաւ, եւ ոչ ոք էր որ թաղէր զնոսա »։ Արդ՝ այսպիսի կատարած բարկութեան էած ի վերայ հաւատացելոց անօրէնն եւ չար գազան Օշէն, որ եւ անպատմելի է ասացողացս գործ նորա։
       Յայսմ ամի ելանէր ամիրայ մի մեծ եւ հզօր ի դրանէ Աբասլանայ սուլտանայ, որ էր հեճպ նորա՝ Գոմէշ-Տիկին անուն նորն, եւ յարուցեալ գայր մեծաւ ահարկութեամբ եւ ախոյեան զօրօք հասանէր ի վերայ քրիստոնէիցն եւ վտակս արեան յարուցանէր ի յազգէ հաւատացելոց. եւ որպէս զգազան բազում խոցուածով զայրացեալ ի վերայ գաւառին Թլխմոյ եւ արար սաստիկ կոտորածս զմնացեալսն յառաջին բարկութենէն. եւ մեծաւ պատերազմաւ էառ զբերդն՝ որ կոչի Թլէթութ, եւ անողորմ զամենեսեան սրով կոտորեաց. եւ անհամար գերութեամբ հասանէր ի գաւառն Ուռհայոյ եւ իջեալ ի վերայ բերդին՝ որ կոչի Նսեպի, եւ աւուրս ինչ պատերազմեալ ի վերայ նորա՝ եւ ոչ կարաց առնել ինչ. յայնժամ անցանէր ընդ հունն Եփրատ գետոյն եւ սրով յարձակեցաւ ի վերայ Հարսանմսրոյ գաւառին եւ աստուածասաստ բարկութեամբ ի բերան սրոյ հաշեաց զայնքան քաջ վայելուչ գաւառն եւ զմաղձ դառնութեան իւրոյ չարութեանն եհեղ ի վերայ ամենայն գաւառին, վասն զի որպէս զկարկուտ հրացայտ փայլատակմամբ հասանէր ի վերայ ամենայն բնակչաց երկրին սոսկալի կոտորածով. եւ հրով այրէին եւ զամենայն իշխանսն գաւառին Հարսան - մսրոյ սրով եւ մահու խոցմամբ սատակէին եւ զփառաւոր կանայսն եւ զվայելուչ որդիսն նոցա հանդերձ դստերօքն ի գերութիւն վարէին։ Եւ ահա անդ էր տեսանել զաստուածասաստ բարկութիւնն ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի, վասն զի առհասարակ մեծամեծք եւ աղքատք զմի ճաշակ դառնութեան ճաշակէին յանողորմ գազանէն ի չարաշունչ ազգէն Թուրքաց. եւ առհասարակ ի սուր սուսերի մաշեալ լինէր վայելուչ գաւառն այն, եւ զաւուրս երիս անդադար լինէր կոտորումն քրիստոնէից։ Եւ ի վերայ այսքան բարկութեանս եւ դառն կատարածիս՝ իշխան ոմն՝ որ էր ի բերդն Նսեպնայ՝ որ ասի Սիբար քաղաք, փութապէս առաքեաց ի քաղաքն Ուռհա եւ ազդ արարեալ տուկին՝ որ կոչէր Արուանդանոս, եւ ասաց թէ՝ «Ամիրայն զօրացն Պարսից հոս կա՛յ յեզր գետոյս Եփրատայ հարիւր արամբ. ե՛կ, հասի՛ր ի վերայ սորա եւ արա զինքն ձեռբակալ »։ Իսկ նորա յապաղմամբ եւ անշտապողական արութեամբ գայր ի վերայ ամիրային Գոմէշ - Տիկնայ զօրօք բազմօք, զորս լուեալ ամիրային եւ առաքեաց ի Հարսն-մսուր բերել զզօրս իւր։ Իսկ Արուանդանոսն հասանէր զօրօքն իւրովք յանուանի բերդն՝ որ ասի Օշէն, հազար եւ հինգ հարիւր ձիաւորով եւ քսան հազար հետեւակօք. հանդիպեալ միմեանց ի պատերազմ, եւ որպէս զառիւծ յարձակեցաւ Արուանդանոսն՝ հասանէր ի վերայ Թուրքաց, վասն զի էր այր քաջ եւ պատերազմող, եւ էր տեղին դժար եւ կտուր։ Եւ սկսաւ Թուրքն բազմանալ. եւ յայնժամ ասէր Արուանդանոսն ընդ զօրս իւր թէ՝ «Սակաւ մի յետս դարձիք, որ Թուրքն զհետ մեր յարձակին. զի յորժամ ի վերայ յարձակիմք՝ չկարեն փախչել »։ Եւ եղեւ յորժամ սակաւ մի դարձան, ետես զի ամենայն զօրքն Հոռոմոց ի փախուստ դարձան եւ թողին զԱրուանդանոսն ի մէջ զօրացն այլազգեաց։ Եւ եղեւ օրն այն մեծ եւ սոսկալի, եւ ահաւոր կորուստ քրիստոիէիցն, որ եւ լցուաւ ամենայն դաշտն արեամբ եւ գերութեամբ, եւ Արուանդանոսն եւ ամենայն իշխանքն քրիստոնէից մատնեցան ի գերութիւն. եւ մնացեալքն փախստական լեալք մտանէին ի բերդն՝ որ ասի Օշէն՝ եւ փրկեցան։ Եւ յաւուր յայնմիկ կոտորեցան արք իբրեւ մետասան հազարք։ Եւ եդեալ ամիրայն ի պարանոցն Արուանդանոսին լուծ եզանց եւ այնու վարէր զնա ի գերութիւն. եւ եբեր ի դուռն քաղաքին Ուռհայոյ եւ ծախեաց զնա քառասուն հազար դահեկանի, քսան հազար դահեկանի եդեալ զորդին իւր գրաւական, որ մնաց ի Պարսիկս մինչեւ ցայսօր. եւ զայլ իշխանսն մի ըստ միոջէ գնեցին ի ձեռս ոսկւոյ եւ արծաթոյ։ Եւ Գոմէշ-Տիկին մեծաւ յաղթութեամբ եւ բազում գերութեամբ եւ անհամար աւարաւ խաղաց եւ գնաց յաշխարհն Պարսից՝ եւ մատուցեալ առաջի սուլտանին ծառայս գեղեցիկս մանկունս եւ աղջկունս իբրեւ երկու հազար։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՇժԶ մեռաւ թագաւորն Տուկիծ եւ մնաց իւր տղայ որդի մի Միխայլ անուն. եւ կացեալ աթոռ թագաւորութեանն անթագաւոր զամ մի, թագուհին ունելով զաթոռ թագաւորութեանն, որում անունն ասէին Եւտոկի։
       Եւ եղեւ յորժամ փոխեցաւ թուականութիւնս Հայոց -ՇժԸ բերեալ Եւտոկի գաղտաբար զիշխան ոմն՝ որում անունն էր Ռամանոս, որ ասի Տիօժէն , եւ ածեալ զնա ի սենեակն իւր եւ ամուսնացաւ ընդ նմա. եւ պահեաց զնա ի սենեկին եւ մինչեւ կոչեաց զեղբայր Տուկծին զԿեսառն եւ փորձելով ասէր ցնա՝ եթէ «Զի՞նչ արասցուք, զի ահա աթոռ թագաւորութեան յանտէր կայ, եւ Միխայլն տղայ է » եւ պատրողական բանիւք կամէր կորուսանել զնա։ Եւ ասէր Կեսառն ցթագուհին. թէ՝ «Եւ ինձ զի՞նչ փոյթ է այդ, զի ահա ես եւ որդիք իմ ծառայ եմք քո. ո՛ւմ դու կամիս՝ տուր զթագաւորութեան զաթոռդ »։ Եւ հիացեալ թագուհին՝ հաճեալ ի բանսն նորա. եւ ապրեցաւ ի չարեաց։ Յայնժամ ասէ ցնա թագուհին. «Արի՛ մուտ ի սենեակդ եւ երկիր պագ թագաւորին »։ Եւ զարմացեալ Կեսառն եւ կայր հիացեալ եւ գոհանայր զԱստուծոյ, որ ոչ խօսեցաւ ինչ չար. եւ յայնժամ մտեալ երկիր եպագ թագաւորին ի վերայ երեսաց իւրոց. եւ ի վաղիւն տարան զՏիօժէնն ի սուրբն Սոփի, եւ միաբան ամենայն քաղաքն Կոստանդնուպօլսի ձայնեցին նմա գո՛վ, եւ եդին ի վերայ գլխոյ նորա զթագն։
       Յայսմ ժամանակիս սուրբ հայրապետն Հայոց Տէր Վահրամ, որ կոչեցաւ Տէր Գրիգորիս, որդի Գրիգորի՝ որդւոյ Վասակայ Պալհաւունւոյ, եկեալ ի սիրտս նորա սէր միայնակեցութեան եւ լինել առանձնական յաղօթսն Աստուծոյ. եւ սա նմանեալ լինէր Եղիայի եւ Յովհաննու Մկրտչին եւ առ ինքն բերեալ զգործ վարուցն սրբոյն Անտօնի եւ ցանկայր փափագանօք ի գլուխ լերանց բնակիլ. խորհեցաւ թողուլ զգահնկալ եւ զմեծ պատիւ աթոռոյ հայրապետութեանն, ընդ որում միաբանեալ եղեւ ընդ նմա Գէորգ վարդապետն՝ որ էր դպրապետ նորա, եւ երդմամբ կապեալ զբանն գնալ զհետ իրերաց ի միայնակեցութեան ճանապարհն։ Եւ ելեալ եղեւ բանս այս յատենի. եւ իմացեալ զխորհուրդս նոցա թագաւորն եւ իշխանքն Հայոց՝ եւ արգելուին զնա մեծաւ իշխանութեամբ. եւ նա եւս առաւել պնդէր ի գործս իւր, եւ այսպէս ասէր ցնոսա՝ եթէ «Զայս ունիմ ի միտս իմ գնալ ի Հոռոմ եւ շրջել ընդ ամենայն անապատս Եգիպտացւոց ». եւ նոքա ոչ կամէին թողուլ զնա։ Իսկ նա ի յօժարութենէ կամացն ասէր ցթագաւորն Հայոց. «Դիք ձեզ կաթողիկոս՝ զոր կամիք, եւ զիս մի՛ արգելուք յարդարութեան ճանապարհէն »։ Եւ յորժամ տեսին զյօժարութիւն կամաց նորա՝ ընտրեցին զԳէորգ վարդապետն՝ որ էր դպրապետ նորա, եւ ի ծածուկ ի նմանէ հաւանեցուցին զԳէորգ զի առցէ զաթոռ հայրապետութեան տանն Հայոց։ Եւ Տէր Գրիգորիս զայս ամենայն ոչ գիտացեալ. եւ յայնժամ ածին զԳէորգ զի ձեռնադրեսցեն զնա կաթուղիկոս. եւ տեսեալ Տէր Գրիգորիս հիանայր յոյժ եւ ի կամաց եւ յոչ կամաց ձեռնադրեաց զնա կաթուղիկոս յաթոռ հայրապետութեանն Հայաստանեայց, բայց ի սիրտն ոխայր եւ ընդ հակառակս համարեցաւ զնա, վասն զի մոռացաւ զուխտն միաբանութեան հոգեւոր ճանապարհին . եւ յօրէ յայնմանէ եմուտ հակառակութիւն ի մէջ երկուց հայրապետացն Գրիգորիսի եւ Գէորգայ։ Եւ գնաց Տէր Գրիգորիս ի խորհուրդս հոգեւոր ճանապարհաց իւրոց առ ի բնակել ի լերինս ընդ միանձունսն ճգնաւորացն Քրիստոսի եւ ստացաւ զվարս խաչակրօնս եւ յամենայնի չորաճաշակս։
       Յայսմ ամի ժողով մեծ արար թագաւորն Տիօժէն զամենայն աշխարհն Յունաց մինչեւ ի սահմանս Հոռոմոց եւ զամենայն կողմն արեւելից աշխարհին եւ ահագին բազմութեամբ խաղացեալ գայր հասանէր ի վերայ աշխարհին Տաճկաց. եւ իջեալ բանակ հարկանէր ի վերայ անուանի քաղաքին՝ որ կոչի Մնպէճ, մերձ ի Հալպ քաղաք, որ էր հռչակաւոր քաղաք Տաճկաց. եւ սաստիկ պատերազմ եղեւ եւ ի վտանգ էարկ զքաղաքն Մնպէճ ի ձեռն խուժագուժ ազգացն եւ անթիւ զօրացն։ Եւ զկնի այսքան նեղութեանցս հրամայեաց թագաւորն կանգնել բաբանս եւ փիլիկպանս ընդդէմ քաղաքին , վասն զի էր քաղաքն պարսպեալ ամենայն ամրութեամբ։ Եւ եղեւ ի հարկանել զպարիսպն մեծամեծ քարամբք՝ եւ խախտեալ մասն ինչ ելից ի քաղաքն. եւ յայնժամ սասանեցան բազմութիւն ամենայն քաղաքին եւ առհասարակ արարին խաչաձեւս ի ձեռս իւրեանց եւ դիմեցին ի դուրս առ թագաւորն. եւ ամենայն մեծամեծքն անկանէին յոտ թագաւորին մեծամեծ ընծայիւք եւ եղեն հարկատուք եւ զերծան ի մահուանէ։ Եւ արար թագաւորն ողորմութիւն ի վերայ քաղաքին եւ ընդ հարկաւ արարեալ զնոսա։ Եւ յայնժամ հասանէր թուղթ ի թագուհւոյն առ թագաւորն Տիօժէն՝ դառնալ փութապէս ի Կոստանդնուպօլիս. եւ լուեալ զայս թագաւորն՝ գնաց փութանակի։
       Յայսմ ամի ելեալ տղայ ամիրայ մի Կտրիճ անուն եւ կամէր գաղտ ապստամբիլ ի Պարսից եւ գնալ ի Կոստանդնուպօլիս առ Յունաց թագաւորն. եւ էր սա յազգէ Աբասլան սուլտանին։ Եւ բազում զօրօք հասանէր ի Սեբաստիա, եւ ելեալ Կուրապաղատն ի Կոստանդնուպօլսէ գայր ընդդէմ նորա ի պատերազմ. եւ դիպեալք միմեանց պատերազմաւ մերձ ի Սեբաստիա. եւ պարտեալ՝ Յոյնքն եղեն փախստականք. եւ ի միւսում աւուրն դարձաւ Թուրքն ի պատերազմ ի վերայ Յունաց. եւ վանեալ զնոսա՝ արարին փախստական, այլ եւ կալան զկուրապաղատն. իսկ զօրքն Յունաց կուրացեալք ի փոշոյն եւ փախստեայ եղեալ՝ գնացին ի տեղի մի քարակտուր, որ կոչէր Մակռիտի՝ եւ անդ հոսեալ ի վայր՝ մեռան։ Եւ զկնի աւուրց ինչ թագաւորն Հայոց եւ իշխանքն եւ ամենայն նախարարքն արարին սէր եւ միաբանութիւն ընդ մանուկ ամիրային. եւ նա առեալ զկուրապաղատն եւ զայլ կալանաւորսն՝ արս իբրեւ երեք հազար՝ եւ զանխլաբար հասանէր ի Կոստանդնուպօլիս առ թագաւորն Յունաց։ Եւ թագաւորն ընկալաւ զնա մեծաւ պատուով եւ փառաւորութեամբ. եւ եղեւ ամիրայն այն այր բարեսէր։
       Ի թուականութեանս Հայոց -ՇժԹ երեւեցաւ աստղ մի գիսաւոր յերկինս, զոր տեսեալ բազմաց ասէին թէ՝ Այս այն նշանն է, որ եղեւ յառաջագոյն, ապա արիւնհեղութիւն զկնի. եւ դարձեալ ի գիշերի միում երեւէր, որպէս թէ ամենայն աստեղք յերկիր հեղուին. եւ երկեան ամենայն ազգ եւ ազգինք եւ յահեղն եւ ի սոսկալի նշանէն սարսեալ դողային, վասն զի այսպիսի նշան ոչ տեսեալ էաք երբէք եւ ոչ լուեալ յառաջնոցն. եւ այնպէս կարծեցին, թէ այս է, զոր ասաց Փրկիչն թէ՝ Եղիցի նշան ի վերջին ժամանակին յարեգակն եւ ի լուսին եւ յաստեղս շարժմունք եւ արհաիւրք, որպէս ի սուրբ Աւետարանին։ Եւ արդ այս եղեւ սկիզբն կատարածի եւ կրկին աւերման աշխարհիս յանօրէն զօրացն Թուրքաց վասն բազմացեալ եւ ծովանման մեղաց մերոց, քանզի՝ Ամենեքեան մեղան եւ նուաղեցան ի փառացն Աստուծոյ եւ թէ՝ Ոչ ոք է արդար եւ ոչ մի. սովորեցան ամենեքեան ի ճանապարհս անօրէնութեան եւ սիրեցին առաւել զմեղս քան զարդարութիւն եւ ոչ երբէք խոտորին ի չարեացն ի բարին, վասն որոյ եւ բարկացուցանեմք զԱնբարկանալին Աստուած ի վերայ մեր եւ զԱյն, Որոյ բնութիւնն Իւր քաղցր է միշտ, խոտոր գնացիւք մերովք ցասուցանեմք ի վերայ մեր. եւ երբեմն երբեմն խրատէ զմեզ եւ զկծեցուցանէ զմեզ ազգաւ անմտաւ եւ ոչ այնու եւս դառնամք ի խենէշ գնացից մերոց, քանզի՝ Միտք որգւոց մարդկան հաստատեալ է ի խնամս չարին. վասն որոյ իբրեւ զմրրիկ հասանէ ի վերայ մեր բարկութիւն եւ պատուհասն եւ յաճախեն հողմք փոթորկեալ չար հինիցն Իսմայէլեան որդւոցն ի վերայ մեր եւ ոչ տան մեզ դուլ եւ հանգիստ. բայց Ինքն Տէր քաղցրութեամբ հայեսցի ի գործս ձեռաց Իւրոց . ամէն։
       Ի սոյն ամի շարժեալ եւ որպէս զգետ յարուցեալ Աբասլան սուլտանն եղբայր Տուղրիլ սուլտանին եւ անթիւ բազմութեամբ խաղայր գայր եւ հասանէր իբրեւ զամպ ուռուցեալ միգով անօրէնութեան յաշխարհն Հայոց բազում կոտորածիւ եւ արեան հեղմամբ եւ իջեալ ի վերայ Մանծկերտոյ. եւ առ ի չգոյէ պահապանաց քաղաքին՝ յաւուր միում առաւ քաղաքն Մանծկերտ, վասն զի փախեան Հոռոմոց պահապանքն. եւ արար զքաղաքն կոտորած վասն առաջին հայհոյութեան եղբօր նորա Տուղրիլ սուլտանին, վասն զի զայս անդարձ արարեալ էր նորա ի ժամ մահուանն։ Եւ յարուցեալ Աբասլան սուլտանն եւ խուժագուժ եւ անթիւ ազգաւ հասանէր ի քաղաքն՝ որ կոչի Յամիթ, եւ սիրով բանակ հարկանէր ի դուռն քաղաքին. եւ ի նմին բանակին ծնանէր կինն նորա որդի, եւ կոչեաց զանուն նորա Դդուշ։ Եւ անտի յարուցեալ գայր ի գաւառն Թլմխոյ եւ պատեալ զնա մեծաւ նեղութեամբ եւ ամենայն հնարիւք պատերազմեալ ի վերայ նորա, եւ զաւուրս բազումս ոչ ինչ կարաց առնել բերդաքաղաքին Թլմխոյ. սկիզբն սիրոյ արարին եւ հարկս ուզեալ. եւ բնակչացն թուլացեալ եւ յանհոգս լինէին եւ թողին զպարիսպն անպահապանս։ Եւ տեսեալ զօրք այլազգեացն զանպատրաստութիւն նոցա, եւ յոչ կամաց սուլտանին դիմեաց ամենայն բանակն ի վերայ՝ եւ պատեալ սաստիկ պատերազմաւ՝ եւ առին զքաղաքն եւ կոտորածս բազումս արարին եւ անթիւ գերութիւնս։ Եւ լուեալ սուլտանն՝ եւ զարմանայր եւ ապաշաւէր զկոտորած նոցա, վասն զի ունէր երդումն ընդ նոսա. եւ անտի յարուցեալ սուլտանն գայր խաղայր ահագին բազմութեամբն իւրով եւ հասանէր ի գաւառն Ուռհայոյ. եւ արար ասպատակ զամենայն աշխարհն մինչեւ ի դուռն քաղաքին եւ բանակ հարկանէր ի վերայ անուանի բերդին՝ որ կոչի Թլթովրաւ, մերձ ի Սեւերակն՝ եւ սաստիկ պատերազմավ առեալ զբերդն զԹլթովրավ եւ Առիւծաթիլն եւ արար սաստիկ կոտորածս եւ ելից արեամբ զամենայն սահմանս նոցա. եւ բազում աւարաւ եւ գերութեամբ գնայր խաղայր ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ եւ պատեալ շուրջանակաւ զամենայն քաղաքն՝ եւ ելից բանակաւ ծայրէ ի ծայր։ Եւ էր յաւուրս ձմերայնի , ի մարերի ամսոյ ի տասն, եւ էր տուկն ի քաղաքն Ուռհա Վասիլն՝ Ալօսիանին որդին Բուլղարաց թագաւորին. եւ տեսեալ քաղաքացեացն զանթիւ բազմութիւն զօրաց այլազգեացն՝ ահաբեկեալ սասանեցան ամենայն բազմութիւն հաւատացելոցն՝ որք էին ի քաղաքն Ուռհա, վասն զի բազմութիւն զօրացն սուլտանին ելից զդաշտս եւ զգագաթունս լերանցն. եւ դողաց երերալով քաղաքն ի չարաշունչ վիշապէն եւ ի դառն գազանէն այն, վասն զի էր այր արիւնարբու. եւ կացեալ զաւուրս ութ եւ ոչ ետ պատերազմ, եւ քաղաքն կայր յիմարեալ անպատրաստական։ Եւ ապա մի ոմն ի զօրաց սուլտանին տեսեալ զանմտութիւն քաղաքաքեացն եւ ձայն տուեալ գաղտնաբար եթէ՝ «Զի՞ կայք յիմարեալք, ամրացուցէք զպարիսպդ եւ թամբեցէք զձի ձեր »։ Եւ ապա իմացեալ սկսան շուրջանակի զպարիսպն ասպարափակ առնել եւ կազմեցին ամենայն ամրութեամբ, եւ քաջացան այր իւրաքանչիւր ի պատերազմ։ Եւ Վասիլն՝ որ էր տուկ քաղաքին՝ այր քաջ եւ պատերազմող, սկսաւ զօրացուցանել զամենայն քաղաքն. եւ տեսեալ զայս սուլտանին՝ զայրացաւ յոյժ եւ հրամայեաց հարկանել զփող պատերազմին եւ գազանաբար դիմեաց ի պատերազմ. եւ դղրդեալ ամենայն զօրք այլազգեացն եւ շուրջանակաւ պատեալ զամենայն քաղաքն Ուռհա. եւ եղեւ օրն այն օր մեծ եւ ահաւոր պատերազմ սաստիկ, եւ լցաւ ամենայն քաղաքն նետաձգութեամբ, եւ առհասարակ դասք հաւատացելոցն կային լալով եւ ողբալով յաղօթս առ Աստուած՝ զերծանել ի չար գազանէն. եւ զմեծ մասն աւուրն պատերազմեալ ամենայն զօրք տանն Պարսից ի վերայ Ուռտայոյ՝ եւ ոչինչ կարացին առնել, վասն զի Տէր յաղթահարեաց զնոսա եւ յամօթ արար։ Եւ զկնի այսորիկ կանգնեաց բաբանս եւ փիլիկպանս ընդդէմ պարսպին եւ կոտորեաց զամենայն դրախտս եւ զայգիս եւ այնու ելից զխանդակս քաղաքին. եւ կանգնեաց փայտէ բերդս ի վերայ տասն սայլից՝ զի առցէ զքաղաքն Ուռհա. եւ եղեւ յորժամ շարժեցին զսայլսն, զի բերցեն մօտ ի պարիսպն, յանկարծակի փլեալ կործանեցաւ փայտէ բերդն , եւ ի քաղաքէն պատառեցին ի ներքոյ գետնոյն եւ ելան ի խանդակն յարեւելից կողմանէն եւ զամենայն փայտն արկին ի քաղաքն եւ զմնացեալսն հրով այրեցին։ Յայնժամ սկսան այլազգիքն եւ փորեցին եօթն ծակ ի խորու խանդակն, վասն զի զպարիսպն կործանեսցեն. եւ յայնժամ քաղաքացիքն արարին ընդդէմ նոցա փորուածս եւ կալան յայլազգեացն եւ սատակեցին զնոսա։ Եւ զօրացոյց Տէր զքաղաքն ի վերայ այլազգեաց. եւ զաւուրս յիսուն կացեալ սուլտանն ի վերայ Ուռհայոյ սաստիկ պատերազմաւ՝ եւ ոչ ինչ կարաց առնել. եւ խոստանայր սուլտանն տալ գանձս եւ իշխանութիւնս՝ եթէ ոք հանցէ քար ի պարսպէն, զի տարցէ ի Պարսիկս ի յիշատակ իւր. եւ ասէ ցնա Ապուսուար ամիրայն Դվնայ, եթէ Ահա յօտ ի միջի մերում խորանդ եկեղեցւոյ, եւ ի վերայ ոչ ոք է որ պատերազմի։ Եւ ջանացին եւ ոչ կարացին հանել քար ի խորանէն սրբոյն Սարգսի ի յարեւելից դիհէն. եւ տեսեալ սուլտանն՝ ամաչեաց յոյժ։ Յայնժամ Խուրէշն աւագ ամիրայն Արապկաց առեալ զԱբասլան սուլտանն եւ զամենայն բազմութիւն զօրացն Պարսից՝ գնաց ի վերայ քաղաքին Հալպայ. եւ յայնմ աւուր եղեւ ուրախութիւն մեծ ի վերայ քաղաքին Ուռհայու, զի զերծան ի չար գազանէն։
       Եւ լուեալ թագաւորն Յունաց Տիօժէն զհամբավ բարկութեանս այսորիկ եւ մռմռեալ որպէս զառիւծ եւ հրամայեաց ժողով լինել ամենայն բազմութեան զօրաց իւրոց. եւ ելեալ հրովարտակք եւ քարոզիչք ընդ ամենայն աշխարհն արեւմտից. եւ արար ժողով մեծ եւ ահագին բազմութեան զամենայն աշխարհն Գդաց եւ զմամօրէն ազգն Բուլղարաց եւ զամենայն կղզիս հեռաւորս, զԳամիրս եւ զամենայն Բիւթանիա, զԿիւլիկիա եւ զԱնտիոք, զՏրապիզոն եւ զամենայն տունն Հայոց՝ որք էին մնացեալ ի քաջ զօրականացն, եւ բերեալ այլ զօր յայլազգեացն Խուժաստանացն եւ արար Տիօժէնն ժողով ահագին բազմութեան որպէս զաւազ ծովու։ Եւ էր ի թուականութեանս Հայոց Շի եւ գայր խաղայր որոտալով իբրեւ զամպս կարկտաբերս եւ հասանէր ի Սեբաստիա քաղաք. եւ ելեալ ընդ առաջ նորա որդիք թագաւորացն Հայոց Ատոմ եւ Ապուսահլ մեծաւ հանդիսիւ։ Եւ յայնժամ մատեան ազգն Հոռոմոց եւ չարախօսեցին զբնակչացն Սեբաստիոյ եւ զամենայն ազգէն Հայոց եւ ասեն՝ « Եթէ յորժամ եհար զմեզ Կտրիճ ամիրայն, ազգն Հայոց առաւել կոտորեցին զմեզ քան զԹուրքն »։ Եւ հաւատաց թագաւորն Տիօժէն սուտ խօսիցն Հոռոմոց եւ սպառնացեալ սաստիկ երդմամբ եթէ՝ «Ի դառնալն իմ ի պատերազմէն Պարսից՝ բառնամ զհաւատն հայոց », եւ նոյն ժամայն հրամայեաց ալափ տալ զՍեբաստիա քաղաքն ամենայն զօրացն Հոռոմոց. եւ յալափելն արարին սպանումն բազմաց վասն անիրաւ եւ սուտ դատաստանացն, զոր արար անօրէն թագաւորն Տիօժէն. եւ ընկէց յերեսաց զորդիք թագաւորացն Հայոց՝ զԱտոմ եւ զԱպուսահլ՝ եւ էարկ սուգ մեծ ի վերայ Սեբաստիոյ։ Եւ յայնժամ մեծամեծ իշխանքն Հոռոմոց եւ Գագիկ շահնշահն որդին Աշոտոյ եւ Կտրիճ ամիրայն՝ որ կալաւ զկուրապաղատն, ասեն ցՏիօժէն թագաւորն թէ՝ «Մի՛ լսել սուտ խօսից ազգիդ քո, վասն զի սուտ են յամենայն ի բանս իւրեանց, զի որք ի պատերազմին Թուրքին մնացին, սոքա եղեն օգնական »։ Եւ լուեալ զայս թագաւորն՝ արար խաղաղութիւն. բայց ի դառնալն սպառնայր բառնալ զհաւատն Հայոց. զոր լուեալ վանորայքն՝ եւ անէծս ցաւագինս կարդացին ճանապարհի նորա՝ չդառնալ ի ճանապարհէն, յոր երթալոց էր, այլ զի կործանեսցէ զնա Տէր որպէս զանօրէնն Յուլիանոս, որ անիծեցաւ ի սրբոյն Բարսղէ։ Եւ յարուցեալ Տիօժէնն ամենայն բազմութեամբն գնաց յարեւելք՝ յաշխարհն Հայոց եւ իջեալ ի քաղաքին Մանծկերտոյ՝ եւ էառ զնա. եւ զօրք սուլտանին՝ որ կայր ի քաղաքն՝ փախեան. եւ զորս ըմբռնեաց՝ կոտորեաց. եւ յայնժամ հասաւ համբաւս այս առ սուլտանն ի Հալպ քաղաքի. եւ դարձաւ յարեւելս, վասն զի ասացին՝ թէ թագաւորն Հոռոմոց ահագին բազմութեամբ դիմեալ երթայ յաշխարհն Պարսից։ Իսկ ի յայս ձմերանիս արար պատերազմ սուլտանն ի վերայ Հալպայ, եւ ոչ կարաց առնուլ ի բազմութենէ զօրաց քաղաքին. եւ պատառեաց ծակոտելով զամենայն պարիսպն, եւ ոչ ինչ կարաց առնել քաղաքին։ Եւ յաւուրսն գարնանային լուաւ սուլտանն զելանել թագաւորին Տիօժէնին, թողեալ զՀալպ եւ փութապէս հասանէր յՈւռհա։ Իսկ տուկն՝ որ էր ի քաղաքն՝ հանեալ նմա ձիս եւ ջորիս եւ ապուր. եւ առեալ սուլտանն եւ անցանէր անվնաս ի սահմանացն եւ գայր յարեւելս ի լեառն՝ որ կոչի Լեսուն. եւ անթիւ ձի եւ ուղտք սատակեցան ի փութանակի գնալոյն, զի որպէս զփախստական վարէր զզօրսն իւր. եւ կամէր գնալ ի Պարսիկս, եւ նոյն ժամայն հասանէին թուղթք նենգաւորացն Հոռոմոց առ սուլտանն ի բանակէն Տիօժէնին եւ ասացին ցսուլտանն. «Մի՛ փախչիր, զի մեծ մասն զօրաց ընդ քեզ եմք ». եւ լուեալ զայս սուլտանն՝ զտեղի առնոյր։ Եւ յայնժամ գրեաց սուլտանն թուղթ հաւանութեան առ թագաւորն Տիօժէն վասն սիրոյ եւ միաբանութեան եւ խաղաղութեամբ մնալ առ միմեանս, յաւիտեան ոչ մեղանչել միմեանց, այլ սիրով կեալ ընդ ազգին քրիստոնէից եւ յաւիտեան սէր եւ միաբանութիւն ընդ Պարսիկք եւ ընդ Հոռոմք։ Եւ յայնժամ Տիօժէնն հպարտացեալ եւ ոչ էառ յանձն զբանս սուլտանին, այլ եւս առաւել բորբոքեալ ի պատերազմ. եւ մատուցեալ չար նենգաւորքն առ Տիօժէնն եւ ասեն. «Ո՛վ թագաւոր, ոչ ոք է՝ որ կարասցէ ընդդէմ կալ բազմութեան զօրաց քոց. եւ ահա ելին ի յապրոյ, արդ արձակեա զնոսա բանակս բանակս, զի մի՛ սովեսցին մինչեւ ցօր պատերազմին »։ Եւ յայնժամ դարձոյց զԿտրիճ ամիրայն ի Կոստանդնուպօլիս եւ զՏարխանիատն երեսուն հազարով դարձոյց ի վերայ Խլաթայ եւ երկոտասան հազար առաքեաց յԱպխազք՝ եւ այսպիսի օրինակաւ զամենայն զզօրսն ցրուեալ հանին յերեսաց թագաւորին. եւ այս ամենայն գործք նենգութեան ազդ լինէր սուլտանին։ Յորժամ ետես սուլտանն անխոնարհելի զմիտս Տիօժէնին՝ յարձակեցաւ ի պատերազմ ի վերայ զօրացն Հոռոմոց եւ որպէս կորիւն առիւծոյ այնպէս վարեաց զամենայն զօրսն Խորասանայ։ Եւ լուեալ Տիօժէն զգալ զօրացն Պարսից ի վերայ նորա, հրամայեաց հնչեցուցանել զփող պատերազմին եւ կարգեաց դասս առ դասս զամենայն զօրսն Հոռոմոց. եւ կացոյց զօրագլուխ զօրաց իւրոց զԽատապ եւ զՎասիլակ իշխանք Հայեցիք՝ զայր քաջք եւ պատերազմողք, եւ զմեծ մասն աւուրն լինէր պատերազմ սաստիկ. եւ եղեն պարտեալ զօրք Հոռոմոցն եւ սպանաւ Խատապ եւ Վասիլակ. եւ արարին փախստական զամենայն զօրսն Հոռոմոց մինչեւ ի բանակ թագաւորին։ Եւ տեսեալ Տիօժէնն՝ հրամայեաց ժողով լինել ամենայն զօրաց իւրոց, եւ ոչ ոք էր որ գայր ի կոչ նորա, վասն զի Տարխանատն եւ այլ իշխանքն Հոռոմոց գնացին զօրօքն ի Կոստանդնուպօլիս։ Եւ լուեալ զայս թագաւորն՝ ծանեաւ զնենգութիւն ազգին իւրոյ Հոռոմոց, եւ ահա առ վաղիւն եղեւ պատերազմ. եւ ընդ առաւօտն հնչեցուցեալ զփող պատերազմին , եւ ելեալ քարոզիչքն քարոզէին զհրաման թագաւորին Տիօժէնին. եւ խոստանայր փառս եւ իշխանութիւնս՝ քաղաքս եւ գաւառս, վասն զի քաջապէս պատերազմեսցեն ընդդէմ զօրացն Պարսից։ Եւ ահա գայր սուլտանն ահագին պատրաստութեամբ ի պատերազմ ի վերայ Հոռոմոց զօրացն. յայնժամ թագաւորն Տիօժէն եկեալ հասանէր ի տեղի պատերազմին՝ մերձ ի Մանծկերտ, ի տեղին՝ որ կոչի Տողոտափ, եւ զՈւզն եւ Պածունակն կացուցանէր ընդ աջմէ իւրմէ եւ ընդ ձախմէ եւ զայլ զօրսն զառաջոյ եւ զթիկանց. եւ ի սաստկանալ պատերազմին՝ Ուզն եւ Պածինակն ի սուլտանի կողմն անցանէին. եւ յայնժամ եղեն պարտեալ ամենայն զօրքն Հոռոմոց եւ առհասարակ ի փախուստ դարձան։ Եւ եղեւ կոտորումն զօրացն Հոռոմոց անթիւ եւ անհամար բազմութիւնք. եւ արարին ձերբակալ զթագաւորն Տիօժէն եւ տարան զնա առաջի սուլտանին եւ զայլ բազում իշխանս Հոռոմոց կապանօք կացուցանէին առաջի սուլտանին եւ անթիւ եւ անհամար գերութիւն։ Իսկ յետ աւուրց ինչ արար սուլտանն սէր եւ միաբանութիւն ընդ թագաւորին Հոռոմոց. եւ արար զՏիօժէնն սուլտանն իւր եղբայր արեամբ, վասն զի զայն ուխտեալ էր ընդ Աստուծոյ , եւ հաստատեաց ահագին ուխտ սիրոյ եւ միաբանութեան ընդ Պարսիկք եւ ընդ Հոռոմք յաւիտեան։ Եւ յայնժամ մեծաւ փառաւորութեամբ յուղարկեաց զթագաւորն յաթոռ իւր ի Կոստանդնուպօլիս. եւ հասանէր մինչեւ ի Սեբաստիա։ Յայնժամ համբաւ հասանէր առ Տիօժէնն՝ թէ թագաւորեաց Միխայլն որդի Տուկծին , եւ թողեալ զնա ամենայն զօրքն իւր՝ փախեան. եւ Տիօժէնն գնաց փախստական ի քաղաքն՝ որ կոչի Ատանա. եւ ժողովեցան ի վերայ նորա զօրք թագաւորին Միխայլի. իսկ Տիօժէնն առ վտանգի իւր զգեցաւ զգեստ աբեղայի եւ ելեալ առ զօրագլուխն Հոռոմոց՝ որ էր եղբայր Տուկծին, եւ ասացեալ. «Եթէ ահա չունիք յինէն այսուհետեւ հոգս, վասն զի ես յայսմ հետէ ի վանք կրօնաւորաց կամիմ բնակել. ձեզ թագաւոր եղիցի Միխայլն, եւ Աստուած եղիցի ընդ նմա »։ Իսկ յայնմ աւուր ազգն Հոռոմոց կրկին զԱստուած ի խաչ հանին որպէս զՀրէական ազգն, վասն զի հանեալ խաւարեցուցին զաչսն Տիօժէնին՝ զառն թագաւորի, որ ի սաստկութենէ ցաւոյն մեռաւ իսկ. եւ լուեալ զայս սուլտանին՝ լայր եւ ապաշաւէր զկորուստն Տիօժէնին. եւ ասացեալ սուլտանն եթէ՝ «Չունին Աստուած ազգն Հոռոմոց, եւ ահա այսօր պատառեցաւ սէր եւ երդումն միաբանութեան, որ ընդ Պարսիկք եւ ընդ Հոռոմք եդան. եւ յայսմ հետէ ի սուր սուսերի մաշեսցի ամենայն ազգն խաչապաշտից, եւ գերեսցին ամենայն աշխարհն քրիստոնէից »։ Եւ յիշեալ զՏիօժէնն՝ եւ սաստկապէս յոգւոց հանեալ ապաշաւէր սուլտանն, նոյնպէս եւ ամենայն ազգն Պարսից. եւ ասէր սուլտանն ընդ ամենայն ազգն Խորասանայ, եթէ «Ահա յայսմ հետէ եղերուք ամենեքեան կորիւնք առիւծոց եւ եղերուք որպէս զձագս արծուաց արագագնացս յընթացս ընդ ամենայն երկիր եւ զտիւ եւ զգիշեր սրախողխող արարէք զազգն քրիստոնէից եւ անողորմ լերուք ի վերայ ազգին Հոռոմոց »։ Եւ ինքն սուլտանն դարձաւ մեծաւ յաղթութեամբ ի յաշխարհն Պարսից։
       Յայսմ ժամանակի ժողով արարեալ Աբասլան սուլտանն զամենայն զօրսն Պարսից եւ անցանէր ընդ մեծ գետն Ջահունից՝ որ կոչի Գեհոն, եւ բազմութեամբ զօրօք մտաւ յաշխարհն Սմրխնդոյ, կամեցաւ տիրանալ այն աշխարհին եւ մեծաւ զօրութեամբ իջեալ բանակեցաւ ի վերայ ամուր եւ անուանի բերդին Համայ. եւ էր բերդատէրն այր քաջ եւ գազան եւ յոյժ չարասիրտ . եւ զբազում աւուրս նեղեալ սուլտան զբերդն մեծաւ պատերազմաւ՝ եւ կոչէր զբերդատէրն գալ իւր ի հնազանդութիւն եւ տիրանալ հայրենեաց իւրոց յաիւտեան։ Եւ զկնի բազում նեղութեանցն խորհեցաւ բերդատէրն ելանել առ սուլտանն յերկրպագութիւն. եւ խորհեցաւ խորհուրդ սոսկալի եւ ահաւոր չարութիւնս. եւ արար զօրն ամենայն սէր եւ ուրախութիւն կնոջ իւրում եւ որդեացն եւ գուսանօք եւ թմբկօք եւ երգօք արուեստիւք կերաւ ընդ նոսա եւ էարբ մեծաւ ուրախութեամբ. եւ ի մէջ գիշերին զկին իւր եւ զերեք որդին ձեռօք իւրովք զենեաց գազանաբար, վասն զի մի՛ անկանիցին ի ձեռս սուլտանին եւ լինիցին նոցա ծառայք։ Եւ ինքն ի վաղիւն ելեալ գնայր առ սուլտանն՝ եւ ի ծածուկ ունելով ընդ իւր երկուս դանակս քաջասուրս, որով զորդիսն իւր զենեաց. եւ յորժամ գայր, տեսեալ սուլտանին՝ հրամայեաց բերել առաջի իւր։ Եւ նա գնաց եւ երկիր պագանէր. իսկ յորժամ մօտեցաւ՝ յարձակեցաւ ի վերայ սուլտանին եւ հանեալ զերկու դանակն ի կօշկացն, եւ որք տանէին զնա՝ փախեան. եւ նա գազանաբար հասեալ ի վերայ սուլտանին հարկանէր զնա երկու դանակով. եւ նոյն ժամայն սատակեցին զնա պաշտօնեայք նորա. եւ տեսին խոցեալ զսուլտանն՝ հարեալ յերեք տեղի։ Եւ կայր սուլտանն ի մեծ վտանգի, եւ կսկիծ խոցերոյն նեղէին զնա. եւ հրամայեաց զօրացն գնալ ի սահմանացն, զի մի՛ գիտասցին աշխարհն. եւ զկնի հինգ աւուրցն նեղեցաւ ի ցաւոցն եւ հրամայեաց կոչել զմեծամեծ իշխանսն Պարսից եւ զխոճապ զօրն իւր. եւ կացուցեալ զտղայ որդին զՄելեք շահն առաջի նոցա՝ ասէ. «Ահա ես այսօր մեռանիմ ի խոցոյ աստի, եւ եղիցի ձեզ թագաւոր որդիս իմ. եւ սա նստցի յաթոռ թագաւորութեանս իմոյ ». եւ հանեալ զթագաւորական հանդերձն իւր ագուցանէր որդւոյ իւրոյ Մելեք շահին, եւ խոնարհեալ երկիր եպագ նմա, եւ լալով յանձն արար զնա Աստուծոյ եւ ամենայն ամիրայացն Պարսից։ Եւ յայնմ աւուր մեռաւ Աբասլան սուլտանն ի ձեռաց առն անփառաւորի եւ քրդու։ Եւ թագաւորեաց Մելեք շահն ի վերայ տանն Պարսից եւ եղեւ այր բարի եւ ողորմած եւ յոյժ քաղցր ի վերայ հաւատացելոցն Քրիստոսի. եւ հասեալ գնաց յաթոռ հայրենեաց իւրոց եւ տարաւ զհայր իւր զԱբասլանն եւ թաղեալ զնա ի գերեզմանս հարց իւրոց ի Մարանդ քաղաքի. եւ յաջողեցաւ թագաւորութիւն նորա յԱստուծոյ. սա տիրելով տիրեաց ամենայն երկրի եւ արար խաղաղութիւն ամենայն աշխարհին Հայոց։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԻԱ եղեւ հակառակութիւն ի մէջ Տէր Գրիգորիսի եւ Տէր Գէորգեայ. եւ առաքեաց Տէր Գրիգորիսն եւ ընկէց զՏէր Գէորգն յաթոռոյ հայրապետութեանն՝ եւ առեալ զքօղն ի գլխոյ նորա, եւ Գէորգն վիրաւորեալ գնաց ի Տարսոն քաղաքն եւ անդ մեռաւ. եւ Տէր Գրիգորիսն եկեալ բնակեցաւ ի Մուտառասուն առ Գագիկ որդի Գուրգենայ։
       Յայսմ ժամանակիս բռնակալեցաւ անօրէն եւ ամենաչար իշխանն Փիլառտոս, որ էր իսկ անդրանիկ որդի սատանայի, զի ի յանկանել Տիօժէնին բռնակալեցաւ ի վերայ երկրի՝ այր չարաշունչ, որ էր իսկ սա կարապետ պղծոյ նեռինն՝ դիւաբնակ եւ այլանդակ չարաչար վարուք։ Սա սկսաւ տալ պատերազմ ընդ հաւատացելոցն Քրիստոսի, վասն զի էր սա անհաւատ քրիստոնեայ, ոչ Հայ գիտելով զնա եւ ոչ Հոռոմ՝ վարքն եւ կրօնքն զՀոռոմոցն ունէր, եւ հայրենեօքն եւ մայրենեօքն Հայ էր, եւ ի տղայութեանն կացեալ առ հօրեղբայր իւր ի վանքն՝ որ կոչի Զօրվրի-Կոզեռն՝ ի Հարսն-Մսրու գաւառին։ Սա ելեալ յանապատէ՝ եւ եղեւ պիղծ անապատի. սա տիրեալ բազում աշխարհաց եւ քաղաքաց եւ բազում մեծամեծ իշխանս կորոյս անողորմաբար եւ եկեալ բնակեցաւ ի Մշարն . եւ յղարկեաց եւ կոչեաց զքաջն Թոռնիկ զտէրն Սասնոյ գալ նմա ի հնազանդութիւն։ Եւ լուեալ զայս Թոռնիկ որդին Մուշեղայ եւ ծիծաղեալ զանմիտ հրամանս նորա եւ ասացեալ թէ՝ «Ահա որ բնաւ ես ոչ տեսանեմ զերեսս նորա »։ Եւ ասեն ցԹոռնիկ կոչնականքն Փիլառտոսին թէ՝ «Ահա գայ բազում զօրօք ի վերայ քո եւ տապալեալ աւերեսցէ զգաւառսն քո »։ Ասէ Թոռնիկ. «Եւ քանի՞ են զօրքն Փիլառտոսին ». ասեն արքն՝ «Իբրեւ քսան հազար »։ Ասէ Թոռնիկն. «Են իմ հազար ձիաւորք, որ հանապազ հաղորդին ի մարմնոյ եւ յարենէ Որդւոյն Աստուծոյ, եւ զայս այսպէս գիտեմ՝ զի Փիլառտոսն եւ ամենայն զօրք իւր թափուր եւ ունայն են ի հաւատոցն Քրիստոսի եւ կան լցեալ ամենայն չարաչար յանցանօք »։ Եւ գնացին եւ զայս ամենայն պատմեցին Փիլառտոսին. եւ յայնժամ կոչեաց Փիլառտոսն զՏէր Գրիգորիս եւ ասէ ցնա՝ եթէ «Քո փեսայ է Թոռնիկն, գնա եւ կոչեա զնա ինձ ի հնազանդութիւն »։ Իսկ Տէր Վահրամն վասն չար բարուցն Փիլառտոսին յոչ կամաց գնաց առ Թոռնիկն եւ այլ ոչ տեսաւ զերեսն Փիլառտոսին։ Եւ պատմեաց զպատճառն գալոյն Թոռնկայ, եւ հիացեալ Թոռնիկն եւ ասէր՝ եթէ «Զիա՛րդ ոչ պատկառեցաւ երեսք անօրինին ի սաստիկ լրբութեանցն իւրոց յուղարկել զքեզ առ իս իբրեւ զդեսպան հանդերձ սուտ երդմամբ »։ Եւ գիտացեալ Փիլառտոսին, եթէ ոչ կամի գալ Թոռնիկն ի կոչ նորա, զօրաժողով արարեալ գնաց ի վերայ Թոռնկայ. եւ Թոռնիկ ոչ գիտացեալ զգալն նորա ի վերայ իւր՝ եւ իբրեւ լուաւ զգալն Փիլառտոսին, ձայն տուեալ զօրաց իւրոց եւ արար ժողով զամենայն Սասուն՝ յիսուն հազար հետեւակաց եւ վեց հազար ձիաւորաց, եւ գայր ի Ճապղ-ջուրն. եւ ոչ հաւատայր գալոյ Փիլառտոսին, դարձոյց զամենայն հետեւակազօրն, եւ ինքն հազար ձիաւորով գնայր ի յԱշմուշատ քաղաքն Հայոց։ Եւ յԱլելուայ դաշտին հանդիպեցան զօրքն Փիլառտոսին. եւ էր Փռանգաց կոմսն Ռմբաղատն զհետ Փիլառտոսին ութ հարիւր արամբք. եւ տրտմեցաւ Թոռնիկ, որ դարձոյց զհետեւակ զօրսն իւր. եւ յայնժամ կարգեաց Թոռնիկ զօր պատերազմին իւրոյ դաս առ դաս յայսկոյս եւ յայնկոյս եւ առաջոյ, եւ թիկնապահ իւր եդեալ զԿապոսն՝ զայր քաջ՝ երեք հարիւր արամբք , բայց ակնածէր ի Փռանգէն քան յայլ զօրացն եւ ասէր թէ՝ «Տեսէք զի մի գունդս երթիցէ ընդդէմ Փռանգին »։ Եւ ահա գայր Ռմբաղատ եւ զօրք իւր եւ ի դիմի հարաւ Թոռնկայ գնդին եւ պատառեաց զզօրսն եւ էանց ընդ մէջն. եւ յայնժամ ձայն տուեալ Թոռնիկ զօրաց իւրոց, եւ միաբան ի մէջ իւրեանց փակեցին զնոսա եւ զամենայն իշխանսն ձերբակալս արարին, կալան եւ զկոմսն նոցա եւ զՓիլառտոսն եւ զամենայն զօրս իւր արարին փախստական եւ զիշխանս նոցա ձերբակալս՝ արս հազար եւ հինգ հարիւր. եւ յաւուր յայնմիկ եղեւ բազում կոտորած Փռանգաց եւ այլոց քրիստոնէից։ Եւ դարձաւ Թոռնիկն եւ ամենայն զօրքն Հայոց՝ գնացին ի Սասուն բազում աւարաւ. եւ Փիլառտոսն գնաց փախստական եւ լի ամօթով մտանէր ի Խարգբերդ։ Այս եղեւ ի Յանձիթ գաւառին ի յԱլելուայ դաշտին։
       Յայսմ աւուրս գայր Թոռնիկն սակաւ արամբք եւ մտանէր ի բերդն իւր յԱշմուշատ քաղաքի ի յԱրծնոյ վերայ. եւ յանկարծակի գայր ամիրայ ոմն բազում զօրօք, որում անուն էր Ամր-Փաքր. եւ լուաւ եթէ Թոռնիկ առանց զօրաց է, յայնժամ հրամանաւ Փիլառտոսին գայր ի վերայ Թոռնկայ եւ խաբանօք եւ սւոտ երդմամբ սկսաւ սէր միաբանութեան կարգել ընդ նմա, մինչեւ ի ձեռն բազում տրոց եւ ընծայից հաւանեցուցանէր զծառայսն Թոռնկայ եւ այսու պատրեալ զնա՝ հանէր ի սուտ սէր միաբանութեան իւրեանց՝ երեք արամբ։ Եւ մինչդեռ կային ի գինարբուսն, վազեաց ամիրայն գազանաբար եւ կամէր սպանանել զնա. եւ ոչինչ ունէր ընդ իւր Թոռնիկն, բայց փոքր դանակով հարեալ զամիրայն՝ ի վայր թափեաց զփոր նորա եւ զայլոց ամիրայիցն բռնեալ զգլուխն՝ յիրար ծեծեալ սատակեաց. եւ ինքն ելեալ անվնաս գնայր ի բերդն, վասն զի մօտ էր բերդն. եւ ամենայն Թուրքն փախստական լինէին առաջի նորա։ Եւ յորժամ գնաց մօտ ի բերդն, մի ոմն ի թագստեան կայր յայլազգեացն, հարեալ զԹոռնիկ ռմբով ի սիրտն գաղտաբար, եւ անդէն մեռանէր քաջն Թոռնիկ. եւ տարան զգլուխն նորա առ Փիլառտոսն։ Եւ անօրէն Փիլառտոսին հանեալ զսկաւառակ գլխոյն՝ արար գաւաթ եւ նովաւ ըմպէր գինի, եւ զմնացեալն ի գլխոյն առաքէր առ ամիրայն Մուփարկնայ, եւ զամենայն մարմին նորա այրէր հրով, զորս յետոյ ժողովեցին զայրեցած զոսկերս նորա զառն քաջի եւ աստուածապաշտի եւ տարան թաղեցին ի դուռն սրբոյ Կարապետին։ Եւ մնաց իւր երկու որդի՝ Չորտուանէլն եւ Վասակ՝ ի տղայական հասակի։
       Յայսմ ժամանակի անօրէնն Փիլառտոս յղարկեաց եւ կոչեաց զՏէր Գրիգորիս յաթոռ հայրապետութեանն իւրոյ. եւ նա ոչ եկն ի կոչն նորա, վասն զի զարհուրեալ էր ի չարաշունչ գազանէն։ Դարձեալ գրեաց Փիլառտոսն առ սուրբ հայրապետն եւ ասէր. «Չէ օրէն աթոռոյս հայրապետութեան առանց հայրապետի կալ ». եւ նա ոչ համարձակեցաւ գնալ, այլ գրեաց Տէր Գրիգորիս առ Փիլառոտոսն եւ ասէր, եթէ «Դի՛ր իմ հրամանաւն յաթոռ հայրապետութեանդ զՏէր Սարգիս զքուրորդին Տէր Պետրոսի »։ Եւ յայնժամ Տէր Գրիգորիս յղարկեաց զքօղն եւ զգաւազանն եւ զսուրբ նշանն Տէր Պետրոսի առ Տէր Սարգիս։ Եւ տեսեալ Փիլառտոսն զայս ամենայն՝ ծանեաւ եթէ Տէր Գրիգորիս այլ ոչ է դառնալոց յաթոռ հայրապետութեան իւրոյ. եւ յայնժամ հրամայեաց Փիլառտոսն լինել ժողով եպիսկոպոսաց եւ հարանց վանականաց եւ կրօնաւորաց. եւ ձեռնադրեցին զՏէր Սարգիս յաթոռ կաթողիկոսութեանն Հայոց ի քաղաքն ՝ որ կոչի Հոնի, ի Ջահան գաւառի, վասն զի էր այր սուրբ եւ հրաշափառ տեսլեամբ եւ հռչակաւոր առաքինի եւ յամենայն կողմանց զարդարեալ ամենայն աստուածապաշտութեամբ եւ ճշմարիտ խոստովանութեամբ, որ ի Քրիստոս Յիսուս, եւ էր կատարեալ օգնական հօտին Քրիստոսի։ Եւ յայնժամ Տէր Գրիգորիս գնացեալ ի մայրաքաղաքն Հայոց՝ որ կոչի Անի, եւ անդ ձեռնադրեաց եպիսկոպոս զԲարսեղն՝ զքեռորդին իւր՝ զորդի Վասակայ որդւոյ Ապիրատին՝ որդւոյ Հասանայ, որ ի յետ ժամանակաց էառ զաթոռ հայրապետութեան տանն Հայոց։
       Եւ էր ի թուականութեանս Հայոց ՇԻԳ, եւ ապա զկնի այսորիկ գնաց Տէր Գրիգորիս ի Կոստանդնուպօլիս եւ անդուստ ի Հռոմ. եւ եկեալ յԵգիպտոս՝ շրջեցաւ ընդ անապատոն ամենայն առաջին սրբոց հարցն եւ կատարեաց զամենայն փափագումն սրտին իւրոյ. եւ հաստատեաց անդէն իւր զաթոռ հայրապետութեանն եւ կանգնեալ անդէն նորոգեաց զամենայն կարգ սուրբ եկեղեցւոյ. եւ բազում փառք եւ մեծութիւն ընկալաւ Տէր Գրիգորիս ի թագաւորէն Եւգիպտոսի առաւել քան ի թագաւորէն Հոռոմոց։ Եւ բազում զօրք ժողովեցան յԵգիպտոս իբրեւ երեսուն հազարաց. եւ Տէր Գրիգորիս զկնի ժամանակաց ձեռնադրեաց կաթուղիկոս զՏէր Գրիգոր՝ զքուրորդին իւր՝ եւ ինքն ելեալ գայր յաշխարհն Հայոց, վասն զի դեռ եւս կենդանի կայր մայրն նորա։
       Եւ եղեւ յորժամ թագաւորեաց Հոռոմոց որդի Տուկծին Միխայլն, եւ կացեալ նորա յաթոռ թագաւորութեանն զամս չորս. եւ էր այր բարի եւ աստուածասէր, զարդարեալ ամենայն առաքինութեամբ եւ լուսաւոր սրբութեամբ եւ յամենայն կողմանց նմանեալ էր առաջին սրբոց թագաւորացն եւ փայլեալ ուղղափառ հաւատովք, որ ի Քրիստոս Յիսուս. եւ եղեւ հայր սրբոց եւ դատաւոր այրեաց։ Եւ հրամանաւ սորա զարկաւ դահեկան անչափ եւ անհամար իբրեւ զհող եւ կամ զաւազ ծովու, որ եւ եղեւ մնացական եւ օգուտ աշխարհի, վասն զի Աստուծով զարկաւ. եւ յԱստուծոյ էջ շնորհք ի վերայ նորա մինչեւ յաւիտեան՝ եւ լցաւ ամենայն աշխարհն գանձով նորա։ Իսկ սորա սկիզբն արարեալ պահոց եւ աղօթից՝ եւ ամենայն պայծառ սրբութեամբ վարեաց զկեանս իւր. եւ ոխացեալ ընդ իւր թագուհին իւր վասն վարուց սրբութեան, զի ոչ խառնակէր ընդ նմա ամուսնութեամբ, եւ տռփացեալ թագուհին ոմն իշխանի Հոռոմոց եւ ի ձեռն պիղծ գործոյ իւրոյ յարուցանէր զնա ի վերայ Միխայլին՝ եւ բռնութեամբ խնդրէր զաթոռ թագաւորութեանն ի նմանէ։ Եւ տեսեալ զայս ամենայն թագաւորն Միխայլ, զի շարժեաց զամենայն Կոստանդնուպօլիս ի վերայ իւր, որոյ անուն Վոտոնիատ ասէին, եւ թագաւորն Միխայլ ոչինչ հակառակեցաւ ընդդէմ նոցա. այլ յայտնապէս անիծեաց զամենապիղծ թագուհին եւ թողեալ զաթոռ թագաւորութեանն՝ գնաց ի վանք կրօնաւորաց եւ զգեցաւ այծէնս եւ արար սկիզբն վարուց կրօնաւորութեան, վասն զի զայն ունէր ցանկութիւն ի վաղուց ժամանակաց հետէ՝ եւ թողեալ զաթոռ թագաւորութեան իւրոյ եւ զթագ։
       Ի թուականութեանս Հայոց -ՇԻԵ թագաւորեաց ի վերայ Հոռոմոց Վոտոնիատն եւ առեալ իւր կին զկին Միխայլին եւ զդուստր Գուրգէի Վրաց թագաւորին. որ յաղագս աղտեղի պոռնկութեան առին զմիմեանս։
       Յայսմ ժամանակի սպանաւ Վասակ իշխանն Հայոց որդի Գրիգորի մագիստրոսին եւ եղբայր Տէր Գրիգորիսի. սա էր տուկի յԱնտիոք քաղաքին, սա սպանաւ ի շուկայ փողոցին Անտիոքայ ի ձեռն նենգաւոր ազգին Հոռոմոց, զի յորժամ անցանէր ընդ փողոցն, գային երկու հատատք յերկրպագութիւն Վասակայ եւ թուղթ ինչ ստութեանց ի վեր կալեալ առաջի Վասակայ , եւ նա խոնարհեալ զի առցէ զթուղթն ի նոցանէ, եւ ի նոյն ժամայն հարեալ զնա ուրագովն ի յաջամէջսն, եւ մեռաւ մեծն Վասակ յանարժան եւ ի պիղծ արանց. եւ ժողովեցան զօրք նորա ի կլայն Անտիոքու. եւ յայնժամ ազատագունդքն Վասակայ կոչեցին զՓիլառտոս եւ տան զԱնտիոք ի ձեռս նորա։ Իսկ Փիլառտոսն զհետ աւուրց ինչ ժողով արարեալ զամենայն ազգն Հոռոմոց զնենգաւորսն եւ զհատատքն՝ արս եւթն հարիւր, եւ պատճառէր ուրեք երթալ ի պատերազմ. եւ տարեալ զնոսա ի գեւղ մի՝ որ կոչէր Ափշուն, եւ յայնմ տեղւոջ սուր եդեալ ի վերայ՝ կոտորեաց զամենայն հատատսն առհասարակ. եւ յայնժամ բռնակալեցաւ Փիլառտոսն ի վերայ Անտիոքայ եւ առեալ վրէժ արեան մեծին Վասակայ Պալհաւունւոյ։
       Յայսմ ժամանակի սպանաւ Եպիխտն իշխանն Հայոց, այր քաջ եւ պատերազմող, ի տանէն Շիրակայ, զոր վասն քաջութեանն իւրոյ թագաւորն Յունաց բռնադատեաց՝ եւ արկեալ կնքեաց զնա ի Հոռոմ հաւատն, բայց նա ի ծածուկ զհայրենի հաւատն իւր պաշտէր զսրբոյն Գրիգորի։ Սորա հիւանդացեալ ի բերդն՝ որ կոչի Անդրիուն. եւ էր նորա տուեալ ի թագաւորէն Հոռոմ աբեղայ մի առաջնորդ սնոտի հաւատոյն նորա, եւ էր կարգեալ զնա հայր խոստովանութեան։ Իսկ անօրէն եւ պիղծ առաջնորդն յաւուր միում մտեալ առ Պիխտն եւ տեսեալ զնա, զի ննջեալ կայր քաղցրիկ ի մահիճս իւր , յարձակեցաւ գազանաբար ի վերայ նորա եւ առեալ զբարձն դնէր ի վերայ բերանոյ նորա՝ եւ ուժգին անկեալ ի վերայ նորա եւ չարաչար սպանանէր զայր հզօր եւ քաջ՝ չարագործ եւ պիղծ կրօնաւորն Հոռոմոց։ Եւ յայնժամ գիտացեալ զօրաց նորա զնենգաւոր մահն քաջին՝ մեծաւ բարկութեամբ չարչարեալ զանօրէն հերետիկոսն եւ զկնի չարչարանացն ձգեցին զպիղծ աբեղայն ընդ քարծայր բերդին, եւ անդէն սատակեցաւ չարն չար մահուամբ եւ կորեաւ։
       Իսկ թագաւորն Վոտոնիատն զմի ամ կալեալ զաթոռ թագաւորութեանն եւ այլ ոչ կամեցաւ ունել զաթոռ թագաւորութեանն, վասն զի հակառակութեամբ եւ պոռնկութեամբ համարեցաւ զնա եւ ոչ հրամանաւն Աստուծոյ, զի շնութեամբ էառ զկին Միխայլին եւ ոչ հրամանաւն Աստուծոյ եւ թագաւորեաց անիրաւաբար. եւ կարի յոյժ նեղէր զնա խիղճ մտաց իւրոց, եւ ընդ միտս իւր ասացեալ եթէ՝ «Այն որ թագաւոր էր եւ տէր աթոռոյս, եթող եւ եղեւ աբեղայ, ես զիս՞րդ ընդդիմանամ չարամտութեամբս իմով, եւ ահա զկնի գայ եւ հասանէ մահն »։ Եւ յայնժամ ի բաց թողեալ զաթոռ թագաւորութեանն, վասն զի մեծաւ յանցանօք նենգաւորեաց սուրբ թագաւորին Միխայլին, եւ զկնի այսորիկ եղեւ Վոտոնիատն աբեղայ։
       Յայսմ ժամանակիս նստուցանեն յաթոռ թագաւորութեանն Հոռոմոց զՄելեսիանոսն, եւ էր ի թուականութեան Հայոց -ՇԻԶ։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց մեռանէր ամենագովելին Տէր Սարգիս հայրապետն Հայոց, որ էր քուրորդի Տեառն Պետրոսի կաթուղիկոսին Հայոց. եւ հրամանաւ նորին նստուցին յաթոռ կաթուղիկոսութեանն Հայոց զՏէր Թորոսն՝ զդրան եպիսկոպոսն Տեառն Սարգսի Հայոց կաթուղիկոսին զմեծ երաժիշտն ձայնաւորաց՝ որ մականուն ասի Ալախօսիկ, ի քաղաքն՝ որ կոչի Հոնի, ի Ջահան գաւառի։
       Յայսմ ժամանակիս Վասիլն Ապուքապայ որդին, այն որ յառաջն վրանապահ էր լեալ Դաւթի կուրապաղատին, սորա հրամանաւ Փիլառտոսին արարեալ ժողովս հեծելոց եւ գայր ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ՝ եւ բազում պատերազմաւ նեղէր զքաղաքն զամիսս վեց։ Եւ յայսմ ամի շինեաց Վասիլն զպարիսպն բերդաքաղաքին՝ որ կոչի Ռնապօլիս, զոր շինեաց Ռամանոս թագաւորն Հոռոմոց. եւ յետ այսորիկ նեղեաց զքաղաքն Ուռհա. եւ յայնժամ քաղաքացիքն արարին խուխայ ի վերայ տուկին իւրեանց՝ որ ասէին Լեւոն՝ որ էր եղբայր Դաւատանոսին. եւ եղեւ փախստական Լեւոն եւ անկանէր ի վերին կլայն. եւ Պռօքսիմոսն նորա անկանէր ի մէջ եկեղեցւոյն, որ ասի սուրբ Աստուածածին. եւ մտեալ բուռն եհար զեղջերաց սրբոյ սեղանոյն՝ եւ մտեալ քաղաքացիքն յեկեղեցին եւ գազանաբար սպանանէին զնա առաջի սրբոյ սեղանոյն Աստուծոյ։ Եւ յայնմ աւուր ետուն զՈւռհա ի ձեռս Վասլին՝ Ապուքապայ որդւոյն, որ էր այր բարի եւ աստուածասէր, ողորմած ի վերայ որբոց եւ այրեաց, խաղաղարար եւ շինող աշխարհի, որ եւ յառաջն հայրն նորա Ապուքապն կացեալ էր ի քաղաքն Ուռհա, եւ նորա շինեալ էր եւ սինօռեալ զամենայն գաւառն. այս եղեւ ի թուականութեանս Հայոց -ՇԻԶ։
       Յայսմ ժամանակիս կացեալ թագաւոր Մելեսիանոսն ի Կոստանդնուպօլիս զամիսս չորս, եւ յայնժամ ամենայն բազմութիւն քաղաքին միահամուռ յարեան ի վերայ Մելեսիանոսին եւ շարժեցին պատերազմ ի վերայ նորա եւ յափշտակեցին ի նմանէ զթագն եւ զաթոռ թագաւորութեանն՝ եւ դնեն զթագն ի գլուխն իշխանի միում՝ որում անուն ասէին Ալէքս, որ էր եղբօրորդի Կոմանոս թագաւորին, այր բարի եւ աստուածասէր եւ քաջ ընդդէմ պատերազմաց. եւ յայսմ ժամու լինէր խաղաղութիւն տանն Յունաց։
       Իսկ յորժամ բարձրացաւ թուականութիւնս Հայոց ի յամս -ՇԻԸ՝ եղեւ սով սաստիկ ընդ ամենայն աշխարհս խաչապաշտից յայնկոյս ծովուն Ովկիանոսի, վասն զի արեանարբու եւ գազանացեալ ազգն Թուրքաց տարածեցաւ ընդ ամենայն երեսս երկրի, որ ոչ մնաց գաւառ ի խաղաղութեան, այլ կայր մատնել ամենայն տունն քրիստոնէից ի սուր եւ ի գերութիւն. եւ արգելաւ վաստակ հողագործութեան յերկրէ, եւ հատաւ կերակուր հացի, եւ սրով եւ գերութեամբ հատան մշակք եւ վաստակաւորք, եւ առհասարակ տարածեցաւ ընդ ամենայն աշխարհս։ Եւ անմարդ եղեն բազում գաւառք, եւ քակեցաւ տունն արեւելից, եւ եղեւ աւերակ աշխարհն Հոռոմոց, եւ ոչ ուրեք գտանէին հաց, եւ կամ դադար հանգստեան մարդոյ, բայց ի յՈւռհա եւ յամենայն սահմանսն նորա։ Եւ յԱնտիոք եւ յամենայն աշխարհն Կիւլիկեայ եւ մինչեւ իՏարսոն եւ յամենայն աշխարհն Մարաշայ, ի Տլուք եւ յամենայն սահմանս աշխարհացս այսոցիկ ոչ գտանէին հանգիստ դադարման մարդոյ, եւ բախեալ ելանէին միահամուռ ամենայն արարածք եւ գային յաշխարհս յայսոսիկ անթիւ բազմութեամբ, հազարք առ հազարս եւ բիւրք առ բիւրս, ծփայր մարդ ի վերայ երկրի. եւ ծածկեցաւ աշխարհքս այս, եւ որպէս զմարախ ի բազմութենէ նոցա ծածկէր երկիր, առաւել ունիմ ասել եւ եւթնապատիկ քան զժողովուրդն՝ զոր Մովսէս ընդ ծովն անցուցանէր, նա եւս քան զլորամարդն յանապատին Սինա։ Եւ այսպէս ահագին բազմութեամբ լցաւ երկիր, եւ արք մեծամեծք եւ փառաւորք, ազատք եւ իշխանք եւ կանայք մեծաշուք շրջեալ մուրանային. եւ զայս ամենայն աչք մեր տեսանէին. եւ յերեսաց սովոյն եւ ի պանդխտութենէ կենացն մահ անկանէր ի նոսա ընդ ամենայն երկիր. եւ յագեցան առ ի թաղել զնոսա եւ լցաւ երկիր ի դիականց նոցա, գազանք եւ թռչունք ի յուտելուն ձանձրացան. անթիւք անթաղք մնացին յանհամար բազմութեանցն, հոտեցաւ երկիր ի մեռելոտի մարմնոյ նոցա. փառաւոր քահանայք եւ կրօնաւորք եղեն օտարամահք եւ պանդուխտք եւ կերակուրք լինէին գազանաց եւ թռչնոց։ Այս եղեւ սկիզբն աւերման եւ քակելոյ տանն արեւելից եւ Յունաց, զորս յաղագս մեղաց մերոց ընկալաք զհատուցումն յԱրդար Դատաւորէն Աստուծոյ, ըստ այնմ՝ զոր ասաց Փրկիչն, եթէ «Ամենայն ծառ՝ որ ոչ բերէ պտուղ բարի, հատանի եւ ի հուր արկանի»։
       Յայսմիկ թուականութեան սպանաւ Գագիկ շահնշահն որդի Աշոտոյ՝ որդւոյ Գագկայ՝ որդւոյ Սմբատայ՝ որդւոյ Երկաթայ, Բագրատունի ազգաւ։ Յայսմ ժամանակիս Գագիկ արքայ Հայոց վառեալ զգունդ զօրաց իւրոց եւ գնաց էջ ի Տարսոն քաղաքն առ Ապլղարիպն իշխանն Հայոց՝ որդւոյ Հասանայ՝ որդւոյ Խաչկայ Խլին՝ առն քաջի ի Վասպուրական գաւառէ։ Սա գնացեալ առ Ապլղարիպն սիրոյ աղագաւ, որ վասն խնամութեան կոչեալ էր զԳագիկ՝ Ապլղարիպայ, եւ յաղագս պատճառի ինչ ոչ եղեւ գործ խնամութեան, եւ դարձաւ Գագիկ որպէս զառիւծ մռնչելով, վասն զի էր մեծ եւ հզօր եւ այր քաջ, եւ կալեալ զամնայն իշխանս գաւառին՝ վարէր զնոսա երկաթի կապանօք առաջի իւր. եւ եկեալ հազար արամբ ի դաշտն Առժախասայ ի բերդն՝ որ ասի Կիզիստդայ. եւ էին բերդատէրքն երեք եղբարք իշխանք Հոռոմոց՝ որդիք Մանտալէի. եւ Գագկայ թողեալ զզօրսն իւր ի յայլ կողմն ճանապարհին՝ եւ ինքն երեք արամբք երթայր դիմօք առ նոսա։ Իսկ նոքա յառաջապատրաստք եւ արս յիսուն քմին եդին Գագկայ. եւ յորժամ մերձ եղեւ ի բերդն Գագիկ՝ գային յերկրպագութիւն նորա երեք եղբարքն եւ ի դնալն երկրպագանէին ի վերայ երեսաց իւրեանց։ Եւ յորժամ ետես զնոսա Գագիկ, կոչեաց զնոսա ի համբոյր. եւ յորժամ ի մոտ եկին, միաբան երեք եղբարքն գրկեալ զպարանոցն Գագկայ՝ եւ ընկեցին զնա ի ձիոյն, եւ արքն՝ որ զկնի էին՝ փախեան. եւ ելեալ քմինն՝ կալան զնա. եւ լուեալ զօրացն՝ ցրուեցան, եւ ածին զԳագիկ ի բերդն։ Եւ յաւուրն ութերորդի ժողովեցան ի վերայ բերդին ամենայն տունն Հայոց, Գագիկ Աբասայ որդին եւ որդին եւ ամենայն ցեղն Սենեքարիմայ՝ Ատոմ եւ Ապուսահլ եւ այլ ամենայն իշխանքն Հայոց եւ զաւուրս ինչ պատերազմեալ ի վերայ բերդին՝ ոչինչ կարացին առնել, վասն զի ամուր էր յոյժ. եւ որք բռնեալ էին զԳագիկ՝ ոչ համարձակէին թողուլ ի յահէ Գագկայ. եւ յայնժամ յղարկեալ առ նոսա անօրէն Փիլառտոսն եւ ասէր, եթէ « Զիարդ համարձակեցայք զայդ գործել ընդ առն թագաւորի. եթէ թողոյք՝ եւ եթէ ոչ, ձեզ կորուստ գործեցիք զայդ »։ Եւ յայնժամ աստուածասպան ազգն Հոռոմոց լարով աղեղան խեղդեցին զթագաւորն Հայոց եւ կախեցին զնա ընդ պարիսպն զօր մի. եւ յայնժամ հանեալ թաղեցին զնա արտաքոյ բերդին, զոր յետ վեց ամսոյ եկեալ այր մի ի քաղաքէ նորա՝ Բանիկ անուն եւ գողացաւ զմարմին Գագկայ թագաւորին եւ հանեալ զնա ի գերեզմանէն ի գիշերի եւ տարաւ զնա ի քաղաքն իւր եւ յազգն. եւ արարին կոծ մեծ ի վերայ նորա եւ ամենայն ազգն Հայոց. եւ թաղեցին զնա ի վանքն իւր Պիզու. եւ մնաց իւր աւագ որդին Յովհաննէս։ Եւ աստանօր դադարեալ եղեւ թագաւորութիւնն ի տանէն Հայոց եւ յազգէն Բագրատունեաց։ Յայսմ վայրի լցեալ կատարեցաւ մարգարէութիւն սրբոյն Ներսէսի Հայոց կաթուղիկոսին՝ որ ասաց. «Եթէ ջաջելով ջնջեսցի թագաւորութիւն ի տանէն Հայոց»։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց ի յամի -ՇԼ արքեպիսկոպոսն Շիրակայ՝ որ էր ի քաղաքն Անի, որոյ անուն ասէին Տէր Բարսեղ, յարուցեալ գնայր յաշխարհն Հայոց ի յԱղուան գաւառի՝ ի Լօռէ քաղաք առ թագաւորն Հայոց Կիւրիկէ՝ որդի Անհողինին Դաւթի, եւ խնդրէր Բարսեղ առնել ձեռնադրութիւն կաթողիկոսութեան Հայոց։ Զոր ժողովեալ թագաւորն Կիւրիկէ զեպիսկոպոսունս Աղուանից աշխարհին եւ բերեալ զՏէր Ստեփանոս կաթուղիկոսն Աղուանից ի վանքն, որ կոչի Հաղբաթ, ձեռնադրեցին զՏէր Բարսեղ կաթուղիկոս յաթոռ սրբոյն Գրիգորի ի վերայ ամենայն աշխարհին Հայոց հրամանաւ Կիւրիկէ թագաւորին եւ Տեառն Ստեփանոսի՝ որ ունէր զաթոռ սրբոյ առաքելոյն Թադէոսի։ Յայսմ ժամանակի նորոգեալ եղեւ աթոռ սրբոյն Գրիգորի ի քաղաքն Անի, որ ի վաղուց ժամանակաց հետէ խափանեալ էր մախանօք նենգաւորութեամբ չար եւ դառնացեալ ազգին Հոռոմոց։ Եւ ելեալ գայր Բարսեղ կաթողիկոսն Հայոց ի թագաւորաբնակ քաղաքն Անի, եւ ելեալ ամենայն տունն Շիրակայ գալ ընդ առաջ նորա. եւ ահա գայր Վասակ՝ հայրն Տէր Բարսեղի եւ եղբարք նորա՝ Հասան եւ Գրիգոր եւ Ապլջապակ, արք քաջք եւ հզօրք՝ հանդերձ եպիսկոպոսօք, եւ նստուցին զՏէր Բարսեղ յաթոռ Տեառն Պետրոսի։ Եւ եղեւ օրն այն օր մեծ եւ ուրախութիւն ամենայն տանն Հայոց, վասն զի տեսին նորոգեալ զաթոռ հայրապետութեանն ի քաղաքն յԱնի։
       Յայսմ ժամանակիս ամիրայ ոմն անուն Խոսրով գայր բազում զօրօք ի Պարսից աշխարհէն եւ հասանէր ի գաւառն Ուռհայոյ, եւ արարեալ աւերս ի տեղիս տեղիս։ Եւ յայսմ աւուրքս եղեւ պատերազմ ի վերայ Եփրատ գետոյն՝ ի տեղին՝ որ ասի Մկնիկ՝ մերձ ի բերդն՝ որ կոչի Լտար, վասն զի ժողովեցան բերդացիք գաւառին ընդ առաջ նորա ի պատերազմ. եւ յայսմ աւուր յաղթեաց Թուրքն եւ արար բազում կոտորածս քրիստոնէիցն։ Եւ յետ աւուրց ինչ յարուցեալ ամիրայն Խոսրով եւ արար ասպատակ զերկիրն Տաճկաց ի Խառանայ մինչեւ ի Մուտեպէրն, եւ զաւուրս երկու կային ի վերայ ձիոյ, եւ բազում աւարաւ գայր ի դուռն քաղաքին Խառանայ։ Եւ էր ի քաղաքն ամիրայն Արապկաց՝ որ ասի Շուրէհ-Հէճմ՝ Կուրիշայ որդին՝ որ կոչի Շէրէփն-Տօլ։ Եւ յայսմ աւուրս էր ամիրայն Շուրէհ ի Խառան զօրօք Արապկացն, եւ երկու հազար ձիաւորով ելեալ ի պատերազմ ի վերայ Պարսից զօրացն. եւ էր Թուրքն արս տասն հազարք . եւ ի հանդիպիլն միմեանց արարին զԹուրքն փախստական եւ սաստիկ կոտորածով վարեցան զհետ զօրացն Պարսից եւ թափեցին զամենայն առ եւ զգերութիւնն, եւ լցաւ ամենայն գաւառն Ուռհայոյ ծառայօք ի Թուրքէն, յամենայն թուփ եւ ի քարատակ անկեալ գտանէին զզօրսն Թուրքաց , եւ ուր ուրեք զերծան։
       Իսկ ի թուականութեանս Հայոց -ՇԼԲ մեռաւ Վասիլն՝ Ապուքապայ որդին՝ տէրն Ուռհայոյ, եւ թաղեցին զնա ի Գօտեւոր սուրբ Գէորգ։ Սա էր այր բարի եւ աստուածասէր, քաղցր ի վերայ ամենայն աշխարհի, ողորմած որբոց եւ այրեաց, շինող եւ խաղաղարար աշխարհի. եւ եղեւ սուգ մեծ ի վերայ աշխարհին Ուռհայոյ եւ յամենայն գաւառսն նորա, զի եղեն զրկեալք յայնմ, քաղցր եւ բարի աւագէն, վասն զի որպէս զհայր եւ ծնող էր ի վերայ մեծի եւ փոքու. եւ ելեալ բարի յիշատակաւ՝ յաշխարհէս գնաց առ Քրիստոս։ Եւ արարին ժողով ամենայն քաղաքն ի սուրբ Սոփի եւ տան զքաղաքն Ուռհա ի ձեռն Սմբատայ՝ առն քաջի եւ արիական պատերազմողի ընդ Պարսից։ Եւ կացեալ Սմբատայ ի յաթոռ տուկութեանն Ուռհայոյ վեց ամիս. եւ ոմն ի մեծամեծաց քաղաքին ջանայր առնուլ զաթոռ տուկութեանն ի յազգէն Հայոց, որոյ անուն ասէին Իշխան, ի ցեղէն՝ որ ասէին Արջքթոնք։ Սա ապստամբեցաւ եւ գնաց առ Փիլառտոս, վասն զի ունէր բազում ցեղս եւ ազգս մեծամեծս ի քաղաքն Ուռհա. եւ շարժեալ Իշխանին զՓիլառտոսն՝ եւ բերէր ի յՈւռհա, եւ ետուն զքաղաքն ի ձեռն Փիլառտոսին։ Եւ զկնի սակաւ աւուրց Փիլառտոսն ձերբակալ արարեալ զԻշխանն եւ զամենայն ազգն եւ զՍմբատ՝ եւ արար հիմն ի վեր զամենայն բնակութիւնս նոցա եւ հատոյց զամենայն մեծամեծ իշխանս Հայոց՝ որք էին ի քաղաքն յՈւռհա, եւ զԱրջուկ իշխանն եսպան չարչարանօք, եւ զայլսն տարաւ ի Մարաշ քաղաք. եւ եհան զաչսն Սմբատայ զառն քաջի եւ զաչս Իշխանին եւ զեղբօրն իւրոյ զԹօթօռկայ, եւ զայլ իշխանսն պահէր ի շղթայսն ի Մարաշ քաղաքի վասն չար բարուց իւրոց։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՇԼԳ առաւ Անտիոք քաղաքն ի քրիստոնէից. վասն զի Սուլիման ոմն ամիրայ որդի Դլլմշոյ, որ բնակեալ էր ի քաղաքն Նիկիա՝ յաշխարհն Բիւթանացւոց , որ էր սահմանակից Ովկիանոս ծովուն, սորա յարուցեալ գաղտաբար ընդ հեռաձիգ ճանապարհն եւ հասանէր ծածկաբար մինչեւ ի քաղաքն Անտիոք. եւ գտեալ զքաղաքն անպատրաստս եւ ի Հալպայ դիհէն ի գիշերի գողացաւ զքաղաքն Անտիոք. եւ Փիլառտոսն էր ի քաղաքն Ուռհա, եւ յայնմ ժամու զօրք հեծելոց ոչ գոյր ի քաղաքն։ Եւ Սուլիման երեք հարիւր արամբք մտաւ ի քաղաքն Անտիոք. եւ ի վաղիւն տեսեալ քաղաքացեացն՝ ահաբեկեալք եղեն, վասն զի ոչ ունէին արք պատերազմողք, այլ էին որպէս կանայք տկարք եւ վատ ի պատերազմ. եւ առհասարակ ժողովեցան քաղաքն ի կլայն, եւ օր քան զօր բազմանայր զօրք Թուրքացն. եւ էառ զքաղաքն եւ մարդոյ չարար վնաս, եւ նեղեաց զկլայն բազում աւուրս սովով եւ ծարաւով։ Եւ յետ այսր ամենայնի խնդրեցին երդումն ի յամիրայէն, եւ արար Սուլիման զամենայն եւ եղեւ խաղաղութիւն, եւ դարձաւ ամենայն մարդ անվնաս ի տուն իւր։ Եւ լուեալ զայս ամենայն Փիլառտոսն՝ ոչինչ կարաց առնել, լուր ի յոգւոց հանեալ եւ դառնապէս ապաշաւէր։ Եւ Սուլիման տիրեաց Անտիոքայ եւ ամենայն աշխարհին Կիւլիկեցւոց։ Արդ այսպիսի օրինակաւ առաւ բազմամբոխ քաղաքն Անտիոք ի վատ եւ ի թուլամորթ եւ ի պիղծ ազգէն՝ որ կոչին Պելիտիկք, որ հաւատովքն Հոռոմք ասեն իւրեանց, այլ լեզուով եւ գործովք սոսկ Տաճիկք եւ հայհոյիչք ուղղափառ հաւատոց եւ ատեցողք վարուց սրբութեանց, հալածիչք հաւատոյ Հայաստանեայց, եւ ինքեանք նմանեալ հիւանդ եւ տկար կանանց, որք նստին ի փողոցի եւ բաղբանջեն լեզուաւ իւրեանց։
       Եւ այլ իմն զարմանալի ասացից ձեզ՝ զոր ինչ եղեւ յԱնտիոք յառաջ քան զքսան ամ, զոր եւ մեք իսկ լուաք զայս ի քաղաքացեացն, եթէ այնչափ չար եւ ատեցողք էին Հայոց ազգին Անտիոքացիքն, զի յորժամ ի քաղաքն օտարական բռնէին, զմուրուքն կտրէին եւ հանէին ընդ դուռն քաղաքին։ Եւ յաւուր միում բռնեալ զոմն Անեցի այր փառաւոր եւ կտրեալ զմուրուսն նորա, եւ առին զամենայն ինչս նորա՝ եւ հանին զնա ի քաղաքէն. եւ նա վիրաւորեալ գնաց, եւ առեալ զզօրս Թուրքաց հինգ հարիւր այր, եւ եկեալ գերեաց զամենայն գաւառն Անտիոքայ եւ զտուկին երկոտասան գեղն այրեաց հրով. եւ բերեալ ի դուռն քաղաքին բազում գերութիւնս, կոտորեաց եւ ելից զնոսա ի գետն՝ եւ ձայն տուեալ ի քաղաքն եւ ասէր. «Ես եմ Գորգ Շիրակացին, որ զմուրուքն կտրեցիք. թէ ապա աժէ՞ այս մուրուք մի, թէ ոչ ». եւ գնաց անհամար աւարաւ։ Նոյնպէս յաւուրսն բարեկենդանին ի նոյն ամին եկեալ կարաւան ի յարեւելից ի քաղաքն Անտիոք, եւ բարձեալ բերէին տարեխ ձուկն, եւ կային ի մէջ շուկային ի գինարբութեան. եւ ի լսել քաղաքացեացն զձայն պարուց նոցա, ամենայն արք քաղաքին հասանէին ի վերայ նոցա եւ ծեծելով գանալից արարին զնոսա, սկսան հանել զնոսա ի քաղաքէն. էին արքն իբրեւ ութսուն՝ բրէզածք եւ ընտրեալք քաջութեամբք։ Եւ յայնժամ ձայն տւեալ մանկտաւագն նոցա, եւ նոցա միաբան գինեմխեալք էին, յարձակեցան ի վերայ քաղաքացեացն եւ ի Սեւոտոյն դրանէն մինչեւ ի Տէր Պետրոս զամենայն արք քաղաքին փախստական արարին եւ կառափնաբեկ եւ ոտնակոտորս արարին արս բազումս. եւ ապա խաչիւ եւ աւետարանով երդուեալ նոցա բնաւ այլ ոչ մեղանչել նոցա։ Եւ յայնժամ արարին խաղաղութիւն եւ դարձան ի տեղիս իւրեանց։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց ի յամի -ՇԼԴ մեռաւ Հայոց վարդապետն Յակոբոս Քարաբնեցին, որ յորջորջեալ կոչէր Սանահնեցին, այր հզօր եւ կորովի։ Սորա հասեալ ի վերայ հին եւ նոր կտակարանացն Աստուծոյ, ուսեալ եւ հասեալ սորա ի վերայ հռետորական իմաստութեանցն եւ տեղեկացեալ ամենայն փիլիսոփայական խորին գիտութեանցն. սա էր յաշակերտաց մեծին Դէոսկորոսի հօրն Սանահնին. եւ այս Յակոբոս էր, որ խօսեցաւ ի Կոստանդնուպօլիս ընդ իմաստասէրսն Հոռոմոց ի յաւուրն թագաւորին Տուկծին, յորժամ գնաց զհետ Սենեքարիմայ որդւոցն. սորա խօսեալ վասն հաւատոցս Հայաստանեայցս, եւ հաճեալ ի բանս նորա ամենայն տունն Յունաց։ Եւ յայսմ ժամանակիս էր ի քաղաքն յՈւռհա, եւ ծերութեամբ քաղաքավարեալ զկեանս իւր. եւ դաւով նենգութեամբ լուծեալ եղեւ ի կենացս՝ վասն զի գտանէին զնա մեռեալ ի մահիճս իւր առանց հեծութեան եւ ցաւոց։ Լացին զնա ամենայն սիրելի մերձաւորք իւր եւ արարին ժողով զամենայն քաղաքն Ուռհա ի վերայ նորա՝ եւ մեծաւ հանդիսիւ թաղեցին զնա ի դուռն սուրբ եկեղեցւոյ իւրոյ՝ ի հիւսիսեան կողմն քաղաքին, իբրեւ նետընկէց մի հեռի ի պարսպէն։
       Յայսմ ամի թագաւորն Արապկաց Կուրիշայ որդին, որ ասի Շէրիփն-տօլ, այր բարի եւ քաղցր հաւատացելոցն Քրիստոսի, որ ոչ ընդ գրով փակի գործ բարութեան նորա ի վերայ խաչապաշտ ազգաց եւ կամ քանի՛ խրատս եւ չարչարանս, եւ կամ քանի՛ սպանումն անցուցանէր ընդ ազգն իւր վասն հաւատացելոցն Քրիստոսի, սորա արարեալ ժողովս Արապկաց զօրաց իբրեւ տասն բիւրս՝ եւ գնաց էառ զՀալպ քաղաք եւ արար կին զդուստր տեառն քաղաքին . եւ պատերազմաւ յարձակեցաւ ի վերայ Անտիոքայ քաղաքին մեծաւ սրտմտութեամբ. եւ յայնժամ Սուլիման ամիրայն Անտիոքայ գայր ընդդէմ նորա բազում զօրօք ի տեղին՝ որ կոչի Պզահ, եւ յայնմ տեղւոջ արարին սաստիկ պատերազմ յերկոցունց կողմանցն։ Իսկ Արապիկ զօրքն սկսան նենգաւորել իւրեանց թագաւորին եւ առ հասարակ ի փախուստ դարձան. եւ յորժամ երթային՝ սպանաւ թագաւորն Արապկաց ի յիւր զօրացն. եւ այսպէս մեռանէր բարի թագաւորն կուրիշայ որդի՝ Շէրիփն-տօլայ, եւ զկնի երից աւուրց գտանէին զնա սպանած. եւ ի վերայ ճանապարհին թաղեցին զնա։ Եւ Սուլիման մեծաւ յաղթութեամբ դարձաւ յԱնտիոք. եւ յայսմ ժամու ծնաւ իւր որդի. եւ կոչեաց զանուն որդւոյ իւրոյ Խլիճ-Ասլան։
       Յայսմ ամի ամիրայ ոմն Պօլճտաճի անուն սորա առեալ զճհան գաւառն ի Փիլառտոսէն, եւ կաթողիկոսն Տէր Թէոդորոս եղեւ ընդ իշխանութեամբ նորա. յայնժամ կոչեաց Փիլառտոսն զնա առ ինքն ի Մարաշ քաղաքն, եւ նա ոչ կարաց գնալ, վասն զի Թուրքի էր իշխանութիւնն։ Եւ եղեւ ոխացեալ Փիլառտոսն ընդ Տէր Թէոդորոսն. եւ խորհեցաւ այլ կաթուղիկոս դնել յաղագս անիրաւ եւ չար բարուց իւրոց. եւ յայնժամ մեծարեալ կոչեաց զՏէր Յովհաննէսն զարքեպիսկոպոսն սրբոյ Աստուածածնին պատկերին. եւ նա ոչ էառ յանձն, վասն զի էր այր ահարկու եւ փառաւոր եւ ընտիր առաքինի։ Դարձեալ Փիլառտոսն կոչեաց զՏէր Պօղոս՝ զհայր սրբոյ Նշանին Վարագայ, եւ արար ժողով եպիսկոպոսաց եւ հարանց, եւ ետուն ձեռնադրութիւն կաթուղիկոսութեան Պօղոսի ի Մարաշ քաղաքի հրամանաւ եւ կամօք Փիլառտոսին, եւ ոչ Աստուծոյ։ Եւ այս ամենայն ոչ լինէր ընդունելի Աստուծոյ եւ ոչ առ հաւատացեալսն ի Քրիստոս. զոր տեսեալ Պօղոսի՝ զկնի սակաւ ինչ աւուրց ի բաց թողեալ զաթոռն, վասն զի էր այր սուրբ եւ առաքինի, եւ գիտացեալ զի ընդ հակառակսն էր եւ ոչ ուղղապէս։
       Յայսմ ժամանակիս էր աղմուկ եւ խռովութիւն մեծ ի վերայ աթոռոյն սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի. վասն զի յաւուրս յայսոսիկ ոչ հրամանաւն Աստուծոյ եւ կամ արժանաւորութեամբ էր կարգադրութիւն սրբոյ Աթոռոյն, այլ զօրութեամբ եւ կարողութեամբ եւ բարձրագահ իշխանութեամբ. եւ այս ոչ լինէր յայտնութեամբ Հոգւոյն սրբոյ, այլ լինէր ի ձեռն պատահմանց եւ յաջողութեանց եւ տրօք ոսկւոյ եւ արծաթոյ։ Եւ ահա յայսմ աւուրքս ամաչելով յետս դարձան դասք սրբոցն եւ առաքինեացն, եւ յառաջ մատեան դասք անկելոցն յերեսաց Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի որդւոյն Աստուծոյ։ Աստանօր սկիզբն եղեւ կատարելոյ տեսլեան սրբոյն Սահակայ Պարթեւի, զոր ասացն ջնջել ոսկեդիր կարգացն եւ գծագրել սեւադեղ թանաքով. վասն զի ահա ի ժամանակիս այսմիկ ի չորս բաժանեցաւ աթոռ սրբոյն Գրիգորի. զի ահա Տէր Վահրամ յԵգիպտոս, եւ Տէր Թէոդորոս ի Հոնին, եւ Տէր Բարսեղ ի թագաւորաբնակ քաղաքն Հայոց յԱնի , եւ Տէր Պօղոս ի Մարաշ քաղաքն. եւ սոքա իւրաքանչիւր ոք առնէին ձեռնադրութիւնս եւ օծանէին եպիսկոպոսունս եւ տային օրհնութիւնս սուրբ ձիթոյն, եւ ի նոցանէ օրհնէին քահանայք, եւ լինէր պատարագ եւ մկրտութիւն եւ պսակն կուսանաց։ Եւ էր այս ամենայն սուգ մեծ ի վերայ Եկեղեցւոյն Աստուծոյ, վասն զի մի փարախն ոչխարաց ընդ չորս հօտապետութիւնս բաժանեցաւ, եւ գայլք եղեն պահապանք հօտին Քրիստոսի։ Եւ ահա յայսմ ի ժամանակիս բանաւոր ոչխարքն զգեցան զբնութիւն շանց եւ առին զսիրտ գազանաց եւ համարձակեցան հաջել յերեսս հովուացն եւ հայրապետացն. հարք ատեցին զծնունդս իւրեանց, որդիք հայհոյիչք եւ չարչարիչք ծնողաց իւրեանց։ Եւ արդ ահա այս ամենայն կարապետք են Նեռինն եւ սկիզբն կատարածի աշխարհիս, եւ առ ի բառնալոյ հաւատոց եւ աստուածպաշտութեանց եւ ի կատարելոյ գրելեացն ի գիրս սուրբս, զոր ասաց սուրբն Ներսէս եւ որդի նորին սուրբ Իսահակ, եւ զոր խօսեցաւ ի մերում ժամանակիս սուրբ վարդապետն Յովհաննէս՝ որ ասի Կոզեռն։ Սորա խօսեցեալ բազում բանս որպէս զմարգարէութիւնս ի վերայ այսմ ժամանակիս եւ խափանելոյ աստուածապաշտութեանս յամենայն մտաց. եւ թուլանան ի հաւատոց. զայս ասաց ի նոյն գիրքս յառաջ ժամանակաց։ Արդ այս ամենայն խռովութեանցս եւ հանդէս բարկութեանս ոչ կարաց մտանել յաշխարհն Աղուանից, որ ասի՝ խորին աշխարհ Հայոց, որ է աթոռ սրբոյ առաքելոյն Թադէոսի։ Արդ այս ամենայն յայնմ աշխարհի ոչ եղեւ բաժանումն սրբոյ աթոռոյն, այլ մնաց անշարժ հաստատութեամբ, հայրապետութեամբ եւ թագաւորութեամբ մինչեւ ցայսօր ժամանակի, որ նստէին առաքելական աթոռովն ի քաղաքն Հայոց ի Պարտաւ, որ ասի Փայտակարան, սահմանակից համատարած ծովուն։ Եւ եղեւ ի զօրանալն Պարսից փոխեցաւ աթոռ հայրապետութեանն ի Գանձակ. որ հանդիպեցան յայսմ մատենագրութեանս մերում՝ կաթուղիկոսք Աղուանից՝ Տէր Յովհաննէս եւ Տէր Գէորգն, Տէր Յովսէփն, Տէր Մարկոսն եւ Տէր Ստեփաննոսն. եւ թագաւորք Աղուանից՝ Գագիկ եւ Դաւիթ եւ Կիւրիկէ, որք նստէին յայժմուս ի Լօռէ քաղաքն Հայոց։ Էին եւ այլ թագաւորք Հայոց ի Դարբանդ աշխարհին, որ ասի Կապանք, սահմանակից Օզաց եւ Աղուանից, որք էին թագաւորք անարատք եւ սրբակրօնք, որք յիշատակին ի սուրբ պատարագն ընդ այլ աստուածասէր սուրբ թագաւորքն, որք էին անուանք այսոքիկ՝ Վաջագան, եւ Գոշակտակն՝ նորին որդին, Փիլիպէ որդի Գոշակտակին, Սեւադա որդին Փիլիպէի, Սենեքարիմ որդի Սեւադայի, Գրիգոր որդի Սենեքարիմայ, որ դեռ եւս կենդանի էր մինչեւ գրէաք զայս մատենագրութիւնս մեր։ Յայսմ ձամանակիս եղեւ ազգիս Հայոց կաթուղիկոս վեց, երկու յԵգիպտոս, եւ չորս յամենայն աշխարհս Հայոց, որպէս յառաջն ասացաք։ Եւ նստաւ Տէր Պօղոս կաթողիկոս ի Մարաշ՝ հրամանաւ Փիլառտոսին եւ ոչ հրամանաւն Աստուծոյ։
       Եւ արդ մեք դարձցուք ի թուականն որ թողաք, զի զայս ասացաք վասն խառնակութեանս՝ որ եղեւ ի վերայ աշխարհիս Հայաստանեայց։
       Իսկ յորժամ եղեւ թուականութիւնս Հայոց -ՇԼԴ, գայր բազում զօրօք սուլտանն Դամասկոսի՝ որ ասի Դդուշ, եւ յարուցանէր պատերազմ ընդ ամիրայն Անտիոքայ ընդ Սուլիման։ Արդ յայսմ ժամանակիս եղեւ պատերազմ սաստիկ յերկուցունց կողմանցն, եւ բախէին զմիմեանս զարմանալի պատերազմաւ ի մէջ ընդ Հալպ եւ ընդ Անտիոք. եւ էր երկու երեսք պատերազմացն Թուրք, եւ յայնմ տեղւոջ յանխնայ զմիմեանս կոտորէէին. եւ ի բազմանալ պատերազմացն՝ յաղթեաց զօրք սուլտանին զօրացն Սուլիմանայ եւ արարին զնա փախստականս, եւ սպանաւ ամիրայն Անտիոքայ Սուլիման ի զօրացց սուլտանին Դդուշին, եւ թաղեցաւ Սուլիման մօտ ի գերեզմանն Շիրիփն-տուլայ՝ Կուրիշայ որդւոյն։ Եւ յայսմ ամի առաւ Անտիոք եւ ամենայն աշխարհն նորա եւ եղեւ Դդուշին։ Այս Դդուշս որդի էր Աբասլանայ սուլտանին եւ եղբայր Մելեք-շահ սուլտանին. եւ սորա վեց ամօք յառաջ եկեալ բազում զօրօք եւ էառ զքաղաքն Տիմիշգ եւ եսպան զմեզ ամիրայն զԱխսիսն զիշխանն Պարսից, որ տիրեալ էր Տմշգայ եւ ամենայն ծովեզեր աշխարհացն։ Այս Ախսիս թուրք էր եւ էր այր քաջ եւ պատերազմող. սա յաղթեաց Մսրայ եւ ծեծեալ զթագաւորն Եգիպտոսի զԱզիզն՝ եւ եհան զնա յայնմ գաւառէն. եւ սա էառ ի Մսրայ զսւորբ քաղաքն Երուսեղէմ եւ զՏմիշգ եւ զամենայն ծովեզերաց քաղաքանին։ Եւ զարհուրեցոյց սա զամենայն տունն Մսրայ, մինչեւ յարեաւ ընդդէմ նորա ծառայն Ազիզին՝ թագաւորին Մսրայ, զորս բերին նմա ծառայ ի Հայոց ազգէն. եւ նա անուանեաց զնա Ամիր-ճօշ։ Սորա վառեալ գունդ զօրաց ընդդէմ Ախսիսին ի Հայոց զօրականացն՝ եւ եկաց պատերազմաւ ընդդէմ նորա. եւ ապա եղեւ խաղաղութիւն տանն Մսրայ։
       Իսկ ի վերանալ թուականութեան Հայոց ի յամս -ՇԼԵ յարուցեալ անօրէն Փիլառտոսն եւ գնաց յերկրպագութիւն Մելեք-շահին՝ տիեզերակալ սուլտանին վասն խնդրելոյ ի նմանէ զքաղցրութիւն եւ զխաղաղութիւն ամենայն հաւատացելոցն Քրիստոսի. եւ թողեալ ի քաղաքն իւր փոխան զմեծ իշխանն Հոռոմոց՝ որում անուն Պառակամանոս կոչէին, մարմնովն ներքինի, որ էր այր բարի եւ աստուածասէր, եւ տուեալ եղեւ Ուռհա ի ձեռս նորա։ Եւ առեալ Փիլառտոսն բազում գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ, եւ ազնիւ ձիս եւ ջորիս, եւ հանդերձս երեւելիս եւ պայծառս, եւ գնացեալ առ սուլտանն ի յաշխարհն Պարսից։ Եւ յայնժամ մի ոմն յիշխանացն Փիլառտոսին՝ Պարսամա անուն նորա, արար իւր չար խորհրդակից զայլ իշխանս եւ նոքօք կատարեաց զգործն Կայենի եւ զՅուդայի զաստուածասպանին. եւ չար խորհրդակցօքն իւրովք ելեալ Պարսամայ ի յաւուր կիւրակէի ի յաւագ կլայն եւ մտաւ առ Պառակամանոսն։ Եւ էր ժամ աղօթից իւրոց՝ եւ կայր յաղօթս յեկեղեցին մեծ վկայարանին սուրբ Թորոսի. եւ յայնժամ նոքա որպէս գազանք յարձակեցան ի վերայ Պառակամանոսին եւ սպանին զնա մինչ կայր յաղօթսի ի մէջ եկեղեցւոյն, զայր բարի եւ ողորմած սպանին չարաչար. եւ դրին քաղաքացիքն յաթոռ տուկութեանն Ուռհայոյ զսպանող նորա զՊարսամա։ Եւ լուեալ զայս ամենայն սուլտան Մելեք-շահն ի Պարսիկս՝ եւ զՓիլառտոսն ընկէց յերեսաց եւ ի փառաց իւրոց։ Եւ յայնժամ Փիլառտոսն յամենայն դիմաց յուսահատեալ եղեւ, եւ ի նոյն ժամայն յարուցեալ ի պատերազմ ի վերայ քրիստոսական հաւատոց իւրոց՝ եւ եղեւ ուրացող հաւատոցն Քրիստոսի, զոր ունէր աղտեղութեամբ, եւ կարծէր այնիւ փառաւորիլ ի Պարսից, զոր ոչ փառաւորեցաւ. լուր այն եղեւ նմա յօգուտ, որ զՔրիստոս ուրացաւ եւ եղեւ նախատինք եւ ատելի Աստուծոյ եւ մարդկան։
       Յայսմ ամի շարժեալ ահագին բազմութեամբ տիեզերակալ Մելեք-շահն սուլտանն Պարսից՝ Ասքանազանց ազգաւ՝ եւ անթիւ զօրականօք խաղայր գայր եւ շրջեալ եմուտ յարեւմուտս ի յաշխարհն Հոռոմոց առ ի տիրանալ այնմ աշխարհին. եւ քաղցրութեամբ եւ հեզութեամբ եւ ամենայն ողորմութեամբ լցեալ էր սիրտն նորա ի վերայ քրիստոնէից ազգին, եւ հայրախնամ գութ ցուցանէր ամենայն աշխարհի, եւ առանց պատերազմաց տիրեալ լինէր բազում քաղաքաց եւ գաւառաց։ Եւ յայսմ ամի տիրեաց սուլտանն ամենայն աշխարհին Հայոց եւ Հոռոմոց եւ գայր հասանէր ի մեծ քաղաքն Անտիոք եւ տիրանայր այնմ աշխարհին եւ Հալպայ՝ եւ տիրելով տիրեաց ի Կազբիականէն մինչեւ ի յՈվկիանոս. եւ հաւանեցոյց առ հասարակ զամենայն թագաւորութիւնս իւրոյ աթոռոյն՝ որք յայսկոյս Ովկիանոսի, եւ ոչ մնաց աշխարհ՝ որ ոչ հնազանդեցաւ նորա թագաւորութեանն. եւ եղեն հարկատուք եւ հնազանդեցան նմա երկոտասան ազգ թագաւորաց։ Եւ եղեւ յետ տիրանալոյն Անտիոքու՝ իջեալ յեզր յՈվկիանոս ծովուն ի տեղին՝ որ կոչի Սեւոտի, եւ տեսեալ սուլտանին զծովն մեծ՝ գոհանայր եւ օրհնէր զԱստուած, որ մեծացոյց զթագաւորութիւնն նորա առաւել քան զհօրն նորա Աբասլանայ. եւ ձիով իւրով մտեալ կոխէր զՈվկիանոս. եւ եհան զթուրն իւր եւ երեք հաղ մխեաց ի յՈվկիանոս զթուրն իւր եւ ասաց , եթէ «Ահա տիրել երետ ինձ Աստուած ի ծովէն Պարսից մինչեւ ի ծովս այս », եւ հանեալ զհանդերձս տարածեաց ի վերայ գետնոյն՝ եւ եկաց յաղօթս առ Տէր Աստուած եւ օրհնեաց զբարերար ողորմութիւնն Աստուծոյ. եւ հրամայեաց ծառայից իւրոց աւազանս բառնալ ի ծովէն, եւ տարաւ զայն ի Պարսիկս եւ էարկ գերեզմանի հօրն իւրոյ Աբասլանայ՝ եւ ասէր. «Հայր իմ Աբասլան, ահա աւետիք քեզ, վասն զի տղայ որդին քո, զոր թողեր, տիրելով տիրեաց մինչեւ ի ծագս աշխարհի »։ Եւ դնէր սուլտանն յԱնտիոք զամիրայն, որ ասի Աղսիան, այր չար եւ շուն եւ խռովարար եւ գազանամիտ. դնէր եւ ի Հալապ քաղաք զԱխսնգոյրն, որ էր այր բարի եւ քաղաղարար եւ քաղցր ի վերայ ամենայն ուրուք եւ շինող աշխարհի։
       Յայսմ ամի ամիրայ ոմն Պիզան անուն, հրամանաւ Մելեք-շահ տիեզերակալ սուլտանին գայր բազում զօրօք ի վերայ քաղաքին Ուռհայոյ եւ իջեալ բանակ հարկանէր ի դուռն քաղաքին, եւ զամիսս երիս պատերազմեալ ի վերայ քաղաքին։ Եւ եղեւ յաւուր միում գայր եւ ինքն սուլտանն սակաւ զօրօք եւ անցանէր շուրջ զքաղաքաւն, եւ գնաց անվնաս, վասն զի իջեալ էր անթիւ զօրօք ի դաշտին Խառնայ, եւ անդուստ գնաց խաղաղութեամբ ի Պարսիկս։
       Իսկ Պուզանն կայր մեծաւ պատերազմաւ ի վերայ Ուռհա քաղաքին՝ եւ սովով նեղէր զքաղաքն զբազում աւուրս. եւ ի վերայ այնքան բարկութեանն ոչ գոյր օգնական, որ փրկէր զնոսա. եւ անճարեալ լինէին յամենայն կողմանց։ Եւ յայնժամ քաղաքն ամենայն արարին խուխայ ի վերայ տուկին իւրեանց՝ ի վերայ Պարսամայի՝ շարժեալ ամենայն բազմութիւն քաղաքին ի վերա նորա, եւ նա առ վտանգին անճարեալ դէմս արար ի Պուզանն եւ ընկէց զինքն ի պարսպէն ի վայր, եւ բեկաւ ողն նորա, եւ եկեալ տարան զնա առ Պուզանն, եւ նա զկնի աւուրց ինչ մեռաւ։ Եւ ելեալ իշխանք քաղաքին առ Պուզանն եւ ետուն զՈւռհա ի ձեռս նորա. եւ էր օր առաջին օր նաւասարդի, եւ թուականն Հայոց փոխեցաւ ի -ՇԼԶ. եւ եղեւ խաղաղութիւն մեծ ի վերայ Ուռհայոյ եւ ամենայն սահմանաց նորա, եւ լցաւ ամենայն ուրախութեամբ քաղաքն Ուռհա. եւ եդիր Պուզանն վերատեսուչ եւ պահապան քաղաքին Ուռհայոյ զսլար ոմն՝ որ ասէին Խուլուխ։ Եւ յայնժամ մատեան արք չարախօսք ի յԱսորւոց ազգէն առ Պուզանն եւ չարախօսեցին զՀայոց իշխանսն, որք կային ի քաղաքն, եւ չարաչար մատնութեամբ մատնեցին զնոսա, Ասքար անունն եւ այլք ոմանք. եւ ետուն սպանանել սրով զիշխանսն Հայոց՝ արք փառաւորք երկոտասան՝ մեծք եւ երեւելիք։ Բայց Պուզանն ապաշաւէր զմահն նոցա, վասն զի երդուեալ էր յառաջագոյն, սակայն յաղագս չարաչար մատնութեանն կորոյս զնոսա . եւ ինքն Պուզանն գնաց զօրօքն ի յաշխարհն Պարսից։
       Յայսմ ամի գնաց սուլտանն բազմութեամբ զօրօք եւ բանակեցաւ ի վերայ քաղաքին՝ որ կոչի Գանձակ, ի յաշխարհին Հայոց. եւ արար սաստիկ պատերազմ ի վերայ քաղաքին Գանձակայ եւ ժողովեաց զամենայն Պարսիկք ի վերայ նորա. եւ սաստիկ պատերազմաւ փորեալ ընկեցին բուրգն մի, եւ այսպիսի պատերազմաւ առին զքաղաքն Գանձակ եւ արարին կոտորած զփոքր մասն քաղաքին. եւ հրամայեաց Պուզանն եւ վերացոյց զսուրն եւ արար խաղաղութիւն։ Եւ Տէր Ստեփանոս կաթուղիկոսն Աղուանից էր յայնժամ ի քաղաքն, եւ զերծաւ խաղաղութեամբ օգնականութեամբն Աստուծոյ, վասն զի պահեալ եղեւ ի Հայոց զօրացն, որք էին զհետ Պուզանին։
       Արդ ի յայսմ թագաւորութեան Ալէքսին Յունաց արքային եղեւ խռովութիւն յաշխարհն արեւմտից յայնկոյս մեծ գետոյն՝ որ ասի Պառասօնայիս. եղեւ պատերազմ սաստիկ յազգէն Պածինկաց թնդ թագաւորին Հոռոմոց Ալէքսի։ Եւ յայնժամ թագաւորն Պածինկաց յաղթեաց զօրացն Հոռոմոց եւ սաստիկ կոտորածով վարէր զզօրսն Հոռոմոց, եւ յանխնայ կոտորէին զնոսա։ Իսկ թագաւորն Ալէքսն սակաւ արամբք անկանէր ի Կոստանդնուպօլիս՝ եւ զկնի սակաւ աւուրցն բանայր զգանձատունն իւր եւ հանեալ հրովարտակս ընդ ամենայն երկիր թագաւորութեանն իւրոյ, եւ արար ժողով մեծ եւ ահագին առաւել քան զառաջինն եւ թագաւորն Պածինկաց կայր ամենայն ազգաւ իւրով ի վերայ Կոստանդնուպօլսի, վասն զի առցէ իւր զթագաւորութիւնն Յունաց. եւ գայր ընդդէմ նմա վառեալ զօրաց վեց հարիւր հազարաց եւ միահամուռն ազգաւ եւ որդւովք։ Եւ լուեալ զայս Ալէքսն, կացին յաղօթս զաւուրս ութ ամենայն դասուք հաւատացելովք, եւ էր թուականն Հայոց -ՇԼԸ, եւ յաւուրս այսոսիկ յարձակեցաւ թագաւորն Ալէքսն զօրօք իւրովք ի վերայ զօրացն Պածինկաց, երեք հարիւր հազարօք Հոռոմոց եւ Հռոմայեցւոց, Հայոց եւ Բուլղարաց զօրօքն. եւ հանդիպեալ երկուց թագաւորութեանցն միմեանց եւ յայնմ աւուր արարին ահաւոր եւ սաստիկ պատերազմ ընդ միմեանս։ Իսկ Պածինակն առհասարակ աղեղնաւորք էին. եւ ի վերայ սայլից պատերազմէին ահագին եւ զարմանալի կորովութեամբ. յայնժամ ձայն տուեալ թագաւորն Ալէքսն, եւ կրակով վառեցին զսայլսն եւ արարին հրաբորբոք զնոսա. եւ այսու հնարաւորութեամբ յաղթեաց թագաւորն Ալէքսն զօրացն Պածինկաց, եւ արարին զամենայն զօրսն փախստական եւ սրով եւ սաստիկ կոտորածով. եւ եսպան զթագաւորն Պածինկաց եւ ջնջեաց զամենայն զօրս նոցա, եւ զորդիս նոցա եւ զկանայս նոցա կոտորեաց սրով, եւ բազում աւարաւ եւ գերութեամբ դարձաւ ի Կոստանդնուպօլիս։
       Յայսմ ժամանակի երեւեցաւ ոմն չար եւ պիղծ հերետիկոս ի Կոստանդնուօլիս. աբեղայ մի ի Հոռոմոց ազգէ, որ զսատանայ իւր Աստուած պաշտէր, եւս եւ շուն շրջեցուցանէր զհետ իւր եւ նորա մատուցանէր զաղօթս՝ եւ այսպիսի աղանդովն ապականեալ էր զբազում արս եւ զկանայս, եւ յաստուածապաշտ քաղաքէն Կոստանդնուպօլսէ ապականեալ ի հաւատացելոցն իբրեւ զփոքր մասն քաղաքին՝ եւ գլխովին իսկ զմայրն թագաւորին Ալէքսին։ Եւ այնչափ յանդգնեալ մայր թագաւորին, որ չար մոլորութեամբն իւրով առեալ զմասն ի սրբոյ նշանէն Քրիստոսի՝ եւ դնէր զայն ի կօշիկ թագաւորին ծածկաբար ի ներքոյ գարշապարացն, զի լիցի այն կոխան թագաւորին. զորս յայտնեաց Աստուած զպիղծ աղանդաւորն ի յիւրոց հաւատակցացն՝ եւ ազգ արարեալ զայն թագաւորին։ Զորս իմացեալ աստուածասէր թագաւորն Ալէքսն՝ եւ զաղանդագլուխն հրով այրեաց, եւ զայլս բազումս խեղդամահ արար ի ծովն Ովկիանոս՝ իբրեւ բիւր մի, եւ զիւր մայրն ընկէց ի պատուոյ եւ եհան յերեսաց, եւ եղեւ խաղաղութիւն։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց ի յամս -ՇԼԹ յարուցեալ հայրապետն Հայոց Տէր Բարսեղ եւ գնացեալ առ տիեզերակալ սուլտանն Մելեք-շահն, զի տեսանէր զհաւատացեալսն Քրիստոսի, զի նեղէին զնոսա ի տեղիս տեղիս եւ հարկս պահանջէին յեկեղեցացն Աստուծոյ եւ յամենայն ժառանգաւորացն նորա՝ եւ զվանորայսն եւ զեպիսկոպոսունսն հարկիւ չարչարէին. յայնժամ կաթուղիկոսն Հայոց Տէր Բարսեղ տեսեալ զայս ամենայն զնեղութիւնս՝ եւ խորհեցաւ գնալ առ բարի եւ քաղցր թագաւորն Պարսից եւ ամենայն հաւատացելոցն Քրիստոսի, առ ի ծանուցանել նմա զայս ամենայն. եւ առեալ ընդ իւր նուէրս սուլտանին իբրեւ բիւրս ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ դիպակաց, եւ հանդերձ ազատօք եւ եպիսկոպոսօք եւ քահանայիւք՝ առեալ վարդապետ զհետ իւր եւ գնաց ի Պարսիկս առ աստուածասէր սուլտանն։ Եւ տեսեալ սուլտանին զՏէր Բարսեղն՝ յոյժ մեծարեաց զնա եւ կատարեաց զամենայն խնդրուածս նորա. եւ արարեալ զամենայն կամս Տէր Բարսեղին եւ ազատեաց զամենայն եկեղեցիս եւ զվանորայսն եւ զքահանայսն. եւ առեալ գիր ազատութեան, եւ հրովարտակօք եւ մեծարանօք արձակեաց զհայրապետն Հայոց։ Եւ ելեալ արքունական հրամանօք Տէր Բարսեղն գնաց մեծաւ ուրախութեամբ, եւ արք փառաւորք ի սուլտանէն զհետ իւր, եւ եկեալ հասանէր ի Ջահան գաւառին. եւ յարեաւ ի վերայ Տեառն Թէոդորոսի, որ հրամանաւ Փիլառտոսին նստեալ էր կաթուղիկոս ի Հոնին. եւ Տէր Բարսեղն ընկենոյր յաթոռոյն զՏէր Թէոդորոսն եւ առեալ ի նմանէ զքօղն եւ զգաւազանն եւ զսուրբ Նշանն Տէր Պետրոսի՝ եւ արար միահեծան զհայրապետութիւնն իւր, եւ անտի եկն ի քաղաքն Ուռհա։ Եւ արդ այս ոչ է մեղադրելի գնալ հայրապետին առ այլազգի թագաւոր եւ առնել խաղաղութիւն սրբոյ Եկեղեցւոյ. զի յաղագս խաղաղութեան գնաց սուրբն Բարսեղ առ անօրէնն Յուլիանոս թագաւորն, եւ սուրբն Ներսէս առ ուրացողն Վաղէս թագաւորն Յունաց, եւ սուրբն Մարութա առ Յազկերտ արքայն, եւ վարդապետն Նանան առ թագաւորն Քաղդէացւոց, եւ Քրիստոս եկեալ առ հրէական ազգն։ Իսկ յորժամ եկն Տէր Բարսեղ յՈւռհա, փոխեալ էր թուականութիւնն Հայոց -ՇԽ. եւ գնացեալ Տէր Բարսեղ հասանէր մինչեւ ի մեծն Կեսարիա Գամրաց եւ դառնայր յԱնտիոք, եւ լինէր ուրախութիւն մեծ ամենայն աշխարհի՝ որք տեսանէին զնա. եւ գայր դարձեալ յՈւռհա։
       Յայսմ ամի շարժ եղեւ ընդ ամենայն երկիր յամսեանն սեպտեմբերի, եւ սաստկապէս երերելով դողայր ամենայն արարածք հանդերձ ամենայն արարածօքս՝ որ ի ներքոյ երկնից. եւ լինէր կործանումն մեծ ի քաղաքն Անտիոք՝ եւ բազում աշտարակք հիմն ի վեր տապալեցան, եւ անկաւ մեծ մասն պարսպին Անտիոքայ, եւ բազում արք եւ կանայք մեռան ի ներքոյ բնակութեան իւրեանց։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՇԽԱ անկաւ մահ սաստիկ ընդ ամենայն արարածս, որ եւ ի բազմութենէ մեռելոցն ոչ կարէին ժամանել քահանայքն թաղել զմեռեալսն. եւ առհասարակ յամենայն տունս ձայն լալոյ եւ ողբումն արտասուաց ելանէր. եւ այնչափ սաստկացաւ մահն, որ բազումք ի յահէ մահուն երերալով դողային առաւել քան զմեռեալսն, եւ անթիւ կոտորած եղեւ աշխարհի ի մեռեալ անձանցն։
       Յայսմ ամի Վարագայ սուրբ Նշանն եւ պատկեր սրբոյ Աստուածածնին բերաւ ի քաղաքն Ուռհա, եւ եղեւ ուրախութիւն մեծ տանն Աբգարու. եւ դղրդեալ միահամուռ ամենայն քաղաքն՝ ելեալք մեծաւ ուրախութեամբ ընդ յառաջ նորա՝ եւ ածին զնա ի քաղաքն մեծաւ հանդիսիւք։ Յայնժամ իշխան աշխարհին Ուռհայոյ արար պատեհութիւն՝ որք եկին զհետ սրբոյ եպիսկոպոսին Տէր Պօղոսին եւ այլոց հարանցն. եւ եդեալ զսուրբ Նշանն ի յեկեղեցին հանդերձ փառաւորութեամբ. եւ զկնի ամաց ինչ յափշտակեաց եւ խլեաց ի նոցանէ զսուրբսն անիրաւաբար։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արար Պուզանն զամենայն զօրսն Պարսից եւ առեալ զհետ իւր զմեծ ամիրայքն եւ զտէրն Անտիոքայ եւ զՀալպայ՝ զԱղսիանն եւ զԱղսնգոյրն, եւ անթիւ զօրականօք խաղայր գնայր յաշխարհն Հոռոմոց. եւ իջեալ ի վերայ հռչակաւոր քաղաքին, որ կոչի Նիկիա, եւ սնոտի խորհրդովք խելագարեալ խորհէր անցանել առնուլ զքաղաքն Կոստանդնուպօլիս, զայն՝ որ վերին պահպանութեամբ ամրացեալ կայ, եւ մոլորական բնութեամբ միտ եդեալ առնուլ զանըմբռնելի քաղաքն. եւ կացեալ անդ զաւուրս ինչ, եւ ոչ կայր կարողութիւն առնել ինչ։
       Եւ յայսմ ամի մեռանէր մեծն եւ աշխարհակալ սուլտանն Մելեք-շահն, որ էր հայր եւ ծնող ամենայն տիեզերաց, այր բարի եւ ողորմած եւ քաղցր ի վերայ ամենայն աշխարհի. սա մեռանէր ի քաղաքն Բաղդատ դաւով նենգութեամբ ի կնոջէ իւրմէ՝ որ էր դուստր սուլտանին Սմրղնդոյ. սորա դեղ մահու արբուցեալ բարի անձին եւ լուծանէր զամենամեծ թագաւորն ի կենաց, եւ եղեւ սուգ մեծ եւ սաստիկ ի վերայ ամենայն տիեզերաց։ Եւ լուեալ Պուզանն զմահ սուլտանին՝ դարձաւ ի քաղաքն Ուռհա, եւ զԱղսիանն գնաց յԱնտիոք, եւ Աղսնգոյրն գնաց ի Հալապ քաղաք։ Եւ էր Տէր Բարսեղ ի քաղաքն Ուռհա. եւ իբրեւ զփախստական անկանէր ի քաղաքն Անի՝ եւ նստաւ յաթոռ իւր։
       Եւ ահա յայսմ աւուր եղեւ սաստիկ կոտորած եւ արիւնհեղութիւն ի տանն Հայոց, քանզի յարձակումն արարին զօրքն Թուրքաց եւ բազմաց խաւար ածին. մեռաւ սուլտանն, եւ ազգն Թուրքաց զբազումս գերեցին. եւ տարան զսուլտանն եւ թաղեցին ի Մարանդ քաղաքի մօտ ի գերեզման հօրն իւրոյ Աբասլանայ. եւ մնաց իւր երկու որդի՝ աւագն կոչեցաւ Պարկիարուխ, որ էր ծնեալ ի դստերէն Ակութին մեծ ամիրային՝ որ էր ազգական Աբասլանայ, իսկ միւս որդւոյն կոչէին Սափար, որ էր ի դստերէն Սմրղնդոյ սուլտանին, որ նստէր յՕզկան քաղաքի եւ Խզնէ։ Եւ դնեն զաւագ որդին զՊարկիարուխն յաթոռ հօր իւրոյ Մելեք-շահին եւ կացուցանեն զնա սուլտան ամենայն Պարսից, եւ զամիր Իսմայիլն զորդին Ակութին զքեռին իւր դնեն իւր երեսաց փոխան ի վերայ ամենայն աշխարհին Պարսից, զի էր այր բարի եւ յոյժ ողորմած եւ շինող աշխարհի . այս Իսմայիլս տիրեալ էր իբրեւ զթագաւոր ի վերայ ամենայն աշխարհին Հայոց, եւ սա արար զսկիզբն շինման ամենայն աշխարհին Հայոց եւ զամենայն վանորայսն ազատ պահէր ի չարեացն Պարսից։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԽԲ մեռանէր Տէր Պօղոսն, այն՝ որ Փիլառտոսն նստոյց յաթոռ կաթուղիկոսութեանն Հայոց ի Մարաշ քաղաքի. սա եկեալ զկնի սրբոյ Նշանին Քրիստոսի՝ եւ մեռանէր յայսմ ամի յՈւռհա քաղաքի՝ եւ թաղեցաւ մեծաւ հանդիսիւ ի դուռն սուրբ եկեղեցւոյն մերձ ի գերեզման վարդապետին։
       Դարձեալ յայսմ ամի մեռանէր վարդապետն Հայոց Գէորգ՝ որ կոչեցաւ Ուռճեցի, որ էր լուսաւորիչ տանս Հայոց եւ աղբիւր մշտնջենաբուղխ վտակաց եւ լեզու հրեղէն հրովն ներկեալ. սա ուսմամբ եւ աստուածային շնորհօքն էր հաւասարեալ գիտութեամբն իւրով առաջին աստուածախօս սուրբ վարդապետացն Յունաց՝ Գրիգորի Աստուածաբանի ասեմ եւ Յովհաննու Ոսկեբերանի, Բարսղի եւ այլ նմանեաց նոցա. սա սքանչելի վարուք կատարեաց զընթացս իւր, եւ էր ամաց հարիւրից, եւ թաղեցաւ ի մեծ անապատն Կարմնջաձոր, մօտ ի գերեզմանն Սամուէլի վարդապետին եւ Խաչկայ՝ որ էր երաժիշտ ի վերայ ձայնաւոր եղանակաց. եւ եղեւ սուգ ի վերայ ամենայն երկիւղածացն Աստուծոյ, զի զրկեալ եղեն յայնպիսի լուսաւոր վարդապետէն։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արար սուլտանն Տմշգայ՝ որ ասի Դդուշ՝ որդի Աբասլանայ եւ եղբայր Մելեք-շահին. եւ սա բազում զօրօք կամեցաւ ելանել ի յաշխարհն Պարսից ի յառնուլ զաթոռ թագաւորութեանն եղբօր իւրոյ Մելեք-շահին՝ եւ եկեալ յԱնտիոք քաղաք. եւ ելեալ ամիրայն յերկրպագութիւն սուլտանին. եւ անտի գայր անցանէր ի Հալպ, եւ ամիրայն Աղսնգոյրն ելանէր յերկրպագութիւն նմա, եւ անթիւ զօրօք խաղայր եւ երթայր յաշխարհ Պարսից։
       Յայսմ ամի եղեւ ժողով բազմութեամբ տանն Արապկաց անթիւ զօրաց իբրեւ չորս հարիւր հազարաց, եւ ամենայն Բաբելոն գային ի Մօսլ գաւառ. եւ էր թագաւոր զօրաց Արապկացն Աբրէհիմն՝ որդին Կուրիշայ եւ եղբայրն Շէրէֆն-տօլայ։ Յայնժամ սուլտանն Դդուշն հասանէր ի քաղաքն, որ կոչի Նսեպի, եւ մեծաւ պատերազմաւ էառ զքաղաքն Մծբին, որ է Նսեպին, եւ արար աւար զամենայն քաղաքն։ Իսկ զօրքն Հայոց, որ էին զհետ սուլտանին, արարին կոտորածս զՏաճիկն իբրեւ բիւր մի։ Եւ բանակն Արապկաց գայր խաղայր հասանէր ի սահմանն Մծբնայ եւ իջեալ ի տեղին, որ կոչի Հերմէզ. եւ յայնժամ առաքեաց սուլտանն յՈւռհա եւ մեծաւ երդմամբ բերեալ առ ինքն զամիրայ զՊուզանն բազում զօրօք, եւ յարուցեալ գնաց ի պատերազմ ի վերայ թագաւորին Տաճկաց։ Եւ հանդիպեալ միմեանց երկուց թագաւորացն ի դաշտին Մծբնայ՝ եւ արարին բազում կոտորածս. եւ սաստիկ պատերազմաւ դարձոյց սուլտանն զզօրսն Արապկաց եւ արար փախստականս. եւ սրով յարձակեցաւ զհետ նոցա եւ կալաւ զԱբրէհիմն զթագաւորն Արապկաց, որ նետով հարեալ էին զնա ի գլուխն եւ պատառեալ էին զպողովատ սաղաւարտն նոցա, եւ անցեալ էր նետին զթափ, ուր եւ մեռաւ իսկ. եւ արարին աւար զկանայս եւ զորդիսն նոցա եւ զհօտսն եւ զամենայն բազմութիւն երիվարացն նոցա։ Եւ մեծաւ յաղթութեամբ գնայր խաղալով սուլտանն Դդուշն յաշխարհն Պարսից . եւ թանձրացաւ բազմութիւն բանակի նորա եւ ելից զդաշտս եւ զբլուրս արեւելից։ Եւ լուեալ զայս ամենայն սուլտանն Պարսկաց Պարկիարուխն եղբօրորդին Դդուշին՝ եւ յարուցեալ բազում զօրօք գայր ի պատերազմ ընդդէմ հօրեղբօր իւրոյ՝ անթիւ բազմութեամբ։ Եւ լուեալ Դդուշն զգալն Պարկիարուխին՝ պատրաստեցաւ գնալ ընդդէմ նորա. յայնժամ Պուզանն եւ Խնկուրն իւրեանց զօրօքն ի գիշերի ապստամբեցին ի Դդուշէն եւ գնացին առ Պարկիարուխն։ Եւ լուեալ Դդուշն զնենգութիւն նոցա՝ ոչ համարձակեցաւ ելանել ի պատերազմ, այլ դարձաւ եւ գնաց յաշխարհն իւր եւ մտաւ ի քաղաքն իւր Դմիշկ. եւ գնաց ի Տրապօլիս եւ հաւանեցոյց զնա եւ զամենայն քաղաքսն ծովեզերաց՝ եւ կացեալ յայնմ աշխարհին զամիսս վեց։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԽԳ աջողեալ լինէր թագաւորութիւնն Պարկիարուխին. եւ կացուցանէր ի վերայ զօրացն Պարսից ասպարապետ զմեծագահ եւ զփառաւոր ամիրայն զԻսմայիլն՝ զորդի Ակութին՝ զեղբայր մօր իւրոյ, վասն զի սա տիրեալ էր ամենայն աշխարհին Հայոց։ Եւ էր սա յամենայն կողմանց քաղցր եւ ողորմած եւ բարի եւ խնամակալ եւ մարդասէր եւ խաղաղարար եւ շինող ամենայն աշխարհին Հայոց, զարդարիչ վանորէից եւ մխիթարիչ կրօնաւորաց, եւ ազատ պահէր զհաւատացեալսն յամենայն չարեացն Պարսից. եւ ամենայն ոք տիրեալ էր հայրենեաց իւրոց յաւուրս նորա, եւ ի ժամանակս նորա կայր ուրախութեամբ լցեալ ամենայն Հայքն։ Արդ զսա կացուցանէր Պարկիարուխն տէր դրուց աշխարհին, եւ ինքն նստէր յաթոռ թագաւորութեանն իւրոյ խաղաղութեամբ։ Եւ ահա գայր մեծ ամիրայն Իսմայիլն եւ բազում զօրօք ընդ աշխարհն Պարսից. եւ եղեն Պուզանն եւ Աղսնգոյրն զհետ նորա. եւ եկեալ ի տեղին՝ որ կոչի Ջաղցաձոր, յաշխարհն Պարսից՝ եւ Պուզանն եւ Աղսնգոյրն սկսան գործել մեծ ամիրային Իսմայիլի զնենգութիւն։ Եւ յաւուր միում ելեալ ի բանակէն երեքն եւ տարեալ զնա ի զատ ի զօրացն վասն զրուցու պատճառանաց՝ եւ յարձակեցան ի վերայ Իսմայիլին եւ ընկեցին զնա ի ձիոյն եւ ձգեցին լար ի պարանոցն նորա եւ խեղդեցին զբարի թագաւորն, եւ ինքեանք փախստականք լինէին ի սուլտանէն ի Պարկիարուխէն եւ գնացին յիւրաքանչիւր քաղաք՝ Պուզանն ի յՈւռհա եւ Աղսնգոյրն ի Հալպ։ Եւ լուեալ սուլտանն զմեծին Իսմայիլին զմահն՝ եւ սաստկապէս ապաշաւէր։
       Դարձեալ յայսմ ամի գայր խաղայր բազում զօրօք սուլտանն Դդուշն եւ անթիւ բազմութեամբ գայր ի վերայ Հալպայ. եւ Աղսնգոյրն եւ Պուզանն արարին ժողովս եւ գնացին ընդդէս սուլտանին ի պատերազմ. եւ յաղթեաց սուլտանն զօրացն Աղսնգուրին եւ Պուզանին՝ եւ արար զնոսա փախստական։ Եւ յայնմ աւուր սպանաւ Աղսնգոյրն եւ Պուզանն , եւ առաւ Հալպ, եւ զգլուխն մեծ ամիրային Պուզանի ի ձող ցցեալ բերէին ի յՈւռհա. եւ առաւ քաղաքն Ուռհա, եւ տիրեաց Դդուշն ամենայն գաւառաց նոցա. եւ գայր սուլտանն յՈւռհա եւ կացուցանէր քաղաքապետս զիշխանն Հոռոմոց՝ զԹորոս որ ասէին Հեթմայ որդի. եւ ինքն սուլտանն գնաց ի Պարսիկս առ ի պատերազմել ընդ Պարկիարուխն։ Եւ զօրապետ զօրացն Դդուշին, որ ասի Աղուսիան՝ տէրն Անտիոքայ, բազում զօրօք իջաւ ի վերայ անուանի բերդին, որ կոչի Զարինակ, ի յաշխարհին Հայոց, եւ մեծաւ պատերազմաւ էառ զնա, եւ արար անթիւ կոտորածս քրիստոնէից։ Եւ յայսմ ժամու հասանէր թուղթ առ սուլտանն ի կնոջէ եղբօր իւրոյ, զի գնասցէ շուտով, զի արասցէ զնա իւր այր. եւ ի լսել զայս սուլտանին՝ հասանէր ի Պարսիկս եւ իջեալ ի դաշտն Ասպահանայ, եւ Պարկիարուխն աղաչանս առաքէր առ Դդուշն. «Տուր, ասէ, ինձ զքաղաքն Ասպահան, եւ ամենայն արարածք քեզ եղիցի »։ Եւ նա ոչ լսէր աղաչանաց նորա. յայնժամ յարձակեցան երկոքեանն ընդ միմեանս ի պատերազմ անթիւ եւ անհամար բազմութեամբ երկոցունց կողմանցն. եւ եղեւ յորժամ հանին յերեւան զնշանակն Մելեք-շահին՝ եւ տեսին զօր Պարսից, յայնժամ մեծ մասն զօրացն անցանէին ի Պարկիարուխին դեհն, եւ եղեւ սաստիկ կոտորած։ Իսկ անօրէն Աղուսիանն բազում զօրօք ի քմին կայր՝ եւ առանց պատերազմի փախեաւ. եւ տեսեալ զայս ամենայն զօրքն Դդուշին՝ փախեան առհասարակ։ Եւ էր օրն այն օր մեծ ի վերայ զօրացն Պարսից, վասն զի բիւրք եւ հազարք ի փախուստ լինէին ընդ ամենայն երեսս երկրի. եւ յայնժամ ի մէջ առեալ զԴդուշն՝ խոցեցին զձին նորա եւ ընկեցին զնա յերկիր. եւ կայր նստեալ ի մէջ զօրացն. եւ ոչ ոք իշխէր մերձենալ ի նա, վասն զի այր թագաւոր էր եւ էր եղբայր Մելեք-շահին։ Յայնժամ ամիրայ ոմն ի զօրաց Պարկիարուխին եկեալ սրով հատանէր զգլուխ նորա. եւ տարեալ թաղեցին զնա առ գերեզման հօր իւրոյ։ Յայնժամ Ռատուան որդի Դդուշին եւ Աղուսիանն եւ այլ ամենայն փախստականքն գային ի քաղաքն Ուռհա։ Եւ Թորոս կուրապաղատն, որ էր ի քաղաքն Ուռհա, էր այր ճարտարասան եւ հնարաւոր յոյժ, արար ընդունելութիւն նոցա՝ եւ կամէր ձեռբակալս առնել զնոսա, զի առցէ զկլայն քաղաքին Ուռհայոյ. եւ ոչ համարեցան այլ իշխանքն պատեհ, գնացին խաղաղութեամբ ի քաղաքս իւրեանց։ Յայնժամ Թորոս կուրապաղատն բազում հնարիւք ջանայր տիրանալ քաղաքին եւ փրկել զհաւատացեալսն յայլազգեաց. եւ ընդ կլայէն սկիզբն արար շինել պարիսպս եւ զմէկ մասն քաղաքին ամրացոյց պարսպովն, վասն զի կլայն պարսպից ի դուրս էր. եւ կային ի նմա Թուրք պահապանք, կային ի նմա եւ գունդ մի ի Հայոց զօրացն, զորս կարգեալ էր զնոսա Դդուշն։ Յայնժամ տեսեալ ասպասալարն, որ կայր ի Մանիկայ կլայն, եթէ կուրապաղատն ամրացոյց զքաղաքն եւ կտրեաց զկլայն ի զատ քաղաքէն, գրեաց թուղթ եւ ազդ արար ամիրայն մօտաւոր ամիրայացն՝ զոր արարն Թորոս կուրապաղատն, եւ ասաց թէ՝ ի ծովու դրանէն մինչեւ ի սուրբ Թորոսն պարսպեաց զքաղաքն եւ կանգնեաց բուրգս քսան եւ հինգ եւ էառ զներքին կլայն՝ եւ տիրեաց ամենայն քաղաքին Ուռհայոյ։
       Իսկ ի թուականութեանն Հայոց ի յամի -ՇԽԴ արար ժողով հեծելոց Սուգման որդի Արդուխին եւ ամիրայն Սամուսատայ Պալտուխն որդի Ամիրխազէ՝ եւ յաւուրս հնձոցն գան ի վերայ Ուռհայոյ։ Եւ Թորոս կուրապաղատն տէրն Ուռհայոյ եղեւ լցեալ ամենայն իմաստութեամբ. եւ յամենայն կողմանց սկսաւ ամրացուցանել զքաղաքն. եւ կանգնեցին բաբանս եւ փիլիկպանս՝ եւ յանխնայ ծեծէին զպարիսպ քաղաքին. եւ Թուրքն կացեալ աւուրս բազում անդադար պատերազմաւ՝ եւ ոչինչ կարաց առնել քաղաքին. եւ կացեալ զաւուրս վաթսուն եւ հինգ եւ պատառեցին զպարիսպ քաղաքին յերկու տեղի եւ մտեալ պատերազմէին ի քաղաքն. եւ այնու ոչ կարացին յաղթել քաղաքին։ Եւ ի նոյն աւուրսն գայր սուլտանն Հալպայ, որ ասի Ռասուան՝ որդին Դդուշին, եւ Աղուսիանն տէրն Անտիոքայ քառասուն հազարով իջանէր ի վերայ Ուռհայոյ։ Յայնժամ Սուգմանն եւ Պալտուխն փախեան ի սուլտանէն. եւ քաղաքացեացն տեսեալ զզօրսն՝ զարհուրեցան յոյժ։ Իսկ կուրապաղատն Թորոս առիւծաբար քաջալերէր զամենայն քաղաքն Ուռհայոյ եւ անթիւ գանձս տայր ի պէտս քաղաքին. եւ զաւուրս բազումս արարին սաստիկ պատերազմս ի վերայ քաղաքին, եւ օգնութեամբն Աստուծոյ ոչինչ կարացին առնել, քանզի ամենայն քաղաքացիքն սիրտս առիւծու առին եւ կացին ընդդէմ այլազգեացն. եւ ի վերայ սաստիկ պատերազմացն անճարեալ զօրք այլազգեաց՝ գնացին ամօթով։ Եւ յայնժամ ոմն ի զօրաց սուլտանին, որում անուն ասէին Մխիթար, եւ էր այր քրիստոնեայ, խորհուրդ արարեալ ընդ արսն իւր, զի տացէ զկլայն ի Թորոս կուրապաղատն։ Եւ յայնժամ Մխիթար պատրիկն երեսուն արամբ ի գիշերի արար հնարս եւ տայր զաւագ կլայն Մանիակայ ի ձեռս Թորոսի կուրապաղատին. եւ եղեւ խաղաղութիւն քաղաքին Ուռհայոյ։ Յայնժամ զօրս առաքեաց Թորոս ի բերդն Ուռհայոյ՝ որ կոչի Թրսիճ , զի արասցէ զերկիրն իւր հնազանդ. եւ հասեալ Պալտուխ ամիրայն Սամուսատայ, եւ ամենայն զօրք գաւառին ընդ նմա, եւ արարին պատերազմ ի սահմանս բերդին Թրսիճայ, եւ եղեն փախստական զօրքն Ուռհայոյ. եւ հասեալ նոցա ի գիւղն, որ կոչի Անդռանոսի՝ եւ կոտորեցին անդ արս հարիւր եւ յիսուն, եւ զայլսն արարին ձերբակալս։
       Յայսմ ամի բերաւ Ալփիրակ սուլտանն յՈւռհա հրամանաւ Թորոսի, որ էր յազգէ Դդլմշոյ, եւ տայր Թորոս զՈւռհա ի ձեռս նորա, վասն զի առցէ վրէժս ի թշնամեաց իւրոց։ Իսկ Ալփիրակ խորհեցաւ սպանանել զնա եւ առնել ալափ զամենայն քաղաքն. եւ գիտացեալ կուրապաղատն Թորոս զայս ամենայն զնենգութիւնս, արբուցանէր նմա դեղ մահու եւ շուտով առաքեաց զնա ի բաղանիսն, եւ նոյն ժամայն սատակեալ եղեւ. եւ լուեալ զայս ամենայն զօրքն նորա՝ փախեան։ Եւ դարձեալ կուրապաղատն Թորոս տիրանայր Ուռհայոյ։ Եւ եղեւ իշխանութիւն Ալփիրակայ, զոր եկաց ի յՈւռհա՝ զաւուրս երեսուն եւ երեք։
       Յայսմ ամի մեռաւ մեծ երաժիշտն եւ սիւնն սրբոյ Եկեղեցւոյ Տէր Թէոդորոս կաթուղիկոսն Հայոց եւ թաղեցաւ ի Հոնին՝ մօտ ի Տէր Սարգիսն։
       Դարձեալ ի թուականութեանն Հայոց -ՇԽԵ զօրաժողով արար սուլտանն արեւմտից, որ ասի Խլիճ - Ասլան, որդի Սուլիմանայ՝ որդւոյ Դդլմշոյ, եւ գայր անթիւ բազմութեամբ ի վերայ Մելտենւոյ քաղաքին. եւ ելից զամենայն դաշտսն եւ յարուցանէր սաստիկ պատերազմ ի վերայ քաղաքին Մելտենւոյ եւ եդեալ բաբանս՝ նեղէր զքաղաքն։ Իսկ իշխան քաղաքին, որ ասէին Խօրիլ, որ էր աներ Թորոսին՝ կուրապաղատին Ուռհայոյ, սա ամենայն քաջութեամբ կացեալ ընդդէմ սուլտանին՝ եւ յամենայն կողմանց ամրացուցանէր զքաղաքն։ Եւ կացեալ անդ սուլտանն զաւուրս բազումս՝ ոչինչ կարաց առնել, դարձաւ ամօթով եւ գնաց յաշխարհն իւր։
       Յայսմ ժամանակի կատարեցաւ մարգարէութիւն սրբոյն Ներսեսի Հայոց կաթուղիկոսին, զորս վասն Հռոմայեցւոց ելիցն խօսեցաւ ընդ նախարարս եւ ընդ իշխանս Հայոց. եւ զոր նա յառաջ խօսեցաւ, ահա յայսմ ժամանակիս տեսաք աչօք մերովք, զայն որ ի ժամ մահուան մարգարէացաւ սուրբ եւ սքանչելի այրն Աստուծոյ Մեծն Ներսէս. եւ այս էր մարգարէութիւն սրբոյն Դանիէլի՝ զոր տեսանէր ի Բաբելոն զկերպարանս զայլակերպ գազանին, եւ յայտնապէս տեսեալ եւ ցուցեալ էր ասելով զուտելն եւ զմանտրելն եւ զառ ոտս հարկանել զմնացեալսն։
       Իսկ ի ժամանակիս եղեւ ելն Հռոմայեցւոց, եւ բացաւ դուռն Լատինացւոց ազգին, վասն զի սոքօք կամեցաւ Տէր պատերազմել ընդ տունն Պարսից։ Եւ դարձեալ եղեւՏէր ի բարկութենէ իւրմէ , ըստ բանի Դաւթի մարգարէին, ըստ այնմ զոր ասաց՝ եթէ «Զարթիր, ընդէ՞ր ննջես, Տէր, արի եւ մի՛ մերժեր զմեզ իսպառ ». եւ թէ՝ «Զարթեաւ որպէս ի քնոյ Տէր, որպէս հզօր, զի թափէ զգինի. եհար յետս զթշնամիս եւ նախատինս յաւիտենից արար զնոսա »։ Եւ ահա յայսմ ամի շարժեալ եղեւ ամենայն Իտալիա եւ Սպանիա մինչեւ յԱփրիկէ եւ խորին ազգն Փռանգաց՝ եւ գրոհեա անթիւ եւ ահագին բազմութեամբ եւ անհամար դասապետութեամբ, որպէս զմարախ՝ որ ոչ թուի , եւ կամ որպէս զաւազ ծովու՝ որ ոչ քննի մտաց, եւ ահաւոր մեծութեամբ եւ բարձրագահ իշխանութեամբ ելեալ գային իշխանք ազգին Փռանգաց. եւ իւրաքանչիւր զօրօքն գային յօգնութիւն քրիստոնէից եւ առ ի փրկել յայլազգեաց զսուրբ քաղաքն Երուսաղէմ եւ ազատել ի Տաճկաց զսուրբ Գերեզմանն աստուածընկալ, արք փառաւորք եւ թագաւորազունք, հաւատով եւ ամենայն աստուածպաշտութեամբ զարդարեալք եւ էին սնեալք ի գործս բարութեան. որոց էին անուանքն այսոքիկ. Կոնդոփրէ, այր հզօր, որ էր յազգէ թագաւորացն Հռոմայեցւոց, եւ նորին եղբայրն Պաղտինն. Այս Կոնդոփրէ էր, որ ունէր զթուրն եւ զթագն ի հետ իւր Վեսպիանոսի թագաւորին, որ կոտորեաց զԵրուսաղէմ. էր եւ մեծ կոմսն, որ ասէին Պեմունդ, եւ Տանգրի քուրորդի նորա, եւ կոմսն՝ որ ասի Զնճիլ, այր ահարկու եւ փառաւոր, եւ Ռոպերդն Նորմնդաց կոմսն, եւ միւս այլ Պաղտինն. գայր եւ յետոյ կոմսն՝ որ ասի Ճօսլին, այր հզօր եւ քաջ։ Արդ այսքան արք հզօրք եւ պատերազմողք գային սոքա ահագին բազմութեամբ, որպէս զաստեղս երկնից. գային եւ զհետ սոցա բազում եպիոկոպոսունք, քահանայք եւ սարկաւագունք՝ եւ մեծաւ աշխատութեամբ ճանապարհորդեալ ընդ հեռաձիգ աշխարհն Հռոմայեցւոց եւ չարաչար նեղութեամբ անցանէին ընդ աշխարհն Ունգռաց ընդ նեղ եւ ընդ դժուար կապանս լերանց նոցա՝ եւ ժամանեալ հասանէին ի սահմանս Բուլղարաց, որ էր ընդ իշխանութեամբ Ալէքսին Յունաց թագաւորին, եւ այսպիսի ճանապարհորդութեամբ հասանէին ի մեծն Կոստանդնուպօլիս։
       Եւ լուեալ զգալն նոցա թագաւորն Ալէքսն՝ առաքէր զօրս ընդդէմ նոցա ի պատերազմ. եւ եղեւ ահագին կոտորած յերկոցունց կողմանցն. եւ արար փախստական Փռանգն զզօրսն Յունաց. եւ յայնմ աււոր եղեւ բազում արեանց հեղումն։ Եւ այսպիս օրինակաւ ընդ որ անցանէին՝ գային ամենայն աշխարհք ի վերայ նոցա պատերազմ եւ նեղէին զնոսա բազում չարչարանօք։ Եւ լուեալ զայս ամենայն թագաւորն Ալէքսն, վերացոյց զսուրն եւ ոչ ետ այլ պատերազմ ընդ նոսա։ Եւ ամենայն բանակն առհասարակ եկեալ իջաւ ի դուռն Կոստանդնուպօլսի եւ խնդրէին անցանել ընդ ծովն Ովկիանոս. եւ թագաւորն Ալէքս արար սէր եւ միաբանութիւն ընդ ամենայն իշխանսն Փռանգաց եւ տարաւ զնոսա ի սուրբն Սոփի եւ ետ նոցա բազում տուրս ոսկւոյ եւ արծաթոյ. եւ նոքա երդուան նմա, զի ամենայն գաւառսն, որ յառաջ լեալ էր Հոռոմոց, թափեն ի Պարսից եւ տան զայն թագաւորին Ալէքսին, եւ աշխարհն Պարսից եւ Արապկաց եղիցին ազգին Փռանգաց. եւ այսպիսի դաւանութեամբս խաչով եւ աւետարանով կապեցին զերդումնն անլուծանելի կապանօք։ Եւ առեալ զօրս եւ իշխանս ի թագաւորէն՝ եւ նաւէին ընդ մեծն յՈվկիանոս եւ հասեալ բազմութեամբ բանակաւն ի քաղաքն, որ կոչի Նիկիա, մօտ ի ծովն յՈվկիանէ։
       Եւ ամենայն զօրքն Պարսից ժողովեցան ի վերայ զօրացն Փռանգաց, որ բանակեալ էին ի սահմանս յայն, եւ արարին պատերազմ ընդ զօրսն Փռանգաց. եւ յայնժամ զօրք Փռանգաց յաղթեցին զօրացն Պարսից եւ արարին զնոսա փախստականս եւ յարձակեցան սրով զհետ նոցա՝ եւ արեամբ լցին զերկիրն. եւ պատերազմեալ ի վերայ քաղաքին Նիկիա՝ եւ սրով առին զքաղաքն եւ կոտորեցին զամենայն անհաւատսն։ Եւ յայնժամ գնացին ճիչկան առ սուլտանն Խլիճ-Ասլան, յորժամ պատերազմէր ի վերայ քաղաքին Մելտենւոյ, եւ զայս ամենայն ազգ արարին նմա։ Եւ նորա արարեալ ժողովս անթիւ բազմութեամբ եւ գայր ի վերայ Փռանգ զօրացն ի գաւառին Նիկիա. եւ արարին սաստիկ պատերազմ յերկոցունց կողմանցն եւ յանխնայ քաջապէս յարձակեցան ի վերայ միմեանց եւ գազանաբար բախէին զճակատ պատերազմացն. եւ ի փայլատակմանէ սաղաւարտացն եւ ի շաչել զրեհացն եւ ի ճայթմանէ աղեղանցն եղեն գումարեալք ամենայն բազմութիւնք զօրացն այլազգեացն, վասն զի սաստկութենէ ձայնիցն դողայր երկիրն եւ ի շաչել նետիցն՝ երիվարքն սարսէին. իսկ որ արիականքն եւ որ ընտիրքն էին, քաջքն ընդ քաջքն ելանէին՝ եւ որպէս զկորիւնս առիւծուց յանխնայ կոփէին զմիմեանս։ Եւ էր օրն այն օր մեծ եւ ահագին յառաջին պատերազմին, վասն զի վաթսուն բիւրով պատերազմէր սուլտանն ընդ ազգն Փռանգաց. եւ ի վերայ այսքան պատերազմաց յաղթեաց զօրքն Փռանգաց զօրացն Պարսից՝ եւ արարին զնոսա փախստականս ահագին եւ սաստիկ կոտորածով, որ եւ ծածկեալ եղեւ դաշտն դիակամբք մեռելօք, եւ առին բիւրս բիւրուց աւաւր եւ գերութիւն. եւ թիւ ոչ գոյր ոսկւոյ եւ արծաթոյ, զոր առին ի Պարսից։ Եւ զկնի երից աւուրց դարձեալ սուլտանն արար երկրորդ ժողով եւ ահագին բազմութեամբ գայր ի վերայ Փռանգ զօրացն. եւ արարին պատերազմ ահաւոր եւ սաստիկ քան զառաջինն. եւ զօրքն Փռանգաց զնոյն բարկութիւն արկանէին ի վերայ զօրացն Պարսից, եւ սաստիկ կոտորածով եւ գերութեամբ եհան զնոսա յայնմ աշխարհէն. եւ ետուն զօրքն Փռանգաց զՆիկիա ի ձեռս Հոռոմոց թագաւոր Ալէքսին։
       Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց -ՇԽԶ եւ ի յաւուրս հայրապետացն Հայոց Տէր Վահրամայ եւ Տէր Բարսղի, եւ ի թագաւորութեան Յունաց Ալէքսին Հոռոմոց արքային, շարժեալ եղեւ բանակն Հռոմայեցւոց եւ անհամար բազմութեամբ իբրեւ զբիւրս յիսուն։ Զայս թղթով ազդ արարեալ իշխանին Ուռհայոյ Թորոսի եւ մեծ իշխանին Հայոց Կոստանդին որդին Ռուբենայ, որ ունէր զՏօրոս լեառն ի յաշխարհին Կոպիտառայի ի Մարապա, որ եւ բազում գաւառաց տիրեալ էր, եւ ի զօրացն Գագկայ էր։ Եւ զօրքն Փռանգաց մեծութեամբ բազմութեամբ ճանապարհ արարեալ ընդ աշխարհն Բիւթանացւոց եւ ընդարձակ բանակաւ անցանէր ընդ սահմանս Գամրաց՝ եւ հասանէին ի դժուար վայրս լերանց Տօրոսի. եւ խաղացեալ էանց բազմութիւն բանակին եւ ընդ նեղ կապանս նորա գնալով ընդ Կիլիկիա. եւ էանց ընդ Տրովադա, որ է Անաւարզա, եւ հասանէր ի քաղաքն Անտիոք։ Աւ ահագին զօրութեամբ բանակեալ ի վերայ նորա՝ եւ լցեալ զլայնատարած դաշտն նորա եւ արգելեաց ի քաղաքն զզօրապետն Պարսից հանդերձ զօրօքն իւրովք՝ զԱղուսիանն եւ սաստիկ պատերազմաւ պաշարեաց զքաղաքն զամիսս տասն։ Եւ լուեալ զայս ամենայն շրջակայ աշխարհն Պարսից՝ եւ մեծաւ հանդիսիւք գային պատերազմաւ ի վերայ Փռանգ զօրացն. իսկ նոքա ամօթով դարձուցանէին զամենայն թշնամիսն իւրեանց։ Եւ յայսմ աւուրքս եղեւ ժողով այլազգեացն. Դմիշգ եւ ամենայն Ափրիկեցիքն հանդերձ ամենայն ծովեզերօքն յԵրուսաղէմ եւ յամենայն սահմանակիցք Մսրայ, Հալպ եւ Հէմս, մինչեւ ի մեծ գետն Եփրատ՝ եւ խաղային անթիւ եւ անհամար բազմութեամբ ի վերայ զօրացն Փռանգին։ Եւ յորժամ լուան զգալն այլազգեացն, վառեցին զզօրս իւրեանց եւ ելան ընդդէմ նոցա։ Եւ Պեմունդն էր այր քաջ եւ պատերազմող, եւ Զնճիլն. եւ իբրեւ զառիւծ յարձակեցան տասն հազարով ի վերայ տասն բիւրուց ի սահմանս Անտիոքայ եւ ահագին յաղթութեամբ դարձուցին ի փախուստ եւ արարին սաստիկ կոտորածս զզօրսն Պարսից։
       Դարձեալ ամիրայն Սուքման որդիա Արդուխին , այր քաջ եւ պատերազմող, եւ տէրն Դմշկայ, որք էին ամիրայք մեծամեծք եւ փառաւորք, արարին ժողովս Թուրք զօրացն Մուսլ եւ ամենայն աշխարհն Բաբելացւոցն իբրեւ բիւրս երիս՝ եւ գային ի վերայ Փռանգ բանակին։ Յայնժամ մեծ տուկն Կոնդոփրէ եւթն հազարով գնացին ընդդէմ այլազգեացն ի սահմանս Հալպայ եւ արարին սաստիկ պատերազմ։ Իսկ ամիրայն Դմշկայ, որ ասի Տուղտիկին, ի դիմի հարաւ Կոնդոփրէի առն քաջի եւ թռոյց զնա ի ձիոյն, բայց զգեստն երկաթեղէն ոչ կարաց պատառել, եւ գնաց անվնաս։ Եւ յայնժամ զզօրսն այլազգեացն դարձուցին ի փախուստ եւ զհետ մտեալ զօրացն Փռանգաց եւ սուր ի գործ արկեալ՝ արարին զայլազգիսն փախստականս եւ դարձաւ մեծաւ յաղթութեամբ ի բանակն իւրեանց։ Իսկ ի բազմութենէ զօրացն վտանգ հասանէր զօրացն ի հացէ եւ նեղէին ի կերակրոց, եւ յայնժամ իշխանքն, որ կային բնակեալ ի Տօրոս լեառն, Կոստանդին որդին Ռուբինայ, եւ երկրորդ իշխանն Բազունի, եւ երրորդ իշխանն Օշինն, սոքա զամենայն կարիս կերակրոյ առաքէին առ զօրապետն Փռանգաց. նոյնպէս եւ վանորայքն Սեւ լերինն կերակրօք օգնէին նոցա, եւ ամենայն ազգք հաւատացելոցն բարեկամութիւն ցուցանէին առ նոսա։ Եւ յայնժամ առ ի չգոյէ կերակրոյ՝ մահ եւ ցաւ անկաւ ի բանակն Փռանգաց, որ ի հինգ մասէն մի մասն պակասեալ լինէր եւ այլն ամենայն կային մեծաւ պանդխտութեամբ. բայց ողորմութիւնն Աստուծոյ ոչ ի բացեայ թողոյր զնոսա, այլ հովուէր հայրախնամ սիրով որպէս զբանակն որդւոցն Իսրայէլի յանապատին։
       Յայսմ ամի ելանէր աստղ մի գիսաւոր յարեւմուտս կոյս ի յարեգի ամիս, եւ ագին նորա նուազ ցուցանէր զլոյսն իւր. եւ կացեալ նորա զաւուրս տասն եւ հինգ՝ եւ լինէր աներեւոյթ տեսողացն։
       Յայսմ ամի լինէր նշան ահաւոր եւ զարմանալի յերկինս ի կողմն հիւսիսոյ, որ ոչ ոք ետես այնպիսի սքանչելի նշան. ի յամսեանն մարերի բորբոքեցաւ երեսք երկնից ի բոց հրոյ եւ կարմրացաւ սաստկապէս ի պարզոյ եւ բլուր բլուր կապեցաւ երկինքն եւ բորբոքեալ լինէր ի գոյնս. եւ սահեալ ելանէր դիմօք յարեւելս եւ դիզացեալ եղեւ մասն մասն եւ ծածկեաց զմեծ մասն երկնից, եւ գունովն յոյժ կարմիր եւ զարմանալի, եւ հասանէր ի կամարն երկնից։ Եւ ծանուցեալ զայս իմաստնոց եւ հանճարեղացն՝ եւ ասէին, թէ այս նշան է արեան հեղութեան. որ եւ եղեւ այնպիսի չար կոտորածք եւ արհաւիրք, զոր զսակաւն գրեցաք յայս մատենագրութիւնս։
       Եւ եղեւ այս ինչ ի թուականութեանս Հայոց ՇԽԷ եկեալ կոմս մի անուն Պաղտին եւ հարիւր ձիաւորով էառ զքաղաքն, որ կոչի Թլպաշար։ Եւ լուեալ զայս իշխանն Հոռոմոց Թորոս, որ էր ի քաղաքն Ուռհա, եւ լցեալ եղեւ մեծաւ ուրախութեամբ եւ առաքեաց առ կոմսն Փռանգաց ի Թլպաշար եւ կոչէր զնա առ ինքն յօգնութիւն իւր ընդդէմ թշնամեաց իւրոց՝ վասն նեղութեանցն, որ ունէր ի մօտաւոր ամիրայացն։ Եւ եկեալ կոմսն Պաղտին ի յՈւռհա վաթսուն ձիաւորով, եւ ելին բազմութիւն քաղաքին ընդդէմ նորա եւ մեծաւ ուրախութեամբ արկանէին զնա ի քաղաքն, եւ եղեւ ուրախութիւն ամենայն հաւատացելոց. եւ արար կուրապաղատն Թորոս բազում սէր եւ տուրս կոմսին եւ հաստատեաց միաբանութիւն ընդ նմա։ Եւ եկեալ իշխանն Հայոց ի Կառկռայ, որ ասի Կոստանդին, եւ զկնի սակաւ աւուրց հանէ զնոսա կուրապաղատն ի պատերազմ ի վերայ Սամուսատայ ի վերայ Պալտուխ ամիրային, եւ զօրք քաղաքին զհետ Փռանգին եւ ամենայն զօրք գաւառին հետեւակք. եւ գնացին ի Սամուսատ բազում զօրօք եւ արարին ալափ զդրուց շէնն, եւ Թուրքն ոչ համարձակեցաւ ելանել ի պատերազմ։ Յայնժամ միաբան յալափ մտեալ ամենայն զօրք քրիստոնէիցն. եւ տեսեալ զօրացն Թուրքաց՝ ելեալ երեք հարիւր ձիաւոր ի վերայ նոցա եւ յաղթեցին ամենայն զօրացն եւ արարին զՓռանգն փախստական եւ զամենայն գաւառացիքն. եւ ի Սամուսատայ մինչեւ ի Թիլն եղեւ սաստիկ կոտորած իբրեւ արս հազար։ Եւ Կոստանդին եւ կոմսն հասան ի քաղաքն յՈւռհա առ Թորոս կուրապաղատն, եւ այս եղեւ յերկրորդ շաբաթի աղուհացիցն։ Իսկ յորժամ եկն կոմս Պաղտինն ի յՈւռհա, յայնժամ յարեան արք նենգաւորք եւ չարախորհուրդք եւ արարին միաբանութիւն ընդ կոմսն , վասն զի սպանեցեն զԹորոս կուրապաղատն՝ զորս ոչ վայել էր գործոց երախտեաց նորա, վասն զի ի ձեռն հանճարեղ իմաստութեան նորա եւ արուեստաւոր հնարաւորութեան եւ բուռն զօրութեան եղեւ ազատեալ Ուռհա ի հարկատրութենէ եւ ի ծառայութենէ չար եւ դառնացեալ ազգին Տաճկաց։
       Իսկ յայսմ աւուրքս արք քառասունք եղեն միաբանեալք ի խորհուրդն Յուդայի եւ ի գիշերի գնացին առ կոմսն Պաղտին, այն՝ որ էր եղբայր Կոնդոփրէի կոմսին, եւ միաբանեցին զնա ի չար խորհուրդս իւրեանց եւ խոստացան տալ զՈւռհա ի ձեռս նորա, եւ նա հաւանեցաւ չար խորհրդոց նոցա. միաբանեցուցին զիշխանն Հայոց զԿոստանդին եւ ի հինգերորդումն շաբաթու աղուհացիցն շարժեցին զամենայն բազմութիւն քաղաքին ի վերայ կուրապաղատին Թորոսի. եւ յաւուր կիւրակէի արարին ալափ զամենայն տունն իշխանաց նորա եւ առին զվերին կլայն. եւ յաւուր երկուշաբաթին արարին ժողով ի ներքին կլային վերայ, ուր ինքն էր, եւ սաստկապէս պատերազմէին ի վերայ նորա. եւ նորա անճարեալ խնդրեաց երդումն ի նոցանէ, զի մի՛ մեղիցեն նմա, եւ նա տացէ զկլայն եւ զքաղաքն ի նոսա, եւ ինքն եւ կին իւր գնասցեն ի քաղաքն Մելտենի։ Եւ հանեալ առ նոսա զՎարագայ սուրբ Նշանն եւ զՄաքենեացն՝ եւ նոքօք երդուաւ կոմսն ի մէջ սրբոյ եկեղեցւոյն Առաքելոցն՝ ոչ մեղանչել նմա. երդուաւ եւ ի հրեշտակսն եւ ի հրեշտակապետսն եւ ի մարգարէսն եւ ի նահապետսն եւ ի սուրբ առաքեալսն եւ ի սուրբ հայրապետսն եւ ի դասս ամենայն մարտիրոսաց, զոր թղթով գրեալ էր Թորոսի առ կոմսն. եւ նորա երդուեալ այս ամենայն սրբովքս։ Յայնժամ Թորոս տայր զկլայն ի ձեռս նորա՝ եւ Պաղտին եւ այլ իշխանք քաղաքին մտան ի կլայն. եւ յաւուր երեքշաբաթուն ի տօնի սուրբ Քառասնիցն արարին քաղաքացիքն սաստիկ ժողով ի վերայ նորա եւ սրօք եւ բրօք կանխեալ ընկեցին զնա ի պարսպէն ի մէջ բազմամբոխ խուխային եւ առհասարակ դիմեալ միաբան ի վերայ նորա եւ չարաչար մահուամբ եւ բազմախոց սուսերօք սպանանէին զնա. եւ արարին մեղս մեծամեծս առաջի Աստուծոյ՝ եւ պարան կապեցին յոտս նորա եւ խայտառականօք քարշէին զնա ընդ քաղաքամէջսն. եւ յայսմ աւուր ուրացան զերդումն, զոր եդին . եւ յետ այսորիկ տան զՈւռհա ի ձեռս Պաղտին կոմսին։
       Յայսմ ամի գայ բազում զօրօք ասպասալարն Պարկիարուխին՝ Պարսից սուլտանին, որ ասի Կուրապաղատ, գայր խաղայր ահագին բազմութեամբ յարուցանել պատերազմ ընդ զօրսն Փռանգաց եւ եկեալ բանակեցաւ ի դուռն Ուռհայոյ. եւ կացեալ բազում զօրօք մինչեւ յաւուրս հնձոցն եւ կերեալ զամենայն արտորայսն՝ եւ յարուցանէր պատերազմ ի վերայ քաղաքին, եւ եղեւ ժողով բազմութեան զօրաց առ նա։ Եւ զկնի քառասուն աւուր գայր առ Կուրապաղատն որդին Աղուսիանին Անտիոքայ ամիրային եւ անկեալ յոտքն Կուրապաղատին եւ աղաչէր գալ օգնել նոցա. եւ պատմեաց նմա վասն Փռանգ բանակին, եթէ սակաւ է եւ սովաբեկ։
       Եւ ահա յայսմ ամի շարժեալ եղեւ ամենայն Խորասան յարեւելից մինչեւ ի մուտս արեւու ի Մարայ մինչեւ ի Բաբելոն, եւ Յունաց եւ յարեւելից կողմ աշխարհին, Դմիշկ եւ ամենայն ծովեզերեայք եւ յԵրուսաղէմայ մինչեւ յանապատն ժողովեցան բիւրք ութսուն, եւ հետեւակ բիւրք երեսուն. գնայր խաղայր խրոխտալով եւ լցեալ զդաշտս եւ զբարձունս՝ եւ ահաւոր հպարտութեամբ հասանէր ի վերայ Փռանգ զօրացն ի դուռն Անտիոքայ։ Եւ Աստուած ոչ կամեցաւ կորուսանել զսակաւ զօրսն քրիստոնէից, այլ հովուեալ պահէր զնոսա որպէս զբանակս որդւոցն Իսրայէլի։ Արդ մինչդեռ ի բացեայ էին զօրք այլազգեացն, մի ոմն յիշխանաց քաղաքին հանեալ ի գիշերի մարդ առ Պեմունդն եւ առ այլ իշխանսն Փռանգացն՝ եւ խնդրեաց իւր հայրենիք. եւ առեալ ի նոցանէ երդումն՝ եւ գաղտաբար ի գիշերի տայր զԱնտիոք քաղաքն ի ձեռս Պեմնդին. եւ բացեալ ի պարիսպն զկլայէած դուռն, եւ ամենայն բանակն Փռանգաց մտին ի քաղաքն Անտիոք. եւ ընդ առաւօտն միաբան հնչեցուցին զփող եղջերացն ամենայն զօրքն։ Եւ լուեալ զայս այլազգիքն ամենայն՝ եղեն գումարեալք եւ ոչ գիտէին փախչել ի յահէն. եւ սուր ի գործ արկեալ զօրքն Փռանգաց՝ արարին սաստիկ կոտորածս զնոսա. եւ ամիրայն Աղուսիանն փախեաւ ի քաղաքէն եւ սպանաւ ի գեղացեացն՝ մանգաղաւ հատեալ զգլուխ նորա։ Եւ արդ այսպիսի օրինակաւ առաւ քաղաքն Անտիոք, զորս ի Հայոց ազգէն առեալ եղեւ։ Իսկ մնացեալ այլազգիքն ժողովեալ եղեն ի կլայն եւ տային պատերազմ ընդ զօրսն Փռանգաց։ Եւ զկնի երեք աւուրց հասանէր բանակն Պարսից զօրացն եւ ելից զբանակն Փռանգին եւթնապատիկ, եւ արարեալ սաստիկ խսար ի վերայ Փռանգին՝ եւ նեղէին զնոսա. եւ բազում վտանգ հասանէր նոցա ի սովոյ, վասն զի յառաջագոյն հացն հատեալ էր ի քաղաքէն. եւ անճարեցան առաւել քան զառաւել եւ խորհեցան առնուլ երդումն ի Կուրապաղատէն եւ տալ զքաղաքն ի ձեռս նորա՝ եւ ինքեանք գնասցեն ի յաշխարհն Փռանգաց։ Եւ տեսեալ Աստուծոյ զմեծ վտանգն, որ կայր առ նոսա, գթացաւ ի նոսա եւ ողորմեցաւ նոցա. եւ երեւեցաւ ի գիշերի տեսիլ մեծ առ նոսա. եւ ահա երեւեցաւ ի գիշերի սուրբ առաքեալն Պետրոս Փռանգի միոջ աստուածապաշտի եւ ասէր, եթէ «Ի ձախակողմ եկեղեցւոյդ կայ ի պահեստի զէնն, որով Քրիստոս ի հրէիցն էառ զխոցումն ի յանարատ ի կողսն իւր՝ ի յանուաստուած ազգէն Հրէիցն, ահա կայ առաջի խորանին. հանէք զնա, եւ նովաւ ելէք ի պատերազմ, եւ նովաւ յաղթէք թշնամեացն ձերոց, որպէս եւ Քրիստոս սատանայի »։ Եւ այսպիսի օրինակաւ երկրորդ եւ երրորդ երեւեալ նշանն, եւ պատմեցին Կոնդոփրէին եւ Պեմնդին եւ ամենայն իշխանացն. եւ սկիզբն արարին աղօթից եւ ի նշանացեալ տեղին բացեալ՝ եւ գտանէին զզէնն Քրիստոսի յեկեղեցին, որ կոչի սուրբ Պետրոս։
       Եւ յայսմ ժամուս գայր պատգամաւոր ի բանակէն այլազգեաց եւ խնդրէին պատերազմ, եւ զօրքն Փռանգաց կային ի մեծ ուրախութեան։ Յայնժամ պատուիրեաց Պեմունդն եւ այլ իշխանքն ի Կուրապաղայ եւ ասեն, եթէ՝ Ահա առ վաղիւն ելցուք ի պատերազմ ընդ ձեզ։ Եւ էր զօրք Փռանգացն սակաւացեալ. եւ կազմեաց Պեմունդն զճակատ պատերազմին իւրեանց հնգետասան հազար եւ հետեւակ զօրս հնգետասան բիւրս եւ սօքօք ելեալ ի պատերազմ՝ ունելով զզէնն Քրիստոսի առաջի իւրեանց, եւ բարձեալ տանէին զնա։ Իսկ զօրք այլազգեացն առհասարակ լցին զլայնատարած դաշտն հնգետասան կարգով մի առ միով։ Եւ եկեալ Զնճիլն եւ կանգնեաց զզէնն Քրիստոսի ընդդէմ նշանակացն Կուրապաղատին. եւ Կուրապաղատն կայր ընդդէմ նոցա՝ դիզացեալ որպէս զլեառն անհամար զօրօք. եւ զձախոյ թեւն առեալ առիւծադէմն Տանգրի, եւ զաջոյ թեւն առեալ ունէր Որմնդաց կոմսն Ռոպերթն, եւ Կոնդոփրէ եւ Պեմունդն կային ընդդէմ անհամար զօրացն Թուրքաց բանակին։ Եւ յայնժամ զԱստուած օգնական կարդային անձանց իւրեանց եւ միաբան որպէս զհուր, որ ցոլանայ յերկնից եւ այրէ զլերինս, այսպիսի օրինակաւ զօրքն քրիստոնեականացն հեղան ի վերայ այլազգեացն եւ առ հասարակ զամենայն բանակն ի փախուստ դարձուցին. եւ մեծաւ սրտմտութեամբ եւ սաստիկ կոտորածով վարեցան զհետ այլազգեացն զմեծ մասն աւուրն, եւ արբեցան սուրք նոցա յարենէ այլազգեացն, եւ լցաւ ամենայն դաշտն դիակամբք. իսկ զաստուածասաստ բարկութիւնն արկին վերայ հետեւակ զօրացն, վասն զի հրով այրեցին զնոսա բիւրս երեսուն, որ եւ հոտեցաւ երկիրն. եւ բազում աւարաւ եւ գերութեամբ եւ մեծաւ ուրախութեամբ դարձաւ զօրքն Փռանգաց ի քաղաքն Անտիոք. եւ էր օրն այն օր մեծ ուրախութեան հաւատացելոցն Քրիստոսի։
       Յայսմ ամի դարձեալ երկրորդ նշան եղեւ յերկինս ի կողմն հիւսիոյ. եւ զչորրորդ ժամ գիշերոյն հրով բորբոքեալ լինէր երկինքն առաւել քան զառաջինն. եւ եղեւ ի գոյն սաստիկ կարմրութեան յերեկորէն սկիզբն արարեալ մինչեւ ցչորրորդ ժամ գիշերոյն, զոր ոչ ոք երբէք ետես այնպիսի նշան ահաւոր, եւ ծառացեալ բարձրանալով եւ երակ ելից զերեսս հիւսիսոյ մինչեւ ի գագաթն երկնից, եւ ամենայն աստեղքն եղեն ի գոյն հրոյ. եւ ահա նշանս այս նշան էր բարկութեան եւ կատարածի։
       Դարձեալ եղեւ ի թուականութեանն Հայոց ՇԽԸ եղեւ խաւարումն լուսինն ըստ գնացից սովորութեանն իւրոյ՝ եւ լինէր ի գոյն արեան սաստիկ գունով եւ յառաջին պահէն մինչեւ ի չորրորդ ժամն. եւ դարձեալ լինէր ի գոյն սեւութեան, եւ երեւեալ լինէր տեսողացն թէ ի գոյնս արէան իցէ. եւ ի սաստկութենէ սեւութեանն մթանայր ամենայն արարածք. եւ զայս ասացին հանճարեղքն՝ եթէ լինելոց է արեան հեղութիւն ի յազգէն Պարսից ըստ ցուցման լուսնին ի վերայ նոցա՝ ըստ գրոյ ազգին իւրեանց։
       Յայսմ ամի խաղայր գնայր բանակն Փռանգաց ի վերայ սուրբ քաղաքին Երուսաղէմի, վասն զի կատարեսցի մարգարէութիւն Ներսեսի Հայոց հայրապետի որ ասաց՝ եթէ «Ի յազգէն Փռանգաց լիցի փրկութիւն Երուսաղէմի, եւ դարձեալ վասն մեղաց անկցի ի ձեռս այլազգեաց »։ Եւ եղեւ յորժամ ելան նոքա ի ճանապարհ, գային զօրք այլազգեացն ի վերայ նոցա ի պատերազմ, որպէս գայր Ամաղէկ ընդ առաջ որդւոցն Իսրայէլի։ Եւ յորժամ հասան ի քաղաքն, որ կոչի Արկա, եղեւ անդ սաստիկ պատերազմ ընդ այլազգեացն, եւ յաղթեաց զօրքն Փռանգաց նոցա մեծաւ յաղթութեամբ. եւ գնաց խաղաղութեամբ բանակն Փռանգաց եւ հասաւ ի դուռն Երուսաղէմի եւ արար բազում պատերազմ։ Եւ էր յայնժամ յԵրուսաղէմ Տէր Վահրամ հայրապետն Հայոց. եւ զօրք այլազգեացն կամեցան սպանանել զնա, եւ Տէր փրկեաց զնա ի ձեռաց նոցա։ Իսկ յետ բազում պատերազմաց կանգնեցին փայտէ բերդս եւ տարան մօտ ի պարիսպ քաղաքին՝ եւ ուժգին բռնութեամբ եւ սրով եւ զօրութեամբ առին զսւորբ քաղաքն Երուսաղէմ։ Եւ յայնժամ Կոնդոփրէ զթուրն Վեսպիանոսի կայսերն առեալ՝ եւ յարձակեցաւ ամենայն զօրութեամբ ի վերայ այլազգեացն եւ կոտորեաց ի տաճարն արս վաթսուն եւ հինգ հազար եւ ի քաղաքն զայլ բնակիչսն. եւ այսպիսի օրինակաւ առաւ սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, եւ ազատեցաւ գերեզմանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ ի հարկատրութենէն Տաճկաց։
       Եւ արդ ահա Վեսպիանոսի թուրն այս երեք հետ եղեւ, որ կոտորեաց զԵրուսաղէմ յետ խաչելութեանն Տեառն։
       Յայսմ ամի եղեւ սաստիկ ժողով յԵգիպտոսէ մինչեւ ի Սկիւթ, Նուպիք եւ մինչեւ ի սահմանս Հնդկաց՝ մինչեւ երեսուն բիւրս՝ եւ գան ամենայն պատրաստութեամբ ի վերայ Երուսաղէմի։ Եւ լուեալ զօրք Փռանգացն՝ սասանելով դողացան եւ ոչ համարձակեցան կալ ի քաղաքն, այլ յարուցեալ գնացին ընդդէմ նոցա ի պատերազմ, եւ զայս ունէին ի մտի , եթէ ոչ կարասցեն պատերազմել, դարձցին յաշխարհն իւրեանց. եւ մերձ ի համատարած ծովն հանդիպեցան միմեանց։ եւ թագաւորն Եգիպտոսի տեսեալ զգալ զօրացն Փռանգաց՝ եւ ձայն տուեալ զօրաց իւրոց՝ յարձակեցաւ ի պատերազմ։ Իսկ զօրացն Փռանգաց դիմեցին առհասարակ ի պատերազմ եւ կանգնեցին զճակատ պատերազմին. եւ յարձակեալ զօրացն Փռանգաց ի վերայ զօրացն Եգիպտացւոցն, եւ դարձան առհասարակ ի փախուստ. եւ ոչ եթէ նոքա էին, որ պատերազմէին, այլ Աստուած էր, որ փոխանակ նոցա պատերզամէր ընդ Եգիպտացիքն, որպէս առ Փարաւոն առ Կարմիր ծովուն արար որդւոցն Իսրայէլի։ Իսկ ի սաստկանալ պատերազմին իբրեւ արս հարիւր հազարս արկին ի ծովն, եւ անդ սատակեցան, եւ զայլսն կոտորելով արարին փախստականս. եւ դարձաւ զօրքն Փռանգաց մեծաւ յաղթութեամբ եւ բազում աւարաւ ի քաղաքն Երուսաղէմ։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արար Գրիգոր կուրապաղատն արեւելից, եղբայր Տեառն Բարսղի Հայոց կաթուղիկոսի. սորա գնացեալ ի վերայ Թուրք բանակին ի գաւառն Աշորնիս, վասն զի էր այր քաջ եւ հզօր պատերազմող. գնացեալ զօրօքն իւրովք ի գեւղն , որ ասի Կաղեղուան, եւ հասեալ ի վերայ Թուրքին՝ եւ պատերազմաւ հարեալ զնոսա՝ եւ արար հալածականս եւ զբազումս ի նոցանէ սրով սատակեաց, եւ դարձեալ գնալով ի քաղաքն Անի։ Յայնժամ մի ոմն ի դարանի կայր ի Թուրք զօրացն ընդ ծառով միով, եւ գաղտ նետիւ հարեալ զնա ի բերանն, եւ ի սաստիկ խոցոյն ի յերկիր անկեալ աւանդեաց զհոգին, եւ եղեւ սուգ մեծ Շիրակայ եւ ամենայն տանն Հայոց. արդ այսպիսի օրինակաւ մեռաւ քաջ զօրականն եւ մեծ հաւատացեալն Գրիգոր որդի Վասակայ, որդի Ապիրատին՝ որդւոյ Հասանայ, յազգէ քաջանց եւ ի պատերազմող զօրականաց, յազգէ Պալհաւունեաց։
       Յայսմ ամի դարձաւ Զնճիլ կոմսն եւ գնաց ի Փռանգ եւ տարաւ զզէնն Քրիստոսի, զոր գտին յԱնտիոք, եւ ետ Ալէքսին Հոռոմոց թագաւորին, եւ ինքն գնաց ի Փռանգ։
       Յայսմ ամի մեռաւ մեծ իշխանն Հայոց Կոստանդին՝ որդին Ռուբենայ, եւ մնաց իւր երկու որդի՝ Թորոս եւ Լեւոն։ Սորա տիրեալ էր բազում քաղաքաց եւ գաւառաց եւ ըմբռնեալ ունէր զմեծ մասն Տօրոս լերինն, զոր առեալ քաջութեամբ իւրով ի զօրացն Պարսից. սա էր ի զօրացն Գագկայ Բագրատունւոյ՝ որդւոյ Աշոտոյ. սա մեռանէր յայսմ ժամանակիս. եւ եղեւ այս ինչ նշան ի տան նորա՝ վասն մահու նորա. եւ եղեւ ի միում աւուր մինչ կենդանի էր, լինէր ցոլումն հրոյ կայծականց, եւ ի բերդն, որ ասի Վահկայ, հարեալ կայծակն եւ ի սպասաւորաց տանն զարկեալ եւ զարծաթի սկուտեղքն զմին կողմն տարաւ ի ներքոյ հինգ սկուտեղան. եւ իմաստունքն ասացին, եթէ այս է վերջին տարին Կոստանդէի. եւ ի նմին ամին մեռանէր եւ թաղեցաւ ի վանքն, որ կոչի Կաստաղօն։
       Յայսմ ամի դարձեալ եղեւ երրորդ նշան հրակերպ յերկինս ի գոյն սաստիկ կարմրութեան. եւ կացեալ վեց ժամ գիշերոյն ի հիւսիսային կողմանէն՝ գնալով գնայր յարեւելս, եւ դարձաւ ի սեւութիւն. եւ ասացին զնշանս զայս՝ նշան արեան հեղութեան քրիստոնէից, որ եւ եղեւ իսկ։ Եւ արդ յօրէ, յորմէ հետէ ելան ազգն Փռանգաց, ոչ երբէք երեւեցաւ նշան բարւոյ եւ կամ ուրախութեան, այլ բարկութեան եւ կատարածի եւ աւերման եւ քակտելոյ աշխարհի, մահու եւ կոտորածի, սովու եւ սասանութեան։
       Յայսմ ամի եղեւ սով սաստիկ ընդ ամենայն աշխարհն Միջագետաց. եւ ի քաղաքն Ուռհա եղեւ մեծ նեղութիւն, վասն զի զտարին ողջոյն ոչ եկն անձրեւ ի վերայ անդաստանացն, եւ արգելաւ ցօղն յերկնից, եւ ցամաքեցաւ երկիր ի ջրոյ, եւ չորացան ծառք եւ այգիք, խցան աղբեւրք ջրոց, եւ յերեսաց սովոյն բազումք մեռան ի քաղաքին Ուռհա. եւ զորս լուաք ի Սամարիա յաւուրս մարգարէին Եսայեայ, այնպէս եղեւ ի քաղաքս Ուռհա. զի կին ոմն ի հաւատացելոցն Հոռոմոց զտղայն իւր եփեալ կերաւ, նոյնպէս եւ այլազգի ոմն Տաճիկ առ վտանգի սովոյն եկեր զկին իւր, վասն զի զզօրութիւն հացին բեկեալ էր Աստուած. ուտէին եւ ոչ յագենային. եւ բազումք ասացին, թէ այս յԱստուծոյ է դատաստանս վասն անիրաւ մահուն Թորոսի կուրապաղատին, որք խաչիւ եւ աւետարանով երդուան նմա, եւ դարձեալ ուրացեալք լինէին եւ սպանին զնա չարաչար եւ զգլուխն ի ձող ցցեալ բազում հայհոյութեամբ եւ ձգեալ զնա առաջի եկեղեցւոյն, որ ասի Ս. Փրկիչ, զոր շինեաց սուրբ առաքեալն Թադէոս, եւ վասն այսորիկ էած Տէր Աստուած զնեղութիւնս զայս ի վերայ տանն Աբգարու. եւ ամ յամէ ոչ դադարեցաւ բարկութիւնն Աստուծոյ ի քաղաքն Ուռհայոյ։
       Իսկ ի բարձրանալ թուականութեանս Հայոց -ՇԽԹ ամին եղեւ լիութիւն հացի ընդ ամենայն արարածս, եւ ի յՈւռհա անչափ առատութիւն ցորենոյ եւ գարւոյ, որ մոռացան զառաջին նեղութիւնն, վասն զի մի մոդն հարիւր մոդն արար , եւ լցան ծառք եւ ամենայն պտղաբերք, եւ աղբեւրք յորդորեցին զջուրս իւրեանց, եւ յագեցան մարդ եւ անասուն։ Ի յայսմ ամի մեռաւ Կոստանդին որդին Ռուբենայ։
       Յայսմ ամի Կոնդոփրէ տուկն Փռանգաց գնացեալ զօրօքն ի քաղաքն, որ ասի Կեսարիա Փիլիպպեայ , որ է ի վերայ ծովուն Ովկիանոսի. եւ ելին առ նա իշխանքն Տաճկաց սիրոյ աղագաւ եւ բերին կերակուրս եւ արկին սեղանս առաջի նորա. եւ նա էառ եկեր անպատրաստութեամբ, եւ էր կերակուր դեղած մահաբեր դեղօք. եւ զկնի սակաւ աւուրց մեռաւ տուկն Կոնդոփրէ, եւ քառասուն այր ընդ նմա, եւ թաղեցին զնա ի քաղաքն Երուսաղէմ առաջի սրբոյն Գողգոթային, վասն զի յայնմ աւուրքն անդ էր։ Եւ յայնժամ յղարկեցին խնդրակ եղբօրն իւրոյ Պաղտնին, որ էր ի քաղաքն Ուռհա, եւ բերեալ զնա՝ տան զսուրբ քաղաքն Երուսաղէմ ի Պաղտինն։ Եւ Տանգրի յարուցեալ գնաց ի քաղաքն Անտիոք առ կոմսն Փռանգաց Պեմունդն, վասն զի քեռի էր նմա։
       Յայսմիկ ժամանակիս էր զօրապետն Հոռոմոց իշխանաց իշխանն ի քաղաքն Մարաշ, ընդ ձեռամբ Յունաց թագաւորին Ալէքսին, զորս ետուն յառաջին ամն իշխանքն Փռանգաց ի յԱլէքսն եւ ուրացեալ եղեն եւ զոր խոստացան՝ ոչ արարին։ Եւ յարուցեալ մեծ կոմսն Փռանգաց Պեմունդն, եւ Ռաջարդն քուրորդին նորա, եւ արար ժողովս զզօրն Փռանգաց՝ եւ գային ի վերայ քաղաքին Մարաշայ եւ պատերազմեալ ի վերայ իշխանաց իշխանին, որ ասէին նմա Թաթուլ, եւ խնդրէր ի նմանէ զքաղաքն Մարաշ՝ եւ բանակեալ բազում պատերազմաւ ի վերայ նորա. իսկ իշխանաց իշխանն առ ոչինչ համարելով զամենայն պատերազմն նորա, զի էր այր քաջ եւ պատերազմող եւ էր բազում ազատօքն ի քաղաքն Մարաշ. եւ Պեմունդն կայր բանակեալ ի դաշտն Մարաշայ եւ հաւանեցոյց զգաւառն իւր։
       Յայսմ ամի գայր բազում զօրօք ամիրայն Պարսից, որ ասէին Դամիշման, որ էր տէր Սեւաստոյ եւ ամենայն Հոռոմոց աշխարհին. եւ խաղացեալ բազմութեամբ հեծելոց եւ եկեալ ի վերայ քաղաքին Մելտենւոյ՝ եւ տայր սաստիկ պատերազմ ի վերայ նորա. եւ իշխան քաղաքին, որ ասէին Խորիլ, յղարկեաց առ Պեմունդն՝ եւ կոչեաց զնա յօգնութիւն քաղաքին իւրոյ, եւ խոստացաւ տալ զՄելտենի ի ձեռս Պեմնդին։ Եւ յայնժամ Պեմունդն եւ Ռաջարդն յարուցեալ զօրօք գան ի վերայ Գամիշմանին. եւ լուեալ զայս Գամիշմանն՝ եւ առաքեաց զօրս ընդդէմ զօրացն Փռանգաց ի դաշտն Մելտենւոյ եւ կացուցանէր քմինս ի բազում տեղիս , եւ ինքն առեալ զօրս բազումս գնաց ընդ առաջ նոցա։ Եւ ահա գայր Պեմունդն եւ Ռաջարդն անմտաբար, եւ ամենայն պատրաստութեամբ լցեալք էին, եւ զօրք իւրեանց դատարկք թափուրք ի սրոց պատերազմէ, եւ գային պաճուճեալք՝ որպէս կանայք զհետ մեռելոյ . վասն զի զզէնսն պատերազմի պաշտօնեայքն նոցա ունէին, եւ պատերազմողքն ունայնացեալք կային որպէս զգերեալս. եւ յանկարծակի հեղան զօրք Դամիշմանին ի վերայ Փռանգ զօրացն, եւ եղեւ պատերազմ սաստիկ յայնմ աւուր, եւ եղեւ կոտորումն ամենայն զօրացն Փռանգաց եւ Հայոց. եւ կալան զՊեմունդն եւ զՌաջարդն ծառայ. եւ սպանաւ յայսմ պատերազմիս երկու եպիսկոպոս ի Հայոց, Կիպրիանոս Անտիոքայ եպիսկոպոսն եւ Գրիգորիս Մարաշայ եպիսկոպոսն, որք էին զհետ Պեմնդին, զի յոյժ մեծարէր զնոսա. եւ լուեալ զհամբաւս զայս՝ դողաց սասանելով ամենայն տունն քրիստոնէից, եւ ուրախացեալ խնդաց ամենայն ազգն Պարսից, վասն զի զնա գիտէին յանուանէ թագաւոր Փռանգաց, եւ յանուանէ նորա դողայր ամենայն տունն Խորասանայ։ Եւ լուեալ զայս Պաղտոյն կոմսն Ուռհայոյ եւ ամենայն ազգն Փռանգաց, որք յԱնտիոք, վարեցան զհետ Դամիշմանին. եւ Դամիշմանն առեալ զՊեմունդն եւ զՌաջարդն եւ երկաթի կապանօք տարաւ ի Նիկիսար։ Եւ լուեալ զայս Պաղտոյնն՝ դարձաւ յՈւռհա եւ տայր զՈւռհա ի միւս Պաղտոյնն, որ ասի Տպօրկ, որ էր յառաջագոյն ճորտ Պեմնդին , ի ինքն չարչարեալ զՈւռհա եւ առեալ բազում գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ՝ եւ գնաց յԵրուսաղէմ՝ յաթոռ եղբօր իւրոյ Կոնդոփրէի եւ թագաւորեաց ի վերայ Երուսաղէմի. եւ Տանգրի եկեալ յԱնտիոք, որպէս ասացաք։ Արդ այս այսպէս գործեցաւ ընդ զօրսն Փռանգաց վասն գործոց մեղանցն, զի թողին զուղղորդ ճանապարհն Աստուծոյ եւ սկսան գնալ ընդ ճանապարհն, մեղաց, զորս ոչ հրամայեաց նոցա Աստուած. եւ ամենայն անիրաւութեամբ եւ ամենայն անառակ գնացիւք մոռացան զպարտուիրանս Տեառն, եւ զորս ոչ կամէր Աստուած՝ զայն կամեցան նոքա։ Իսկ Աստուած զառաջին օգնականութիւնն եւ զյաղթութիւնն եբարձ ի նոցանէ, որպէս եբարձ ի բանակէն որդւոցն Իսրայէլի։ Եւ ահա այս առաջին կոտորումն զօրացն Փռանգաց՝ որ եղեւ. աստ ի յառաջ միտ դիք եւ մի՛ ձանձրանայք։
       Յայսմ ամի զօրաժողով արար ամիրայն Պարսից Սուգման որդի Արդուխին, որ էր, այր քաջ եւ արեանարբու եւ գայր բազում զօրօքն ի քաղաքն, որ ասի Սրուճ, եւ արար ասպատակ զամենայն երկիրն։ Եւ լուեալ զայս կոմսն Պաղտոյն Տպօրկ եւ կոմսն Սրճոյ, որ ասի Փուչեր, գնացին ի վերայ Թուրքին, եւ ձեռն անպատրաստութեանն իւրեանց եղեն պարտեալք, եւ սաստիկ յաղթեաց Թուրքն Փռանգին եւ արարին սաստիկ կոտորածս զզօրսն Փռանգաց եւ Հայոց, որք էին զհետ նոցա. եւ սպանաւ կոմսն Սրճոյ Փուչերն՝ այր քաջ եւ հզօր եւ սուրբ ի մեղաց մարմնոյ, եւ կոմսն Պաղտին երեք արամբք անկանէր ի կլայն Ուռհայոյ եւ կայր լալագին մարմնով։ Եւ եկեալ իշխանք քաղաքին իջուցին զնա ի քաղաքն եւ տարան զնա յաթոռ իւր. եւ զկնի երեք աւուր յարուցեալ գնաց յԱնտիոք ի խնդիր զօրաց. եւ բանակ այլազգեացն պատերազմէր ի վերայ Սրճոյ կլային, վասն զի ամենայն քրիստոնեայքն, որ անդ էին, ի կլայն ժողովեցան։ Էր անդ եւ պապիոսն Ուռհայոյ. եւ քաղաքն Սրուճ եղեւ ընդ Թուրքն միաբան։ Եւ զկնի քսան եւ հինգ աւուր գայր Պաղտոյն, եւ վեց հարիւր ձիաւոր ընդ նմա եւ հետեւակ եւթն հարիւր, եւ արարին հալածականս զանօրէն բանակն Պարսից, եւ քաղաքն Սրուճ ոչ եկն ի հաւանութիւն։ Յայնժամ դարձաւ Փռանգ ի վերայ քաղաքին Սրճոյ եւ զամենայն բազմութիւն քաղաքին կոտորեաց սրով. եւ արարին ալափ առհասարակ զամենայն քաղաքն եւ մանկունս եւ աղջկունս եւ զկանայս անհամարս էարկ ի քաղաքն Ուռհա, եւ լցաւ գերութեամբ Անտիոք եւ տունն Փռանգաց, եւ լցաւ արեամբ ամենայն քաղաքն։
       Յայսմ ամի եղեւ չորրորդ նշան կարմրութեան ի հիւսիսային կողմանէն ահաւոր եւ հրաշալի քան զառաջինսն, ի գոյն արեան երեւեալ լինէր եւ դարձեալ սեւացաւ։ Եւ այս դարձեալ չորրորդ նշանացս լուսնին փուլն հանդիպէր հանապազ. եւ այս նշանս նշան էր բարկութեան ի վերայ քրիստոնէից ըստ Երեմիայի մարգարէին որ ասէր՝ եթէ «Յերեսաց հիւսիսոյ բորբոքեսցի բարկութիւնն », որ եղեւ իսկ անհաս բարկութիւնս։
       Դարձեալ ի թուականութեան Հայոց յամի -ՇԾ եղեւ ահաւոր եւ հրաշալի նշան ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, վասն զի սովորական վառումն լուսոյ սուրբ Գերեզմանին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ արգելեալ եղեւ եւ ոչ վառեցաւ յաւուր շաբաթու, այլ մնացին կանթեղքն առանց վառման. եւ կացեալ մինչեւ ի միաշաբաթին կիրակէին եւ ապա վառեալ լինէր յիններորդ ժամուն, եւ եղեւ հիացումն ամենայն քրիստոնէից։ Եւ այս եղեւ, զի ազգն Փռանգաց խոտորեցան ի ճանապարհ ձախակողմանն եւ թողին զբուն պողոտայն առ աջակողման ճանապարհին՝ զմեղացն ճաշակելով զճաշակն բաժակին, որ լցեալ իսկ էր մրրով դառնութեան. նա եւս պաշտօնեայք սուրբ Եկեղեցւոյ ի տիղմն թաւալելով առանց յագման. եւ այսպիսի վարուքս ոչ գարշէին յամենայն մեղաց. եւ ի վերայ այսր ամենայնի զկանայս կացուցանէին սպասաւոր սրբոյ Գերեզմանին Աստուծոյ եւ ամենայն ուխտիցն, որ էին յԵրուսաղէմ. եւ էին այն ամենայն մեղք մեծամեծք առաջի Աստուծոյ. եւ զՀայ եւ զՀոռոմ, զԱսորի եւ զՎրացի մերժեցին յամենայն ուխտիցն։ Եւ յորժամ տեսին զայս ահաւոր նշանս յանդիմանութեան ազգին Փռանգաց, ի բաց մերժեցին զկանայսն ի սպասաւորութենէ սուրբ ուխտիցն, որ յԵրուսաղէմ, եւ զամենայն ազգ կացուցանէին յիւր ուխտն։ Եւ սկսան յաղօթս կալ հինգ ազգ հաւատացելոցն՝ եւ լուաւ Աստուած աղօթից նոցա. եւ վառեալ լինէր կանթեղն սուրբ Գերեզմանին Աստուծոյ ի յաւուր կիրակէին, զոր ոչ ոք լուեալ էր այնպէս, այլ սկիզբն վառման լուսոյ սուրբ Գերեզմանին միշտ եւ հանապազօր ի յաւուր շաբաթու լինէր ի մետասան ժամու աւուրն։