Քրիստոնէական բողոքականութեան եւ գըզըլպաշներու աղանդին ծնունդը

[1]            Մարկիոն ծնեալ ի Սինոպ, իր վարդապետութիւնը 150ի ատենները քարոզեց ի Հռովմ եւ ապա ի Պարսկաստան:

[2]            Գնոստիկեանք ժամանակի իմաստասէրներն էին (Գնոստիք՝ Յունական հմտութիւն բառէն) եւ Սուրբ Գիրքն ըստ իմաստասիրութեան կը մեկնաբանէին, տիեզերագիտական, եւ տիեզերածնական խնդիրներով կը պարապէին. բղխումներով կը բացատրէին շատ բան: Գնոստիկեանց հիմնադիրը կը համարուի Սիմէոն Մոգն: Ա. դարու այս աղանդը մեծապէս զարգացաւ Բ. դարուն ի Սուրիա եւ յԵգիպտոս: Սուրիոյ Գնոստիկեանք Երկուորեան են, այսինքն կ'ընդունին բարւոյ եւ չարի սկզբունքներն, իսկ Եգիպտոսի Գնոստիկեանք ընդհանրապէս համաստուածեան էին: Պաուր (Baur) Գնոստիկեանները ըստ իրենց վարդապետութեանց երեքի կը բաժնէ.

              Ա. Անոնք՝ որոց վարդապետութիւնը Քրիստոնէութեան, Մովսիսականութեան եւ Կռապաշտութեան խառնուրդ մ՚են (Վաղենտիանոսութիւն, Սփիտիանութիւն, Բարտածան, Սատուրնինոս, Բասիլիտէս):

              Բ. Անոնք որոց վարդապետութիւնը Քրիստոնէութենէ եւ զայն կանխող կրօններէ կը հեռանան (Մարկիոն եւ իր աշակերտն Ապեղէս):

              Գ. Անոնք՝ որոց վարդապետութիւնը Մովսիսականութեան եւ Քրիստոնէութեան խառնուրդ մ՚է եւ հակառակ կռապաշտութեան (Կերինթոս, եւ Հրէա-Քրիստոնէականք կամ Սուտ Կղեմականք):

              Գնոստիկեաններէ շատեր երեւութական էին, այսինքն Յիսուսի ծնունդը, կեանքը, ու մահը երեւութական կը համարէին եւ ոչ իրական: Ըստ Վաղենտիանոսի Յիսուս իր մարմինը յերկնից բերաւ և այդ մարմնով անցաւ Մարիամի մարմնոյ մէջէ՝ առանց եղծանելու անոր կուսութիւնը: Ըստ Սատուրնինոսի Յիսուս մարմին չունէր, մարդոց այնպէս երեւցաւ: Ընդհանրապէս կ՚ըսեն թէ՝ Յիսուս չէր խաչուողը՝ այլ Սիմէոն Կիւրենացին, որ անոր խաչը տարաւ: Երեւութական վարդապետութեանց զարկ տուաւ Մարկիոն: Մանիքեցիք եւ Պաւղիկեանք երեւութական էին: