Մեկնութիւն ընթերցուածոց

ԺԸ.
Թէ որպէս Մովսէս, ասէ, աճեցեալ` ստուերագրէ յինքեան զՔրիստոսի ի փրկութեանն խորհուրդ գործով` յերկրորդ չորեքշաբաթուն:

Եւ վասն զի զստուեր հանդերձելոց բարեացն Քրիստոսի ունէին Մովսէս եւ Օրէնքն, որպէս բազում անգամ ասացի, վասն զի ի նոսա լուծաւ զօրութիւն մահու, որպէս ասեն թէ Թագաւորեաց մահ յԱդամայ մինչեւ ի Մովսէս (Հռոմ. Ե 14): Զի բովանդակ Քրիստոսի եւ եկեղեցւոյ խորհուրդ փրկութեան, եւ չարին խորտակումն, ի Մովսէս եւ ի ժողովուրդն եւ ի Փարաւոն օրինակօք եւ գործովք տպաւորեալ կայր: Վասն զի եւ ապրելն Մովսեսի ի ծննդեանն, ի մօրէն պրտուեղէն տապանակ գործեալ, զի մի ընդ այլ տղայսն կոտորիցի ի փարաւոնէ, եւ ժողովրդեանն` յոյս առաջի դնել կայտառն լինելով, զՔրիստոսի կուսական տապանակաւն ապրել` ի Հերովդէ, եւ յոյս փրկութեան առաջի դնել տիեզերաց նշանակէր, որպէս եւ հրեշտակն պատմէ. որով փրկութեամբ երեւի նախ մայրենի բնութեանն իբրեւ զամպ թեթեւացեալ ազատութեամբ, ի ծանրութենէ ամուսնութեան եւ յառաջին անիծիցն, ծնանելով զԱստուածն ամենեցուն եւ բառնալով ի գիրկս իբրեւ աթոռ քերովբէական լեալ, յորում Տէրն նստեալ գայ յԵգիպտոս, որով շարժին ձեռագործքն Եգիպտոսի (Հմմտ, Ես, ԺԹ 1): Նոյնպէս եւ աւետիք յարութեանն նախ առ Մովսէս լեալ թէ Ես եմ Աստուած Աբրահամու, եւ Աստուած Իսահակայ եւ Աստուած Յակովբայ (Ել. Գ 6), զոր եւ Փրկիչն ասէր թէ Չէ Աստուած մեռելոց այլ կենդանեաց (Մարկ, ԺԲ 27. Ղուկ, Ի 38). եւ զօրինացն` թէ Որ արասցէ զայս կեցցէ ի սոսին (Գաղ. Գ 12) եւ թէ Կեցցէ Ռուբէն եւ մի՛ մեռցի (Բ Օր. ԼԳ 6), որով հարան իսկ ջիղք մահու, եւ աւետարանեցաւ կենդանութիւն նախահարցն ի Քրիստոսէ, որ է կեանք եւ յարութիւն որդւոց մարդկան: Ըստ նմին օրինակի եւ երկրորդել ի Մովսեսէ նոյն օրինաց` որ զգուշացուցանէ պահել զպատուիրանն եւ ժառանգել զերկիրն պարգեւաց (Հմմտ, Բ Օր, Զ 17-18), պահել զպատուիրանն Քրիստոսի եւ ժառանգել զարքայութիւնն նշանակէր: Եւ արդ զի զայսպիսի խորհուրդ փրկութեան յինքեան բարձեալ ունէր Մովսէս օրինօքն, յիրաւի եկեղեցի Քրիստոսի ընթերցուածոցն պահոցն յառաջին չորեքշաբաթուն, հիմն դնէ յԵլից Այս անուանք են որդւոց Իսրայեղի (Ել. Ա 1), յաղագս մայրենի ազատութեանն. եւ Լուր Իսրայէլ` (Բ Օր, Զ 3. 4. Թ 1) յուրբաթուն, յԵրկրորդ Օրինաց, վասն հայրենի պատուիրանապահութեանն որով վերստին նորոգեցան Քրիստոսիւ:

Իսկ յերկրորդ շաբաթուն եւս երեւելապէս սկիզբն առնէ Մովսէս կատարեալ հասակաւ ստուերագրել զՓրկչին խորհուրդ, եւ ի միտ արկանելով ելանել առ եղբարսն եւ տեսանել զչարչարանս նոցա, եւ հարկանել զեգիպտացին եւ ծածկել ընդ աւազաւն, եւ ապրեցուցանել զիսրայեղացին, օրինակէր միով եգիպտացւովն յաւազին ծածկել` զամենայն եգիպտացիսն ի ծովուն ծածկել. եւ միով իսրայէլացւովն` որ փրկեացն, զամենայն Իսրայէլ փրկել ի ծառայութենէ փարաւոնի, որ եղեւ զենմամբ գառինն. որպէս Փրկիչն ինքնին շրջէր ի քաղաքսն, եւ տեսանէր զնեղեալսն յայսոց չարաց եւ զհիւանդս, եւ բժշկէր զամենայն` յափշտակելով ի ձեռաց սատանայի եւ ծածկելով զնա ընդ յաւիտենից ամօթովն: Եւ այսպէս մասնաւոր բժշկութեամբ հիւանդացն եւ յարութեամբ մեռելոցն, կրթեալ Փրկչին զորդիսն Ադամայ, ի կատարեալ ազատութիւնն եհան զազգս մարդկան ի մահուանն իւրում, եւ յարութեանն` որով խափանեաց զսատանայ որ զիշխանութիւն մահուն ունէր: Նոյնպէս եւ փախչիլն Մովսեսի ի Մադիամ, եւ փրկել ի հովուացն զդստերսն Ռագուելի եւ արբուցանել զխաշինսն, եւ յարեւի ածել, եւ որդիս ծնանել, որովք պանդուխտ զինքն կոչէ յօտար երկրի, զՓրկչին խոյս տալ ի կողմանս Գալիլեա հեթանոսաց, ուր փրկէ զեկեղեցի ի հովուացն որ յառաջ քան զնա եկեալ էին գողք եւ աւազակք. որպէս Յուդա Գալիլեացի յաւուրս աշխարհագրին եւ Թեւդաս, յորոց փրկեալ զժողովուրդ իւր եւ արբուցեալ զխաշինս արօտի իւրոյ իբրեւ հովիւ քաջ, գան յարեւի. վասն զի ծագեաց նոցա արեգակն արդարութեան, եւ Ժողովուրդ որ նստէր ի խաւարի՝ ետես լոյս մեծ (Մատթ. Դ 16): Յորոց ծնեալ վարդապետութեամբ բանին զաշակերտսն, որոց թողեալ զմարմնական ժառանգութիւնն իւրեանց` եղեն պանդուխտ աշխարհի, որպէս եւ Փրկիչն ասէր. թէ Սոքա չեն յաշխարհէ աստի, որպէս եւ ես չեմ յաշխարհէս (Յովհ, ԺԷ 14. 16): Եւ ապա մարգարէն զայսպիսի քաջութիւն փող հրամայէ հարկանել ի Սիոն լերին սրբութեան իւրոյ եւ ժողովել զազգս ամենայն, զի մերձ է օր Տեառն, օր խաւարի եւ միգի Եգիպտոսի եւ կռապաշտից. եւ իբրեւ առաւօտ տարածեսցի, ասէ, զօր բազում եւ հզօր (Հմմտ, Յվլ, Բ 1-2), վասն զի Լոյս են հրամանք Տեառն ի վերայ երկրի (Տե՛ս Ես, ԻԶ 9), ի ձեռն զօրութեանցն հրեշտակաց որ հզօր են առնել զբան նորա, որ եկն հուր արկանել յերկիր առաքելովքն, որով հրով դրախտացեալ` մարմնական փափկութիւնք հրդեհին, եւ Յերեսաց նորա խորտակին ազգք (Տե՛ս Յվլ, Բ 6), բռնակալուք թագաւորք, որպէս փարաւոն եւ այլք եւ սատանայ եւ դեւք: Եւ ոչ առ այժմ միայն սպառնայ զայս, այլ առ հանդերձեալսն ահագին երկիւղ. զի Երկիր խռովի եւ երկինք շարժին յերեսաց նորա, եւ արեգակն եւ լուսին խաւարին աստեղօք հանդերձ (Տե՛ս Յվլ, Բ 10), եւ Տէր տայ զձայն իւր առաջի երեսաց զօրութեան իւրոյ, զի մեծ է օր Տեառն եւ երեւելի, եւ ով իցէ նմա բաւական (Յվլ, Բ 11): Եւ այսպէս անփախուստ արարեալ մարգարէին զսպառնալիս անհաւատիցն, յամենայն կողմանց խաւարաւ եւ հրով եւ խորտակմամբ եւ մրացեալ դիմօք, զոր իմանալ է առ փարաւոն եւ առ սատանայ եւ որ ընդ նոքօք: Ապա բանայ դուռն լուսոյ եւ կենաց միւս մարգարէն` զերծելոցն ի բռնաւորացն ասէ, թէ Յայտնի լեառն Տեառն եւ փութասցին ազգք բազումք եւ ասասցեն. եկայք ելցուք ի լեառն Տեառն եւ ի տուն Աստուծոյ Յակովբայ. եւ ցուցցեն մեզ զճանապարհս Տեառն եւ գնասցուք ի նոսա (Տե՛ս Ես. Բ 2-3), որ օրինակ է Իսրայելի զերծելոյ ի փարաւոնէ: ԶՍինայի օրէնսդրութիւնն իսկ ճշմարտութեամբ զՔրիստոսի նստելն ի լերինն, ուստի զերանութեանն բարբառն արձակեալ լուսաւորէր զաշխարհս, ժողովել յինքն զմանրեալն եւ զհեռացեալն, առնել զբեկեալն զաւակ, եւ զմերժեալն յազգ հզօր, եւ թագաւորել ի վերայ նոցա ի լերին Սիովնի յաւիտեան:

Վասն որոյ գտեալ զայսպիսի ողորմութեան դուռն ազգի մարդկան, եւս առաւել հայցեն սաղմոսիւն եւ ասեն. Ողորմեաց ինձ Աստուած ողորմեաց ինձ, զի ի քեզ յուսացաւ անձն իմ (Սաղմ. ԾԶ 2) մինչեւ անցցէ անօրէնութիւն նախահօրն: Եւ դարձեալ յիշատակեալ զփրկութիւնն Քրիստոսի, գոհանայ զԱստուծոյ, թէ Առաքեաց զողորմութիւն եւ զճշմարտութիւն իւր, որ է Միածինն, եւ փրկեաց զանձն իմ ի միջոյ գազանաց` (Սաղմ, ԾԶ 4-5) ի փարաւոնէ եւ ի սատանայէ, զի ննջէի ես խռովեալ որ է մահն: Ապա զխորտակումն նոցա խորամանկութեամբ թէ Փորեցին առաջի իմ խորխորատ եւ անկան ինքեանք ի նոյն (Սաղմ. ԾԶ 7), եւ արդ զերծեալք ի նոցա որոգայթիցն, ասեն. Պատրաստ է սիրտ իմ Աստուած, պատրաստ է սիրտ իմ օրհնել եւ սաղմոս ասել փառաց քոց (Սաղմ. ԾԶ 8): Եւ ապա հինգշաբաթուն` Եւ Հեղի ծերացեալ (Ա Թագ, Բ 22). բարձումն քահանայիցն որք ըստ օրինացն, զի ամենայն որ հնանայ եւ ծերանայ մերձ է յապականութիւն (Եբր, Ը 13). եւ առումն տապանակին մեծամեծ հարուածովք անհաւատիցն որք ոչ ընկալան ի Քրիստոսէ զերանութեանցն լուսաւորութիւնն, որովք ի լերինն ընդ հնոցն միաբանեալ, ցուցանէր զինքն օրէնսդիր հնոյն եւ նորոյ կտակարանացն:

Վասն որոյ զմնացեալսն յորդիութեան խրատէ Սողոմոնիւ` Մի՛ լքանիր ի խրատու Տեառն (Առակ. Գ 11) եւ որ այլն եւս. զոր Երեմիայիւ պատմեալ զապստամբութիւն անհաւատիցն` զմնացորդսն որք ըստ ընտրութեան շնորհացն եղեն ի հրէիցն, յորդորէ թէ Դարձարուք առ իս որդիք դարձի, զի ես տիրեցից ձեզ (Երեմ. Գ 14), եւ որ այլ բարի խոստմունք: Որովք եւ տապանակին անառիկ լինել ասէ, թէ եւ Ոչ եւս ասիցեն տապանակ կտակարանաց սրբոյն Իսրայելի (Երեմ, Գ 16). զի ի սիրտս նոցա գրեալ լինի հոգւովն, եւ ոչ անկանիցի ի սիրտս նոցա ասել այլ զայդ: Վասն որոյ ապրեալք այնպիսի մարդասիրութեամբ ի հրէական փառասիրութենէն եւ ի մարմնապարար որկրամոլութենէն, որպէս եւ թշնամեաց խաչի Քրիստոսի, որոց Աստուած որովայնն իւրեանց է, որք զերկրաւորս եւեթ խորհին. դնեն զինքեանս ըստ նախահարցն պանդուխտ նժդեհս եւ անցաւորս լինել, որոց զմարմինս ի խաչ հանեալ կարեօք եւ ցանկութեամբ հանդերձ. սաղմոսեն արտասուօք լսել այս աղօթից եւ խնդրուածոց. եւ զայս թուղացուցանել նոցա ի հանգիստ մինչեւ ի մահ, որպէս եւ սկիզբան սաղմոսիս նախ զլեզու մեռուցանելով ի մեղաց եւ զլսելիս խլացուցանելով խոնարհութեամբ սրտի, որ է մայր ամենայն բարութեանց, ի խաչ հանեն զինքեանս յաշխարհի: Եւ պատմեն այլոց թէ Ամենայն մարդ ընդունայն է (Սաղմ, ԼԸ 7) յայս կեանս, եւ  ի զուր խռովի յաղագս ընչից, որոյ անձնն ոչ է իւր ի գիւտս, այլ Իմ համբերութիւն, ասէ, դու ես, եւ կար զօրութեան իմոյ ի քէն է (Տե՛ս Սաղմ, ԼԸ 8):