ԳԼՈՒԽ ԱՌԱՋՆԵՐՈՐԴ

Ոչ ուրուք երբէք նախ քան զվախճան առնուլ մեղացն տեսանեմք դատել զոք Աստուած [1], եւ վկայ աստուածայինն առ ի մէնջ ասիցս գիր. «Չեւ են, ասէ, լցեալ Ամուրհացոցն [2] մեղք» (Ծն. ԺԵ 16): Զնոյն տեսանեմք եւ ի վերայ Յուդայի եղեալ ի Քրիստոսէ. զի այն որ իբրեւ զմերձակայ [3] զհանդերձեալսն տեսանէր եւ զիւրաքանչիւր ոք ճանաչէր նախ քան զաշխարհս հիմնացուցանել, չարութեամբ ախտացելոյն [4] թոյլ տայ ընտրելոցն [5] հաղորդակցիլ [6] բարութեանցն, այլ եւ զտնտեսութեանն հաւատայ [7] նմա [8] զգործ, որ անհաւատ պարգեւացն գտանէր պտուղ: Նախ եւ այժմ աւասիկ առ մեզ այնպիսի իմն ժամանեաց փորձութիւն [9], [10] քանզի որ յառաջ դոյզն ինչ ժամանակաւ ծածկել [11] ջանայաք [12] ընդ քաղցրութեամբն Աստուծոյ եւ մարդասիրութեամբ ոչ հրապարակելով զստահակութեանն նորա զանմարդութիւն, եւ ոչ միայն զխոստացեալսն ի վերայ ոչ ածելով նմա՝ իրաւապէս ինչ արարաք առ անզուգաչառափառագունի միւսոյ մասին, այլ եւ յոլովագոյնս զսիրոյն մատուցանելով եղանակս [13], առաւել քան թէ արժանաւորաց սիրոյն, ոչ առ այլ ինչ, այլ ասացելոցն ակն ունելով, իբրու թէ Տէր Աստուած կամի, զի արդարասցի եւ բարձրացուսցէ զօրհնութիւն [14]: Այլ վախճան իրացն յոյժ հակառակ մերոցս երեւիւր [15] կարծեաց. զի որ ուտէրն ընդ մեզ, յաճախեաց առնել ընդ մեզ խաբէութիւն (Սաղմ. Խ 10. Յովհ. ԺԳ 18): Զի յորդորէր զմեզ [16] [ի] ժողով գումարել. զժողովոյն պատճառս զաշխարհիս մերոյ մարդիկ դնէր [17] եւ զմի եւ զնոյն իր միաբանութեան եւ բաժանման կազմէր հնարս. խոստանայր ցածուցանել ի ժողովոյ անտի զօտարափառութեան իւրոյ ջերմութիւն եւ զանչափագիւտն ի բաց թողուլ նորաձեւութիւն կարգաց, կրօնից եւ պաշտամանց [18], այլ եւ որ ծայրագոյն է կրճիմն [19] ընդ մէջ մեր եւ արեւմտականացն, յանձն առնոյր ընդ մեզ միաձայնել մի բնութիւն ըստ գերահրաշ միաւորութեանն Աստուածն Բանի մարմնացելոյ [20] խոստովանել, ասելով. «Ընդէ՞ր ոչ զասացեալսն ի սրբոց հարցն ասացից եւ ես», յիշեցուցանելով յանուանէ զԱթանաս, զԿիւրեղ, զԵփրեմ, զՅուլիոս Հռովմայ [21] եւ զայլս: Առ այսոքիւք [22] եւ պայմանս իմն վճռաձեւապէս [23] առ միմեանս հաստատեալ յերիւրէր, ոչ մեզ զժողովն Քաղկեդոնի եւ զտոմարն Լեւոնի յիշել, եւ ոչ իւր, նոյնպէս եւ զաշխարհիս մերոյ [24] անտի [25] եւ այսր զեկեղեցեացս վերակացուս [26]. որ թէպէտ եւ անմարթ էր զաւանդութեան հարանցն փոխել [27] զկարգ եւ ոչ կատարելապէս ատել զատեցողսն [28] զՏէր, համայն զպատառման նորա ընդ միտ ածելով, մեծագոյն վարկեալ զմիաւորութիւնն, զհետ տայաք զմեզ եւ յայսմիկ առ ի նմանէ ասացելոցն, այլ եւ զանուանեալն իւր մեծ՝ եւ զորս ընդ նովաւ, ընդ մերոյ ի ձեռին կարգեալ խոստանայր իշխանութեամբ: Առ այսոքիւք եւ այսպիսեօքս [29] առանձինն հրապուրէր բանիւք, իսկ առ այլս զյաղթասիրելն պարծանայր [30] զիւր, եւ զմեզ ի պարտութիւն արկանել: Մինչ զի թէ ոչ Տեառն օգնեալ էր, փոքր միւս եւս, լինէաք ծիծաղելիս բազմաց, այլ եւ դժնդակագոյն եւս քան զծիծաղելն ասասցէ ոք, զայնքանեաց ժողովրդոց տեսանելով զշփոթութիւն, որք ոչ նմանապէս իրերաց վախճանի ելիցն ակն ունելով՝ տարակուսանային [31]: Զի զոմանս հոմակամութեան կարծիք բարկութեամբ զինէին, տեսանելով զմեր առ նա [32] խաղաղասիրելն, իսկ այլք զօրանալ հակառակամարտին եւ իւրեանցն տկարանալ գլխոյ երկուցեալք. եւ այսոքիկ մերաոցն [33]: Իսկ նորաոյքն եւ որ ի նորուն սուտ ստապանծ [34] բանիցն քաջալերեալք [35], զյաղթութիւն նմա սպասէին բերել [36] փառս: Իսկ ապա յորժամ աստուածային օգնականութեամբն ի յուսոյն զրկեալ հակառակ այսորիկ եղեն հանդիպեալ, առ այլ իմն տեսակ խաբէութեան փոխեալ անկանէր [37], իբրու թէ զհակառակութեան իւրոյ բանս [38] գրով լուծանել միանգամայն՝ [39] թէ [40] զհայցուածոցն մերոց կատարել փափագումն: Իսկ յորժամ այսոքիկ եւ ստութեան նորա հոլանիւր կեղծիք եւ պարզաբար [41] զառ մեզ թշնամութեանն եւ զժողովոյն Քաղկեդոնի յայտնէր զհամաձայնութիւն, զի եւ գիրն՝ զոր խոստանայր առնել՝ զնոյն վկայէր: Մինչ զի ապա [42] ցասուցեալ մեր ի վերայ այնպէս բազմաթիւր [43] եւ բազմայեղանակ [44] բարոյիցն, ասացաք առ նա. «Թէ զայդ զոր գրեցերդ եւ բերեր առ մեզ զըստ սահմանին Քաղկեդոնի բանս, կարծեցեր թէ [45] մինչեւ ցայժմ զդոյն ո՞չ էաք լուեալ, եւ ո՞չ գիտացեալ, այսօր ի քէ՞ն պէտք եղեն ուսանելոյ սկիզբն առնել, կամ այնքան աւուրս առ միմեանս մեր միաբանելոյն խորհուրդ զա՞յդ երեւեցոյց պտուղ»:

Առ որ պատասխանեալ ասաց. «Տիեզերաց աչք յիս հային, եւ ինձ ամօթ մեծ է ի միաբանելոցն քակիլ եւ ընդ անմիաբանիցն լինել: Եւ դարձեալ զի դուք եւ զմի ոչ ինչ յիմոց անտի կատարեցէք խնդրոց [46] »: Զի յառաջ քան զայս ասէր ձեռնադրութիւնս տալ ուխտի մանկանց [47], եւ [48] ի քսան եւ հինգ դեկտեմբերի ծնունդ առնել, եւ զերեքսրբեան օրհնութիւնն ի վերայ Երրորդութեանն՝ եւ ոչ ի վերայ Որդոյ միայն նուագեալ, ի բաց հանելով անդուստ զխաչեցարն, եւ որ ինչ սոյնպիսիք [49]:

Առ որ ասացաք. «Զանց առնելով զայլովքն ամենեքումք, իբրեւ [50] յոյժ նուաստագունիւք, որովք [51] ոչ այնքան յընդունելն օգտեսցի [52] եկեղեցի, [53] եւ ոչ յոչ ընդունելոյն վնասեսցի: Բայց յերեքսրբեան [54] յիրաւի բերեմք ի ներքս զխաչեցարն, զի զհասարակական անուանսն ի վերայ Որդւոյ [55] ասել, զնա եւ մարդ լեալ գոհաբանեմք մահու խաչի համբերելով վասն մերոյ փրկութեան: Բայց դու յառանձնական [56] անուանսն ո՞րպէս արդեօք յատկացուցանես զհասարակականսն՝ օտարացեղութեան տալով կարծիս՝ ի մի եւ ի նոյն բնութիւն»: Ընդ որ ոչ կարացեալ ելանել: Դարձեալ ասացաք առ նա. «Իսկ զիա՞րդ գրեցեր դու երկուս բնութիւնս ունել Քրիստոսի ի միում դիմի եւ առանձնաւորութեան, աղէ՛, ասասցես մեզ, թէ զմի դէմն ի Քրիստոս ըստ նոյնութեան ասե՞ս, թէ ըստ միաւորութեան»: Նորա [57] զառ միաւորութենէն երկուցեալ ասել զմինն, թէ գուցէ նովիմբ եւ մի ասել բնութիւն հարկաւորեսցի ի Քրիստոս, պատասխանի ետ. «Ես բնութիւն եւ ո՛չ դէմ մարդկային խոստովանիմ ընդունել Բանին ի կուսէն»:

Առ որ ասացաքն [58]. «Չէ հնար բնութեան առանց դիմի իմանալ կամ ասել ըստ ամենայն հարկաւորութեան, յաղագս որոյ պարտ է քեզ երկուս դէմս ասել ըստ երկուց բնութեանցն, եւ կամ ըստ միոյ դիմին մի ասել եւ բնութիւն, եւ կամ ապա եւ թէ ոչ մի ոք ի դոցանէ, հարկ է զմիջինն խնդրել՝ որ բարեպաշտութեանն է, որով եւ ճշմարտութիւնն պայծառանայ»: Իսկ նորա զկապումն բանի [59] ոտիցն խնդրեալ զարձակումն, եւ կամ թէ ընդ ձեռն ոտիցն խորհեցեալ, հանեալ զբանն ի տանէ կապանաց, ասաց. «Զոր հարկեցուցանէքդ զիս ասել վասն մարդկային դիմին, գրովն զձերն առ իս առաքեցէք խոստովանութիւն, ի ձեռն գրոյ եւ զպատասխանիսն ընկալջիք յինէն զայդորիկ համաձայն»: Եւ զայս ոչ ուղիղ [60] ինչ մտօք, այլ կարծէր ի գրեցելոցն մերոց առ նա [61] ընդ հնոց ուրուք չար աղանդութեամբ զմեզ արկանել, սակայն մեք գրեցաք առ նա [62], զոր խնդրերն՝ ըստ օրինակի երկիւղածաց [63] Տեառն, եւ որոց [64] յաղագս սիրոյն զամենայն ինչ [65] վեր ի վայր մոռանալ զյանցանացն օրինադրեալք, եւ մանաւանդ զի եւ պարզեալ զնա կամեցաք ի պատասխանականացն անտի նորայոցն [66] առ մեզ գրեցելոց, թէ զի՞նչ խորհիցի եւ ո՞ւմ ումեք արդեօք ձայնակից գտանիցի, եւ [67] է՞ր այս:

«Ոչ ինչ պէտս ունի առաջնորդի, որոյ աչք իւր առողջապէս կարիցեն [68] նկատել, եւ ոչ վարդապետի ումեք կարօտասցի, որ զանմոլարն սիրեսցէ գտանել հաւատոյն [69] բան: Բայց ա՛րդ, եթէ տացէ քեզ Աստուած շնորհս բարեպաշտութեան, եւ խնդրես ճշմարտութեանն լինել [70] ընդ մեզ խոստովանակից, ասասցես [71]. որպէս բնութիւն մարդկային՝ ընդ նմին եւ դէմ մարդկային առնուլ Բանին ի Կուսէն, եւ որպէս զդէմ Բանին եւ մարմնոյն իւրոյ ընդ ձեռն միաւորութեանն [72] մի խոստովանելով դէմ, այսպէս եւ զբնութիւնսն՝ զաստուածայինսն եւ զմարդկայինսն՝ մի դաւանել բնութիւն յանճառ միաւորութենէն [73], եւ զկենդանարար մարմինն փրկչական խոստովանել [74] յարգանդէ Կուսին մինչեւ յաւիտեան չարչարելի եւ մահկանացու ըստ բնութեանն, եւ անչարչարելի եւ անմահ ըստ միաւորութեանն Բանի, եւ միանգամայն պարզաբար [75] զաստուածայինսն մարդկայինս եւ զմարդկայինսն [76] անուանել աստուածայինս ըստ անճառ միաւորութեանն, որպէս եւ սրբոցն ուսուցանեն հարանցն ճառք»:

« [77] Առ ի սրբութենէդ ձերմէ տուաւ ինձ գիր հարկաւորութեան, պահանջել ի մէնջ՝ ասել զմարդկային դէմ առնուլ Բանին ի Կուսէն. եւ այս ինձ այլ ոչ ինչ երեւի, քան թէ ասել զոմն մարդ առնուլ. զի ամենայն մարդ յորմէ հետէ ձեւանայ յարգանդի, յայնմ հետէ իմացեալ լինի դէմ, քանզի այսպէս ոչ այլ ինչ գիտեմ զդէմն, քան թէ զոմն մարդ: Արդ, թէպէտ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ոչ ուրանամ մարդկայնովս երեւիլ [78] մարդկան դիմաւ, այլ քանզի փոխանակ սերման զԲանն ասեմ ժամանել յարգանդ Կուսին, ըստ այնմ մտաց մի ասեմ զդէմն: Իսկ մի բնութիւն յետ շարադրութեանցն՝ ոչ զոք ի հարցն գիտեմք խոստովանել [79]: Զի թէ ոչ տեսանէի զբոլոր խնդրեալսն հակառակ հարցն, ամենայն ուրեք համբուրէի զառ ձեզն ձայնակցութիւն. այլ զի ամենայնիւ տեսանեմ զձեզ փութացողս [80] առանց հերձուածոյ ատեցման սուրբ ժողովոցն: [81] Զի՜նչ եւս այլ շատ խօսեցայց. [82] մանաւանդ թէ ի վերն յայս էր երեսական բաժանմանս, որ քան զՆեստորին եւս ահագին թուի»: Յոյժ զարմանամ նորայն: Եւ այսոքիկ մերն առ նա՝ [83] եւ նորայն առ մեզ գրեցելոցն բանք։ [84]

Բայց մեզ ժամ է այսուհետեւ զմարգարէականն բարբառել [85] բան. «լուռ եղէ ի սկզբանէ, մի՞թէ միշտ լռիցեմ եւ անսայցեմ [86] » (Ես. ԽԲ 14): Ասացեր [87] հարկաւորաբար խոստովանել եւ ոչ կամաւոր զմարդկային բնութեանն դէմս ի Քրիստոս, զոր ի դէպ է ըստ այդմիկ ասել ի վերայ քո [88], զի թէ ոչ ի ծնողաց եւ տղայն, քոյին կամօք թերեւս [89] ոչ զհոգեկան ընտրել ծնունդ, եւ ոչ վայելէիր ի փառս վեհագունի անուանդ: Ասացեր. «Այս ինձ ոչ այլ ինչ երեւի [90], քան թէ զոմն մարդ առնուլ». արդարեւ այդ իսկ է եւ ոչ այլ ինչ մանիքեցոցն [91] աղճատանք: Եւ արդ, եթէ ոմն ոչ էր, ապա [92] եւ ոչ էր իսկ, եւ հարկ լինի կամ զանեղ բանն ըստ քեզ յեղուլ ի մարմին եւ առ աչօք եւ ոչ ճշմարտութեամբ երեւեալ:

Եւ ասացեր. «Ամենայն մարդ յորմէ հետէ ձեւանայ [93] յարգանդի, յայնմ հետէ իմացեալ լինի դէմ». զնոյն իսկ ասեմ եւ ես, զի եւ այնպէս իսկ է, զի անձեւն անդէմ է, իսկ որ ոչ ունի դէմ, ոչ ունել նմա եւ կերպարան, ուստի յայտ է, եթէ անձեւն եւ անդէմն եւ անկերպարանն ոչ է եւ ոչ ի գոյէ իմէքէ. յորմէ ապա եւ ոչ ինչ: Եւ այս [94] ոչ այլ ինչ՝ եթէ ոչ առ աչօք երեւումն, այլ եւ մահն, ընդ նմին եւ թաղումն, եւ յարութիւնն առ աչօք, ապա եւ փրկութիւնն [95] մեր: Եւ ասես [96]. «Այսպէս ոչ այլ ինչ գիտեմ զդէմն, քան թէ զոմնն մարդ»: Կարծեմ՝ թէ հաւաստի եւ որոշեալ ոչ ուսար զոմնն [97] եւ զդէմս. զի դէմ սովորեցաք ասել զգերակացեալն ի մարդումս եւ որ զբոլորն պարունակէ զգայական մասունսն, առանց որոյ մարդս՝ ոչ կենդանի եւ ոչ մարդ կարէ գոլ կամ ասիլ: Արդ եթէ ոմն ոչ է Քրիստոս, յայտ է թէ եւ անդէմ է, իսկ անդէմ լինելով, ապա [98] եւ ոչ մարդ եւ ոչ կենդանի կարէ [99] ասիլ: Իսկ ընդէ՞ր արդեօք ոչ եղելոյն մարդ՝ մարդկային ասես ունել [100] բնութիւն, զի մարդկային բնութիւն ի մարդկայնում դիմի եւ կերպում տեսանի, որոց ոչ եղելոյ, եւ ոչ մարդկային բնութիւն կարէ [101] կամ գոլ կամ կոչիլ: Այսոքիկ [102] քոյոց իմաստիցդ առաջարկութիւնք: Եւ ասես. «Թէպէտ եւ ոչ ուրանամ զՏէրն Քրիստոս մարդկային դիմով երեւեալ մարդկան», թէպէտ եւ յապաղեցեր, սակայն եւ այնպէս լուծեր զերկունս բանիդ, շատ հեռի ընկենլով [103] յառաքելական բանէն [104], մանաւանդ թէ յոյժ հակառակ նմին. զի զոր նա եղեալ եւ առեալ ասաց, դու զայն երեւմամբ միայն ցուցեալ ասացեր: Երեւմամբ ապա, որպէս յառաջն ասացաք, ամենայնք [105] առ ի նմանէ տնտեսականքն, այլ եւ փրկութեանն մերոյ յոյս, ստուեր եւ ոչ ճշմարտութիւն ըստ քեզ: Տե՛ս, որպիսեա՞ց խորհրդոց առանձնակի յանդգնեցար լինել գտող [106]: Եւ ասես. «փոխանակ սերման Բանն ժամանեաց յարգանդ Կուսին, ըստ այսմ մտաց իւր ասեմք գոլ զդէմն»: Իսկ արդ, եթէ փոխանակ սերման զԲանն ասես լինել [107], Բանին փոխանակ զո՞ ասես գոլ. թէ մնաց, որ էրն, ո՛չ կարի [108] ասիլ եղականին գոլ փոխանակ, ապա թէ յեղականումս [109] գտաւ գոյութեան, յիւրմէն լուծեալ եղեւ գոյութենէ: Դարձեալ Բանին դէմ աներեւելի [110], զի անմարմին, իսկ մեք զերեւելին ե՛ւ տեսաք ե՛ւ շօշափեցաք: Արդ, եթէ ըստ ինքեան ասես երեւել զԲանն, ըստ ինքեան եւ մարմին ասես զնա գոլ, եւ կամ զանմարմնականն իւր կորուսանել եւ ի մարմին իւր փոխաբուսիլ, եւ կամ թէ առ աչօք եւ ձեւով մարդկայնովդ [111] ասես զԲանն երեւեալ: Տե՛ս, որպիսի՞ մտածութեամբ աղտեղեալ ձեռնարկեցեր զանաղտ լսելիս ժողովրդոց Քրիստոսի: Եւ ասես. «Յետ շարադրութեանն մի բնութիւն ոչ զոք գիտեմ ի հարանցն խոստովանել». զհարսն առ այժմ [112] յապաղեսցուք յիշել, զի յայլում տեղւոջ ցուցանելոց եմք զասել նոցա եւ որպէս ասենն: Բայց շարադրութիւնդ որ ասես. ո՞ւմ եւ ո՞ւմ ասես [113] գոլ. բնութեա՞նցն. [114] ոչ հաւանի՝ զի անհնար է, ոչ միայն թէ ստացականի եւ անստացականի, այլ եւ յարարածականացս օտար է այս. զի բնութիւն [115] պարունակող է [116] պարունակելոյն ի նմանէ եւ ոչ ի նոցանէ պարունակեալ. զի թէ ի բաց բարձցես [117] զյատուկն, հանուրն ոչ լինի բաց բարձեալ, իսկ հանուրն շարաբառնալով, բառնանի ընդ նմին եւ ոմնն [118], եւ զի ոչ են բարձողք [119] իրերաց, ըստ սմին այսմիկ եւ անհակադարձելիք առ միմեանս. յաղագս որոյ ոչ ասի մարդն Պօղոս, որպէս Պօղոսն մարդ գոլ ասի: Արդ, եթէ հանուր առ հանուր շարադրեալ [120] եղեւ, ամենեքումբք [121] է հանդերձ անհատիւքն ի շարադրութեանն, եւ դու որ զմարդկային դէմն ոչ ասէիր գոլ ի Քրիստոս, գտանիս ասացեալ զամենայն մարդիկ գոլ ի Քրիստոս եւ այնուհետեւ ոչ եւս իցէ Քրիստոս եւ եթ Քրիստոս, այլ երկոցուն հանրականացն յատուկքն Քրիստոս. վասն որոյ ոչ ասի Բանն միայն յաստուածութենէն եւ ի մարդկութենէս եղեալ մարմին եւ անուանել [122] Յիսուս, այլ ընդ նմին Հայր եւ Հոգին [123], եւ համօրէն ազգ մարդկան Յիսուս. զորոյ զհետ գայ [124], կամ ամենեքին լինել Քրիստոս եւ մեռանել խաչիւ, եւ կամ ոչ ոք լինել Քրիստոս եւ ոչ մեռանել [125], որ եւ երկոքին անտեղիք: Եւ համայն ոչ պատկառես [126] այսպիսեօք [127] խաւարեցուցանողօք [128] գիւտիւք խաւարեցուցանել զլուսաւոր միտս հաւատացելոց: Այլ ասես. « [129] Եթէ երեսական բաժանումնդ քան զՆեստորին անդր եւս թուի լինել»: Արդ, տեսցուք ո՞վ իցէ Նեստորն եւ չարափառագոյնն եւս քան զՆեստորն. մարդածին եւ ոչ աստուածածին խոստովանիս [130] զսուրբն Կոյս [131]. դու զԲանն ի մարմին յեղեալ ասելով, մարդածին ապաքէն գտանիս ասացեալ զսուրբն Կոյս [132]: Եւ դարձեալ զի Նեստոր ոչ կորուսանէ զգոյութիւնսն եւ զԲանին եւ զմարմնոյն իւրոյ, թէպէտ եւ զմիաւորութեանն բան անբարէփառապէս թերաբանէր [133]. իսկ դու ումեմն [134] ո՛չ տալով եւ զոմն յեղլով [135], զերկոցունց ուրանաս եւ գտանիս եղեալ չարափառագոյն եւս քան զՆեստոր հայհոյութեամբ:

Բայց արդ, [136] դարձցուք [137] անդրէն յիսկիզբն [138] քոց ասացուածոցն: Ասացեր [139]. «թէ ի մարդկային զանգուածոյս դէմ նշանակեալ, ոմն մարդ լինի» [140]. զի՞նչ քեզ երեւի փրկչական [141] բանն՝ այրն զինքն անուանել [142] եւ որդի մարդոյ, ո՞չ ապաքէն որ ի հասարակացն իմեքէ առանձնացեալ իմանի, եւ ոչ եթէ [143] հասարակականք ոմանք: Դու փախչիս զոմնդ յասելոյ [144], եւ զինչ ասեսն, ոչ գիտես, բայց մեք եւ ասեմք իսկ զդոյն եւ ճշմարտեմք ոչ զայլ ոք իմանալ զոմնն, այլ զնոյն ինքն Տէր Յիսուս Քրիստոս յաստուածութենէն եւ ի մարդկութենէս անշփոթաբար [145] եւ անքակապէս միացեալ, եւ այսպէս հաւատամք ի միաւորութեանն գտանիլ [146] մեզ հանրական անդամոց կաթողիկէ եկեղեցւոյ: Բայց զքեզ ոչ գիտեմք թէ յո՞յց ոմանց հողմոց շարժեցար անկանել [147] յայսպիսի տարապարտ մտածութիւնս: Զի ասես. «Ամենայն մարդ յորմէ հետէ ձեւանայ [148] յարգանդին, յայնմ հետէ իմացեալ լինի դէմ», ուստի յայտ է, թէ ոչ միայն անձեւ, այլ եւ անսկիզբն կամիս ասել զմարդեղութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի: Եւ զիա՞րդ ասի անսկիզբն սկսանել եւ անժամանակն ընդ ժամանակաւ լինել [149], այլ որ քեզ անհաւատութեանդ [150] է, մեք ի դորին իսկ վերայ [151] հաստատեմք զմերոցս հաւատոց ճշմարտութիւն: Եւ յայնմ հետէ իսկ իմանամք զմարմին Բանին ձեւացեալ եւ կերպացեալ, յորմէ հետէ արժանի արար Բանն Աստուած բնակիլ յարգանդ սուրբ Կուսին: [152] Յաղագս որոյ համանգամայն [153] եւ ի միասին ասեմ տնօրինել զմարմնանալոյն [154] եւ զմիաւորութեան խորհուրդ: Եւ նովին ձեւացելով եւ կերպացելով մարմնովն ասեմ համբերեալ զԲանն Աստուած մարդկայնոցս կրից. իննամսեայ [155] յղութեանն, ծննդեանն, աճմանն հասակի, աշխատութեանն, քաղցի, ծարաւոյ, տրտմութեան, երկիւղի [156], անգիտութեան, մահու, յարութեան [157]: «Յղասցիս, հրեշտակն ասէր [158] առ սուրբն Կոյս եւ ծնցիս որդի, եւ կոչեսցես զանուն նորա Յիսուս» (Ղուկ. Ա 31): Արդ, զայս եթէ բոլորում դիցես մարդկային բնութեանս, կամ ոչ զոք ասես յղացեալ եւ ծնեալ, զի բոլոր բնութիւնս ի զօրութեան առաւել քան թէ ի ներգործութեան, եւ կամ ասես առ հասարակ զամենայն ազգ մարդկան յղացեալ եւ ծնեալ, զի ոչ յատուկ Մարիամ եւ եթ ի բնութենէս, զի եւ ամենայն ոք եւ ոչ դարձեալ ի նա [159] միայն բովանդակեալ բնութեանս, զի եւ առ այլս եւ առ ամենեսին: «Եւ Յիսուս աճէր եւ զարգանայր հասակաւ» գրեալ է (Ղուկ. Բ 51). եւ յորժամ եղեւն այս, անբաւք վախճանեալք յայնժամ ի բնութենէս, յորս նուազելն հպագոյն եւ ոչ աճելն եւ բիւրք բիւրուց [160] մարդիկ գոլ կենդանիք եւ կատարելահասակք [161], զաճելոյն ի բաց վճարեալք զիրակութիւն, եւ անթիւք [162] դարձեալ լինելոցն, յորս ոչ մերձենայր աճելն, եւ բնութեանցս անուն յամենեցունց ի վերայ երթայ, զանցելոցն, եւ զկենդանեացն, եւ զչեւ եղելոցն: Արդ եթէ բնութիւնն մարդկային թանց [163] անձնաւորութեան ասել գոլ ի Քրիստոս, առ ո՞ւմ եւ կամ յո՞յր [164] վերայ զաճելս եւ զարգանալս խնդրեսցուք, ասա՛, մեզ: Տեսանե՞ս, թէ զո՞րս, եւ զորպիսի՞ս արդիւնաւորեսցեն առ ի քէն սերմանել բանքդ:

«Յիսուս աղաղակեալ ի ձայն բարձր արձակեաց զոգին, եւ եթէ՝ Յիսուս խոնարհեցուցեալ զգլուխն աւանդեաց զոգին» (Մատթ. ԻԷ 50. Յովհ. ԺԹ 30): Արդ՝ զայս ո՞ւմ ումեք համարձակիցիս [165] տալ, աղէ՛, ասա՛ ինձ, Բանին անմարմնականի՞, թէ հասարակականի բնութեանս մարդկայնոյ, որ եւս անմարմին գոգցես թէ ըստ ասացելումն Բանի, զի բնութիւն ոչ ունելով զնշանակիչն իւր, այս ինքն՝ որ ցուցանել եւ նշանակել զնա կարիցէ, աներեւոյթ է եւ անըմբռնելի: Արդ, ում ումեք եւ տացես զայս, յանկարելեացն է, զի ոչ անմարմին Բանին ըստ ինքեան կարելի է մեռանել [166], եւ ոչ հասարակականի մարդկային բնութեանս [167]: Ապա [168] թէ մեռաւ ճշմարտապէս վասն մեր Որդին Աստուծոյ զմերն մահ ըստ մեզ, բայց եթէ կայցէ ինչ առ Որդւոյ, որ մարթելի էր նմա [169] մեռանել, եւ այս է զոր ի մերմէս առանձնակի իւր միացոյց, մարմին հոգով բանականաւ, ապա [170] ուրեմն ոչ բնութիւն անգոյ եւ անդէմ, զմարդկայինս ընկալեալ Բանն Աստուծոյ, այլ յաւէտ թէ ի հասարակական մարդկային բնութենէս առանձնակի միացոյց իւր մարմին անձամբ բանականաւ [171] եւ նովին մարմնով յաղթեաց մեղաց, մահու, դժոխոց եւ ապականութեան, զի մեղս ոչ արար, եւ ոչ գտաւ նենգութիւն ի բերան նորա, եւ ոչ ոգի նորա թողաւ ի դժոխս եւ ոչ մարմինն [172] նորա ետես զապականութիւն (Ա Պետ. Բ 22. Սաղմ. ԺԵ 10. Գործ. Բ 31):

Այս է ահա ճշմարիտ խոստովանութիւն ուղղափառ սուրբ հարանցն, յորմէ դու զլսելիսդ կափուցանել կամելով՝ անամօթաբար ասես. «Թէ զդէմն ոչ այլ ինչ իմանամ քան թէ զոմն մարդ», եւ համայն առաւել զոր իմանալդ ասացեր, ոչ իմացար, զի ոչ եթէ դէմն զոմն եւ եթ ցուցանէ, այլ բոլորովին իսկ եւ ի վերայ հանուրցն ասասցի գոլ, զի թէ առ ումեմն իսկ իմանաս զդէմն [173], առ միւսումն [174] եւս այլ ինչ եւ ոչ ճանաչես: Եւ դարձեալ թէ դէմն զումեմնէ եւ եթ ասի, հնար է եւ բոլորին եւ առանց դիմի գոլ: Եւ դարձեալ՝ թէ դէմն անտի ոմն եւ եթ, այլ ոչ եւ բոլորն [175] ցուցանի. ոմն եւ ի հոմասեռիցն հանդիպեսցի գոլ ամենայն հարկաւորութեամբ, որ ոչ ասի մարդ, այլ՝ այլ ինչ: Եւ ա՜յս է քո զոր [176] մեծապէսն ասացեր իմանալ: Եւ արդ վասն զի ցուցաւ թէ դէմն որ ինչ անուանն պատկանի, նոյն ասի եւ ի վերայ ստորակային [177], արդ, կամ ասասցես ըստ գրոց որպէս զանունն՝ նոյնպէս եւ զդէմն մարդկային ի Քրիստոս, կամ թէ ի բաց բարձցես [178] զդիմին ասելն, ընդ նմին ի բաց բարձեալ լինիս եւ զանուանն առասութիւն: Եւ արդ՝ ահա մինչդեռ փախչէիր զանձնաւորութիւնն մարդկային ասել ի Քրիստոս, ուրացար ընդ նմին եւ մարդ լեալ զՔրիստոս:

Բայց հրաշանամ, թէ զիա՞րդ կարգաւ եւ անվրէպ կատարին յամենատես եւ յամենագիտակ Հոգւոյն Սրբոյ ասացեալքն բերանովք առաքելոցն, եւ պահեցար յետին ժամանակացս զառաջնովքն գերազանցեալդ ամբարշտութեամբ, որ ուրանալ ձեռնարկեցեր զվասն մեր ճշմարիտ [179] մարդեղութիւն Փրկչին մերոյ Աստուծոյ: Եւ ասես. «անձնաւորութիւն մարդկային ասել ի Քրիստոս, ոմն մարդ ասել է» [180], եւ ընդ ձեռն այդպիսի բանից խուճապել կամիս զուղիղսն եւ զքեզ ուղիղ [181] երեւեցուցանել, զամենեւին թիւրդ քան զթիւրս թիւրագոյնդ [182]: Ոմն մարդ ո՞չ ապաքէն յատկացեալ [183] ասի ի հասարակէն այսոքիւք՝ հոգով, մարմնով, մտօք. զսոյն ո՞չ ապաքէն զայս ի Տէրն մեր եւ Փրկիչ ուսաք ի գրոց գոլ ի մարդկայնոյս: Արդ՝ ասե՞ս զնա ընդ ձեռն այսոցիկ ոմն ի մարդկանէ եղեալ է, թէ ոչ. եթէ առանձնակի [184] իւր ինքեան Բանն ոչ ստացաւ առ ի մէնջ հոգի, մարմին եւ միտս, այլ զայլոցն իւր վարկանի հոգի, մարմին եւ միտս, ոչ էր պարտ ասել՝ թէ «Մարմին Իմ ճշմարիտ կերակուր է, եւ արիւն Իմ ճշմարիտ ըմպելի [185] », «եւ որ ուտէ զմարմին Իմ, եւ ըմպէ [186] զարիւն Իմ, կեցցէ յաւիտեան» (Յովհ. Ա Զ 55-56), պարտ էր ասել մարմին ձեր եւ արիւն ձեր: Եւ դարձեալ ոչ ասել՝ «զանձն իմ դնեմ» (Յովհ. Ժ 16), զոր [187] ասաց վասն մարդկային հոգոյն, այլ եթէ զանձինս այնոցիկ, որ իւրաքանչիւրոցն են, եւ ոչ իմ դիցեն [188]: Եւ ա՜յս էր քո զօրաւոր եւ անվթար հակառակ ճշմարտութեան գտեալ զէն յաղթութեան:

Եւ ասես. թէպէտ եւ մարդկային դիմով ասեմ երեւեալ զՏէրն մարդկան, «այլ քանզի փոխանակ սերման, զԲանն ասեմ ժամանեալ յարգանդ [189] Կուսին», զԲանն ասեմ զերեւեալ դէմ, եւ ոչ զայլ ոք [190]:

Եթէ [191] զերեւելին զԲանն [192] ասես գոլ դէմն, զաներեւելին, որ յԱստուծոյ Հօրէ, զո՞վ ասես արդեօք [193] գոլ: Յերկուց մինն առաջի կայ քեզ ասել. կամ ոչ ունելով նմա ի Հօրէ զկատարելութիւն անձին եւ զայս ի Կուսէն կարացեալ [194] գտանել, եւ կամ թէ ունէր զսոյն զայս, զերեւելիս ունէր, եւ ոչ զանմարմնականն [195], [196] եւ զսրբուհին Կոյս ոչ մարդեղութեան, այլ երեւման [197] եկեալ արար պատճառ, յաղագս որոյ ապա [198] ասի ըստ քեզ Մարիամ ոչ մայր Տեառն մերոյ եւ Արարչին, այլ կիսանձնակատարութեամբ, եւ կամ երեւման [199] գոլ պատճառ: «Դու հաւատա՞ս (զանաչեան յեղել աչացուն, հարցանէր Տէրն) [200], յՈրդի Աստուծոյ» (Յովհ. Թ 35). յորմէ հայցեալ ասէր. «Ո՞վ է նա, Տէ՛ր, զի հաւատացից» (Յովհ. Թ 36), եւ Տէրն ասէր. «Եւ տեսեր զՆա, եւ որ խօսիդ ընդ քեզ՝ Նա է» (Յովհ. Թ 38): Արդ զայսոսիկ զցուցեալս եւ զտեսեալս՝ եթէ ըստ ինքեան իմանաս Բանին անտեսանելոյ եւ ոչ միաւորութեան անօրէնութեանն, զերկոսին գտանիս ասացեալ ոչ ճշմարտել՝ եւ զանտեսանելն եւ զտեսանելն [201], զի զԱստուած ոչ ոք ետես երբէք [202], եւ զոր ոչն ոք ի մարդկանէ ետես եւ ոչ տեսանել [203] կարող է, եւ ցՓիլիպպոս [204] ասելով Տեառն. «Որ ետես զԻս, ետես զՀայրն Իմ» (Յովհ. ԺԴ 9), եւ այս ըստ նորին մտաց, ըստ միաւորութեան տնօրէնութեանն եւ ոչ ըստ էութեան բնութեան Բանին յարմարեսցի տեսանելս [205]: Բայց ասացից առ այսոքիւք [206] եւ այլ իմն հրաշալիս, զի այնոքիկ, որ քեզ յանհաւատութիւնն առաջնորդեն, նոքին բարեփառս զմեզ յօրինեալ կատարեսցեն:

Ի չորս բաժանի [207] որ ի վերայ էակացս առեալ լինին անուանք. ի հանուրն, ի բոլորն, յանհատն, եւ յիւրաքանչիւրն [208]: Արդ, զայլովքն ժամուս զանց առնելով, յաղագս իւրաքանչիւրին դուզնաքեայ ասասցուք, որ եւ առաջարկելոցս [209] մատուցանէ բանից զօգնականութիւն: Նշանակեալ լինի իւրաքանչիւրն ի սոցունց յայսցանէ. ի գաւառէն, ի ծնողաց [210], յորպիսութենէ երեւմանն, ի ներգործութենէ [211] եւ ի կրից. արդ ամենեքեան [212] այսոքիւք առանձնացեալ լինի յիւրաքանչիւրսն, որոց հաւաքումն միահամուռ ի վերայ այլոյ ուրուք ոչ տեսանի: Արդ՝ ո՞չ ապաքէն գտանեմք զամենեսեան զայսոսիկ յարմարեալս ըստ մարմնոյ եւ ի վերայ Տեառն մերոյ եւ Փրկչին. յանուանէն՝ Յիսուս Քրիստոս, ի գաւառէն՝ Նազովրացի, ծնօղ ունելով [213] զսուրբ Կոյսն, յորպիսութենէ՝ ի նմանութենէ [214], որով իւիք ծանօթանայր եւ ծանուցեալ լինէր, ի ներգործութենէ՝ զոր կատարեաց զսքանչելիսն [215] ի մարդիկ, ի կրիցն՝ [216] ի մկրտելն՝ ի խաչելն, ի թաղելն, յառնելն երեքօրեայ [217], վերանալն յերկինս եւ որ զկնի այսոցիկ:

Արդ՝ ահա [218] դու զյատուկն որ ի հասարակէն զարհուրիս ըստ մարմնոյ ասել ի Քրիստոս, մեք եւ զառանձնականսն եւս անուանս խոստովանիմք ունել նմա ըստ աստուածային կարգաց ի մարդկանէ, եւ համայն ոչ ինչ ամենեւին վնասել գտանի յայսպիսեաց աստի անուանց եւ իրաց ճշմարիտ միաւորութեանն [219] խորհուրդ մարմնացեալ Աստուածն Բանի, այլ վնասեսցին յաւէտ յաղագս նորա՝ որք անհաւատութեամբ են վնասեալ ախտիւք, խորհուրդք. օրինակ իմն՝ մի եւ նոյն [220] երկիր հաստուն [221] կայ մնայ՝ եւ շուրջ անցանէ ըստ զանազանապէս ունողացն զտրամակացեալ ունակութիւն, կամ որպէս քաղցրութիւն մեղուն ոչ նմանապէս քաղցր թուիցի գոլ յոգունց [222] ճաշակելեաց, զի նոցա որոց կուրացեալ է ոգոյն ակամբ, ոչ ուղղապէս զմիաւորութեանն [223] ի Քրիստոս նկատեալ կարացեալ զօրութիւն. այնպիսեացն ամենապէս իսկ եւ ամենեւին ապականեալ են խորհուրդք եւ միտք, ոչ միայն ի տնտեսականսն, այլ եւ յաստուածաբանականսն: Բայց մեք, որոց ճշմարտութիւնն է պատուեալ, յերկոսին նմանապէս անստուեր [224] իւրական սովորեցաք գնալ ճանապարհաւ: Զի յորժամ խոստովանիմք մի բնութիւն եւ զօրութիւն գոլ աստուածութեան, ոչ կասկածեմք ի միում բնութեանն զերկաքանչիւրսն որոշել զառանձնաւորական յատկութիւնսն. ասել Հայր անսկիզբն գոլ եւ պատճառ Որդւոյ եւ Հոգւոյ, Որդւոյ ծննդեանն եւ Հոգւոյն ելողութեան, եւ Որդի [225] ծնունդ գոլ ի Հօրէ, եւ ոչ ելումն, եւ զՀոգին արտաքս առաքումն, եւ ոչ ծնունդ գոլ, զի ոչ Հայր բռնադատի յՈրդի եւ ի Հոգի, եւ ոչ Որդի ի Հայր եւ ի Հոգի, եւ ոչ Հոգին յերկոսին ի նոսա ի Հայր կամ յՈրդի փոփոխեալ, այլ առանձնաւորութեանցն անշարժ մնալով ի միասին հասարակականի բնութեանն եւ զօրութեանն:

Այսպէս եւ ի տնօրինականսն Փրկչին զմիաւորութեան Բանն ուղղակի դաւանեալ ուսեալք յաստուածային [226] գրոց, ոչ զանգիտեմք զմի եւ զնոյն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս եւ Աստուած խոստովանեալ՝ միանգամայն եւ մարդ, Աստուած ըստ էութեան բնութեան իւրոյ, եւ մարդ՝ ըստ մարմնանալոյն եւ մարդանալոյն վասն մեր, կատարեալ յաստուածութեանն [227], կատարեալ նոյն եւ ի մարմնաւորութեանն. եւ թէպէտ այսպէս [228] կատարեալ եւ կատարեալ ասեմք եւ է՛, համայն ոչ երկուս կատարեալք, այլ մի կատարեալ՝ մի եւ նոյն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս: Եւ ոչ դարձեալ՝ վասն զի մի կատարեալ, եւ է՛, եւ ասեմք, անկատար զնա կամ ըստ աստուածութեանն կամ ըստ մարդկութեանն իշխեցից կամ խորհել [229] կամ ասել: Նախ քան զամենայն յաւիտեանս ծնեալ յԱստուծոյ Հօրէ եւ Որդի Աստուծոյ, յետ ժամանակի ծնեալ նոյն եւ ի մօրէ ըստ մարմնոյ եւ որդի մարդոյ, եւ սակայն ոչ երկու որդիք, այլ մի՝ եւ միայն Որդի Աստուծոյ մարմնացեալ, մարդացեալ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. եւ այն որ ունէր ի Հօրէ անժամանակաբար բնութիւն [230] հասարակական եւ դէմ առանձնական եւ յատկական, նոյն ինքն եղեւ ըստ ժամանակի եւ մարդ հանդերձ բնութեամբ եւ դիմաւ եւ առանձնաւորութեամբ: Այլ ոչ եթէ յաղագս սորին այսորիկ յերկուս բաժանեալ [231] բնութիւնս զՔրիստոս, եւ կամ երկուս ասել զնա դէմ, եւ երկուս առանձնաւորութիւնս [232], այլ մի եւ նոյն միայն մարմնացեալ Բանն Աստուած բնութեամբ, դիմաւ եւ առանձնաւորութեամբ: Եւ համայն մի ասելով ի Քրիստոս բնութիւն, դէմ եւ առանձնաւորութիւն, ոչ ուրանամ, զոր ունէրն ի Հօրէ եւ զոր եղեւն, կամ առն ի մարդկանէ զբնութիւն [233], զդէմ եւ զառանձնաւորութիւն [234]:

[235] Եւ դարձեալ ասի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս [236] եւ Բան Աստուծոյ Հօր. այլ ոչ եթէ յաղագս այսորիկ, զոր [237] ի մէնջն ընկալաւ, անբան ասել կարիցեմք, որպէս եւ ոչ առանց իմաստութեան եւ զօրութեան, [238] յաղագս գոլոյ նմա ըստ էութեանն Աստուծոյ զօրութիւն եւ Աստուծոյ իմաստութիւն: Եւ սակայն թէպէտ եւ ասեմք եւ ճշմարտեմք ի վերայ Նորա զայսոսիկ ե՛ւ ըստ աստուածութեանն, ե՛ւ ըստ որում եղեւն, սակայն [239] ոչ կարեմք յերկուս բաժանականս եւ առաջնորդականս բաժանել [240] զմի եւ զնոյն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, կամ երկու դնել նմա զօրութիւնս եւ իմաստութիւնս: Եւ արդարեւ ըստ ինքեան Բանն՝ կերպարան Հօր եւ նկարագիր էութեան Նորա, էառ նոյն ինքն յետ ժամանակի ճշմարտութեամբ եւ զկերպարան եւ զնմանութիւն մարդոյ, սակայն ոչ ասի մի եւ նոյն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս երկու կերպարանք՝ երկուց ոմանց գոլով նմանութիւն, [241] այլ մի կերպարան եւ պատկեր միոյ Աստուծոյ Հօր. եւ համայն մի գոլով կերպարան եւ պատկեր, ոչ կարեմք ուրանալ զնա գոլ ըստ էութեանն պատկեր Աստուծոյ, եւ ըստ տնտեսութեանն առնուլ եւ զպատկեր ծառայի, ըստ նմին կարգի եւ այլն ամենայն: Կենդանի գոլով Բանն ըստ էութեանն իւրոյ ի կենդանւոյ [242] Հօրէ, այլ եւ աղբիւր կենդանութեան եւ գոյացուցիչ կենդանեաց, եղեւ ի կնոջէ եւ մարդ կենդանական անձամբ եւ մտօք կատարելութեամբ, եւ ոչ ասի երկու կենդանիք մի եւ նոյն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, այլ մի կենդանի: Եւ սակայն թէ եւ մի կենդանի, եւ է, եւ ասի, այլ ոչ յանդգնիմք [243] կամ ի բանէն կամ ի մարմնոյն Նորին կրճատել զմասն ինչ կենդանական զօրութեանն [244]. քա՜ւ լիցի:

Եւ արդ զի այսոքիկ ամենեքեան, որ ինչ ենն՝ խոստովանեալ լինին, եւ որոց ոչ են՝ հրաժարեալ, զո՞ ոք ի սոցանէ ընդունել քեզ թուիցի, հարցանեմ, կամ յումմէ՞ իմեքէ [245] ի սոցանէ ի բաց կալ: Զի թէ զմինն ճշմարտեսցես, զմիւսն եւս ոչ կարասցես ճշմարտել. զի զերկոսին [246] միանգամայն ի վերայ միոյ իրի գիտել, անհնար է. զի թէ ասես կենդանի զԲանն Աստուած ըստ իւրումն էութեան, առնելով եւ Նորա [247] ի Կուսէն կենդանական մարմին ինքեան, եւ ոչ անշունչ եւ անզգայ [248], պարտ է քեզ եւ երկուս խոստովանել կենդանիս. ապա թէ զայս ոչ իշխեսցես տալ Քրիստոսի, հարկ լիցի քեզ [249] կամ ի Բանէն կամ ի մարմնոյ նորա զկենդանականն ի բաց բառնալ զօրութիւն. թողում բազում զայլսն մի ըստ միոջէ յիշեցեալսն, բաւական համարիմ զմինս միայն ի սոցանէ յօրինակ առնուլ: Արդ՝ կամ ամբարշտեսցես [250] միով իւիք ի սոցանէ, թէ ախորժեսցես [251], կամ թէ ոչ՝ ապա թողցես ինձ ասել, որպէս արժան է ասել, որ զճշմարտութիւն [252] սիրեցի յամենայնս իմ պատուեալ [253] կեանս, եւ [254] ուղղափառութեան ի մանկութենէ ընտրեցի լինել բանի սպասաւոր, այլ եւ հաւատամ ի նոյն ինքն ի ճառեցելոյն զօրանալով՝ զվասն իւրն իմաստասիրել ինչ յաստուածաբանութիւն, զի եւ համառօտաբար ասացից, զի մի երկայնաւանդ եղեալ տաղտկութիւն ի վերայ սերմանեալ արկից լսողացն մտաց, եւ ի յագեցման բանին ընդդէմ եդեալ փակիցէ [255] զախորժակացն զդրունս: Ըստ ինքեան Բանն որ ի Հօրէ եւ մարմինն Իւր՝ որ առ ի մէնջ՝ ամենայն իւիք եւ ամենեւին այսոքիւք գոլով ի կատարելութիւն, իսկ յանասելի միաւորութենէն մի՝ եւ ոչ երկու ասին կատարել, մի կենդանի, մի անձն, մի պատկեր, մի Որդի Աստուծոյ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս:

Եւ արդ զի յայտնեցաք զայս, որպէս եւ նոյն ինքն յայտնիչն խորոցն Աստուծոյ Հոգին յայտնեալ մեզ առաջնորդեաց, պարտ է մեզ յիշել եւ որ ի վերջն [256] մնացեալ բանն եղեւ ի քոց ասացուածոցն. զի գրեցեր ի պատասխանականին քո թղթի, «թէ զկնի շարադրութեանցն ոչ ոք ի հարանցն մի ասաց [257] Քրիստոսի բնութիւն»: Որք ասացին, եւ որպէ՛ս ասացինն, գիտես դու եւ կարի քաջ, զի եւ խոստովանեալ իսկ ես յառաջ քան զայս, որոյ զնոյն պէտս [258] ինչ ոչ ունիմ երկրորդել, զի սուրբ հարքն որպէս մի Որդի գիտեն զՏէր մեր Յիսուս Քրիստոս, ըստ նմին եւ մի դէմ, եւ մի բնութիւն ունել նմա խոստովանին, եւ ոչ թէ ընդ ձեռն այսորիկ եւ այսպէս խոստովանութեանն անգոյ [259] ինչ կամ զԲանն կամ զպատուական զԻւր մարմինն քարոզէին [260] եւ թանց բնութեանն. այս յանպարիմանալի միաւորութենէն ուսեալք այսոքիւք մի դաւանել զՔրիստոս: Եւ զի [261] հաւաստեաւ եւ յինքեան բերէր Բանն որ ի Հօրէ զդէմն յատկական հանդերձ հասարակական բնութեամբն, [262] ըստ նմին այսմիկ կատարելաբար՝ եւ ոչ անկատար եւ զմարմինն իւր իրաւացոյց առ ի մէնջ զգենուլ: Եւ սուրբ հարքն թէ դէմ յիշէին ի Քրիստոս, զայն յիշէին, որ հասարակէն էր առանձնացեալ, եթէ բնութիւն յիշէին ի վերայ նորա, յիշէին, որ զհասարակականն բոլորապէս յինքեան բերէր բնութիւն. մանաւանդ՝ զի եւ չէ իսկ հնար զհասարակականն գտանել ումեք [263] ուրեք, եթէ ոչ յառանձանականումն սա երեւել [264] ճանաչի: Զի բնութեան [265] հաւաքումն ի հասարակին ըստ զօրութեան եւ եթ է, անուամբ միայն նշանակեալ, [266] իսկ յառանձնականումն ոչ ըստ զօրութեան, այլ ըստ ներգործութեան եւ արդեամբք երեւեալ [267]: Վասն որոյ եւ առաջին եւ իսկագոյն եւ մանաւանդ զսա անուանեցին գոյացութիւն վեհագոյնքն [268], եւ [269] յորոց մերքն ընկալան զբանականութեանն վարժողութիւն, զի ի սմա գտին եւ ծանեան որպէս զանուն հասարակին, նոյնպէս եւ զԲանն, եւ այս է ոմնն, որ եւ սոյն սա անուանի եւ դէմ եւ անձն եւ երեսք [270], եւ որ այլ ինչ [271] նմանունակ, զայսոսիկ, որով իւիք առանձնանայ ի հասարակէն յատուկն: Յաղագս այսորիկ եւ սուրբ հարքն, որք յաստուածայնոյն [272] էին զօրացեալք հոգւով, եւ վարժք եւ հմուտք [273] կատարելապէս բանականի հանճարեղութեանն, նոյնաձեւապէս որ ինչ յաղագս դիմին եւ բնութեան բանք իմաստասիրեալք գտանէին, եւ որ ի Սուրբ Երրորդութեանն աստուածաբանութիւն, նովին վարելով մտածութեամբ:

Յորժամ զմի ոք ի նոցանէ յիշէին՝ զՀայր կամ զՈրդի կամ զՍուրբ Հոգին, զդէմն առանձնակի գիտելով, ի նորուն վերայ [274] բոլորապէս եւ զբնութեանն առնուին զանուն, Աստուած, Արարիչ, Ամենակալ, եւ որ սոցին ազգակիցք. եւ որպէս զանունն [275], ըստ նմին եւ զԲանն առ նմա տեսանէին: Եւ ո՛չ եթէ մինչ առ միումն այսոքիկ, յայլոցն սոքա բարձեալ լինէին, այլ որպէս մինչ ընդ [276] սոքօք ստորանկեալք, ըստ նմին եւ այլքն:

Եւ այսպէս իւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ իւրումն ասելով յատկութեան, հասարակին լինել հաղորդ, եւ ի հասարակէն ոչ մասունս ինչ իբր ի բոլորէ իմեքէ [277] յինքեան բաժանելով, օրինակ իմն, ի ծովէ ջուր բառնանալով ամանօք, լնուլ ամանոցն, եւ ծովուն ոչ նուազանալ եւ կամ թէ պակասիլ յորմէ առեալն եղեւ: Եւ այսպէս առի Սուրբ Երրորդութիւնն բաժանիլ անբաժանաբար եւ միաւորիլ որոշմամբ: Արդ բաժանի [278] ըստ դիմաց եւ միաւորի ըստ բնութեանն, ոչ բաժանելն [279] զօտարութիւն բերելով, եւ ոչ միաւորելն [280] ընկղմումն կամ շփոթումն, այլ որպէս որոշելովն դիմացն երեւին [281] յատկութիւնք՝ միաւորելովն հասարակութիւն բնութեանն եւ կոչմանցն [282]: Սովին այսու օրինակաւ եւ ի վերայ տնօրէնութեան Փրկչին գտանին իմաստասիրել սուրբ հարքն, ասելով ոմն ի նոցանէ. «Ի միաւորութիւն եկին բնութիւնքն, եւ առանց խառնակութեանց եկաց մնաց միաւորութիւնն» [283]: Զնոյն ինքն զԲանն Աստուած առ իւրն մարմին ասացին եւ միաւորեալ եւ անշփոթ մնացեալ, որպէս ինչ ոմանց թուեցաւ ասել, զմինն դիմին տալով, եւ զմիւսն բնութեանն, այլ միաւորութիւն անշփոթաբար [284] ասացին գոլ զԲանն Աստուած առ [285] իւրն մարմին, զոր ի Կուսէն: Եւ նմին ինքեան Աստուածն Բանի եւ իւրումն մարմնոյ որպէս բնութիւնն ընտանենայ [286] հասարակական, ըստ նմին եւ յատկական դէմն, եւ նոյն ինքն բոլորն իմանի միացեալ եւ անշփոթ մնացեալ: Եւ զի միաւորեալն մի է եւ ոչ եւս երկու, մին միաւորեցելումն ոչ զանգիտէին [287] հարքն մի անուանել դէմ՝ մի եւ բնութիւն: Բայց էր երբէք ուրեք, որ եւ կրկին, կամ թէ եւ երկու զնոյն դաւանելով բնութիւնս:

Ոչ եթէ յորժամ կրկին ասէին, զմիաւորութիւնն եղծանէին ինչ ի նմա զհրաշալին խորհուրդ, եւ ոչ յորժամ մի ըստ միաւորութեանն ասէին, զգոյացութեան ինչ պակասեցուցանէին զկատարելութիւնն, յԱստուծոյ բանէն [288] ասեմ եւ ի նորին մարմնոյն, այլ կացեալ ի նմին ասէին որ էնն, եւ միացեալ անքակութեամբ եւ անշփոթութեամբ ի վեր քան զմիտս եղելոցս, կացեալ ի նմին զԲանն Աստուած եւ զպատուական իւր մարմինն ասէին, եւ զնոյն, եւ ոչ այլ ինչ, անշփոթաբար եւ անքակաբար միացեալ դաւանէին. զի ի բանումն եւ յիւրում մարմնում տեսանէին եւ զդէմն առանձնական եւ զբնութիւնն հասարակական. զի թէ դէմ է, այն է, որ զբովանդակն յինքեան երեւեցուցանէ զբնութիւնն, եւ եթէ բնութիւն [289] է, այն է՝ որ բոլորապէս յառանձնեցելումն երեւի [290] դիմի: Եւ յաղագս սորին այսորիկ սուրբ հարքն խոստովանէին զՏէր մեր Յիսուս Քրիստոս մի բնութիւն եւ մի Որդի Աստուծոյ: Եւ համայն մի բնութիւն եւ մի դէմ ասելով ի Քրիստոս, ոչ ըստ համագոյութեան ասացին Բանին եւ մարմնոյն, կամ ըստ յեղման եւ շփոթութեան, եւ կամ դարձեալ ըստ յատկական գոյացութեան, այլ ըստ անճառ եւ անպարիմանալի միաւորութեան Բանին առ իւրն մարմին, զոր յանարատ [291] յարգանդէ սրբոյ Կուսին առանձնացոյց ինքեան զոչ յառաջագոյն [292] գոյացեալն եւ յետ այնորիկ իբր ի տաճարի բնակեալ, զի այս ապա ոչ ասի ծնունդ Որդւոյն Աստուծոյ, այլ ծնունդ այնորիկ, որ նախակազմեալն եղեւ յարգանդի: Այլ յորմէ հետէ խոնարհեցաւ մարդասիրաբար յարգանդի Կուսին, զգենուլ [293] ասեմք կամ թէ միացուցանել ինքեան մարմին: Եւ ընդ ձեռն այնոսիկ ասացեալ [294] եղեւ ի սուրբ հարցն մի դէմ եւ մի բնութիւն մարդացելոյ Աստուածն Բանին. ոչ ըստ համագոյութեան, եւ ոչ ըստ պատուոյ արժանաւորութեան, այլ գոյութեանցն, ասեմ, աստուածայնոյ եւ մարդկայնոյ, եւ որ մանաւանդ, որ անճառն եւ գերահրաշն է միաւորութիւն, եւ սորին աղագաւ ասին աստուածայինքն մարդկայինք, եւ մարդկայինքն աստուածայինք: Զի որ անտեսանելին եւ անշօշափելին է բնութեամբ, առ շօշափականսն՝ մարդկային մարմինսն, տեսաւ եւ շօշափեցաւ առ ի մէնջ: Եւ որ յերկրէ բուսեալն եղեւ սակս առ ի յերկնայինն միաւորութեան, ի յերկնից ասի [295] իջեալ. եւ զի ընդարձակագոյնս ասացից, զի որ ըստ բնութեանն [296] Բանն էր անմահական, ըստ միաւորութեանն [297] տնօրէնութեան յանձն էառ եւ զմեռանելն [298], եւ զբնութեամբ զմահկանացու մարմինն իւր արար ընդ ձեռն առ ինքն միաւորութեանն անմահ եւ անապական: Եւ որ անբովանդակելին էր ըստ բնութեան Բանն Աստուած, բովանդակեցաւ [299] առ Իւրն ի մարդկանէ միաւորութեամբ մարմինն, եւ զբովանդակելին [300] բնութեամբ մարդկայինն առ իւրն մարմին միացուցանելով ինքեան, եւ անբովանդակելոյն [301] իւրում արար հաղորդ զօրութեան [302]: Ոչ ըստ փոփոխման կամ այլայլութեան [303] զայսոսիկ այսպէս սահմանելով, այլ ըստ անճառ եւ անհասանելի միաւորութեանն: Եւ զի արտաքոյ է բանի եւ մտածութեան աստուածահրաշն այն միաւորութիւն, մի բռնադատեսցուք զսոյն բանիւ եւ մտածութեամբ բովանդակել [304]: Զի ոչ [305] յարմարի նմին անմահական Բանին ե՛ւ մեռանել ե՛ւ անմահ մնալ, եւ մահկանացուի մարմնոյ Նորա՝ մահկանացու գոլ եւ կենագործ, եւ կամ անչարչարական [306] Բանին, անչարչարելի մնալ եւ ընդունել չարչարանս, եւ չարչարականի Նորա մարմնոյն՝ չարչարելի միանգամայն եւ անչարչարելի գոլ, եթէ ոչ ամենայն հարկաւորութեամբ բնութեանն եւ միաւորութեանն Բանն առաջնորդեսցէ մեզ: Զայս այսպէս խոստովանիմք զմինն ասել ըստ բնութեանն, եւ զմիւսն եւս զհետ բերել ըստ միաւորութեանն:

Արդ՝ այսպէս Բանին՝ որ ըստ միաւորութեանն՝ ասի չարչարելի, եւ եթէ ոք դիցէ զայն նմա ըստ բնութեան գոլ, Արիոսի ամենայնիւ եւ ամենայնի այնպիսւոյն ձայնակցեսցէ: Նոյնպէս եւ մարմնոյ Նորա զասելն ըստ միաւորութեանն անչարչարելի, եթէ ոք դիցէ զայն նմա ըստ բնութեան [307] գոլ, Յուլիանիտ է արդարեւ, որ այնպէսն ամբարշտեսցէ: Դարձեալ եւ զմիաւորութիւնն, եթէ ոք ըստ արժանաւորութեանն, այլ ոչ ըստ բնութեանն ասասցէ գոլ, ընդ Նեստորայինսն ի հարկէ դատապարտեալ նզովեսցի: Նոյնպէս եւ ըստ բնութեամբ միաւորութիւնն՝ եթէ արտաքոյ դիցէ դիմի եւ անձնաւորութեան, ընդ [308] այժմուցս հաւասարեսցի՝ նորագոյն բուսեալ անպարշտութիւնս: Ըստ նմին այսմիկ եւ զմինն ասել՝ եւ զերկուս բնութիւնս ի վերայ միոյ Քրիստոսի, եթէ ոք զմի բնութիւն ըստ բնութեան [309], այլ ոչ ըստ միաւորութեան ասասցէ գոլ ի Քրիստոս, կամ եղիցի Արիոսի [310] համաձայնեալ՝ ստացական [311] ասելով զԲանն եւ զմարմին Բանին, հարկաւորեցաւ ասել մի բնութիւն զմարդկայինս, զկապակցութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ յօրինակ առնելով, եւ կամ Եւտիքենիտ [312] եւ Մանիքեցի, որ անստացական ասելով զԲանն եւ զմարմին Բանին, յանդգնեցաւ ասել մի բնութիւն Բանին եւ մարմնոյն: Դարձեալ՝ զերկուս բնութիւնսն, եթէ ոչ ըստ բնութեան [313] եւ յորոց եղեւն նշանակելով եւ միայն մտածութեամբ, այլ ի միաւորութեանն զայն ասելով եւ բաժանաբար [314], գտանի ասացեալ [315] ընդ Պօղոսի Սամաստացւոյ եւ ընդ Դիոդորի Տարսոնացւոյ մարդ տկար զՔրիստոս, միայն մերձաւորութիւն առ Բանն ունելով եւ յարելութիւն: Սապէս եւ վասն կրկին ասելոյն ի Քրիստոս կամս եւ ներգործութիւնս, եթէ ըստ բնութեանն ոք զայն ասիցէ գոլ, ոչ արտաքոյ ճշմարտութեան գտանի ասացեալ, զի մի ընդ Գայիոսի եւ Թէոդոսի ամբարշտելով, անզգայ [316], աններգործական եւ անկրական զմարմինն տէրունական զոր ի Կուսէն առեալ, դժոխաբանիցէ: Իսկ թէ ըստ միաւորութեան եւ նմին ինքեան [317] միաւորեցելումն ժպրհեսցի տալ երկուս կամս եւ երկուս ներգործութիւնս, ամենեւին հեռի ի ճշմարտութենէն, եւ Մաքսիմոսի ի ներքոյ անկեալ սխալանօքն [318] դատապարտեսցի: Քանզի ո՞ւր ապա այնուհետեւ երեւեսցի [319] վեհագունին յաղթել, թէ զամենայն որ ինչ միանգամ գոյացութեանցն առ ի կատարելութիւն որոշաբար եւ առանձին դիտեցին: Զի թէպէտ եւ է ճշմարտութեամբ կատարելական եւ ոչ անկատար առ ի մէնջ փրկչականն առեալ մարմին, այս է հոգի, մարմին, միտս համայն գտանելով միացեալ առ Բանն Աստուած, թէ մարմինն [320] է՝ յորում ներգործել եւ կրելն բնաւորեալ Բանին մարմին, եւ թէ միտքն՝ յորում կամելն եւ խորհելն բնաւորեալ փրկչական մարմնոյն [321] միտք, եւ ոչ ուրումն մարդոյ: Զի ոչ եթէ նախկին ոմն գոյացեալ համբակ յարգանդի եւ ապա յարակցեալ [322] ի Բանն, այլ Բանին Աստուծոյ մարմին ընդ որում միացեալն եղեւ, եւ ոչ այլոյ ուրուք մարմին: Եւ զի այսպէս այսոքիկ, ապա եւ ներգործելն եւ կրելն, որ ի մարմնումն բնաւորեալ [323] է, որոյ մարմինն է, այսինքն Աստուածն Բանի մարմնացելոյն, [324] ներգործելն եւ կրելն, նոյնպէս եւ կամելն Բանին Աստուծոյ ասի, որ առ անքակաբար [325] մարդկային էր միացեալ միտք: Զի ինքն Բանն Աստուած զմարդկայինն իւր մտաց ուղղէր զկամս եւ ինքեան ազդմամբն զմարմնոյն իւրոյ շարժէր ներգործութիւնս եւ կիրս, որպէս եւ երաժշտականն գործի ի յերաժշտապետէ անտի զհնչելն եւ զնուագելն. եւ այս է վեհագունին յաղթելն: Զի ամենայն որ ինչ միանգամ եւ տեսանի ի տէրունական մարմինն [326], Աստուծոյ Բանին անուանեսցի գոլ եւ ոչ այլոյ [327] ուրուք, ապա ուրեմն եւ ներգործելն եւ կրելն, այլ եւ կամելն Բանին Աստուծոյ, եւ ոչ մարդոյ ուրուք առանձինն [328] տեսեցելոյ ի նմանէ ասասցին: Եւ արդ մինչ այս այսպէս, որպէս ճշմարտութեանն եւ ինձ թուին, ոչ ոք մեղանչիցէ զնոյն յեղանակ եւ ի վերայ դիմի մինն անուանեցելոյ պահել, որ զբնութիւնն յինքեան երեւեցուցանէ, եւ ի վերայ բնութեան՝ [329] որ ի դիմումն երեւեսցի [330]: Զի եթէ զներգործութիւն [331] եւ զկիրս ի մարմնում ասացաք բնաւորեալ, իսկ զխորհելն եւ զկամելն յոգւոջ բանականի, եւ հոգի եւ մարմին ոչ այլ ինչ են, այլ դէմն՝ որ ի բնութենէ բացորոշեալ. եւ սոքին այսոքիկ ասացեալքս հոգի եւ մարմին եւ միտք ամենայն իրօք եւ բնութիւն ունին եւ զմարդկային: Ապա [332] ուրեմն որպէս ճշմարտեցաք մին գոլ ներգործութիւն եւ կամս ի Քրիստոս, յանճառ եւ ի վեր քան զմիտս եղելոյ ի միաւորութենէ [333] անտի, ըստ նմին եւ զդէմ եւ զբնութիւն, յորս բնաւորեալ են ներգործելն եւ կրելն եւ կամելն. մի՛, եւ ոչ ասել երկուս բնութիւն [334] եւ անձնաւորութիւն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, ոչ ըստ էութեան, այլ որպէս ասացաք, յանճառ միաւորութենէ անտի, եւ ի յաղթելոյ եւ ի հնազանդեցուցանելոյ վեհագունին զնուաստագոյնն [335]: Եւ թէպէտ [336] եւ են արդարեւ [337] կատարեալ ըստ ինքեանս եւ Աստուածն Բանն եւ կենդանարարն իւր մարմին, համայն ոչ որպէս [338] համագոյս եւ համապատիւս զկատարեալ առ կատարեալ մերձեցուցանելով, այլ որպէս զարարչականն ընդ արարածականումս միացեալ գոյացութիւն: Սորին աղագաւ ապա [339] մի, եւ ոչ երկուս ասասցի [340] կատարեալ Քրիստոս Աստուած մեր, միանալով եւ ընկղմելով արարածականին յարարչականումն կատարելութեան [341]. ըստ նմին այսմիկ եւ եթէ բնութիւն [342] իցէ մարդկային ի Քրիստոս եւ եթէ դէմ, միանալով եւ ընկղմելով [343] յաստուածայնումն դիմի եւ բնութեան՝ մի ասի բնութիւն [344] եւ դէմ ի Քրիստոս, եւ ոչ երկու, եւ յաղագս սորին այսորիկ Երրորդութիւն Երրորդութիւն եւ ոչ չորրորդութիւն, եւ միայնակ աստուածութեանն բնութիւն մի՛, եւ ոչ երկու բնութիւնք: Զի թէ այսպէս բարեպաշտաբար եւ որպէս պահանջէ ուղղապաշտութիւնն զմիաւորութեանն ամբողջ պահեսցես ի Քրիստոս զխորհուրդ, մնայ [345] արդարեւ նոյնպէս Երրորդութիւնն Երրորդութիւն նովին միով աստուածային բնութեամբն: Զի որպէս խոստովանիմք զԲանն, որ յԱստուծոյ Հօրէ, բնութիւն ունելով աստուածային՝ ունել [346] նմա եւ դէմ աստուածային. սապէս եւ ի մարմնումն Նորա, որ առ ի մէնջ, տեսանի բնութիւն մարդկային, տեսանի եւ դէմ մարդկային, մանաւանդ թէ նոյն ինքն անձնաւորեալն դէմ բնութիւն, եւ կամ թէ ի բնութենէ, եւ կամ ի բնութեանց, որոց ոչ է հնար ոչ գոլ եւ ոչ ասիլ բնութիւն, որպէս բազում անգամ ասացաք: Զի թէ զդէմն [347] ասասցես գոլ ի բանումն, որ յԱստուծոյ Հօրէ, եւ ի մարմնումն նորա, որ ի մէնջ՝ ասացեալ լինիս ընդ նմին կամ թէ զնոյն եւ բնութիւն աստուածային, բնութիւն եւ մարդկային: Իսկ եթէ բնութիւն անդէմ եւ անգոյ ասասցես գոլ, կամ զԲանն կամ զառ ի մարդկանէ զմարմին նորա, գտանիս ասացեալ եւ ոչ ինչ, ոչ գոյ՝ եւ ոչ բնութիւն: Զի եւ այսոքիկ այսպէս, զի՞նչ արգելու զմեզ [348] ձայնակցեալ սուրբ հարցն ասելով՝ մի դէմ Քրիստոսի ըստ միաւորութեանն, մի եւ բնութիւն ի նմա ըստ անեղ [349] եւ անշփոթ խառնմանն, եւ զայս ոչ ըստ համագոյութեան [350], այլ որպէս ասացի. ըստ որում ուսուցին զմեզ սուրբ հարքն, խառնիլ եւ ընկղմիլ [351] մարդկայնոյն յաստուածայնումն: Արդ՝ եթէ ասէի [352] զմիաւորութիւնն գոլ ի Քրիստոս ըստ պատուոյ միայն եւ փառաց եւ ճոխութեան եւ արժանաւորութեան, ոչ կարէի ասել Քրիստոսի մի բնութիւն, որպէս ոչն կարէ ասել Նեստորիոս եւ նորին համախոհքն: Եւ դարձեալ եթէ ասէի ըստ համագոյութեան, այլ ըստ ոչ միաւորութեան զմինն ի Քրիստոս, ոչ կարէի ասել զԲանն Աստուած մարդ լեալ ի Կուսէն ճշմարտապէս եւ [353] անյեղաբար, ըստ Եւտիքեայ եւ Յուլիոսի: Եւ արդ զի ցուցաք [354] զասելն սուրբ հարցն, եւ որպէ՛ս ասացին ունել միոյ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ միոյ բնութեամբ, բաւական է այսքան, որ լսելոցն՝ լուիցէ [355] եւ որ արհամարհելոց իցէ՝ արհամարհիցէ:

Սակայն մեք յառաջ քան զայս յիշեցաք եւ զայն եւս, թէ տէրունական մարմինն ընկալաւ ընդ ձեռն միաւորութեան Բանին որպէս զգոյանալն, նոյնպէս եւ զսկիզբն եւ ձեւ եւ կերպարան եւ անձնաւորութիւն [356]: Ընդ նմին ասացաք եւ զայս եւս, եթէ են ոմանք, որ ըստ բնութեան գտանին ասացեալ ի վերայ Փրկչին եւ են որ ըստ միաւորութեան, ընդ ձեռն որոյ եւ աստուածայինքն [357] ասին մարդկայինք եւ մարդկայինքն աստուածայինք: Ընդ սոքօք եդաք եւ զայն եւս, եթէ կենսատու մարմին Աստուածն Բանի յարգանդէ եւ ցխաչն եւ մինչեւ յաւիտեան ասի չարչարելի եւ մահկանացու ըստ բնութեանն, եւ անչարչարելի եւ անմահկանացու ըստ միաւորութեանն: Այլ թերեւս [358] տարակուսեսցի ոք, թէ երկոցունց սոցա ի վերայ միոյն միանգամայն ի միասին եւ ի միում ժամանակի հանդիպել ոչ է հնար. յաղագս այսորիկ փոքր ի շատէ ինչ եւ հարցցուք, եթէ չարչարանքն եւ մահն, որ վասն մեր ընկալաւ Տէրն, աստուածայի՞ն ասին այսոքիկ, եթէ մարդկայինք: Այսպէս հաւանեալ եմք, եթէ ե՛ւ աստուածայինք ասին ե՛ւ մարդկայինք, զի զոր օրինակ մարմինն տէրունական բնութեամբ է մարդկային, իսկ միաւորութեամբ աստուածային, այսպէս ապա եւ չարչարելին եւ մահկանացուն, եւ անչարչարելին եւ անմահկանացուն յարմարեսցին ի վերայ միոյն միանգամայն գոլ, ոմն ըստ բնութեան, եւ ոմն ըստ միաւորութեան. բայց զի յայտնագոյն եւս ասացից [359] երկրորդեսցուք զնոյն վերստին այսպէս եւ ըստ այսմ օրինակի: Բայց [360] նախ տեսցուք եթէ մարմինն Տեառն եւ Աստուծոյն մերոյ, զոր օրինակ, ի մարդկանէ եւ մարդկային գոյ, ըստ նմին եւ բնական մարմին ասի՞, ունելով յինքեան զբնաւորականն, եթէ ոչ: Արդ՝ եթէ ոչ է բնական՝ ապա եւ ոչ մարդկային [361], այլ երկնային մարմին, իսկ եթէ մարդկային, ապա եւ բնական մարմին, եւ եթէ բնական, յայտ է թէ գոյ ի նմա եւ բնաւորականքն, այս է հոգեկանքն, եւ մարմնականքն. հոգեկանքն տրտմութիւն, երկիւղ, բաղձանք, ցասումն, անգիտութիւն. իսկ մարմնականքն, քաղց, ծարաւ, աշխատութիւն, քուն, եւ գլխովին իսկ չարչարական գոլ եւ մահկանացու: Արդ՝ Բանն Աստուած զգենլով մարմին անձնաւորական բանական ի սրբոյ [362] Կուսէն, ո՞չ ապաքէն բանական զգենու [363] մարմին եւ հանդերձ բնաւորականօք: Եւ որպէս ոչ եբարձ [364] կամ փոխեաց Աստուածն Բան զկնի անքակ միաւորութեանն զմարմինն, ըստ նմին եւ զբնաւորականսն ոչ եբարձ [365] յիւրմէ մարմնոյ, զոր ի Կուսէն: Բայց ոչ եթէ վասն զի բնականի արարաք յիշումն տէրունական մարմնոյն, նորին աղագաւ եւ զառ ի յերկակացն շամբշացեալ [366] ոք ի ներքս մղեսցէ ծնունդ ըստ Աղբիոնի աղքատ մտածութեան. օ՜ն անդր, մի եկեսցէ երբէք եւ ի միտս ուրուք այսպիսի անտեղի մտածութիւն [367], զի միայն ի Հոգւոյն Սրբոյ եւ ի Կուսէն եղեւ գոյացեալ ոչ նախկին, քան թէ Բանին միաւորութեամբ զգոյացութիւն ընկալեալ [368]: