ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ
ԹՂԹՈՅՆ
ՓՈՏԱՅ
ԳՐԵԱԼ
ՍԱՀԱԿԱՅ
ՀԱՅՈՑ
ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ,
ՀՐԱՄԱՆԱՒ
ԱՇՈՏԱՅ
ՀԱՅՈՑ
ԻՇԽԱՆԱՑ
ԻՇԽԱՆԻ
Քահանայապետ
զգաւնացեալ
պարկեշտ
եւ
առաքինասէր,
որ
ի
Քրիստոս
վարուք,
Փոտ,
վերադիտող
թագաւորական
մեծ
քաղաքիդ,
Նոր
Հռոմայ
պատրիարգ,
Աշոտ
իշխանաց
իշխան
Հայոց
Մեծաց:
Զգիր
հանճարեղ
խոհականութեանդ
ձերոյ,
ո՜վ
Աստուածարեալդ,
ընթերցայ,
եւ
յոյժ
ուրախութեամբ
բարեբանեցի
զերկնաւորն
զՔրիստոս,
զփրկիչն
մեր
եւ
զկեցուցիչ
յաւէտ
կենդանութեամբ,
զսրբութիւնդ
ձեր
տեսանելով
պաշտպանեալ,
այլ
եւ
զնախնականդ
առ
միմեանս
զսիրոյն
կապակցութիւնս,
զորս
ներբողական
բանիւ
յիշատակեալ
էիք:
Շնորհ
բազում
ունիմ
եւ
կալայց
ձերում
սրբութեանդ,
այլ
ես
ստորերկրայս,
որ
միշտ
ի
խոնարհ
ունիմ
աշխարհական
խորհրդածութեամբ
ըմբռնեալ
եւ
ի
նիւթականիս
ցանկ,
անվարժ
գոլով
առ
տեսութիւն
երկնային
գեղեցկութեանն
եւ
պայծառութեան
արուսեկին,
վասն
բնաբար
ունելով
զ՚ի
վայր
նկատումնն
այլ
քոյդ
մաքրատեսակ
առաքինասէր
անձն,
հետեւեալ
քննութեանց
աստուածային
գրութեանցն,
եւ
պատուիրանին
որ
մեզն
աւանդեցաւ,
եթէ՝
Յայսմ
ծանիցեն
իմ
գոլ
աշակերտք
եթէ
զմիմեանս
սիրեսջիք
(Տե՛ս
Յովհ,
ԺԳ
35):
Յիրաւի
այսքան
յորդորական
եւ
հանճարեղ
բանիւք
առ
սիրոյն
դաստիարակես
կապակցութիւն,
զոր
եթէ
ոչ
ունիցիմք,
ամենայն
ձեւ
պատկերին
շրջեալ
փոխեցաւ,
նաեւ
առանց
աշխատութեան
ամբարին
սորայս
առաքինութեան
մասունք,
որոյ
դրուատիքն
ոչ
ի
մարդկանէ,
եւ
ոչ
ի
ձեռն
մարդոյ,
այլ
ի
նոյն
ինքն
ահաւոր
զաւրութեանցն:
Սէր
զԱստուած
իմացեալ,
որում
ոչինչ
յէիցս
համեմատի,
այնմ
բարձրութեան,
եւ
անզուգական
շնորհացն
գոլ
հաղորդ
սիրոյն
ունակութեամբ.
եւ
երանի
թէ
հաւատով
եւս
գոյր
կապել
զկապակցութիւն
խոստովանութեան
սուրբ
եւ
ճշմարիտ
հաւատոյս,
եւ
ի
միասին
պայծառանալ,
եւ
միակրաւն
ի
տան
Աստուծոյ
բնակել:
Այլ
վասն
զի
ոմանք
հեստեցին
սուրբ
եւ
ճշմարիտ
ուղիղ
խոստովանութեանն,
աւանդեալ
ի
սրբոց
առաքելոցն
եւ
զարգացեալ
յերից
սրբոց
ժողովոցն,
զոր
գումարեցին
երջանիկ
եւ
սուրբ
թագաւորքն
ի
լուծումն
Արիոսի
եւ
Մակեդոնի
եւ
Նեստորիանոսի
աղանդոյն,
աստուածային
ամբիծ
հաւատոյն
լինել
վրէժխնդիր,
զոր
ոչ
հանգոյն
նոցա
Մարկիանոս
խորհեցաւ.
այլ
թագաւորասաստ
հրամանաւ
գումարեաց
զչորրորդ
ժողովն
ի
կնոջէն
իւրմէ
Պողքերէ
հրապուրեալ,
որ
երբեմն
ջատագովն
էր
Նեստորի.
յորոց
ոմանք
յերկիւղէ
եւ
այլք
ակնառութեամբ
թագաւորին
հաւաքեցան,
զոր
ոչ
է
այժմ
ըստ
երկայնութեան
բանից
ասել,
մանաւանդ
թէ
մասն
ինչ
ծանուցանել
քոյդ
սրբութեան՝
ոչ
զանխուլ
ի
մէնջ
գոլ
զպատճառս
ժողովոյն:
Եւ
վասն
զի
ի
թղթի
աստ
նախակարգեալ
էր
քոյդ
սրբութեան
զչորրորդ
ժողովոյն
յիշատակ,
եւ
ի
թիւ
երից
սրբոց
ժողովոցն
կարգեալ,
եւ
զնոյն
եւ
ի
մէնջ
խնդրեալ
զընդունելութիւն,
զոր
ոչ
ընկալան
հարքն
մեր
եւ
վարդապետքն,
ծանուցեալք
զնոցա
աւտարաձայնութիւնս,
եւ
զլուծումն
սահմանաց
ժողովոցն,
զոր
աւանդեցին
ընդհանուր
մի
Տէր
եւ
Որդի
զՔրիստոս
քարոզելով
աշխարհի,
միացեալ
յերկուց
բնութեանցն
անշփոթ
եւ
անքակ
միաւորութեամբ,
զոր
սոքա
յերկուս
բաժանեցին
բնութիւնս
եւ
ներգործութիւնս
եւ
կամս,
նեստորական
մոլորութեանցն
հետեւեալք:
Բայց
զոր
միաւորեալ
ասացին,
եւ
այնու
զպարզամիտսն
հրապուրելով
ի
բաց
լինել
ինքեանց
ի
նեստորական
աւանդիցն,
զոր
եւ
առընթեր
բանիս
կարգեսցուք
զսահմանս
երկաքանչիւր
դաւանութեանցն,
զՆեստորին
ասեմ
եւ
զՔաղկեդոնին
հանդերձ
Լեւոնական
տումարիւն,
յորոյ
վերայ
կառոյցն
իսկ
ժողովն
Քաղկեդոնի
զսահմանս
աւտարոտիս
եւ
խորթաբարոյս
իւրոյ
խոստովանութեանն:
Գրէ
Նեստոր
յիւրում
գլխաւորագոյն
տրամաբանութեան
հաւատոյն
բանի
այսպէս.
Ես
անփոփոխելի
եւ
անայլայլելի
բանին
Աստուծոյ
երկու
բնութիւնս
խոստովանիմ.
Աստուած
ճշմարիտ
յԱստուծոյ
ճշմարտէ,
եւ
մարդ
կատարեալ
ի
զաւակէ
Դաւթի
եւ
Աբրահամու:
Գրէ
Լեւոն
յիւրում
տումարին.
Աստուած
խոստովանիմ
ըստ
այնմ
ըստ
որում
ի
սկզբանէ
էր
Բանն,
եւ
Բանն
էր
առ
Աստուած
եւ
Աստուած
էր
Բանն
(Յովհ,
Ա
1).
եւ
մարդ
խոստովանիմ
ըստ
այնմ
ըստ
որում՝
Մարմին
եղեւ
եւ
տաղաւարեաց
ի
մեզ
(Յովհ,
Ա
14):
Գրէ
Նեստոր.
Ոչ
բանն
Աստուած
հանդերձեցաւ
պատանաւք
ի
Յովսեփայ,
այլ
մարմինն
ի
Յովսեփայ:
Գրէ
Լեւոն
Մինն
փայլէր
նշանագործութեամբ,
եւ
միւսն
ընդ
չարչարանաւքն
ստորանկեալ:
Գրէ
Նեստոր.
Բանն
մարմին
եղեւ
եւ
տաղաւարեցաւ
ի
մեզ
(Յովհ,
Ա
14):
Գրէ
Լեւոն,
Իմաստուն
շինողին
իւր
տուն.
զի
Բանն
մարմին
եղեւ
եւ
տաղաւարեաց
ի
մեզ
(Յովհ,
Ա
14):
Գրէ
Նեստոր.
Զերկակսն
առ
Քրիստոս
որոշեմ
բնութիւն,
զի
կրկնակ
ահա
բնութեամբ,
իսկ
արժանաւորութեամբ
մի:
Գրէ
Լեւոն,
քաղցնուլն,
(եւ)
ծարաւելն,
վաստակելն,
ննջելն,
խոստովանաբար
է
մարդոյ,
այլ
ի
հինգ
հացէ
զհինգ
հազարսն
կերակրեալ
եւ
յագեցուցեալ,
եւ
Սամարուհւոյն
զկենդանական
ջուրն
շնորհեալ,
եւ
ի
վերայ
մկանանց
ծովուն
ճեմելն,
եւ
զկոհակս
այտմանց
ծովուն
վերասաստելով
մրրկին
խաղաղացուցանել,
աներկբայապէս
է
Աստուծոյ:
Տեսեր,
ո՜վ
սիրելութիւն,
զհամաձայնութիւնդ
Նեստորի
ընդ
Լեւոնի,
առ
բնութեանցն
զանազանութիւն
եւ
ներգործութեանցն
յատկութիւնս:
Արդ՝
զի՞նչ
աստանաւր
իմասցուք,
որ
ստիպիմ
ի
քոյդ
սրբութենէդ
ընդունել
զժողովն
Քաղկեդոնի:
Տեառն
մերոյ
ասացեալ
է,
Որ
սիրէ
զհայր
կամ
զմայր
առաւել
քան
զիս,
չէ
ինձ
արժանի
(Մատթ,
Ժ
37):
Արդ
ո՛չ
կարեմք
զՔաղկեդոն
սիրել
զբաժանողն
յերկուս
զմի
Քրիստոսն,
եւ
զՔրիստոս
ատել,
որ
իւրովն
փրկեաց
զմեզ
պատուական
արեամբն:
Յիշատակեցից
դարձեալ
նոյն
ինչ
եւ
ի
Քաղկեդոնական
սահմանացն
հաւատոյ,
եւ
առընթեր
զսրբոյն
Կիւրղի,
եւ
տեսցուք
թէ
ունի՞ն
ինչ
առ
միմեանս
զհամեմատութիւնս:
Գրէ
ժողովն
Քաղկեդոնի,
եթէ՝
Ոչ
եբարձ
զբնութեանցն
զանազանութիւնս
վասն
միանալոյն.
այլ
առաւել
ողջ
պահեաց
զյատկութիւն
երկաքանչիւրոցն
բնութեան:
Գրէ
սուրբն
Կիւրեղ
յառաջնում
թղթոյն
Սիւնկիսոսի.
Մի
ասեմք
Որդի
որպէս
եւ
հարքն
ասացին,
մի
(է)
բնութիւն
բանին
մարմնացելոյ:
Արդ՝
զի՞նչ
հաղորդութիւն
կայցէ
Քաղկեդոնի
ընդ
Կիւրղի,
զի
զոր
նա
մի
բնութիւն
միաւորեալ
յերկուցն
սահմանեաց
ըստ
սուրբ
ժողովոյն
Եփեսոսի,
Քաղկեդոն
յերկուս
բնութիւնս
որոշեալ
սահմանեաց:
Եւ
վասն
զի
ոչ
ի
թղթի
աստ
փոյթ
զսրբոց
վարդապետացն
եւ
զհարցն
ընթերցաք
զպիտառութիւնս,
եւ
ոչ
մեք
կարգեցաք՝
յորոց
ունէաք
զբազումս.
այլ
միայն
ըստ
քոյին
խընդրոյս,
ո՜վ
սիրելութիւն,
կարգեմք
զպատասխանիսս:
Արդ՝
վասն
զի
գրեցաւ
ի
քոյդ
սրբութենէդ
առ
մեզ,
եթէ՝
Որք
մի
ասեն
ի
Քրիստոս
բնութիւն՝
Եւտիքեանք
են,
եւ
զնորայն
ընկալցին
զհատուցումն.
աստանաւր
ո՛չ
ուղիղ
դատեցար,
վասն
զի
ամպարիշտն
այն
Եւտիքէս
մի
բնութիւն
ի
Քրիստոս
ըստ
փոփոխմանն
ասաց,
տալով
աւրինակ
այսպիսի
ինչ.
Որպէս
անգործ
ոսկի
ի
պատկեր
ի
ձեռն
գործաւորութեանն
երկաթեայ
ձեւացեալ,
եւ
զնկարագրութիւնն
միայն
յերկաթոյն
ընկալեալ
յինքն,
այլ
ոչ
ի
նիւթոյ
երկաթոյն
ընկալեալ
յինքն,
այսպէս
եւ
ոչ
Տեառն
մերոյ
յԱստուածածին
կուսէն
Մարիամայ
բնութիւն
մարդկային
ինչ
ընկալեալ,
այլ
մնալով
յորովայնի
կուսին
փոփոխումն
միայն
աստուածային
բնութեանն
ի
մարդկութիւն
գործեաց:
Տեսե՞ր
զամպարիշտ
մտացն
զչարաչար
խորհուրդն
եւ
զդաւաճանող
խորամանկութիւնն,
թէ
յո՞րպիսի
հայհոյութեան
յանդունդս
գլորեցաւ:
Արդ
զի՞արդ
հաւանեալ
քո
ամենակատար
գիտութիւնդ
ի
մեզ
յարել
զայդպիսի
աւտարոտի
խորհուրդ
զրաբանութեան
առ
ի
չարահամբաւել
զմեզ,
որ
ոչ
վայել
է
քո
սրբութեանդ,
զոմն
նզովեալ
եւ
յաստուածային
ընկեցեալ
յարկացն
ի
մեզ
յարելով:
Վասնորոյ
եւ
ասեմք,
եթէ
որք
այդպիսի
խորհրդածութեամբ
ասեն
ի
Քրիստոս
մի
բնութիւն,
եւ
կամ
ընդունին
զնորա
վարդապետութիւնն,
ընդ
նովին
նզովիւք
փակեալ
մնասցեն
յաւիտեանս
ժամանակաց:
Եւ
արդ՝
ընդարձակագոյն
բանիւ
ասասցուք
զմեր
դաւանութիւն,
ըստ
որում
Մի
ասեմք
ի
Քրիստոս
բնութիւն,
որ
եւ
ամենեցուն
քաջայայտ
է:
Ապաքէն
մի
բնութիւն
յերկուս
դէմս
իմանի
եւ
ասի.
քանզի
է՛
որ
ըստ
պարզութեան
է
մի՛
որ
ոչն
է
յաւդական,
որպէս
Գաբրիէլ
եւ
Միքայէլ.
եւ
է՛
որ
ըստ
յաւդաւորութեանն
է
մի,
որպէս
Ադամ
եւ
Նոյ:
Արդ
եթէ
ըստ
այնմ
ասէաք
ի
Քրիստոս
մի
բնութիւն
ըստ
որում
պարզն
է,
ոչ
էր
ի
դէպ
ասել
նմա
Աստուած
մարդացեալ:
Իսկ
եթէ
ըստ
այնմ
ասասցուք,
ըստ
որում
յաւդականն
մի
բնութիւն,
ոչ
լինի
բարձումն
Աստուածային
կամ
մարդկային
բնութեանն:
Արդ
եղիցի
մեզ
աւրինակ
մարդս.
որպէս
ի
վերայ
սորա
ասի
որ
ինչ
անկ
է
մարմնոյ,
եւ
որ
ինչ
մարթ
է
հոգւոյ:
Բայց
մարդն
ոչ
ասի
երկու
բնութիւնք՝
այլ
մի:
Իսկ
եթէ
ոք
ընդդէմ
եկեալ
երկուս
ասիցէ
բնութիւն
Քրիստոսի,
երիս
լինի
հաստատեալ.
երկուք
մարդկային
եւ
մի
աստուածային:
Արդ
զո՞ր
յերիցն
զմինն
կամին
բառնալ՝
երկուսն
ասելով
ըստ
այսմ
բնութեան,
զի
եթէ
զմարմինն,
այնպիսին
Եւտիքեան
է:
Իսկ
եթէ
զհոգին
մարդկային,
Ապողինարիտ
է:
Իսկ
եթէ
զԱստուածայինն,
նման
է
Հրէիցն
որք
ասէին՝
դու
մարդ
ես,
եւ
զանձն
քո
Աստուած
առնես
(Յովհ,
Ժ
33):
Եւ
արդ
ի
հանդիսի
անցուցաք
զոր
ասեմքս
մի
բնութիւն
ըստ
միաւորութեանն
երկուց
անշփոթ
բնութեանցն:
Եւ
վասն
զի
յորժամ
զմարդոյն
զգոյացութիւնն
ի
կիր
առնու
աստուածային
պատմութիւնն,
երբեմն
զհոգին
յիշէ
միայն՝
ասելովն՝
ի
պատկեր
Աստուծոյ
արար
զմարդն
(Ծն,
Ա
27),
եւ
երբեմն
զմարմինն
միայն՝
ասելովն,
Հող
էիր
եւ
ի
հող
դարձցիս
(Ծն,
Գ
19).
եւ
այն՝
վասն
երկուց
բնութեանցն
զմիաւորութիւն
ունելոյ:
Դարձեալ
զի
երբեմն
զհոգին
յիշելով,
զմարմինն
նշանակէ,
եւ
զմարմինն
յիշելով
զհոգին
նշանակէ.
որպէս
յորժամ
ասէ,
Մի
հոգայք
վասն
հոգւոց
ձերոց
թէ
զինչ
ուտիցեն
կամ
զի՞նչ
զգեցցին
(Տե՛ս
Ղուկ,
ԺԲ
22).
զհոգիսն
յիշելով,
զմարմինն
նշանակեաց:
Եւ
դարձեալ
ասէ.
Ո՞չ
գիտէք
թէ
մարմինք
ձեր
տաճար
են
Աստուծոյ
(Տե՛ս
Ա
Կոր,
Գ
16).
զմարմինսն
յիշելով
զհոգիսն
նշանակէ.
զի
ի
հոգիսն
բնակէ
Աստուած
(Տե՛ս
Ա
Կոր,
Գ
17):
Դարձեալ
ասէ.
Եւթանասուն
եւ
հինգ
ոգի
մտին
յԵգիպտոս
(Ծն,
ԽԶ
27)
զհոգիսն
յիշելով
զբոլոր
մարդիկսն
նշանակեաց:
Եւ
դարձեալ
թէ,
Առ
քեզ
ամենայն
մարմին
եկեսցէ
(Սաղմ,
ԿԴ
3).
զմարմինսն
յիշելով,
զբոլոր
մարդիկն
նշանակեաց:
Այսպիսի
աւրինակաւ
գիրք
սուրբք
եւ
ի
վերայ
Քրիստոսի
Աստուծոյ
միաւորեալ
բնութեանցն
ասեն,
որպէս
յորժամ
գրէ
առաքեալն,
Քրիստոսիւ
եղեւ
ամենայն
որ
ինչ
յերկինս,
եւ
որ
ինչ
յերկրի
(Տե՛ս
Եփես,
Ա
10),
զաստուածութիւնն
միայն
նշանակելով:
Դարձեալ
գրէ
ասելով.
Մի
է
միջնորդ
Աստուծոյ
եւ
մարդկան
(Ա
Տիմ,
Բ
5),
մարդ
Յիսուս
Քրիստոս,
զմարդկութիւնն
նշանակելով:
Եւ
այսոքիկ
եւ
վասն
յերկուց
բնութեանցն
անորիշ
զմիաւորութիւնն
ունելոյ:
Դարձեալ
զի
զաստուածութիւնն
յիշելով՝
զմարդկութիւնն
նշանակէ,
եւ
զմարդկութիւնն
յիշելով՝
զԱստուածութիւնն
նշանակէ,
որպէս
Յովհաննէս
ասէ.
Որ
էրն
ի
սկզբանէ
զորմէ
լուաքն,
որում
ականատեսն
իսկ
եղաք,
եւ
ձեռք
մեր
շաւշափեցին
ի
վերայ
Բանին
կենաց
(Ա
Յովհ,
Ա
1).
զտեսեալն
եւ
զշաւշափեալն
ասելով,
զաստուածութիւնն
նշանակեաց,
զի
առ
Հաւր,
եւ
ընդ
Հաւր
Բանն
էր.
եւ
շաւշափեալն
մարմինն:
Դարձեալ
ասէ,
Ոչ
ոք
ել
յերկինս՝
եթէ
ոչ
որ
էջն
յերկնից
որդին
մարդոյ
որ
էն
յերկինս
(Յովհ,
Գ
13).
զորդին
մարդոյ
յիշելով՝
զՈրդին
Աստուծոյ
նշանակեաց:
Զայս
ամենայն
գործէ
անճառ
միաւորութիւնն:
Արդ՝
ոչ
ի
վերայ
սոսկ
մարդոյ
ասեմք,
որ
ինչ
ի
ծննդենէն
մինչեւ
ցհամբարձումն,
եւ
ոչ
ի
վերայ
մերկ
աստուածութեանն,
զի
մերկ
Աստուած
ոչ
տեսանի,
եւ
ոչ
շաւշափի,
եւ
սոսկ
մարդ
ոչ
կարէ
ասել
թէ՝
Յառաջ
քան
զլինելն
Աբրահամու
եմ
ես
(Յովհ,
Ը
58):
Եւ
ոչ
եթէ
զփառսն՝
զոր
ունէի
յառաջ
քան
զլինելն
աշխարհի:
Այլ
ասեմ
զայսոսիկ
ի
վերայ
Բանին
մարմնացելոյ,
որովք
հետեւին
նմա
երկուք
նշանակութիւնքն,
այլ
ոչ
որոշին
կիրքն
եւ
ներգործութիւնքն
երկուց
բնութեանցն,
զի
յորժամ
որոշեմք
զբնութիւնսն,
գան
ընդ
նոսա
եւ
երկաքանչիւրքն
յատուկքն
բնաւորաբարք
ըստ
Նեստորի
մոլորութեանն:
Դարձեալ
վասն
որոյ
գրեաց
սրբութիւնդ
քո
թէ՝
Հիւանդամիտք
են,
որ
զկնի
պատարագելոյն
զփրկիչն
մեր
Յիսուս
Քրիստոս
եւ
ականատեսք
լինելոյ,
մի
ասեն
բնութիւն:
Մեք
յորժամ
մատուցանեմք
զպատարագն
կենսաբեր,
ոչ
իբրեւ
լոկոյ
իմն
մարդոյ
մարմին
եւ
արիւն
գոլ
ասեմք,
զի
լոկ
մարմինն
կենդանութիւն
տալ
ոչ
կարէ,
որպէս
ասաց
Փրկիչն
թէ՝
Մարմին
ինչ
ոչ
աւգնէ,
հոգին
է
կենդանարար
(Յովհ,
Զ
64):
Այսու
իմանի
թէ
է
կենդանարար,
որպէս
Փրկիչն
ասաց,
թէ՝
Որպէս
առաքեաց
զիս
կենդանին
Հայր,
կենդանի
եմ
ես
վասն
Հաւր
(Յովհ,
Զ
58),
եւ
Որ
ուտէն
զիս
եւ
նա
կեցցէ
վասն
իմ
(Յովհ,
Զ
58-59):
Իմաստութեամբ
նայեսցուք
ի
խորհուրդ
բանիս,
վասն
զի
ի
Հաւրէ
առաքեալ
Բա՛նն
է,
եւ
կերեալ
յերկրի
մարմինն:
Արդ
եթէ
բաժանեալ
են
բնութիւնքն
որպէս
ասէք,
յայտ
է
եթէ
ճաշակողքն
զԲանն
ուտեն,
զկենդանի
զառաքեալն
ի
Հաւրէ,
ըստ
որում
ասացն
թէ՝
Որ
ուտեն
զիս
(Յովհ,
Զ
58),
զոր
սարսափելի
է
իմանալ.
իսկ
եթէ
զմարմինն
ուտեն,
եւ
մարմինն
կենդանարար
է,
յայտ
է
թէ
միաւորեալ
է
ընդ
առաքեցելոյն
ի
Հաւրէ,
եւ
ոչ
ունի
բաժանումն:
Դարձեալ
ոչ
փոքր
ինչ
հիացայ
վասն
որոյ
գրեցէք
ի
թղթի
աստ,
եթէ
յորժամ
խառնումն
ասիցէք
ի
վերայ
Քրիստոսի
երկուց
բնութեանցն,
յայտ
է
թէ
եւ
ոչ
մինն
եկաց
մնաց
յիւրութեանն,
այլ
լուծեալք
ի
միմեանց
դատարկացան.
զի
եթէ
այս
խառնեալ
բնութիւնս
ի
Քրիստոս,
որ
ի
Հաւրէ
եւ
ի
Հոգւոյն
Սրբոյ
է,
յայտ
է
թէ
Հաւր
եւ
Հոգւոյն
բնութիւնն
զխառնումն
ունի
ընկալեալ:
Իսկ
եթէ
յատկացեալ
է
Որդւոյ
բնութիւնն
առանձնաւորութեամբ
եւ
խառնեալ,
յայտ
է
թէ
ոչ
ունի
Որդի
զՀաւր
բնութիւն:
Լի
են
բանքս
աղտեղութեամբ,
զի
եթէ
ապականութեան
խառնումն
ասէաք
ի
վերայ
Քրիստոսի
բնութեանցն,
որպէս
ջուր
ընդ
գինի
խառնեալ
եւ
երկոքին
ի
միմեանց
լուծեալ,
եւ
կամ
որպէս
այլասեռ
հրահալքն,
զոսկին
ասեմ
եւ
զարծաթն,
եւ
ի
միմեանց
ապականեալք,
թե՜րեւս
ի
դէպ
էր
զոր
ասէիրդ:
Իսկ
եթէ
արտաքոյ
սորին
է
զոր
ասեմք,
զի
խառնումն
Բանին
Աստուծոյ
ընդ
իւրոյ
մարմնոյն,
որպէս
լոյս
ընդ
աւդ՝
կամ
հուր
ընդ
ոսկի՝
կամ
հոգի
ընդ
մարմին,
անփոփոխք
եւ
անանջատք
գոլով,
ուրեմն
ի
զուր
չարահամբաւէք
զմեզ՝
պախարակելով
զճշմարտութիւնն:
Սմին
եւ
մեծ
եւ
հռչակաւոր
հռետորն
Աստուածաբան
վկայէ
ասելով.
Ո՜վ
նոր
խառնմանս,
ո՜վ
սքանչելի
խառնուածոյս,
արդարեւ
նոր
իսկ
է
աստուածութեանն
ընդ
մարդկութեանն
խառնումն
եւ
սքանչելի
խառնուած
անեղի
ընդ
եղականի:
Դարձեալ
նոր
իմն
գրէ
երանելիս.
քանզի
մաքուր
զնորա
զաստուածութիւնն
բերել
ոչ
է
հնար,
որ
ի
լինելութեան
եւ
յապականութեան
է
բնութիւնս,
վասն
այնորիկ
եւ
զանխառնելիսն
խառնէ:
Գրէ
եւ
սքանչելագործ
այրն
Աստուծոյ
եւ
հաւատարիմ
ծառայն
սուրբն
Գրիգոր՝
Լուսաւորիչն
Հայոց.
Ա՛յս
է
ճշմարիտ
խոստովանութիւն,
խոնարհեցաւ
եւ
խառնեաց
զաստուածութիւնն
ընդ
մարդկութեանս,
եւ
զանմեռն
ընդ
մեռոտս:
Եւ
դարձեալ
ասէ.
Կորոյս
զչարն
եւ
պարտաւորեաց
զմեղս
աստուածախառն
մարմնովն:
Եւ
դարձեալ
ասէ,
Խառնեաց
միացոյց
զմարմինն
ընդ
աստուածութեանն:
Տեսե՞ր,
ո՜վ
պատուական
գլուխ,
ո՜րպէս
վկայեաց
յաստուածազանիցն
խառնումն
եւ
անշփոթ
միաւորութեանն
բնութեանցն
որ
ի
Քրիստոս,
ըստ
որում
եւ
բազումս
ունէի
առ
այս
գրել,
այլ
քոյոյդ
կատարելութեանդ
բաւական
համարեցաք
ըստ
իմաստնոյն
խրատու՝
թէ
տրամամիտն
պատճառաւն
բաւականասցի:
Դարձեալ
խնդրելի
է,
թէ
ընդէ՜ր
սուրբ
հարքն,
երկուք
այսմ
վարեցան
ձայնիւք,
երբեմն
խառնումն
ասելով,
եւ
երբեմն
միաւորութիւն:
Այլ
վասն
զի
խառնումն
ոչ
ունի
բաժանումն,
եւ
միաւորութիւնն
ոչ
ունի
քակտումն,
վասն
այսորիկ
երկոքումբքս
այսոքիւք
վարեցան
բանիւք:
Քանզի
որպէս
որոշմունքն
ոչ
ունին
խառնումն,
այսպէս
եւ
ոչ
խառնումն՝
ասի
բաժանումն:
Եւ
որպէս
երկուութիւնն
զմիութիւնն
բառնայ,
այսպէս
եւ
միաւորութիւնն
բառնայ
զերկուութիւնն.
զի
եթէ
ոչ
էր
խառնեալ
անշփոթաբար
ընդ
մարմնոյն,
ընդէ՜ր
ասեն՝
Մարմնացաւ:
Եւ
եթէ
ոչ
էր
միաւորեալ
ընդ
մարդկութեանն,
զի՜արդ
ասեն՝
Մարդացաւ,
զի
մարմնանալ
եւ
մարդանալ
անմարմին
էութեանն
ասի,
զի
մարդն
ոչ
(եւս)
կարէ
այլազգ
լինել,
քան
եթէ
մարմնով:
Նաեւ
այլ
եւս
իմն
հրաշալի
ընթերցաք
ի
թղթի
աստ,
եթէ
ժողովն
Քաղկեդոնի
մի
դէմս
եւ
երկուս
բնութիւնս
վասն
այսորիկ
ասաց
ի
Քրիստոս,
զի
մի
ի
Բանն
Աստուած
ընթասցին
չարչարանքն:
Ծաղու
ուրեմն
արժանաւոր
են
բանք
նոցա
թերահաւատութեանցն:
Վասն
զի
զնոյն
զայս
բան
եւ
պիղծն
Նեստոր
ախտացաւ,
այսպէս
ասելով
ընդդէմ
մեծին
Կիւրղի:
Եթէ
յորժամ
ասիցես
բնութեամբ
զմիութիւնն՝
ապա
ի
Բանն
իսկ
ընթանան
վիշտքն:
Իսկ
երանելին
Կիւրեղ
այսպէս
պատասխանեաց.
Եթէ
վնասեսցի
ուրեք
բնութիւն
մարդոյ
կամ
անդամ
ինչ
յանդամոց,
կամ
կուրասցի
ակն,
կամ
հարցի
այլ
ինչ
անդամ
երկաթով,
կամ
ժանեաւք
գազանի,
խեղեսցի՜ն
արդե՜ւք
եւ
ոգիքն:
Եւ
ո՛չ,
ասէ,
երբեք:
Արդ՝
եթէ
զսա
միացոյց
Աստուած
ի
մարմնի
միաւորութեամբ
բնութեանն,
եւ
առանց
վշտանալոյ
եւ
խեղութեան
եկաց
մնաց
յիւրում
բնութեանն,
վշտանա՜յր
արդեւք
Բանն
Աստուած
յիւրում
բնութեանն,
զխաչէն
ասեմ
եւ
զամենայն
վշտացն:
Գրէ
դարձեալ
եւ
նոյն
ինքն
Կիւրեղ՝
Որպէս
հրացեալ
ոսկին
եւ
կռանահարեալ
նիւթ
ոսկւոյն
ընդունի
զկռանահարութիւնն,
այլ
ոչ
եւ
ընդ
նմա
միաւորեալ
հուրն,
սակայն
ոչ
որոշի
եւ
ոչ
բաժանի
յիւրում
նիւթոյն.
այլ
յերեւել
ոսկւոյն
երեւի
եւ
հուրն,
եւ
յազդել
հրոյն,
ազդէ
եւ
ոսկին,
եւ
գտանին
ամենեւիմբ
մի,
թէպէտ
եւ
ժամանակաւք
գտանին
յարեալ
ի
միմեանս:
Այսպէս
եւ
աստուածութիւնն
ընդ
մարմնոյն
իւրոյ,
մանաւանդ
թէ
առաւել
քան
զայս:
Այլ
եւ
զայս
եւս
ծանիցէ
քոյդ
խոհականութիւն.
վասն
զի
աւրինակն
մասն
ինչ
նմանէ
զճշմարտութիւնն:
Զի
եթէ
բովանդակ
ճշմարտութիւնն
յաւրինակին
գտանէր,
նաեւ
ոչ
էր
այնուհետեւ
աւրինակն,
այլ
նոյն
ինքն
ճշմարտութիւնն
վասն
որոյ
աւրինակն:
Ասասցուք
դարձեալ
ընդդէմ
միւս
եւս
անընդրող
բանիցն
զոր
ասեն,
որպէս
ընթերցաք,
զբնութիւնսն
բաժանեալ
եւ
զդէմսն
միաւորեալ
անտեղի
խորհրդով:
Զի
եթէ
բնութեանցն
միաւորութիւն
խառնակումն
է,
որպէս
ասեն,
ուրեմն
[1]
եւ
դիմացն
պարտի
լինել,
զոր
մինն
ասեն.
վասն
զի
Առաքեալն
երկուս
դէմս
գրէ,
Որ
ի
կերպարանս
Աստուծոյ
էր,
զկերպարանս
ծառայի
առ
(Փլպ,
Բ
6-7),
կերպ
եւ
կերպ
ասաց:
Արդ
զո՞ր
յերկուցն
ախորժեն
բառնալ
դիմաց,
ըստ
որում
մինն
ասեն.
զի
թէ
զաստուածութեանն,
զՍաբելի
ախտն
ախտանան,
իսկ
եթէ
զմարդկութեանն,
զի՞նչ
այն
որ
ի
ճշմարիտ
կերպարանս
մարդոյ
զՏէրն
տեսանէին:
Արդ՝
կամ
եղիցի
դէմն
ըստ
միաւորութեանն
մի՝
արտաքոյ
շփոթման,
որպէս
էն
ճշմարտութեամբ,
այսպէս
եւ
բնութեանն
միաւորութիւն
մի՝
անշփոթաբար,
եւ
կամ
բաժանելով
զբնութիւնսն,
բաժանեալ
իմասցի
եւ
դէմքն,
զի
եւ
ոչ
ուրեք
երբեք
իմացողացն
իմանի
եւ
ասի
երկուք
կատարեալ
անձնաւորութիւնք
ի
մի
դէմ.
այլ
իմացեալք
թէ
աստ
երկուսն
ասելով
բնութիւնս
եւ
ներգործութիւնս
եւ
կամս,
երկուս
եւ
զդէմսն
եւս
ասելով,
երկու
որդիք
իմանին
կատարեալք
զանազանեալք
ըստ
Նեստորի
չարափառութեանն.
մինն
ի
Հաւրէ
բնութեամբ
Որդի,
եւ
միւսն
ի
մաւրէ,
շնորհիւ
յարելութիւն
եւ
ճոխութիւն
պատւոյ
միայն
ընկալեալ
մարմնոյն
ի
Բանէն
Աստուծոյ.
որով
իմանի
Քրիստոս
ինքն
իւր
Տէր
եւ
իւր
ծառայ,
այսինքն
աստուածութեամբն՝
Տէր,
եւ
մարդկութեամբն՝
ծառայ:
Արդ
զիա՞րդ
կամ
ո՞րպէս
երկրպագեն
ծառային
ընդ
Տեառնն,
եւ
պաշտեն
զարարածն
ընդ
արարչին,
լուծանելով
զսահմանս
հաւատոյ
սուրբ
Երրորդութեանն՝
յոր
մկրտեցանն,
եւ
կամ
պախարակեն
զայն,
որ
գնեացն
զնոսա
իւրով
պատուական
արեամբն:
Եւ
վասն
զի
ընդ
հմտագոյն
եւ
կատարելագոյն
սրբութեանդ
քո
է
բանս,
բաւական
զասացեալս
վարկանիմք,
եւ
զայս
միայն
կամիմք
ծանուցանել
հեզահայեաց
քոյդ
տեսողութեան,
եթէ
յիսկզբան
մերոյ
սքանչելագործ
Հաւրն
եւ
նախաշար
վարդապետին
Լուսաւորչին
մերոյ
սրբոյն
Գրիգորի
ուղղակի
սահմանադրութեան
ամբիծ
հաւատոյն,
որովք
աշակերտեացն
զՀայաստան
աշխարհս,
հանելով
յաղջամղջին
խաւարէ
կռապաշտութեանն
ի
լոյս
Աստուածգիտութեան,
նշանագործ
եւ
հրաշալի
զաւրութեամբքն,
զոր
կատարէր
բազմաւրինակ
հրաշագործութեամբքն,
որ
ոչ
անհմուտ
զքոյդ
վարկանիմ
ճոխութիւն,
ոչ
կարաց
երբեք
ուրեք
մտանել
հերձուած
յաշխարհս
Հայոց,
այլ
ի
նմին
ամբիծ
հաւատս
հաստատեալք
անշարժ
եւ
անփոփոխք
կացին
մնացին,
զոր
շինեաց
սուրբն
այն
ի
վերայ
առաքելական
վիմին,
զոր
ոչ
կարաց
երբեք
դրունք
դժոխոց
յաղթահարել՝
ըստ
բանին
Տեառն,
մինչեւ
ցայսաւր
ժամանակիս,
ոչ
խոտորեալ
յաջ
կամ
յահեակ,
ուստի
եւ
ոչ
պէտք
եղեն
նորաձայն
վարդապետութեանց
եւ
ժողովոց՝
ի
տեղիս
տեղիս
գունակ
գունակ,
որոց
գիտեմք
առ
ի
նորաձեւութեան
կարգաց
եւ
սահմանաց
հաւատոյ,
որ
կարգեցաւ
ազդեցութեամբ
Սուրբ
Հոգւոյն,
ընդ
որ
այժմ
առաջի
կայ
անցանել
դուզնաքեայ
բանիւ՝
առ
ի
բացայայտել
զոր
ուսաք
ի
Քրիստոս
փրկողն
մեր
զբարիոք
դաւանութիւնն:
Եղիցի
յԵւտիքիանոսացն
յաւէտ
բացակայութեամբ
պիղծ
յաղանդոյն
լինել
հեռաւորագոյն,
որով
կարծէք
զմեզ
չարահամբաւել:
Խոստովանիմք
զՈրդին
Աստուծոյ
զԲանն
Աստուած
զէակից
Հաւր
եւ
փառակից
Սուրբ
Հոգւոյն,
խոնարհեալ
կամաւ
Հաւր
եւ
Սուրբ
Հոգւոյն,
բնակելով
յորովայնի
Աստուածածնին
եւ
միշտ
կուսին,
առեալ
կատարելապէս
զմերս
բնութիւն,
զհոգի
եւ
զմարմին
եւ
զմիտս,
ոչ
փոփոխելով
զմարմինն
յանմարմնութիւն,
եւ
ոչ
Բանն
Աստուած
փոփոխեալ
յանփոփոխելի
յիւրմէ
բնութենէն,
այլ
միաւորեալ
ի
մարմնի
անշփոթապէս
եւ
անբաժանաբար,
կրելով
կամաւորաբար
զամենայն
կիրս
մարդկայինս՝
բայց
ի
մեղաց,
սուրբ
եւ
միաւորեալ
իւրով
մարմնովն,
ըստ
որում
աւետարանականքն
պատմեն
ճշմարտապատում
ճառքն.
նորա
իւր
գոլով
բարձրագոյնք
կրիցն
եւ
խոնարհագոյնքն,
իւրացուցանելով
զմարմինն
եւ
որ
ինչ
մարմնոյն,
սովիմբ
անշփոթ
եւ
անքակ
մարմնով,
խոստովանիմք
զՈրդին
Աստուծոյ
զՔրիստոս
կամաւորաբար
չարչարեալ
եւ
մեռեալ,
եւ
իշխանաբար
յերիր
աւուր
յարուցեալ:
Քրիստոս
մեռաւ,
ասէ,
ըստ
մեղաց
մերոց,
ըստ
գրոց
(Ա
Կոր,
ԺԵ
3),
եւ
դարձեալ
եթէ՝
Միայն
ունի
զանմահութիւն
բնակեալ
ի
լոյս
անմատոյց
(Ա
Տիմ,
Զ
16):
Մի
Քրիստոս
քարոզեաց
աշխարհի
եւ
ոչ
երկու,
մինն
մեռեալ
եւ
միւսն
անմահ
մնացեալ:
Զայս
ինքն
իսկ
առաքեալն
բացայայտեալ
կնքէ.
Մի
է
Տէր
Յիսուս
Քրիստոս
որով
ամենայն
(Ա
Կոր,
Ը
6):
Եւ՝
Յանուն
Յիսուսի
Քրիստոսի
ամենայն
ծունր
կրկնեսցի
երկնաւորաց
եւ
երկրաւորաց
եւ
սանդարամետականաց
(Փլպ,
Բ
10):
Եւ
եթէ՝
Յիսուս
Քրիստոս
երէկ
եւ
այսաւր
նոյն
ինքն
է
եւ
յաւիտեանս
(Եբր,
ԺԳ
8):
Եւ՝
ոչ
երկու
բնութեանց
բաժանեցելոց
եւ
շարընթացելոց,
եւ
զուգաճանապարհացելոց,
իբրեւ
հանգանակաւ
բաշխել
զբարձրագոյնսն:
Այլ
միոյ
Տեառն
եւ
փրկողի
զմեզ
Յիսուսի
Քրիստոսի,
իւրով
անզուգական
արեամբն
զմերս
դաւանելով
փրկութիւն,
զի
մի՛
այլոյ
պաշտաւնեայք
լինիցիմք,
եւ
մի
ասիցեմք
թէ՝
ի
բաց
լեր
ի
մարմնոյդ,
Բանդ
Աստուած,
զի
երկրպագեցից
քեզ.
այլ
ճշմարիտ
աստուածապաշտք,
ըստ
որում
միաւորեաց
զհոգի
եւ
զմարմին
եւ
զմիտս,
եւ
եղեւ
ճշմարիտ
մարդ
առանց
փոփոխման
եւ
այլայլման,
եւ
ոչ
զբեւեռումն
որոշակի
սոսկ
մարդոյն
ասացեալ
ասեմ,
ըստ
բաժանմանն
Նեստորի,
եւ
ոչ
զդրախտն
բանալ
մերկ
աստուածութեանն,
զի
եւ
ոչ
այլ
ոմն
կախեալ
զփայտէն,
եւ
այլոյ
լեզուն
որ
զդրախտն
աւազակին
խոստանայ,
այլ
մի
եւ
նոյն
ինքն
մարմնացեալ
եւ
մարդացեալ
Աստուածն
Բան,
որպէս
յորժամ
ասաց,
Որ
ետես
զիս՝
ետես
զՀայր
(Յովհ,
ԺԴ
9).
եւ
յայտ
է
թէ
մարմնովն
տեսաւորեցաւ
աշխարհի,
այլ
ոչ
յատուկ
աստուածութեամբն:
Արդ՝
յայտ
է
թէ
ոչ
Հայր
մարմին
ունի,
եւ
ոչ
զՈրդի
մերկ
աստուածութեամբն
տեսին,
այլ
զհայրենի
բնութիւնն,
ի
մայրենի
բնութեանն
միաւորեալ
ցուցանէր
աշխարհի:
Ըստ
որում
եւ
Յովհանէս
վկայէ
թէ՝
Որ
էն
առ
Հաւր՝
երեւեցաւ
մեզ
(Ա
Յովհ,
Ա
2).
ըստ
որում
եւ
Թումայի
շաւշափեալ
եւ
զզինահարեալ
կողն՝
անորոշաբար
Տէ՛ր
եւ
Աստուած
վերակոչեաց:
Որում
եւ
մեք
հետեւեալք
առաքելական
ճշմարիտ
վարդապետութեանն,
խոստովանելով
զՔրիստոս
անշփոթ
եւ
անբաժանելի
մարմնով,
մի
Որդի
եւ
Տէ՛ր
եւ
փրկի՛չ
եւ
կեցուցիչ
եւ
ազատիչ
զմեզ
իւրով
անապական
մարմնով
եւ
արեամբն.
փառաւորեալ
ընդ
Հաւր
եւ
ընդ
Հոգւոյն
Սրբոյ,
յամենայն
յանսպառ
յաւիտեանս:
Յաւէտ
հեշտութեամբ
ընկալայ,
ո՜վ
պատուական
գլուխ
եւ
հայր
սուրբ,
զառ
ի
քէն
գրեալսդ,
անխախտելի
կալ
մնալ
մեզ
ի
սպասաւորական
հնազանդութեան,
սուրբ
եւ
աստուածապարգեւ
թագաւորութեանդ,
ըստ
աստուածային
գրութեանցն
որ
մեզ
աւանդեցաւ,
յորմէ
ոչ
երբեք
խոտորեալ,
քան
եթէ
միշտ
ի
նոյն
խոկալով
հնազանդութեան
եւ
սպասաւորութեան
խորհուրդս,
ցանկ
սպասելով
ազդեցեալ
ինչ
ի
մեզ
հրամանի
ինքնակալ
թագաւորութեանդ,
զորս
անսայթաք
եւ
առանց
հեղգալոյ
զփոյթ
յաւժարութեանն
արդիւնաւորիմք
խորհրդով
եւ
իւր
վերնական
շնորհացն
ազդեցութեամբ:
Այլ
եւ
զքոյդ
պատուական
սիրելութիւնդ
անընդմիջաբար
ի
խորհուրդս
իմ
յաւէտաբար
կրեմ,
զսիրոյն
կապակցութիւն
ըստ
արժանաւոր
քոյդ
մեծութեան,
եւ
պարկեշտ
եւ
նազելի
եւ
մաքուր
վարուց,
ըստ
որում
հայցեմ
ի
նուիրական
եւ
մշտահայց
յըդունակ
քո
աղաւթս
եւ
զմեզ
յիշատակել՝
հայցելով
յապենիազն
Աստուծոյ,
զի
եւ
ի
մեզ
կանխեսցէ
զառատապարգեւ
շնորհացն
իւրոց
զողորմութիւն:
Եւ
խաղաղութիւնն
Աստուծոյ
վերահովանասցի
ձերում
սրբութեանդ,
պահպանելով
անվրդով
յամենայնի
զքոյդ
արժանաւոր
եւ
պարկեշտ
գլխաւորութիւնդ:
Աւրհնութեանս
զոր
առաքեալ
էիք
յաստուածընկալ
եւ
յամենայաղթ
նշանէդ,
խոնարհ
երկրպագութիւն
մատուցի,
եւ
շնորհակալութիւն
յաւէտ
մտաւս
եւ
վայելչական
ողջունիս:
