Ռամկական երգք Հայոց

ՌԱՄԿԱԿԱՆ  ԵՐԳՔ ՀԱՅՈՑ 

 

Ա.
Ի Լեւոն որդի Հեթմոյ Ա 

 

Աւա՜ղ ըզԼէոնն ասեմ
Որ Տաճկաց դուռն ընկել գերի։
Իմ լուս, իմ լուա, ու սուրբ Կույս.
Սուրբ Խաչն օգնական Լէոնիս ու ամենուս: 

Սուլդանն ի մօյտան ելել
Իր ոսկի գունտըն կու խաղայ
Իմ լուս, իմ լուս, ու սուրբ Կոյս.
Սուրբ Խաչն օգնական Լէոնիս ու ամենուս 

Խաղաց, ի Լէոնն երետ.
«Ա՛ռ խաղա ու տուր տատայիդ»:
Իմ՝ լուս, իմ լուս, ու սուրբ Կոյս,
Սուրբ Խաչն օգնական Լէոնիս ու ամենուս: 

«Լէոն, դու տաճիկ լինիս,
Ես ու իմ տատաս քէ գերի»:
Իմ լուս, իմ լուս, ու սուրբ Կոյս.
Սուրբ Խաչն օգնական Լէոնիս ու ամենուս։ 

Լէոնն ի բերդին նստել
Դաստռակն աչիցն ու կու լար.
«Քերվանտ՝ որ ի Սիս կ՚երթաս,
Դուն խապար տանիս պապայիս»: 

Ոնց որ պապն ալ զան լըսեց
Շատ հեծել քաշեց երամով:
Էկաւ ի սուլդանն ելաւ՝
Շատ գետեր եհան արընեց: 

Իառ զիր Լեւոն որդին,
Ու հասաւ սըրտին մուրատին,
Իմ՝ լուս, իմ լուս, իմ լուս, ու սուրբ Կոյս.
Սուրբ Խաչն օգնական Լէոնիս ու ամենուս։ 

 

Բ. 
Սուգ դստեր մեծի իշխանի. 

 

ԱՂԱԽԻՆՆ 

Ի՞նչ ես նըստել մունջ քո բանին,
Վե՛ր կաց, դուրս ե՛կ, թէ ի՞նչ խօսին:
Խեղճի՜կ, էս Էր քո արժանին
Որ դու ըլնիս կին Թաթարին .
Դու պետք իր ըլնիլ տիկին,
Տիկնաց` տիկին մեծ իշխանին.
Եւ ոչ Էսպէս անօրինին
Ձեռը կապած ըլնիս գերին: 

 

ԴՈՒՍՏՐՆ 

Ի՞նչ ես ասում ճարըդ կրտրած,
Չեմ հասկանում, ասա դու բաց: 

 

ԱՂԱԽԻՆ 

Էսօր աստղըդ թըռաւ կորաւ,
Լուս արեւըդ խաւարեցաւ,
Վա՜յ իմ գըլխիս, վա՜յ քեզ Շուշան,
Գերի գնացիր Թաթարըստան.
Լույս հաւատքըդ պէտք է մոռանաս
Մահամետի կրօնքին դառնաս : 

 

ԴՈՒՍՏՐՆ 

Լեզուդ սեւնայ, բերանդ չորնայ ,
Ի՞նչ համբաւ է, ասա ի՞նչ կայ։ 

 

ԱՂԱԽԻՆՆ 

Մեծ իշխանըն քեզ տըւել է,
Թաթար խանին հետըն տանէ: 

 

ԴՈՒՍՏՐՆ 

Աղֆիքոgերք, եկէք եկէք
Կորած գլխիս դառը լացէք.
Սեւ Էր դառել օր ծընընդեան
Որ ես ծընայ թըշուառական։
Մէրիկ, վեր կաց գերեզմանէդ,
Համբաւ լըսէ աղճըկանէդ
Իմ սեւ բաղդը Էնպէս արեց,
Թաթարստան մինակ քըրշեց
Անգութ օրհաս հոգին հանէ,
Գետին պատռէ ինձ ներս տանէ։ 

 

ԱՂԱԽԻՆ 

Աղջիկ պարոն, Էս ի՞նչ լաց է,
Աղի արտսունք դառն կոծ Է.
Մենք ամենքըս ցաւըդ տանենք,
Մեր գլուխը քեզ մատաղ կանենք։
Ուր որ երթաս հետըդ կըգանք.
Ձեր աղ ու հացըն կըմոռանա՞նք
Մենք վո՞նց պետք է տեսնենք աչքով
Տեղիս մինակ գարնաս լալով,
Աչքերդ սրբէ եւ հանդարտուիր,
Հերիք եկաւ քեզ, մի՛ ծեծուիր։ 

 

ՊԱՌԱՒԻՆ 

Վաթսուն տարի եմ՝ ես ձեր դրան,
Հէրըդ պապերդ են իմ՝ կըռան 

 

Ծնած սընած իշխան եղած,
Էսպես մին ցաւ ես չեմ տեսած։
Ականջըդ բաց լըսէ խրատիս,
Մըտիդ ձըգես էս պառավիս
Ուր որ գընաս ինչ տեղ ըլիս,
Հաստատ մընաս լուս հաւատիս,
Չըմոռանաս Հայոց ազգիս,
Միշտ հանապազ նըրան oգնիս։
Ամենայն ժամ՝ միտքրդ ձըգիս
Հայրենեացըդ պիտոյ ըլնիս։
Է՜հ, տէր ընդ քեզ, գընաս բարեւ,
Քրիստոս պահէ քո լույս արեւ: 

 

Գ.
Ողբ Ջուղայեցւոց. 

 

Ափսո՜ս քեզ Հայոց խեղճիկ ժողովուրդ
Ցիրուցան ելաք անմեղ անխորհուրդ

Գերի գնաման աք դէպ ի Խորասան,
Քաղցած ու ծարաւ, տկլոր թշուառական: 

Խարիւր ու խազար ցաւի դիմացաք
Ձեր քաղցրիկ երկրէն ոտ դուրս չըդրաք. 

Խիմի ձեր խօր մեր գերեզման թողաք,
Տըներն ու ժամերը ուրիշի տուաք: 

Էս սիրուն դաշտերն, մեծ մեծ քաղաքըներն,
Քաղցրիկ ջըրերն, ձեր շէն գեղերն,
Ո՞ւմ եք թողման՝ դուք որ գնաման աք
Էսպէս կըլնի որ մոռանում աք։ 

Վախում՝ ամէնպէս մտքերնուցդ ընկնի. — 
Ինչքան որ ողջ աք՝ մտքերնուդ չընկնի։
Բարի ձեր որդւոց թոռանց պատմեցէք
Էսպէս խայրենիքն քանդած թողեցիք։ 

 

Մասիսի անունն, Նոյայ տապանի,
Արարատ դաշտի, սուրբ Էջմիածնի,
Մեր Խոր–Վիրապի, սուրբ Գեղարդ, Մուղնի,
Չմոռանան մինչ ի օրն դատաստանի: 

Աչքըս կուրանար, շլինքս կոտրուէր,
Խե՜ղճ՝ Հայաստան, քեզ էսպէս չըտեսնէր.
Թէ մեռած էի, ինձ երանի էր, ՝
Քան թէ կենդանի` աչքըս բաց տեսնէր։ 

 

Դ.
Ի նաւաբեկեալն ծովուն Վանայ 

 

Նաւով Աղթամարայ ելանք,
Տեխ Աւանուց ճամպարհն ինկեանք.
Ոստանայ դէմ մենք հասանք՝
Սեւ աւուր սեւ արեւ տեսանք։ 

Թուխ ամպեր երկինք պատեցին,
Աստղ լուսնակ մէկտեղ կորսուցին,
Պինդ պինդ քամիներ փչեցին,
Ափ ցամաք աչքէս խլեցին: 

Գեոռաց երկինք գեոռաց գետին,
Խռովեցաւ ջուր կապոյտ ծովին.
Չորս դեխէն կրակտաց երկին,
Սեւ սարսափ իջաւ իմ սըրտին: 

Երկինք կեայ գետին չերեւայ ,
Գետին կեայ երկինք չերեւայ
Սարի պէս դնդղներ կիւ գայ ,
Խոր անդունդ առջեա կը բանայ : 

Ծո՜վ, դիւ քոն Աստուած կը սիրես
Խեղճ՝ անճարիս գութ մի անես,
Ձիկ քաղցր արեւս չիմարես,
Քարէսիրտ մահն չիմատնես: 

Աման ձովեր, ահեղ ձովեր,
Ձիկ մի տանիք պաղի հովեր.
Ձեզ կաղաչեն իմ՝ արտասունքներ
Ու սրտիս հազար բիւր ցաւեր: 

Ծով գազանն ըսկի ողորմ՝ չունի՝ 
Պըլած սըրտիս ձէնիկ չլըսի. 

Արուն երակներս կը պաղի,
Սեւ գիշեր աչքերս կ՚իջնի: 

Գնացեք ասէք իմ՝ ծընողին
Թող նըստի լայ իր սեւ որդին.
Թէ Հանէս կուր եղաւ ծովին
Թռաւ գընաց արեւ կտրըճին։ 

 

Ե.
Մէկ եպիսկոպոս մի նոր այգի տնկեր է
Եւ դեռ այգին պտուղ տուել չէ.
Նա եպիսկոպոսին օրըն մահուն հասեր է.
Նա ի հոգեվարին զայս ողբս ասել է։ 

Յամէն առաւօտ եւ լոյս
Պլպուլն էր նստեր յայգոյս, 
Քաղցրիկ ձայնէր այս վարդոյս
Արի ե՛կ ե՛լ այս այգոյն։ 

Յամէն առաւօտ եւ լոյս
Գաբրիելն ասէր հոգւոյս,
Արի՛ ե՛կ այս այգոյս,
Այս իմ նորասունկ այգոյս: 

Ինձ չէ պարտ ելնել յայգոյս 
Գէմ չար փուշ կայ պատերուս
Չեմ կարեր ելնել այս այգոյս,
Այս իմ գեղեցիկ այգոյս: 

Քար եմ կըրեր ձորերուս
Փուշ եմ բերեր սարերուս,
Պատ եմ բոլորեր այգոյս
Կ՚ասեն. Արի ե՛լ այս այգոյս : 

Ուռ եմ տընկեր այս այգոյս,
Զտակն եմ ջըրեր այս տընկոյս,
Դեռ չեմ կերեր յայս պըտղոյս.
Կ'ասեն, Արի՛ ե՛լ յայս այգոյս: 

Հնձան եմ շիներ այգոյս 
Կարաս եմ թաղեր գինոյս,
Դեռ չեմ խըմեր ի գինոյս.
Կ'ասեն. Արի ե՛լ յայս յայգոյս։ 

Ըզմուտն եմ փակեր այգոյս,
Դեռ չեմ բացեր ըզփակ դուռս
Այս իմ յարմակազմ յայգոյս,
Կ'ասեն. Արի՛ ե՛լ   յայս այգոյս: 

Ջուր եմ բերեր ձորերոյս,
Զցուրտ եւ բարեհամ՝ աղբիւրս,
Դեռ չեմ խըմեր ի ջըրոյս. 
Կ՚ասեն. Արի՛ ե՛լ   յայս այգոյս: 

Պրքայ եմ՝շիներ յայգոյս,
Երկնից ցօղն ի մէջ պրքոյս,
Բոլորն է ծաղկունք եւ լոյս,
Կ՚ասեն. Արի՛ ե՛լ   յայս այգոյս: 

Վարդ եմ՝ տընկեր այս այգոյն
Կարմիր սպիտակ վարդերս,
Դեռ չեմ հոտ առեր վարդոյս.
Կ'ասեն, Արի՛ ե՛լ   յայս այգոյս: 

Ծաղիկ եմ ցաներ այս այգոյս,
Կանաչ ու դեղին ծաղկոյս,
Դեռ չեմ քաղեր եւ ծաղկոյս.
Կ'ասեն. Արի՛ ե՛լ   յայս այգոյս: 

Տունկ եմ տընկեր պատերուս,
Նուռ եւ նըշենի ւ ընկուզ, 
Դեռ չեմ կերել ի պտղոյս
Կ'ասեն. Արի Արի՛ ե՛լ   յայս այգոյս: 

Ղումրին է նըստեր յայգոյս 
Եղանակ է հաւերոյս.
Գարուն է հասեր այգոյս.
Կ'ասեն. Արի՛ ե՛լ   յայս այգոյս: 

Բերեք ինձ մըրգաց այգոյս,
Վարդ եւ գոյնըզգին ծաղկունս,
Առնում՝ հոտոտիմ անուշս.
Այլ չեմ ելներ ի յայգոյս: 

Պլպուլըն գոչէր յայգոյս
Առաւօտէ մինչեւ ի այս,
Ցօղն իջանէր ի յամպոյս.
Կ՚ասեն. Արի՛ ել յայգոյս։ 

Գաբրիէն եկաւ հոգւոյս.
Յահէն կապեցաւ լեզուս,
Խաւարեցաւ աչացըս լոյս,
Հայի՜ֆ իմ կարճ՝ արեւած 

Ուռն է կանաչ այս այգոյս,
Խաղողն է հասեր այգոյս,
Կ'ասէ. Արի՛ ե՛լ յայգոյս,
Այս իմ նորաշէն այգոյս: 

Առին զհոգիս ի մարմնոյս,
Հանին զիս ի յիմ այգոյս
Ժամ է որ ելնեմ յայգոյս
Այս իմ գեղեցիկ այգոյս: 

 

Փրաւ նորաշէն այգիս,
Չորացաւ զինչ կայր տունկ եւ այն,
Թարշամեցաւ գեղ մարմնոյս
Կ'ասեն. Արի ել յայգոյս։ 

Հանին զիս ի յիմ այգոյս,
Պլպուլըն կանչէր այգոյս,
Ցօղն իջանէր ի յամպոյս
Յամէն առաւօտ եւ լոյս: 

 

Զ.
Ողբ Ադամայ : 

Ադամ՝ նստել դուռըն դրախտին
Լայր եւ ասէր ողորմագին,
Ա՜յ սերովբէք ա՜յ քերովբէք,
Որ ի դրախտըն մըտանէք, 

Անդ թագաւոր էր յԱդին
Նըման հըզօր թագաւորին,
Վասըն միոյ պատուիրանին
Անմահական պտղոյ ծառին, 

Վասն Եւայի իմ կողակցին
Որ ղալտեցաւ խաբմամբ օձին,
ԶԻմ գեղեցիկ զարդերն առին,
Զիս անողորմ՝ մերկացուցին: 

Այս մեկ տարպաս որ ղալտեցայ ,
Բանիւ կընոջըս խաբեցայ.
Երբ խայտառակ տեսայ զԵւայ՝
Փառացըն մերկ քան զսատանայ, 

Ես ի յիւր գութըն վառեցայ ,
Ցանմահ պտղոյն առեալ կերայ.
Ասացի թէ իմ Ստեղծողըն գայ 
Մերկ տեսանէ զիս եւ զԵւայ, 

Նա հայրական սիրով գըթայ .
Եւ ողորմի ինձ եւ նորայ։
Ոտնաձայն Տեառըն լըւայ
Գալոյ ի դրախտն՝ եւ ափշեցայ: 

Տերեւ թզենւոյն զինեւ սփածայ ,
Ի մէջ ծառոց անկեալ թագեայ
Եկն եւ ձայնեաց Ադամ, ո՞ւր ես,
Ես ձայն տըւի, թէ Մերկ եմ ես. 

Տէր, ըզքո ձայնըդ լըւայ ես
Զահի հարայ ամօթերես։
— Ամ ո՞վ ասաց ձեզ թէ մերկ էք,
Կամ՝ ո՞վ խաբեաց ձեզ, պատմեցեք։ 

Եւա պատասխան ետ նըմա. 
Օձըն խաբեաց զիս եւ կերայ:
Տէրն յանիծեց զօձն եւ զԵւա,
Ես այլ ի մէջըն գերեցայ։ 

Տէրըն հրամեց մեզ թէ Ելէ՛ք,
ԹԵ հող էիք ւ՚ի հող դարձէք։
Ես աղաչեմ՝ զձեզ, սերովբէք,
Գանկատ ունիմ, ինձ լըսեցեք. 

Երբ ի յԱդին դրախտըն մըտնեք
Յանմահ պտղոյն ճիւղ մի առեք,
Բերեք յաչացս ի վրայ դրեք
Զխաւարեալ աչս ողջացուցեք։ 

Երբ ի դրախտըն մըտնէք
Ըզդրախտին դուռըն մի՛ փակեք
Զիս ի դիմաց կանգնեցուցեք,
Պահ՝ մի հայիմ կարճ՝ դարձուցէք: 

Ա՜հ, կու յիշեմ ըզձեզ ծաղկունք,
Անուշահամ աղբերակունք:
Ա՜հ, կու յիշեմ ըզձեզ թռչունք
Քաղցրաբարբառ՝ եւ անասունք. 

Որք ըզդըրախտըն վայելէք
Ձեր թագաւորն եկայք լացէք,
Որք ի դրախտն աստուածատունկ
Յերկրէ ընտրեալ ազգի ազգունք: 

 

Է.
Ողբ մօր եւ վաղամեռիկ որդին։ 

 

Նայիմ՝ ողբամ ծնող տղայիս,
Վա՜յ եւ եղուկ ասեմ իմ անձինս,
Արդ զի՞նչ լինիմ եղուկ եղկելիս,
Տեսի մեռեալ զոսկեհատ զորդիս. 

Զանուշահոտ վարդն իմ գըրկիս
Խլեցին առան, թալկացաւ հոգիս.
Զիմ գեղեցիկ ոսկի աղաւնիս
Թռուցին յինէն, խոցեցաւ սըրտիկս: 

Զքաղցրանուագ սիրուն տատրակիկս
Մահու բազան էզարկ, խոցեաց զիս. 

Զիմ քաղցրաձայն արտուտիկ ձագիկս
Առեալ թըռան ի վեր ի յերկինս : 

Զիմ ծաղկալի կանաչ նըռնենիս
Կարկըտաբար արին դէմ աչիցս.
Զիմ կարմրացեալ խնծորն ի ծառիս
Զանուշահոտն ի մէջ տերեւիս: 

Զիմ՝գեղեցիկ ծաղկեալ նըշենիս
Թօթափեցին անպտուղ արին զիս.
Հարեալ ձըգեցին ի վերայ երկրի
Կոխան արարին հողոյ տապանին: 

Ո՜հ, զինչ լինիմ եղուկ եղկելիս,
Շատ տրտմութիւնք պատեցին զիս :
Արդ, Տէր, ընկալ զհոգի տըղայիս
Եւ հանգո ի լուսեղէն երկինս: 

Ը.
Ի նոյն 

Իմ արեգակըն խաւարեցաւ
Եւ աչերուս լոյսըն մըթացաւ.
Ցորեկն ինձ խոր գիշեր դարձաւ
Եւ աստեղաց լոյսըն ծածկեցած 

Գարունըն խիստ ձըմեռ ինձ դարձաւ,
Ամառն սաստիկ ձիւնաբեր եղաւ.
Ինձ եղանակըն փոփոխեցաւ
Եւ դառնաշունչ օդին զիս հարաւ: 

Քաղցրին լեղի եղեւ դառնացաւ
Եւ կերակուրս ինձ մոխիր դարձաւ.
Մարմինս յոսկերս կըցեալ չորացաւ
Լեզուս ի քիմս ցամաքեցաւ: 

Այս գեղեցիկ որդեակս որ մեռաւ
Շունչըս քաղեցաւ, շրթունքս կապեցաւ.
Այս նազելի որդիս որ մեռաւ
Կեանքիս հոտոյ հաւասարեցաւ: 

Այս սիրամարգ գառնիկս որ մեռաւ
Խելքըս գնաց եւ ցընորեցաւ
Այս սիրունիկ ձագիկս որ թըռաւ
Բերանս լըռեց, ականջըս խլցաւ: 

Այս զուարճալի տունկս որ չորացաւ
Ոտըս եկաւ, թեւըս կոտրեցաւ,
Բոլոր մարմինըս փոշիացաւ
Եւ ընդ որդոյս ի հող մերձեցաւ: 

Արդ գոհութիւն Տեառն որ ըստացաւ
Ընդ սուրբ մանկանցն ըզսա ընկալաւ։
Արդ, Տէր, ընկալ հոգի տըղայիս
Եւ հանգո ի լուսեղէն երկինս: 

Թ.
Երգ հարսին 

 

ՇԷմկիկ, մի՛ ժամա,
Ես եմ՝ ժաժալու,
Շուշան տանելու: 

Տախթիկ, մի՛ թընտա.
Ես եմ թընտալու,
Շուշան տանելու: 

Հողիկ, մի՛ սըռա
Ես Եմ սըռալու,
Շուշան տանելու։ 

Ծառուկ, մի՛ դողա,
Ես եմ՝ դողալու,
Շուշան տանելու: 

Տերւիկ, մի՛ թափի,
Ես եմ թափելու
Շուշան տանելու: 

Արեւ, դուն մ՚ելնի.
Ես Եմ ելնելու, 
Շուշան տանելու: 

Արեւ, մի՛ պատի,
Ես եմ պատելու,
Շուշան տանելու: 

Լուսին, դու մ՚ելնա.
Ես եմ ելնելու,
Շուշան տանելու: 

Լուսին, մի՛ պատի. 
Ես եմ պատելու,
Շուշան տանելու։ 

Աստղունք, մի՛ ցոլաք:
Ես եմ ցոլալու,
Շուշան տանելու։ 

Կռունկ, մի՛ կըղա.
Ես եմ կըղալու,
Շուշան տանելու: 

Մէրիկ, դու մի՛ լա.
Ես եմ լալու,
Շուշան տանելու։ 

ՀԷրիկ, դուն մի լա.
Ես եմ լալու,
Շուշան տանելու: 

Աղբէր, դու մի լա.
Ես եմ լալու,
Շուշան տանելու: 

Զմերիկ խաբեցին թօփ մը շիլով:
ԶՀերիկ խաբեցին կուռէ մը գինով։
Զաղեր խաբեցին ջուխտակ մը ճըզմով:
Զքուրիկ խաբեցին մատիկ մր հինով: 

Զդրամի չանգուրց արձակեցին
Զաղջիկ` մամաց ջոկեցին։
Մէրիկ, մի՛ աւլի զտախթիկ
Որ չաւրի քո աղջկա հետիկ. 

- 

Թող մընայ քեզի նըմուշիկ,
Որ հանվի զքու սըրտի հասրաթիկ։
Զչամիչ մաղով մաղեցին,
Աղջկայ ճիպեր լեցուցին,
Ղարիպ ճամբուն դըրեցին: 

 

Ժ.
Երգ հարսանեաց փեսայի։ 

Օրհնեալ բարերար Աստուած.
Կամքն օրհնեալ մեր արարողին (Երիցս).
Զուգեցինք, հա՜յ թամամեցինք, 
Զխաչն ի վըրէն բազմեցուցինք (Երիցս)։
Գացէք բերեք զթագւորի հէր
Իգայ նստի դարպազ էնԷ.
Ծընտրիկ զարկէ սուրբ սեղանին,
Խերն ու բարին մեր թագաւորին (Երիցս),
Գացէք բերէք զթագւորի մեր
Ծընտրիկ զարկէ սուրբ սեղանին,

ԽԷրն ու բարին մեր թագաւորին:
Գացեք բերէք զԹագւորի աղբէր («քուր եւնեւն).
Գացեք բերէք զկռունկն ի չօլէն
Իգայ նըստի սէյրան անԷ. ՝
Ծընտրիկ զարկԷ սուրբ սեղանին,
Խէրն ու բարին մեր թագաւորին:
Գացեք բերէք զլադն Է կօլէն
Իգայ նըստի սէյրան անէ:
Ծընտրիկ զարկԷ սուրբ սեղանին,
Խէրն ու բարին մեր թագւորին:
Գացէք բերէք զկաքաւն ի սարէն,
Իգայ նըստի սէյրան անԷ.
Ծընտրիկ զարկԷ սուրբ սեղանին,
Խէրն ու բարին մեր թագաւորին: 

 

ՓՈԽ 

Մեր թագաւորին ծաղիկ պիտէր ծաղկունաց (Երիցս).
- Ծաղիկն ինչէնի՞ պիտէր ծաղկունաց.
Ծաղիկ պալասան պիտէր ծաղկունաց,
Որ փթըթէր ծառն ու ծաղիկ հետ իրրաց :
Ծաղիկ ձընծաղիկ պիտէր ծաղկունաց։ 

Ծաղիկ անթառամ՝ պիտէր ծաղկունաց
Ծաղիկ նռնենի (նունուֆար, վարդենի, եւն): 

 

ՓՈԽ 

Սուրբ Կարապետին զօրութենով, հա՜յ զօրութենով,
Խաչերես թագաւոր մը կի գէր։ 

 

ՓՈԽ

Մեր թագւորն էր խաչ, մեր թագւորն էր խաչ.
Ֆասն էր կարմիր, արդեն Էր կանանչ։
Մեր թագւորն էր խաչ, մեր թագւորն էր խաչ
Խըզն Էր կարմիր, արեւն էր կանանչ:
Մեր թագւորն էր խաչ, մեր թագաւորն Էր խաչ:
Խաչփոկ խաչումաչ, արեւն էր կանանչ:
Մեր թագւորն էր խաչ, մեր թագւորն էր խաչ.
Խընձորն էր կարմիր, արեւն էր կանանչ:
Մեր թագւորն էր խաչ, մեր թագւորն իր խաչ
Պինիշն էր կարմիր, արեւն էր կանանչ:
Մեր թագւորն էր խաչ, մեր թագւորն էր խաչ.
Բըճերն էր նըշխուն, արեւն էր կանանչ: 

 

ՓՈԽ 

Ելէք ուր առջեւն երթանք
Ուր ճէհլիկ խաթրիկ չիմընայ։ 

 

ՓՈԽ

Էն դիզան բէտ բէտ դիզան տեսէք թէ էն ո՞րն է.
Էն դիզան բէտ բէտ դիզան տեղի համբէքն է։
Առիւծներ մըրմըռալէն, տեսեք թէ էն ո՞րն է
Առիւծներ մրմռալէն, վարդապետներն է։
Կաքըւներ կըղկըղալէն, տեսեք թէ էն ո՞րն է.
Կաքըւներ կըղկըղալէն, էն երիցներն է։
Ճնճըղներ ճըլւըստալէն, տեսէք թէ էն ո՞րն է.
Ճնճըղներ ճըլւըստալէն, սարկեըկներն Է։
Էն միջեւ հաստագերանն տեսէք թէ էն ո՞րն է.
Էն միջի հաստագերանն թագաւորի հէրն է։
Էն քուլա բամբակն ի ծակ տեսեք թե էն որն է.
Էն քուլա բամբակն ի ծակ՝ թագաւորի մէրն է։ 

Էն զօհալ աստղ ետեւանց տեսէք թէ էն որն է.
Էն զօհալ աստղ ետեւանցն թագուհին է.
Ցախ աւել ետեւ դըրան տեսեք թե էն ո՞րն է
Ցախ աւել ետեւ դըրան էն մըշկըներն է:
Շունն եկաւ պարկն ի բերան, տեսէք թէ էն ո՞րն է.
Շունն եկաւ պարկն Է բերան, գեղի գըզիրն է:
Մուկն եկաւ ալըրթաթախ, տեսէք թէ էն որն է:
Մուկն եկաւ ալըրթաթախ, էն ջաղցըպանն է։ 

 

ՓՈԽ 

Գովեցինք, հա՜յ թամամեցինք, հա՜յ թամամեցինք,
Զխաչն ի վըրէն բազմեցուցինք: 

 

ԺԱ
Պանդուխտ առ կռունկ 

 

Կռունկ, ուստի՞ կու գաս, ծառայ եմ ձայնիդ.
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մի չունիս.
Մի վազեր երամիդ՝ շուտով կը հասնիս.
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մի չունի՞ս: 

Թողեր եմ ու եկեր իմ՝ մըլքերս ու այգիս,
Քանի որ ախ կանեմ, կու  քաղում հոգիս.
Կռունկ, պահ մի կացի՛ր, ձայնիկդ ի հոգիս.
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս: 

Քեզ խապեր հարցնողին չես տանիր տալապ.
Ձայնիկդ անուշ կու գայ քան զջրի տոլապ.
Կռունկ, Պաղտատ իջնուս կամ՝ թէ ի Հալապ,
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս: 

 

Սըրտերնիս կամեցաւ, ելանք գընացանք,
Այս սուտ աստընւորիս տէրտէրն իմացանք:
Աղուհացկեր մարդկանց կարօտ մընացանք։
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս։ 

Աստընւորիս բաներն կամաց կամաց Է.
Միթէ Աստուած լըսէ, դըռնակըն բացցէ.
Ղարիպին սիրտն է սուգ, աչերն ի լաց է։
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս: 

Աստուած, քեզնէ խնդրեմ՝ մուրվէթ ու քէրեմ:
Ղարիպին սիրտն է խոց, ճիկէրն է վէրէմ:
Կերած հացն է լեղի ու ջուրն է հարամ։
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս։ 

Ոչ ըզլուր օրըն գիտեմ՝ ոչ ըզկիրակին,
Զարկած է զիս շամփուրն, բըռնած կըրակին.
Այրիլըս չեմ հոգար, ձեզնէ կարօտ՝ եմ:
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս: 

Պաղտատու կու գաս , կերթաս ի Սէհրատ,
Թըղթիկ մի գրեմ, տամ քեզ ամանաթ.
Աստուած թող վըկայ լինի քո վըրադ
Տարեալ հասուսցես զայդ իմ՝ սիրելեաց։ 

Գըրեր եւ մէջ թըղթիս, թէ հոս մընացի, 
Օրիկ մի օրեր զաչերըս չըբացի
Սիրելիք, ձեզանէ կարօտ մինացի։
Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունիս. : 

Աշունն է մօտեցեր, գնալու ես թէտպիր.
Երամ ես ժողվեր հազարներ ու բիւր.
Ինձ պատասխան չտուիր, ելար գնացիր,
Կռունկ, մեր աշխարհէն գընա հեռացիր։ 

 

ԺԲ.
Ողք կաքաւու 

Նըստեալ կայր ու լայր կաքւուկն (Կրկին)
Ի վերայ քարին. ա՜յ հաւեր։
Ու գանկատ կ՚անէր ձագերուն.. 
Թըռչունք, ա՜յ հաւեր։
Ի բարձր լերունք ելայ (Կրկին), 
Ի կանաչ մարգեր նայեցայ. 
Թըռչունք, այ հաւեր։
Իջի, որոգայթ ընկայ
Ի վարմին մէջ ի ծովակին.
Թըռչունք, ա՜յ հաւեր:
Եկին զիս ի վեր առին,
Զահաբեկ սուրըն ցըցուցին,
Զայս իմ՝ կարկըջուն վըզիկս
Յականջէ յականջ զենեցին.
Զայս իմ՝ կարմըրուկ արիւնս
Ի գետին ի վար վաթեցին. 
  Զայս իմ՝ կարմըրած կըտնուցս
Կըրակին կածըն հասացին
Զայս իմ մանտրու քայլ ոտկունքս
Ի ծընկացս ի վար կըտրեցին,
Զայս իմ՝գոյնըզգուն փետուրս
Մէկն ի սար արին մէկն ի ձոր.
Զայն որ ի սարն էր ընկեր՝
Զայն իջել քամեկն ու տարեր,
Զայն որ ի ձորն էր ընկեր՝
Զայն ելեր հեղեղն ու տարեր:
Եւ սուրբ Գրիգորի նըման
Զիս ի խոր վիրապն իջուցին.
Եկին զիս ի վեր առին,
Մէճլիս հաւասարցուցին.
Եւ սուրբ Յակովկայ նըման
Մասուն մասին կըտըրտեցին.
Զլաւաշն ինձ պատանք դըրին
Ու կարմիր գինով զիս թաղեցին:
Ես ձայն զԵրեմիային ածի
Նախահօրն ու մերն Եւայի։ 

 

ԺԳ.
Երգ կաքաւու։ 

Արեւ տէպաւ սարին վերէն,
Խօրօտի՜կ խօրօտի՜կ.
Կեաքեաւն ելաւ իր բերնէն,
Բարեւ արեց ծաղկըներէն,
Թռաւ եկա սարին ծերէն,
Խօրօտի՜կ խօրօտի՜կ,
Այ սիրունիկ կեաքեաւիկ։ 

Երբ կեաքաւուն ձայն կը լըսեմ՝ 

Երդիսն ի վեր դիւս կ՚երիշկեմ։
Կեաքեաւ կու գայ կըրկըրալով
Դարին վերէն շորորալով։
Ա՜յ խօրօտիկ խօրօտիկ, ։
Ա՜յ սիրունիկ կեաքեաւիկ. 

Քեո բեռն հինած ծաղկըներով,
Ռըհան նարկիս նունուֆարով:
Քեո տեղ լըցուած է շաղերով,
Դիւ կը մայլիս անմահ հոտով,
Ա՜յ խoրօտիկ խօրօտիկ,
Ա՜յ սիրունիկ կեաքեաիկ։ 

Քեո փետուրներ են փափուկիկ,
Քեո վիզն երկէն, կըտուց պըզտիկ
Քեո թեւնն գետն է նըխշունիկ,
Դիւ անուշ ես քանց եղունիկ.
Ա՜յ խօրօտիկ խօրօտիկ,
Ա՜յ սիրունիկ կեաքեաւիկ։

Երբ կեաքաւիկն ծառին կ՚իջնի,
Իր քաղցր ձէնով ճըլվըլ կ՚անի:
Աշխարհ բան զըւարթ կանի,
Արուն ծովէն սիրտ կ՚անի.
Ա՛յ խօրօտիկ խօրօտիկ,
Ա՜յ սիրունիկ կեաքեաւիկ։ 

Հաւերն ամեն ք՚երնեկ կու տան,
Հետ քե կիւ գան շարան շարան,
Քե շուրջ եկած կը ճըլվըլան.
Ըսկի չիկայ քեզի նըման,
Ա՜յ խoրօտիկ խօրօտիկ,
Ա՜յ աղուորիկ կեաքաւիկ։ 

 

ԺԴ. 
Երգ արագլի։ 

Արագիլ բարով եկար,
Դուն արագիլ, բարով եկար,
Ըմե գարնան նըշան բերիր,
Դու մեր սըրտիկ զըւարթ արիր:

Արագիլ, մեզի Էջեր,
Դումն արագիլ մեր տուն իջիր,
Մեր խացի ծառին բուներ,
Դու մեր սիրուն: 

Արագիլ, քե գանգըտիմ,
Հայ արագիլ, քե գանգըտիմ:
Հազար ցաւերս ասիմ
Սըրտիս ցաւեր, հազար ցաւ։ 

Արագիլ, եբ գընացիր 
Դուն մեր ծառն եբ գընացիր,
Զուլումաթ հովեր արին,
Ծըծղում ծըղկներըս չորցուցին: 

Պսպղում երկինքն մըթներ,
Էն պըսպղուն երկինքն մըթներ.
Մեր վերէն ձըներ բըրդեր,
Ծաղկաթափ ձըմեռն չասեր: 

Վարագայ սարէն Թըռնած
Ին պարագայ սարէն բռնած,
Ձիւն իջնէր, ըմէն ծածկեր,
Կանաչ դաշտիկիս ցուրտ աներ

Արագիլ, մեր դրախտին ձիւնիկ
Պատեր մեր դրախտիկ
Կանաչուն մեր վարդնիս՝
Յամքեր պաղէն ը ձըմբռն. 

 

ԺԵ. 

Մանուկ եւ ջուրն 

 

Այդ վայրի լեռնէտ ի վայր
Ջուրն ի շինուս մէջն անցանի. Հա՜յ
Թուխ մանուկ մ՚ի դուրս ելեր
Ձեռքն ու զերեմն Է լուացեր,
Լուացեր, հա՜յ լուացեր,
Դարձեր ի ջուրն հարցունք եղեր. Հա՜յ
Ջուր, դու էդոր լեռն կու գաս,
իմ պաղիկ ջրիկ ու անուշիկ. Հա՜յ
Ես ի յայն լեռնէն կու գամ,
Որ հին ու նոր ձիւնն ի վերայ։ Հա՜յ 

Ջուր դու յո՞ր առու կ՚երթաս. 
Իմ պաղիկ ջրիկ ւանուշիկ։
Ես ի յայն առուն կ՚երթամ՝ 
Ոչ փունձըն շատ է մանուշկին: 
Ջուր դու ի յո՞ր այգի կ՚երթաս,
Իմ պաղիկ ջրիկ ւանուշիկ։
Ես ի յայն այգին կերթամ՝
Որ տէրն ի մէջն է այգեպան:
Ջուր դու ո՞ր տունկ կու ջըրես,
Իմ՝պաղիկ ջրիկ ւանուշիկ
Ես ի յայն տունկըն ջըրեմ
Որ տակըն խոտ բերէ գառին.
Տակըն խոտ բերէ գառին,
Ծառըն խնձորի, հազարվարդին: 

Ջուր դու ի յո՞ր պաղչայ կ՚երթաս.
Իմ պաղիկ ջրիկ ւանուշիկ։
Ես ի յայն պաղջան կ՚երթամ
Որ պուլպուլի քաղցր եղանակ։ 

Ջուր դու ի յո՞ր աղբիւր կ՚երթաս,
Իմ պաղիկ ջրիկ ւանուշիկ
Ես ի յայն աղբիւրն երթամ՝
Որ գայ քո եարն ու ջուր խըմէ.
Դէմ գամ՝ ըզդունչըն պագնեմ՝ 
Ապա սիրովն յագենամ: 

 

ԺԶ.
Ծերն ոք նաւն

 

Մեր Տէրըն ծեր եւ ալեւոր
Փառօք բազմեալ Տէրն ՚ի խաչին:
Քաղցր ձայներ նաւավարաց
Ա՜յ նաւավարք դուք իմ եղբարք,
Եղբա՜րք, առէք զայս ծերս ի նաւն,
Ես ձեզ բազում աղօթս առնեմ: —

Ա՜յ, գնա՛ գնա՛ ծեր ալեւոր,
Մեր նաւըս չէ վասն աղօթից.
Նաւս մեծ է, վարձըն շատ է.
Նաս ի վարձ է վաճառականին:

Խաչ եհան քարտէ կընքեաց,
Ձեռըն տարաւ, աւազն էառ,
Քարն էառ դեկան. Ահա՛,
Աա ձեզ դրամ եւ դահեկան:

Վարձըն երետ եւ նաւ մըտաւ: 
Ապա ձեզ դրամ եւ դահեկան։
Ջուրն անդընդոց պրոտորեցաւ,
Նան ի յաւուն կործանումն էառ:

Ուստի՞ց եկիր մարդ մեղաւոր,
Ու դու կորար մեզ կորուսիր։—
Ե՞ս մեղաւոր. տուք նաւտ ի յիս,
Եւ դուք անուշ ի քուն եղեք:

Աջու ձեռօք խաչահանէր,
Ձախու ձեռօք նաւըն վարէր։
Դեռ չէր եղեալ հասարակաց ,
Նաւն ի ցամաքն հաստատեցաւ: 

Եղբարք, ելէ՛ք անուշ քընուտ,
Անուշ քընուտ, դառն երազուտ,
Ի յոտն անկեալ ի Քրիստոսի,
Ահա մեզ Տէր, ահա մեր նաւն: 

 

ԺԷ.
Երգ երեխայից։ 

 

Լուսացաւ լուսացաւ. 
Լուսն է բարին,
Ծիտն Է ծառին,
Հաւն Է թառին:
Ծալ մարդկանց քունն է տարի.
Աշխատաւո՛ր, վեր կաց բանիդ։ 

Երկընքի դըռներն բաց էր,
Ոսկէ աթոռըն դըրած էր,
Քրիստոս վըրէն նըստած էր.
Լուսաւորիչն կանգնած էր,
Ոսկե գըրիչն բըռնած էր
Մեծ ու պըստիկ գըրում էր.
Մեղաւորներն լալում էին,
Արդարներն խաղում էին։ 

 

ԺԸ. 
Արջ, աղուէս եւ գայլ։ 

 

Գայլն ու արջն ու աղուեսուկն են պարըշեր, 

Հօրեղբօր եւ քումուրդիք են դարձեր.
Զաղուեսուկըն միակեց են օրհնելը
Սուտ միակեց, սուտ աղօթարար, սուտ։ 

Աղուեսուկն ի փողոցն իջել ջուլ մ՚է ճարեր.
Զայն ծակեր վիզն է անցուցեր, գաւազան առեր, 

Երկաթէ քարքաշ հագեր, զքարն է ծակեր։
Սուտ միակեց, սուտ սաղօթարար, սուտ։ 

Աղուղսն ըզգայլն արջուն խնդիր է ուղարկեր,
Թէ վասըն քո զայս ճըգնութիւնս յանձն առեր,
Դու ինձ բաժին չեն յուղարկեր, կոճս Է տեռեր,
կոմս Է տեռեր, ծունկս է տեռեր, ծունկած 

Առաւօտուն երբ լուսացաւ յորս են ելեր, 
Մին մաքի եւ մին թօխլի եւ գառ մ՚են մարեր,
Հոգեւոր բաժանարար ըզգայլն են դըրեր։
Ծուռ դատաւոր, ծուռ բաժանարար, ծուռ: 

Գալն ըզգառն արջուն բաժին է հաներ,
Զթօխլին խեղճ միակեցին ապըսպրեր.
Մաքին ինձ, ասէ, ես շատ ժուռ եմ եկեր.
Ծուռ դատաւոր, ծուռ բաժանարար, ծուռ։ 

Արջն ըզչանչուլն էր քարշեր գայլուն զարկեր, 
Հանց զարկեր՝ որ երկուս աչքն է դուրս վազեր.
Մեծ եմ ես ի ձեր միջիդ, զգառն էք տըւեր.
Ծառ դատաւոր, ծուռ բաժանարար, ծուռ: 

Աղուեսուկն որ զայն տեսեր, խիստ վախեցեր. 
Ըզպանիրն յակնատ տեսեր ւարջուն ասեր,
Գեղեցիկ, մեծ հօրեղբայր, վանք մ՚եմ շիներ,
Տեղն է վանուց տեղ, աղօթելու տեզ։ 

Արջն ըզչանչուլն էր տարեր զզանիրն առեր, 
Ականատըն վիզն էր անկեր յիրար եկեր.
«Աղուեսուկ եղբօրորդի յէր չես օգներ.
Տեղս չէ վանուց տեղ, ւաղոթելու տեղ»: 

Աղուեսուկն որ զայն տեսեր՝ ուրախացեր, 
Արջուն պաշտօն է տարեր, հոգուն կանգներ.
«Գայլուն խեղճն որ դուն արիր՝ զքեզ է բըռներ. 
Տեղտ է վանուց տեղ, աղօթելու տեղ»։ 

Դատաստա՜ն, աս ես խիստ քեզ եմ՝ հաւաներ
Ով այլոց վատ կամեցեր, շուտ է կորեր,
Որպէս արջն ի յականատն է չորակեր.
Տեղն է վանուց տեղ, աղոթելու տեղ: 

 

ԺԹ. 
Տաղս խաղալիկ է ի Չախու ։ 

 

Սիրտս ի փորիկս դողայր վախուս,
Ձեռուիս ի բան չերթար յահուս.
Ես ինչ ճըւապ տի տամ, պապուս,
Որ կորուսեր եմ՝ զիմ չախուս։ 

Խիստ զօրաւոր էր ու ձայնեղ
Մեծ մեծ խիար կըտրեր մէկ հեղ: 

Ոչ կու քընի ի յայլոց գեղ, 
ոչ կու հանի ծոցուս ի տեղ։ 

Չախուս ունէր աղէկ յատապ,
Հետ ինձ կենար զօրն առանց կապ։
Գինով արին տըւին ինձ խաբ,
Լուկ երգեցին զչախուս ի յափ։ 

Չախուս կու տար ինձի խըրատ,
Թէ չոր հացէն կացիր ի զատ,
Գիտեմ որ խեր չէնէր ակռատ,
Համ անմուննաթ բառնան ի վրատ։ 

Կակուղ լաւշեր լինի, տաք հաց,
Ուրախացիր զերեսըդ թաց:
Խըրատ քարոզ տուր տանտիկնաց
Եղով ճըմսեն զինք հետ իրրաց։ 

Զէտ որ երթանք հարկ ու մէճլիս,
Չախուս ասեր գաղտուկ դէպ յիս.
Աղէկ պատառ երբ նըկատիս՝
Առանց ինձի ձեռք չըտանիս: 

Խիստ ատապով տաշէր չոր միս,
Քաջալերէր յորդորէր զիս,
Զգաւաթըն լից տուր իմ յափիս,
Ուտեք խոIենք որ հանգչի հոգիս։ 

Չախուս ի հետս Էր խիստ գըթով,
Բարի խըրատ կու տար սիրով,
Թէ մի նըստիր ի մարդու քով
Որ կըշտանաս քիչ մի հոգւով: 

Խեղճըս կու գայ ակռայ չունիս, 
Անեփ մըսի երբ հանդիպիս՝
Ագահութեամբ կուլ չիտանիս,
Փակչի պօղազդ, լինիա ճառիս: 

Չախուս ի հետս էր խիստ սիրուն.
Երբոր երթաք ի յայլոց տուն,
Հրաման տեսնար զմիսն ի եփոց՝
Չթողէր տանիմ ձեռքս ի մածուն: 

Քան զվարդապետ Էր իմ չախուս, 
Զօրըն քարոզ տայր ծըխերուս.
«Երբ` տընօրհնէք գայ տօներուս
Տապակած ձըկնիկ բերէք տիրուս»։ 

Չախուս ասաց. Իմ տէրըն դու, 
Զիս մի ցուցներ ամեն մարդու
Պահ մ՚աստ պահէ զքեզ ի գինու,
Այլվի չըտաս գողանալու: 

Երգս է գըրած Մարտիրոսի. 
Չախուս յաշըղ էր չոր մըսի.
Հարսնիք տարան ի նոր փեսի,
Խէր չըտեսայ, քան կորուսի։ 

Աստուած ինձ քաղցր էր ւողորմած,
Չախուս գըտայ, չելաւ ձեռաց .
Այլ ուտեն յամեն իրաց
Տեսնում՝ դողայր սիրտս ի դիմաց։ 

Չախուս ասէր. Խիստ մի՛ հոգար, 
Ուրախացիր երբոր գըտար.
Մինչ ի յուլիս ունիս դիժար
Որ կերցընեմ՝ մեղրով խիար։ 

Չախուս համեստ էր խիստ սիրով,
Ի տանտիկնաց նըստէր ի քով,
Բարի խըրատ կու տար յոլով,
«Մեղրիկ բերեք կաթին բերով։ 

Ոչխարի միս լինէր փուշտայ 
Զինք տաքդեղով ծեծած քուֆտայ ,
Նիստ ի յեզերն յորդորէ զնա,
Տուր գաւաթիկ մ՚այլ ի վերայ»։ 

Ձեզ էր երէց ժամանակաց
Մըտացն ասէր յամեն իրաց,
Չըլնի յառաջ բերեք չոր հաց,
Ձեռք չիտանի ի յամօթաց։ 

Ի յընթեռնուլըն սաղմոսիս 
Տամ տըւողին շատ ողորմիս,
Երկու օթիկ որ թարկեց զիս՝
Յակռաս չընկաւ ճնճղուկ մի միս: 

Յաշխարհս չըկայ այլ խենթ քան զիս,
Հաւաս կալայ անգէտ բանիս,
Ծիծղան մարդիկ նախատեն զիս
Երբոր ասեն ի մեծ մէճլիս: