Յաղագս կենդանատեսակաց

Գեղեցկաբար ով որդի սիրելի Կրաւնամովն, ստագրաւղս զմեզ գրեալ յոմանց յառաջ քան զայս արտադրութիւն ներքսածականացն, յորդորեցեր միւս շարադասել, նուազեալ ոչ իւիք յայնցանէ, որք ի նոյն նախադրութեան պատշաճ ի տեսութեան համանգամայն եւ հարկեցուցանելով զՊտղոմեան վերաբերութիւնս, համեմատելով առն յանդսն՝ արտագրել իբրեւ զայնոսիկ պիտանեգոյնն հասանելով մեր։ Նա եւ նորին իսկ Պտղոմեայ յաղագս ամանակաց կենաց՝ նոքաւք զիրագործութիւնն առնելով. եւ Ապողինարի հրաման տալով առ ի յարձակչեն եւ տանուտեառն, եւ բացբարձրութեան։ Այսոքիւք վառին ի վերայ այսոցիկ. եւ Ապողոնի Լաւոդիկեցոյ ինքեան յառաջին իւր հինգ մատեանսն, դսրովելով զեգիպտացիսն, որպէս թէ բազում մոլորութիւն լեալ իցէ նոցա ի կենդանատեսակացն վերաբերութիւն։

Ա. Յաղագս կենդանատեսակ բոլորատեսութեան։ Կենդանատեսակ բոլորակութիւն շարժի առշեղապէս, բաժանեալ ի հատածս երկոտասան, որ կոչին կենդանատեսակք։ Եւ ունի կենդանատեսակն պարունակս երիս, մասունս երեսուն. եւ մասն ունի մասունս վաթսուն եւ մանրերկրորդակս վաթսուն։

Բ. Յաղագս խոյին։ Արդ է սկիզբն կենդանատեսակ բոլորակութեան խոյն, արական, հասարակաւրեայ յեղանակ գարնանային, տուն հրատի. բարձրութիւն արեգական իննեւտասան նուաստութիւն երեւակի մասանց քսան. եռանկիւնի. ի տուընջեան արեգական, իսկ ի գիշերի լուսնթագի։ Ձաւ/321a/նեալ է նահանգին Պարսից. բաժանաւղ հողմոյն արեւելականի եւ տիրեալ գլխոյ եւ բոլոր երեսացն։ Եւ ելանէ կենդանատեսակ ըստ եգիպտացւոցն եւ Աղեքսանդրացւոցն նահանգին, որ եւ ելանէ յաներեւութէն յերեւելի երկիրն ի ժամու միում հասարակաւրոյ եռանկիւնի իննեակս, է ամանակացն քսան եւ մի եւ երկուց մասանց. եւ է յայսմիկ կենդանատեսակի երկնամիջոցակէտն երկրական տրամադրութեանց։

Գ. Յաղագս ցլուն։ Երկրորդ կենդանատեսակ է ցուլն. իգական, հաստատուն, գարնանային. տուն լուսաբերի. բարձրութիւն լուսնոյ. ունի մասունս երիս. նուաստութիւն ոչ ուրեք. եռանգիւնի, ի տուընջեան լուսաբերի, իսկ ի գիշերի լուսնոյ, Ձաւնեալ է նահանգին Բաբելացւոց. բաժանաւղ հողմոյն հարաւոյ. եւ տիրեալ է ուլանն եւ պարանոցին։ Եւ ելանէ կենդանատեսակ յաներեւութէն յերեւոյթն ի ժամու միոջ, եւ երկուց մասանց, եւ ամանակաց քսան եւ հնգից առաջիկայ նահանգին։

Դ. Սակս եկաւորի։ Երիր կենդանատեսակ է եկաւորին. արական. երկտարրական. մարդակերպ. տուն փայլածուին, երմու բարձրութեանն ոչ ուրուք նուաղութեան, ոչ ուրուք եռանգիւնի ի տուընջեան երեւակի կրաւնոս, իսկ ի գիշերի փայլածուի. եւ ձաւնեալ է նահանգին Գամրաց, բաժանեալ հողմոյն Լիբէացւոց. եւ տիրեալ է ուսոց եւ ձեռաց եւ մատանց։ Ելանէ կենդանատեսակն յաներեւութէն յերեւոյթն ի ժամու միում, եւ երկուց մասանց, եւ եւթն մասին. եւ քառասունեւհինգ երմասին յիշեցելում նահանգին, եւ ամանակաց եւ քսան եւ մի երիր մասին։ Եւ յայսմ կենդանատեսակի աւարտի գարնանային ժամուն յեղանակ, /321b/ որ կոչի աւդ։

Ե. Յաղագս խեցգետնին։ Չորիր կենդանատեսակ է խեցգետին. իգական, յեղանակ ամառնային. տուն լուսնոյ. բարձրութիւն լուսնթագի՝ ի մասունս եւթնեւտասն՞ ? նուաստութիւն հրատի արէս՝ առ ի մասունս քսան եւ ութ. ի տուընջեան լուսաբերի Ափրոդիտէս, իսկ ի գեշերի հրատի. եւ ձաւնեալ է նահանգին Հայոց, բաժանեալ հողմոյն հիւսիւսոյ, եւ տիրեալ է լանջաց։ Եւ ելանէ կենդանատեսակն յաներեւութէն յերեւելի երկիրս ի ժամս երկուս եւ ինն երմասին, եւ ամանակաց երեսուն եւ մի. եւ յայսմ կենդանատեսակի աշխարհային ժամագէտն։

Զ. Յաղագս առիւծուն։ Հինգերորդ կենդանատեսակ է Առիւծն. արական. հաստատուն. ամառնային. տուն արեգական. բարձրութիւն ոչ ուրուք. եռանգիւնի, ի տուընջեան արեգական, իսկ ի գիշերի լուսնթագի, եւ ձաւնեալ է նահանգին Ասիացւոց. բաժանեալ է հողմոյն արեւելից. եւ տիրեալ է կողից. եւ ելանէ յաներեւութէն յերեւոյթն ի ժամս երկուս, եւ երիս մասունս. եւ ամանակս երեսուն եւ հինգ։

Է. Յաղագս կուսանակին։ Վեցերորդ կենդանատեսակ է կուսանակն. իգական. ամառնային. երկտարրական, տուն եւ բարձրութիւն փայլածուի՝ ի մասունս հնգետասան. նուաստութիւն լուսաբերի՝ առ ի մասունս քսանեւեւթն. եռանգիւնի, ի տուընջեան լուսաբերի եւ գիշերի լուսնոյ, եւ ձաւնեալ է նահանգին Քաղդէացւոց, բաժանեալ հողմոյն հարաւոյ. եւ տիրեալ է կշտիցն, եւ ստորին որովայնին եւ ամենայն փորոտւոյն։ Եւ ելանէ յաներեւութէն յերեւոյթ երկիրս ի ժամս երկու եւ երիր մասին, եւ Է եր[կ]մասին ԽԵ երմասին եւ ամանակաց Է եւ Գ մասին։ Եւ յայսմ /322a/ կենդանատեսակի աւարտի ամառնային ժամուն յեղանակն, որ կոչի հուր։

Ը. Յաղագս կշռոյն։ Եւթներորդ կենդանատեսակ է կշիռն. արական, հասարակաւրեայ. յեղանակ աշնանային. տուն լուսաբերի, բարձրութիւն առ ի մասունս երեւակի. ի նուաստութիւն արեգական՝ առ ի մասունս իննեւտասն, եռանգիւնի, ի տուընջեան երեւակի, ի գիշերի փայլածուի. եւ ձաւնեալ է նահանգին Լիբէացւոց եւ Կիւրենացւոց. բաժանեալ է հողմոյն Լիբէացւոց. եւ տիրեալ է կռթանցն, եւ ելանէ կենդանատեսակն յաներեւութէն յերեւոյթ ի ժամս երկու, եւ երեք մասին եւ քառասուն մասին, եւ ամանակաց երեսուն եւ ինն եւ եւթն մասանց. եւ է երկրական տրամադրութեանն կէտ եթերական։

Թ. Յաղագս կորին։ Ութերորդ կենդանատեսակ է կորն. հաստատուն. աշնանային, տուն հրատի, բարձրութիւն ոչ ուրուք. նուաստութիւն լուսնի՝ առ ի մասունս երեք. եռանգիւնի, ի տուընջեան լուսաբերին, ի գիշերի հրատին. եւ ձաւնեալ է նահանգին Իտալացւոց, բաժանեալ հողմոյն հիւսիսոյ. եւ տիրեալ է առնացի անդամոցն եւ գանձակի եւ ցայլիցն։ Եւ ելանէ կենդանատեսակն յաներեւութէն յերեւոյթն ի ժամս երկու, եւ երեք մասունս. եւ ամանակս երեսուն եւ եւթն։

Ժ. Յաղագս աղեղնաւորին։ Իններորդ կենդանատեսակ է աղեղնաւորն, երկտարրական, աշնանային. տուն լուսնթագի. եւ ձաւնեալ է նահանգին Կիլիկեցւոց եւ Կրետացւոց, բաժանեալ հողմոյն հարաւոյ, եւ տիրեալ է երանացն. եւ ելանէ յաներեւութ/322b/էն յերեւոյթն ի ժամս երկու եւ ինն երմասին, եւ յամանակս երեսուն եւ մի, եւ երեք մասին։ Եւ յայսմ կենդանատեսակի աւարտի աշնանային ժամուն յեղանակ, որ կոչի երկիր։

ԺԱ. Յաղագս այծեղջերն։ Տասներորդ կենդանատեսակ է այծեղջիւրն. իգական, յեղանակ ձմեռնային. տուն երեւակի. բարձրութիւն հրատի՝ առ ի մասունս հինգետասան. եռանգիւնի. ի տուընջեան լուսաբերի եւ ի գիշերի լուսնոյ. եւ ձաւնեալ է նահանգին Ասորւոց, բաժանեալ հողմոյն հարաւոյ. եւ տիրէ ծնգացն. եւ ելանէ յաներեւութէն յերեւոյթն ի ժամու միում եւ յերկու մասին եւ եօթն մասին եւ քառասուն եւ հինգ երմասին. ժամանակաց քսան եւ ութ եւ երից մասանց։ Եւ երկրական տրամադրութեանն կէտ սուզական։

ԺԲ. Յաղագս ջրահեղին։ Մետասաներորդ կենդանատեսակ է ջրահեղն. արական. հաստատուն. ձմեռնային. տուն երեւակի. բարձրութիւն ոչ ուրուք. նուաստութիւն ոչ ուրուք՝ եռանգիւնի. ի տուընջեան երեւակի, ի գիշերի փայլածուի. բաժանեալ հողմոյն Լիբէացւոց. եւ ձաւնեալ է նահանգին Եգիպտացւոց. եւ տիրեալ է սրանցն. եւ ելանէ յաներեւութէն յերեւոյթն ի ժամու միում, եւ երկուց մասանց եւ ամանակաց քսան եւ հինգ։

ԺԳ. Յաղագս ձկանցն։։ Երկոտասան կենդանատեսակ է ձկունք. իգական. երկտարրական. ձմեռնային. տուն լուսնթագի. բարձրութիւն լուսաբերի՝ առ մասունս քսան եւ հինգ, նուաստութիւն փայլածուի՝ առ մասունս հնգետասան. եռանգիւնի. ի տուընջեան լուսաբերի, ի գիշերի հրատի. ձաւնեալ է նահանգին Կարմիր ծովուն /323a/ եւ Հնդկաց երկրին. բաժանեալ հողմոյն հիւսիւսոյ. եւ տիրեալ է թաթից ոտիցն եւ կոչեցելում ծայրից մատանցն, եւ ինն երմասին։ Եւ ելանէ յաներեւութէն յերեւոյթն ի ժամ մի, եւ երից մասանց. եւ ամանակաց քսան եւ հինգ եւ երկուց մասանց։ Եւ յայսմ կենդանատեսակի աւարտի ձմեռնային յեղանակ, որ է ջուր։

ԺԴ. Վերագլխութիւն։ Երկոտասան կենդանատեսակացն ըստ իւրաքանչիւր տարբերութեանց երկոտասան կենդանատեսակացն այսպէս ինչ ասաց։ Բայց առ միահամուռ զնոսա իմանալ՝ այսպէս արտադրիցի։ Արականք են այսոքիկ՝ խոյն, եկաւորն, առիւծն, կշիռն, աղեղնաւորն, ջրահեղն. իսկ իգականք սոցա մնացուածքն՝ ցուլն, խեցգետին, կուսանակն, կորն, այծեղջիւրն, ձկունքն. եւ համանգամայն իսկ ասել, որքան աւելորդութիւն ունելով սոցա՝ յառաջնմէն հաւելով ի խոյէն, այսոքիկ քեզ արականք իմացեալ լիցին, իսկ որքան հաւասարք՝ իգականք։ Իսկ յեղանականք՝ խոյ, խեցգետին, կշիռ, այծեղջիւր։ Իսկ հասարակաւորքն՝ խոյ, կշիռն։ Իսկ զուգաթիւքն սոցա են հաստատունք՝ ցուլն եւ առիւծն, կարիճն, ջրահեղն։ Երկտարրական սոցայց զաւրութիւն գոլով են այսոքիկ՝ երկաւորեակն եւ կուսանակն, աղեղնաւորն. եւ շարառոցելով ասել, որքան քառիւքն բաղկացեալ այսոքիւք, զնոյն կենդանատեսակաց բնութիւն։ Եւ բնակարանք են խոյի եւ կարճի՝ հրատ, արէս. ցուլն՝ լուսաբերի, ափրոդիտեայ. երկաւորեակն եւ կուսանակն՝ փայլա/323b/ծուի, երմու, խեցգետինն՝ լուսնոյ. առիւծն՝ արեգական. աղեղնաւորն եւ ձկունքն՝ լուսնթագի, դիոս. այծեղջիւրն եւ ջրահեղն՝ երեւակի, կրաւնոս։ Եւ բարձրութիւն են. խոյն՝ արեգական, ցուլն՝ լուսնոյ, խեցգետինն՝ լուսնթագի, կուսանակն՝ փայլածուի, կշիռն՝ երեւակի, այծեղջիւրն՝ հրատի, ձկունքն՝ լուսաբերի։ Եւ որ քան զայս հեռի տեսակով տրոհեալք են, այսոցիկ նուաստութիւնք են։ Իսկ եռանգիւնիքն՝ խոյն, առիւծն, եւ աղեղնաւորն՝ ի տուընջեան արեգական, իսկ ի գիշերի լուսնթագի. ցուլն, եւ կուսանակն եւ այծեղջիւրն ի տուընջեան լուսաբերի, իսկ ի գիշերի՝ լուսնոյ։ Իսկ երկաւորեակն, եւ կշիռն եւ ջրահեղն՝ ի տուընջեան երեւակի, իսկ ի գիշերի՝ փայլածուի։ Խեցգետինն եւ կորն եւ ձկունքն՝ ի տուընջեան լուսաբերի, իսկ ի գիշերի հրատի։ Եւ ընտանացեալ է առաջին եռանկիւնիւն արեւելից, երկրորդն՝ հարաւոյ, երրորդն՝ Լիբէացւոց, չորրորդն՝ հիւսիւսոյ։ Նաեւ ցաւակից լինին գաւառացն կենդանատեսակքն։ Խոյն՝ Պարսից, ցուլն՝ Բաբելացւոց, երկաւորն՝ Գամրաց, խեցգետին՝ Հայոց, առիւծն՝ Ասիացւոց, կուսանակն՝ Ելլադացւոց եւ Յունաց, կշիռն՝ Լիբէացւոց, կարիճն՝ Իտալացւոց, աղեղնաւորն՝ Կիլիկեցւոց, այծեղջիւրն՝ Ասորւոց, ջրհոսն՝ Եգիպտացւոց, ձկունքն՝ Հնդկաց աշխարհին։

ԺԵ. Յաղագս խառնարան աստեղաց։ Շնաստղն, Խողովակն, Վաքն, Ծիծառն, Արջն, Վիշապն, Բազմոտանին, Բեւեռքն երկնից, Խիփակն, Սայլն, միւս Սայլն, Մարզոնն, Կարճնդե/324a/աց, ճոկանոտնն, Ջրաբաշխն, Խոզն, Անդիակն, Արկաւղն։ Այս աստեղք են, որ ցուցանեն զանձրեւաց սաստկութիւն։ Եւ որ ի ծովու գնան՝ սոքիմբք, մանաւանդ Սայլդ յայտնի ցուցանէ զնաւագնացաց զհետ, զի հիւսիւսական աստեղքդ ոչ են գնացականք, այլ կացականք։ Եւ շարԺեալք ի վերին եւթն գաւտեացն, որպէս ի ծովու ալեկոծին։ Այս են նշանացոյց աստեղք։ Տխմարք եպերեն, որք ոչ գիտեն զգիրս։ Այլ Մովսէս գրէ թէ՝ «Եդ զնոսա Աստուած ի նշանս եւ ի ժամանակս, եւ յաւուրս եւ ի տարիսե։ Կատարէ եւթներրեակ գաւտին։ Այս են աստեղք, որք են եւթն մոլորակք։ Զի զարեգակն եւ զլուսին ընդ եւթն մոլորակացն եղեալ հարցն իմաստնոց, եթէ ի տէրունականն խաւարումն դիպիցի, մեծ նեղութիւնք հասանեն երկրի եւ տագնապ, յոր եւ իցէ եւթն մոլորակացն։

Հրատն եւ լուսաբերն յորժամ ընդ կարճին պարանոցն անցանեն՝ արեան նշանակ է, եւ վախճան նոցա՝ կորուստ երկրի։ Եւ եթէ ի կարճէն գալով լինի, որ բարկ աստղիկդ կայ ի գլխոյն, եւ ի վերայ բարկի անդ գտանին՝ մեծ նեղութիւնք գան երկրի եւ տագնապ յոր եւ իցէ։

Փայլածուն յորժամ զվարսն ցուցանէ, զոր ոմանք գիսաւոր կոչեն, եւ առնու զգէսսն իբրեւ զգալի, զի զլոյսն յինքն առնու, մեծ պատերազմունք եւ արիւնհեղութիւնք գան երկրի, եւ տագնապ՝ ի հարաւոյ կողմանն։

Խոյն, յորում են աստեղք եւթն, եթէ հայիս եւ տեսանես զեւթն եւ զչորս այլ զուգեալ առ իրե/324b/արս, գիտասջիր՝ զի եկեալ հասեալ են թշնամիք եւ զքեւ պատեալ, եւ գիտասջիր՝ զի ի խաղաղութեան մնաս։

Ցուլն, յորում են աստեղք երկոտասան, եթէ հայիս եւ տեսանես զնոսա յեղջիւրս հարեալ, գիտեա՝ թե վաղվաղակի լինին պատերազմունք եւ կռիւք. բայց տարին՝ յաւդոց եւ յանձրեւաց լինի։

Երկաւորին, յորում են աստեղք երկու, եթէ տեսանիցես զնոսա ի լուծ ուղղորդ, գիտեա՝ թէ մեծամեծաց կորուստ գայ, եւ տղայոց յախտից մահ. բայց տարին լի եւ պտղաբեր լինի։

Խեցգետին, յորում են աստեղք երեքտասան, որ կոչին կողմանագնացիկք, եթէ տեսանիցես զնոսա ի ճանապարհէն խոտորեալ, գիտեա թէ ապստամբութիւն լինի զաւրաց, մեկնեսցին յիւրաքանչիւր տերանց եւ թշնամիս բազումս ածեն ի վերայ երկրի. բայց երկրի վնաս ինչ ոչ կարեն առնել։

Առիւծն, յորում են աստեղք տասն, եթէ տեսանիցես զնոսա միաժողով, գիտեա թէ թագաւորք ելանեն, եւ մի (ի) նոցանէն կորնչի։ Եւ եթէ տեսանիցես զճանգն արիւնագոյն՝ գիտեա թէ ինքն կորնչի, զաւրքն ապրին. եւ արեգակն ի տարւոջն երեք անգամ խաւարի։

Կոյսն, յորում են աստեղք երեք, եթէ տեսանիցես զնոսա պայծառս, եւ այլանմանս, եւ մլմլոտս, գիտեա թէ ողորմութիւն Աստուծոյ գթացեալ է ի վերայ երկրի, եւ խաղաղութիւն լինի, եւ թշնամեաց կորուստ, երկրի լիութիւն եւ պտղոց առատութիւն։

Կշիռն, յորում են աստեղք երեք, եթէ պեսանիցես զնոսա զհարաւային կողմամբքն բարձր քան զմիւսն, եթէ ես /125a/ ինչ ի վերայ թշնամւոյն՝ ի բաց դարձիր, զի չես յաղթաւղ։ Ապա եթէ զհիւսիւսայինն տեսանես՝ բարձր երթ, զի յաղթես։

Կարիճն, յորում են աստեղք երեսուն՝ կարգք կարգք, եթէ տեսանիցես զկարգն խառնեալ առ կարգն, գիտեա թէ առաջին աւուրքն ձմերայնոյն քաղցր գան։

Աղեղնաւորն, յորում են աստեղք վեց, եթէ տեսանիցես զնոսա ի թրթռմանց, գիտասջիր թէ առաքին ի նոցանէ աստեղք հանգոյնք, ծովք խռովին, եւ ամպք զուարճանան եւ թագաւորք զուարճանան։

Այծեղջիւրն, յորում են աստեղք երեք, մի քան զմի ձիգ, եթէ տեսանիցես զնոսա զկարճն եւ զերկայնն զուգեալ առ իրեարս՝ գիտեա թէ քեզ գնալ պիտի յերկրէս, եւ բազում այլ սիրելեաց ընդ քեզ. ապա թէ այլ լուսով տեսանես՝ գիտեա թէ բազում ծնունդք ի տան քո լինին։

Ջրհոսն, յորում են աստեղք վեց։

Ձուկն՝ աստեղք հինգ, մին՝ յորդ անձրեւաց նշանակիչ, եւ միւսն՝ խռովութեանց։

Այս է յարեալ հմտութիւն ի կենդանատեսակս։ Արեգակն զիւրաքանչիւր ժամանակս տարոյն կատարէ ի ձեռն երկուց կենդանակաց, զոր կոչեաց թակոյկս, վասն երից զաւրութեանց՝ զանազանելով ի միմեանց եւ մեկնելով, խառնուած միաբանութեան առնուն առ ի լինելոյ միոյ տարեւոր ժամանակի։ Որպէս գարունն՝ խոյ, ցուլ, եկաւոր։ Ամարանի՝ խեցգետին, առիւծ, կոյս։ Աշնանի՝ կշիռ, կարիճ, աղեղնաւոր։ Ձմերանի՝ այծեղջիւր, ջրհոս, ձուկն։ Ընդ իւրաքանչիւր ումեք յոստոն թակոյկք տպաւորեալք /325b/ ընկուզազարդ, եւ գնդաձեւ, եւ շուշան։ Իսկ զկենդանակացն զձեւ եւ զբնութիւն ցուցանէ ընկուզոյ, թերեւս զի յառաջագոյն բոյս արձակէ եւ յետոյ ծաղկէ։ Թուի թէ վասն ի շարժմանէ եղելոյ ձայնիցն դաշնակաւորաց, զի ոչ եթէ անգէտք եմք ընկուզոյդ անուանն, ըստ քարոզականին ասացեալ, զի խեցեմորթն նմա բնաւորեցաւ հնչումն եւ կայթումն գործել. եւ գնդաձեւ ճախարակեալ է, զի որ ինչ միանգամ ի յերկնի է, ամենայն ինչ գնդացեալ է, կատարեալ ձեւոյն հասեալ, որպէս երկիր։ Շուշանն՝ թերեւս վասն սպիտակութեանն եւ զի լուսատեսիլ իսկ է, իսկ աստեղք նշոյլք են, որ շուրջ գնովաւ առանցք են, զի իւրաքանչիւր յաստեղացն ճառագայթս արձակէ։ Ունի եւ բարբառութիւն բանդ շուշանի, հակառակ իմն ունի առ այլ ծաղկունս, զի է որ ձմերան եւ ամարանի բոյս արձակէ։ Իսկ շուշան ի հասանել ամարանի, յորժամ այլքն թառամին. եւ նշանակ մարդկային աստուածայնոցն. խեղքն եւ պիղծք նուիրելոց, անկարաւտքն ի կարաւտելոց։ Քանզի որ ջուրքն ոռոգանին, ծաղիկք են, իսկ շուշանն առ շամբն եւ յետշանն, յորժամ բոցատապագոյն է արեգակն։ Վասն որոյ մարգարէն զտեսական ազգն ասէ ծաղկել առակով։ Զի ոչ ըստ նմին ժամանակի վարեսցի աջողութիւնք, այլ յորում ժամանակի այլքն անցին ի զուարճանալոյ. սկսցի արժանեացն եւ հաւանեացն, քանզի առանց ջրոյ ծաղկեալ յարեգակնէ բոցակէզ ոչ հաւասա/326b/րէ ընդ վայելչականին։

Յաղագս հողմոց։ Հողմ արեւելեայ, որ կոչի ապիլիոտէս, ելանէ յԱնծանաւթ երկրէն Սինէաց(ւ)ոց՝ փչելով հանդէպ Հնդկային լերանցն. բաժանեալ է կշիռ կենդանակատեսակի։

Հողմ հարաւոյ արեւելեայ, որ կոչի եւրոնաւտաւս, ելանէ հանդէպ Պարսկական ծովուն եւ Սեռեդոն քաղաքի. բաժանեալ է այծեղջիւր կենդանակերպի։

Հողմ հարաւային, որ կոչի նաւտաւս, ելանէ հանդէպ Թերաւս եւ աւագ Աղեքսանդր քաղաքի. բաժանեա լ<է> աղեղնաւոր կենդանակերպի։

Հողմ հարաւային արեւմտեայ, որ կոչի լիվոնաւտաւս, ելանէ հանդէպ Մեծ Եթովպիոյ եւ Նէապաւլսոյ. բաժանեալ է ջրհոս կենդանակի։

Հողմ արեւմտական, որ կոչի զեւփիւռաւս, փչէ յՈվկիանոսէ ընդդէմ Ատլաս լերինն, եւ Սեփտէ ծովուն. բաժանեալ է ի խոյ կենդանակի։

Հողմ հիւսիւսային արեւմտեայ, որ կոչի թերակայի, փչէ Հիպեռ բուռինաւս Ովկիանու, հանդէպ Յունիոս եւ Ադրիական ծովուն. բաժանեալ է եկաւորն կենդանակի։

Հողմ միջակ հիւսիւսոյ, որ կոչի ապառկտիաս, այսինքն արջնային, փչէ հանդէպ Կոստանդնուպաւլսի. բաժանեալ <է> խեցգետին կենդանակի։

Հողմ հիւսիւսոյ արեւելեայ, որ կոչի վաւռէս, ելանէ յԱնծանաւթ երկրէ, փչէ հանդէպ ծովուն Կասբից եւ Վրկանի. բաժանեալ է առիւծ կենդա/326b/նակի։ Զսմանէ ասէ Սողոմոն թէ՝ «Խիստ է եւ աջոյ կոչիե։ Իսկ Բարոն Դաղմատացի ասաց՝ սկիզբն աւդոց։ Յորժամ յաճախ զեւփիռոնն, զոր խոզն կոչեն, երեւի, սկիզբն առնուցու փչելոյ՝ որ է յառաջ քան զեւթնիցդ փեբրուարի, մինչդեռ արեգակն ի ջրհոսին երիցս կամ հնգիցս խառնիցէ ի կենդանատեսակին, որ է գազանաբեկ։

Եւ դոցին հողմոցդ ծնունդք են այսոցիկ. սիք՝ ցրտային է, սիր եւ ցրտային եւ դառնահոտ, սողոխ՝ մածսառութեամբ, բուք յամպոց փչէ. մի յարի՝ ոչ հատակոտոր մրրիկ՝ հալ եւ հում. հողմ՝ արագատեալ հանդերձ ամպով շրջաբերեալ, յընդդիմահարութենէ խիստ մարմնոց. շամանդաղ՝ աւելորդութիւն ամպոց է, զառ ի ջուր փոփոխմանց. մառախուղ յաղբերաց եւ ի գետոց ելանէ, եւ բնութեամբ ի վերայ լերանց անկանի։ Շոգի՝ ի ջրոց՝ փոփոխումն յաւդ. եւ բնութիւն է խոնաւին ցրտութիւն. շոգալի բնութիւն, ջերմ եւ խոնաւ։ Գոլոշի՝ բնութիւն ջերմին եւ չորին. մռայլ՝ ցամաք ի հողոյ։ Ախմուր՝ ցամաք եւ ծխալից ի հողոյ. եւ ի հողմոյ փշրելոյ։ Փոթորիկ՝ հատուած է պտուտակեալ ներքուստ ի վեր փողելով։ Վերածխութիւն է, զաւրութեամբ հուր. լիպարեան՝ որ հուր հնչէ ի սանդարամետէ, վհականք որ ի դուրս քար ընկենու կամ հող կամ կաւ։ Լուղակ եւ բաւրա անդընդայինք /327a/ վհականք զբովանդակութենէ, յորժամ լսես՝ համար կալջիր. տես զկարգն խառնեալ եւ երկինք եւ երկիր զուգակցութեամբ, յերկնից առցես զհամար, զաւդ ընդ հող խառնեալ. արդ մտացիս զաւրութեամբ, որ ի մէջ երկնից եւ երկիր զաւրութիւն ջրոց է, յայտնութիւն հողոյ է։ Տես զի ժողովեաց մածոյց զիւրովին։ Կարգել կարգաց։ Արդ չորս ինչս պարտ է ասել զջուրս։ Եւ որ իցեն՝ զոր ասացաք։ Շտեմարան իմն է ի ջուրս, յորմէ աւդք ելանեն ի դուրս՝ հռասափն, քառսափն, սարսափն, եւ մազատն։ Ելք սոցա ի ծովէ են։ Եւ գնացք սոցա յերկինս։ Զշտեմարան նոցա եւ զելս նոցա անցեալ վերագոյն յայտ արարից, բայց այժմ զբովանդակութիւն ասացից։ Հիմունքն հաստատեալ են ի բանէն Աստուծոյ եւ ջուր փակեալ ի հիմուն, շտեմարանս ազգի ազգի եւ պէս պէս զարմանալի։ Ի ջուրս աւդք պէսպէս եւ նշանաւորս ի շտեմարանս երկնի եւ երկրի, եւ գոյն գոյն, զարմանալի եւ ազգի ազգի յաւդս։ Ապա թէ ասիցէ ոք, եթէ հողմ ի ջրոյ է, եւ դու զի՞արդ ասես թէ՝ յաւդս, յայտնի ցուցից նմա։ Ջուր է լայնանիստ, շտեմարանափակ։ Աւզք անհանգիստք <են եւ> ելք նոցա յարտաքին ծովէ. եւ գնացք նոցա ի ներքին ջուրց։ Քանզի ծով, որ զծածուկ ոչ ունի՝ արտաքին է։ Եւ ընդ մէջ ջրոց եւ երկրի /327b/ աւդք են։ Եւ բազումք անգամ վնասք եւ շարժմունք առնեն, եւ բազում անգամ յաւգուտ աղբերաց եւ յերակս ջրոց յաճախեն։ Եւ են այսոքիկ՝ յասումն, սուրհապն, անագումն, նեսփայ։ Այսոքիկ են, որ շարժումն առնեն։ Եւ երկինք հաստատեալ են ի վերայ երկրի։ Այսոքիկ են բաւանդակութիւն, զոր ասեմք։ Բովանդակութիւն սոցա ամենեցուն է Աստուած, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։