Հայ գրականութիւն

/99/

ԻԳ. ԴԱՍ
ՆԱՄԱԿ ՄԸ ՏԻԿԻՆ ՍԻՐԱ [1] ԱՌ ՄԱՅՏԱ [2]

Մարդն ունի այնպիսի վայրկեաններ, ուր զարհուրելի կերպիւ կը զգայ առանձնութեան բեռը: Դուն հիւանդ մը կը խնամես, կը տքնիս անքուն [3], անոր շունչը կը դիտես, եւ կը կարծես շարունակ որ մահն զքեզ անկէ կը բաժնէ։ Յուզմունքէ յուզմունք կ՚անցնիս, վարանմանց մէջ կ՚ապրիս, ցաւերով կ՚ապրիս, բայց վերջապէս կ՚ապրիս, զի [4] ամենայն ինչ [5] կը շարժի ի քեզ։ Սակայն երբ միտքը կարծես թէ անխլիրտ է, թէ մարդս անշարժ զանգուածի կը վերածուի ձանձրոյթէն, չես գիտեր, Մայտա՜, թէ որքան դառնագին է զգալ առանձնութիւնը բազմութեան մէջ. զգալ որ մեր ներկայութիւնը ոչ մէկ զգացում կ՚արթնցնէ տխրութեան կամ ուրախութեան. ո՛չ յոյսի եւ ոչ պատրանքի։ Զգալ որ աննշմարելի առարկայ մըն ենք. զգալ որ ո՛չ երջանկութիւնն ենք, ոչ ալ դժբախտութիւնը, զգալ մեր բանականութեան [6] եւ զգացմանց ոչնչանալը, զգալ վերջապէս որ կեանքն ենք մահուան մէջ [7], ո՜հ, քանիօ՜ն [8]. սոսկալի է այս վիճակը։

Երբեմն կը շրջագայիմ նարնջենեաց եւ ձիթենեաց անտառներուն մէջ որոնցմով օժտուած է Քօրֆու: Երբ այդ դալարագեղ աշխարհը շուրջս անուշաբոյր մթնոլորտ մը կը կազմէ եւ իր հիանալի տեսքովը աչքերս կը բերկրացնէ [9], այն ատեն ինծի կը թուի թէ թափառական եւ օտար ոգի մըն եմ որ կ՚անցնիմ, կ՚երթամ անշշուկ։ Սակայն կան այնպիսի վայրկեաններ որ կ՚իմանամ թէ կեանքը կ՚արթըննայ իմ մէջ. թէ ամէն ինչ կը մռնչէ, կը գուրգուրայ, կը մրմնջէ իմ մէջ [10]. կը յիշեմ թէ աղջիկ էի, ամուսին ու մայր. կը բաղձամ ներդաշնակութիւն մը կազմել շուրջս [11], որուն արձագանգը լսելի ըլլայ բարեկամ սրտի մէջ։ Բայց այդ ներդաշնակութիւնը պիտի անհետանայ ոչնչութեան մէջ եւ ինձմէ ոչ մէկ բան պիտի մնայ՝ յիշատակ մը արթընցնելու համար:

Առանձին եմ յիսուն տարիներուս ծանրութիւնը տանելու. վա՛յ անոր, որ ոչինչ ունի սիրելու կամ ատելու [12] ։ Ստոյգ է որ ատելութիւնը սարսափելի ընկեր մըն է, բայց վերջապէս շարժում կ՚ազդէ մեր մէջ եւ զգալ կուտայ թէ գոնէ կ՚ապրինք։

/100/ Ո՛չ, մարդս առանձնութեան համար ստեղծուած չէ. օղակ մըն է ան որ ուրիշ օղակներու հետ շարայարուած [13] մարդկութեան շղթային տեւողութեան կը ծառայէ [14] ։ Երբ առանձին կը մնայ, հոս հոն կը տարուբերուի, կ՚աւլուի, կը հալածուի եւ հուսկ վերջնական [15] կերպով կը կորսուի։ Այսպէս ուրեմն մարդկային բանականութեան եւ զգացման ամբողջութիւնը [16] կը մղուի լռելեայն դէպի ոչնչութիւն:

Անձնական տկարութիւններ կ՚առանձնացնեն զիս ընկերութեան մէջ [17]. ընդ վայր [18] կը կարծէինք բաւականանալ մեր մտածութեամբ [19] եւ կամ մեծ հանճարներու [20] երկերովը։ Մարդս կը կարօտի շարժուն բանականութեան, որ կը կենդանացնէ զինքն երբեմն նայուածքով, երբեմն ձայնով։ Հառաչանքը, ժպիտը, մռնչումը, զուարթ կամ տխուր արտասուք, ասոնք կը կազմեն կեանքը։ Խոյս տալ վշտէն ինչպէս հաճոյքէն՝ ոչնչանալ է, եւ այս է իմ բաժինս աշխարհիս վրայ։ Ես նսեմ պանդուխտն եմ, որ թեւերը խաչաձեւ կուրծքին վրայ դրած կը սպասէ որ ըսեն իրեն. — Թօթափէ՜ կեանքը, մահուամբ զգեստաւորուէ՛ [21] հանգչելու համար։

(Մայտա)

ՏԻԿԻՆ ՍՐԲՈՒՀԻ ՏԻՒՍԱԲ [22]

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄ

(ՅԱՏԱԿԱԳԻԾ)

Ա.

1. Բարակրաֆով վերլուծում գաղափարներու։

2. Ամփոփում առ առաւել հինգ տողի մէջ (ամբողջ կտորին)։

3. Հիմնական գաղափարը երեւան հանել:

/102/ Բ.

1. Քննել գաղափարներու շղթայումը.

1.  Ամէն մէկ բարակրաֆի մէջ։

2. Ամբողջութեան մէջ։

2. Դատել վիճակները.

1. Վիճակներու ընդլայնումը ի՞նչ ճամբով տեղի կ՚ունենայ (աւելցող տարրերը հոմանի՞շ վիճակներ են թէ նոր)։

2. Որո՞նք են մայր վիճակները։

3. Ընդլայնել մէկը այդ վիճակներէն (ամէն բան իմ մէջ կը մռնչէ, կը գուրգուրայ, կը մրմնջէ)։

Գ.

1. Նախադասութեանց կազմ։ Նախադասութիւնները կ՚ըլլան.

1. Կարճ։

2. Երկար։

3. Կտրտուած։

4. Շղթայուն:

(Նախադասութիւնները՝ խառնուածքը կը ներկայացնեն գրողին։ Անոնց քննութիւնը մեզի կը ծանօթացնէ գրողին թաքուն կողմերուն։ Բառերու ընտրութիւնը մէկ գիծն է այս

անգիտակից աշխատանքին)։

2. Կշռել մտածումները.

1. Մասնաւորութիւն եւ դիպողականութիւն (յարմարութեան պարագայ)։

2. Ընդհանրականութիւն եւ անտեղութիւն։

3. Անձնականութիւն եւ ընդօրինակութիւն:

(Մասնաւոր է մտածումը երբ կը բխի նիւթէն, եւ կը յարմարի արտայայտուած վիճակին։ Անձնական դիտողութեան տուրքն է անիկա մեր մէջ, եւ գրուածք մը անով կ՚ըլլայ շահեկան։ Ուրիշ հարց է այդ դիտողութեանց յարմարութիւնը նիւթին հետ։ Ընդհանրական է մտածումը երբ կը տարածուի ամբողջականութեան մը վրայ: Այս կտորին մէջ, Սիրայի կարգ մը մտածումները ընդհանուր են, բայց չեն պատշաճիր մեր ընկերութեան, որով եւ անտեղի: Անձնական մտածումները մեր փորձառութեան գինն են։ Գիրքերէն առնուածները՝ ընդօրինակութիւն)։

Դ.

1. Բաղդատել այս ոճը Տիկին Սիպիլի ոճին հետ։

ՇԱՐԱԴՐՈՒԹԻՒՆ

Ո՞ւր է երջանկութիւնը

1. Սահմանել բառը (ընթացիկ առում):

2. Ընդարձակել իմաստը։

/103/ 3. Մե՛նք կը շինենք մեր երջանկութիւնը կամ դժբախտութիւնը (տարապայման ձգտումներ, երազներ, կեանքը տեսնելու աւելի համեստ կերպեր: Նայելով հանդերձ մեզմէ վերինին, միշտ նկատի ունենալ մեր միջավայրը, եւ մեզմէ աւելի համեստները)։

4. Նիւթացնել բառին տարողութիւնը (ի՞նչ պիտի ուզէիք դնել երջանկութիւն բառին տակ։ — Դրա՞մ, փառք, զոհողութի՞ւն, եւայլն)։

ԾԱՆՕԹՈՒԹԻՒՆ. — Այս նիւթը պէտք է գրուի կարելի անկեղծութեամբ ու պարկեշտութեամբ, մնալով տղու կամ պատանիի յատուկ հոգեկան վիճակի մը մէջ։ Ըլլալ անկեղծ, իջնելու չափ ձեր խղճմտանքին ամէնէն խորերը մինչեւ։ Այն ատեն ձեր լսելիք ձայնը ձեզի պիտի առաջնորդէ, ձեր աշխատանքին մէջ։ Գիտցէք թէ այսպէս գրուած էջ մը ձեր կեանքի որոշ մէկ շրջանին վաւերաթուղթն է։