Անգիտաց Անպէտ

0001

ԱԱԼՈՒՍԱՆ

Alyssum

(հուսնիւ իւսուֆ այլ կու ասեն). որ հ. վառվռուկ ասեն. եւ ինքն խոտ մըն է, որ ի լերունքն կու բուսնի, եւ ի յամէն ճուղ վերէն մինչեւ ի վայր սերտ տերեւնի է, որպէս բակլային մեծութենովն. բայց գունդ չէ զերդ զբակլան. նաւսր է, եւ ի վերեւն զաղապ ունի. եւ ամէն տերեւ երկու տակ է, եւ ի մէջն տափակ հունտ ունի կարմրաժեռ. եւ յառաջն որ կու ելնէ տերեւն՝ ի գետինն կու փռուի. եւ յետեւ որձայ կու հանէ. եւ հունդն ի յորձային տերեւին մէջն է. եւ թ. այս խոտիս ղուտուզ օթի կու ասէ, եւ յ. հաշիշ ըլ քալպ ըլ քալպ կու ասէ, որ թարգմանի ի հայ բառ՝ կատղած շան դեղ: Յորժամ զայս դեղս ջրով եփեա եւ զջուրն խմցնեն այն մարդուն որ ցուրտ անցել է, աւգտէ. եւ թէ զինքն ծեծեն եւ եփեն զջուրն խմցնեն տղին որ ձուքն ուռել լինի, աւգտէ: Եւ բժշկապետքն ասեր են, թէ ո՛վ զինք ի ձեռն առնու եւ ի վերայ հայի պահ մըն՝ աւգտէ ձուքուռանի. եւ թէ ծեծեն եւ մեղրով շաղեն եւ յերեսն աւծեն, օգտէ մանին, սպինին որ ի յերեսն լինի. եւ թէ Բ դրամ ծեծեն եւ ի կերակուրն խառնեն եւ կերցնեն այնոր՝ որ կատղած շուն լինի խածել, խալըսի ի վնասէն: Եւ թէ զինքն ի տունն կախ այնեն, զան տան ժողովուրդն ի հիւանդութենէ պահէ. եւ թէ ի յախոռն կախեն, զամէն անասունքն եւ զգրաստքն ի հիւանդութենէ պահէ. եւ թէ զինքն ի կարմիր կտաւ կապես, եւ անասուն որ խոստկոտի՝ ի վիզն կապես, աւգտէ եւ խոստուկն երթայ: Եւ թէ ո՛վ յիրիկամն քար ունենայ, Ա դրամ խմէ յամէն աւր, մինչեւ Ժ աւրն, խալսի յայս ցաւուն. եւ ի յայս դեղս շատ զաւրութիւն կայ, որ չէ գրած:

0002

ԱԱՏՐԻԼԱԼ

(Ptychotis verticillata)

այս դեղիս յ. ըռիճլ իլ ղուռապ ասէ, բայց չէ ստուգն. եւ ղուզղուն աեաղի կասէ. եւ ինքն ամենայն դիմօք ի սամիթ կու նմանի. բայց ծաղիկն սպիտակ է. եւ այլ կու ասեն թէ հունդն նման է քարաւսի հնդին, եւ խիստ լեղի է, եւ կապուտգուն. եւ կայ որ կանաչ է, քիչ մի մեծկակ է. այն է՝ այատրիլալին ղալպն է. եւ այն որ կապուտ է, այն՝ ատրիլալի Մսրին է. եւ ըռիճլ ւլ ղուռապ կու ասեն, որ է հ. էն ագռավու ճանկ. եւ ճուզվի շայըտան կասեն. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ լավ թտպիրն այն է որ զինք գործ դեղ խմելուն յետեւ ի գործ արկանեն: Եւ աւգտէ պահակին եւ պարասին, ամենայն դիմաւք, ուտելով եւ աւծելով: Ա՛ռ Ա դրամ յիրմէն եւ Ա դրամ ակրկայհայ. ծեծէ եւ մաղէ, եւ մեղրով շաղէ այնչափ որ շաղի մեղրովն, եւ տուր պահակին տիրոջն որ ուտէ. եւ ի յարեւն նստի մերկիկ Բ ժամ. եւ այն տեղերն որ ան ցաւն կայ, ճղքի եւ ջուր ելնէ, եւ այն լաւնայ, եւ երթայ. եւ թէ չերթայ ցաւն նայ, ա՛ռ իրմէն Դ դրամ, եւ սալախ ըլ հայըա կասեն՝ անկից Դ դրամ, եւ սատապի տերեւ Դ դրամ, զամէնն ծեծէ մինչեւ Ե աւր. յամէն աւր Գ դրամ խաղողի գինով տու որ խմէ. բայց ամռան աւուրքն լինի. եւ ուտելուն յետեւ ելնէ յարեւն նստի մերկիկ, ա՛յնչափ որ դիմանայ մարմինն. նա շատ աւգտէ. եւ թէ զհունդն ծեծես, եւ մաղես, եւ մեղրով շաղես մինչեւ ԺԵ աւր՝ յօրն Բ մխթալ խմես, եւ ի վերայ տաք ջուր խմես, զպահակն տանի. եւ թէ զհունդն ծեծես, եւ մաղես բարակ, եւ այն կնկանն որ տղան ի փորն մեռել լինի՝ ի քիթն փչես, ձգէ զտղան ի փորուն. եւ թէ Ա դրամ զիր հունտն ծեծես եւ տաս փորացաւին, աւգտէ:

0003

(ԱԱՏՐԻԼԱԼԻ ՂԱԼՊ.

որ ատրիլալն որ կաանչ է եւ քիչ մի մեծկակ է: )

0004

(ԱՏՐԻԼԱԼԻ ՄՍՐԻ.

որ է ատրիլալն որ կապուտ է: )

0005

ԱԱՔՍԱՐ

(Bunium bulbocastanum).

ինքն խոտ մըն է որ իր տերեւն նման է ստեպղնին տերեւին. եւ ինքն մէկ մէկ կու բուսնի. եւ յերկանքն Գ թիզ կու լինի, եւ գագաթն սամթի գագաթ կու նմանի. բայց ծաղիկն սպիտակ է եւ տակն բոլոր քան ի ընկզի մի չաք է. եւ ինքն լինի ի ցանի տեղերն, եւ արտերն, եւ ի լերունքն. եւ ինքն տաք է եւ չոր է. եւ իր անունն Թ խալալ ասեն. ո՛վ որ յամէն վաղվնէ մինչեւ ԺԵ օր՝ ամէն աւր զասոր հունդն Բ մխթալ ուտէ, եւ տատաշի ջուր խմէ ի վերայ, հալէ զան քարն որ յիրիկամն եւ ի բուշտն լինայ. եւ զան ճիճիքն որ ի յաղիքն լինայ, հանէ եւ սպաննէ. եւ աւգտէ այն ժամուն որ ի պալղամէ լինայ. եւ թէ ուռեց ունի՝ օգտէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ ուռեցին՝ աւգտէ. եւ ամենայն հովութեան այլ օգտէ:

0006

ԱԱՐՂԻՍ

(

ինքն ծորին տակին կեղեւն է. եւ բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան, եւ ի Դամասկոս՝ յաւտի ըռէհ այլ կու ասեն: Եւ յորժամ զինքն եռցնես եւ զջուրն առնուս եւ ի գործ արկանես, զխաւալանի հնչուն զբանն առնէ. եւ թէ այն ջրովն մազմատա առնես՝ աւգտէ բերընցաւութեան. եւ թէ զինքն առնուս եւ ի վարդեջուրն որ թրջես, եւ զան ջուրն առնուս ի յաչկդ կաթեցնես, աւգտէ աչից գիճութեան, եւ զհին աչացաւութիւնն տանի. եւ այի մարդն որ զինքն ի առողջութիւնն ի աչքն կաթեցնէ, իսկի աչացաւութիւն չտեսնու. եւ թէ զինքն գինով կամ քացխով եփես, եւ դնես ի վերայ լերդին, տանի զլերդացաւութիւնն. եւ թէ ուռէց այլ ունի, կակղացնէ. եւ թէ եփեն ջրով եւ հուկնայ առնեն, աւգտէ այն գաներուն՝ որ ի յաղիքն լինայ. եւ յԵգիպտացոց բժշկապետքն զայս մամիրանի չինու փոխան կու դնեն զայս դեղս:

0007

ԱԱՄԼԻԼԻՍ

(Rhamnus).

ինքն ծառ մըն է որ թ. կրապաւլի ասէ. եւ տերեւն մրտի տերեւ կու նմանի. եւ միրգն նման է ցրդոյ պտղին: Եւ թէ զայս խոտիս զկեղեւն կեղեւեն եւ եռցընեն ջրով, եւ տաս եարաղանին եւ արծուոցն, աւգտէ. եւ թէ զտակին կեղեւն թրջեն ջրով եւ խմեն, զփորն լուծէ, եւ զլերդն եւ զփայծաղն ուժովցնէ, եւ զկալուածն բանայ. եւ թէ մսով եփեն եւ զիր շուրվան խմեն, աւգտէ դեղնութեան:

0008

ԱԲԻՈՆ

(Opium).

որ է աֆիոնն, որ է սեւ խաշխշին եւ հազրին խէժն եւ կաթն. եւ ինքն Բ ազգ կու լինի. լաւն այն է որ խիմտ լեղի լինի եւ հոտն սուր լինի. հով է Դ տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ ինքն թմրեցնող է. զինքն թէ՛ հոտվրալով, թէ՛ վերցնելով եւ կամ աւծելով՝ կտրէ ղաչից զխոստուկն, եւ աւգտէ փայծղան. եւ թէ ի կանաց կաթն թրջես եւ յականջն կաթեցնես, զցաւն խաղեցնէ. եւ աւգտէ հազին, եւ արուն թքնելու. եւ թէ ի վերայ ծծին աւծես, չթողու որ մեծնայ. եւ զամենայն ցաւ խաղեցնէ. թէ՛ հոտալով, թէ՛ աւծելով, թէ՛ ուտելով՝ աւգտէ լուծման եւ նգի. եւ թէ աւծես ի վերայ ձուին, չթողու որ մեծնայ. եւ զամենայն ցաւ խաղեցնէ. եւ թէ հաւկթի դեղնուցով աւծես, աւգտէ նկրիսին, եւ տաք ուռեցնուն. եւ զցաւն տանի. եւ թէ մեղուն խածէ՝ աւծես, զցաւն խաղեցնէ. եւ զխոցերն կու չորացնէ. եւ թէ պզըր ղատունէի լուապով օծես, չթողու զմազն որ ելնէ. եւ իր տալուն չաքն Ա կուտ է. եւ յաւելն զմարդն կու սպաննէ. եւ զիր չարութիւնն տանի կարաւսին հունդն, եւ կղբուձուն. եւ իւր փոխանն եապրոհն է: Իպն ասէ, թէ քացխով տրորեն եւ իշուն ի քիթն կաթեցնեն՝ զաչքն արցուեցնէ, եւ շատ զռալ տայ. եւ թէ Բ դրամ ուտեն՝ սպաննէ. եւ ստածումն այս է, որ շատ վերաբերութիւն այնել տան եղով, եւ հուկնայ առնեն եղով եւ աղով, եւ սքնճպին խմցնեն, եւ մեղր եւ վարդի ձէթ եռցնեն եւ խմցնեն, եւ գինի խմցնեն, աւգտէ Աստուծով. եւ Աստուած աւրհնէ զան մարդն, որ զաֆիոն ուտելն իր գործ չայնէ: Պատէհին ասէ թէ ինքն դալար խաշխշին կաթն է. եւ թէ ի տաք ջուրն ձգեն, շուտ տրորի. եւ թէ յարեւն դնես, շուտ կակղանայ. եւ այն որ սուգծու է՝ զջուրն դեղին կառնէ, եւ խոշոր լինի որպէս մումիայ. եւ ասեր են թէ վայրի հազրին կաթն է. եւ այն որ փայլուն է, խէժն է. եւ զիր չարութիւնն տանի պղպեղն, եւ դարչինին, եւ կղբուձուն, եւ ֆարֆիոնն, եւ փոխել տալն, եւ հուկնայ այնելն, եւ հին գինի խմելն. եւ յետեւ՝ իբաղանիս տանին, եւ գէր շուրվանի խմցնեն: Թախվինին տէրն ասէ, թէ զիր չարութիւնն տանի յաւտի հնդին, եւ յաւտ ըլ վաճն. եւ իր փոխանն՝ իր չքաւքն Գպազր ըլ պանճն է, եւ Ա իր չքաւքն՝ լուֆին հունդն է:

0009

ԱԲԱՐԲԻՈՆՆ

(Euphorbia orientalis)

որ է ֆարֆիոնն, որ է ֆարպիոնն, որ է աֆարպիոնն, եւ ֆռ. ֆարֆիում ասէ: Եւ ինքն ի անծրութ կու նմանի խէժ մըն է. եւ խիստ սուր է. լաւն այն է որ նոր լինի եւ սուր լինի: Տաք է Դ տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ նուրբ այնող. եւ աւգտէհով գլխու ցաւութեան, եւ շակիկայի, եւ տայուսայլապի, եւ ֆալիճին, եւ թմրութեան, եւ լակուվային. եւ ջուր որ ի աչքն իջնու՝ աւգտէ. եւ զպալղամն եւ զդեղին ջուրն լուծէ. եւ ուժով զարգանդին ցաւն տանի, եւ չթողու որ տղան անկանի. եւ յէրղնիսային եւ ոսկրացաւութեան աւգտէ. եւ իր առնելուն չաքն Ա կուտ է. եւ փորոքին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի լուապնին, եւ ձիթերն. եւ իր փոխանն սաֆիսիան է. ի յայլ գիրք գտայ որ ճունտուպատասթարն է: Պատէհին ասէ թէ յորժամ ուզենաս ի ծառէն քաղես, պիտի որ զբերանն ամուր փակէ մարդ, որ փոշին ի բերանն չմտնու. թէ մտնու՝ զակռանին կու վաթէ իր փոշին զամէնն. եւ յորժամ զինքն ժողվեն, կու պիտի որ կտուած բակլայ խառնեն ի մէջն, որ ուժն չի խափանի. եւ այն որ թաժայ է, հոռւմ ձիթով կու հալի. եւ այն որ հին է, չի հալիր. եւ քանի կերթայ կու կարմրի. եւ իր ուժն Գ տարի, եւ Դ տարի, եւ Է տարի (է). եւ ի Ժ տարին՝ ուժն կու խափանի. եւ Գ դրամ զմարդն կու սպաննէ, եւ ի աղիքն խոց կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մածունն, եւ քաֆուրն, եւ թթու նուռն, եւ որ սոցին նման մազարիոնն է:

0010

ԱԳՌՈՎՈՒ ՃԱՆԿ,

«Ագռվու ճանկե

(Lotus ornithopodioides).

որ ըռիճլ իլ ղուռապ, որ է աատրիլալն. յիշած է ի վերայ այբին, կամօքն Աստուծոյ:

0011

ԱԳՌԱՒ

(Corbeau).

որ յ. ղուռապն. յիշած է ի վերայ պէին:

0012

(ԱԳՌԱՒԻՆ ՈՏՔՆ.

որ է ըռիճըլ ղուռապ. յիշած է: )

0013

ԱԵՄԱՐԻՂԱԼԻՍ

(Hemerocallis).

հռ. յ. Իմէրօքալիս. որ է դեղին սուսանն (թուրքն աշնան չիկտամ կասէ). եւ թէ զինքն կանայքն մանդր ծեծեն եւ խմեն, եւ կամ մեղրով շաղեն եւ բրդով վերցնեն, աւգտէ արուն գնալուն. եւ զգիճութիւնն այլ կտրէ. եւ թէ զտերեւն ծեծես եւ սպեղանի առնես, կնկտիքն յորժամ տղացկան լինին՝ ի վերայ ծծին դնեն, զտաք ուռէցնին տանի. եւ թէ յաչքն այլ լինի տաք ուռէց, աւգտէ. եւ թէ զտերեւն սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ կրակին այրածին, շատ աւգտէ:

0014

ԱԵՐԱՆՈՒՏԱՆԻ

(Verveine

հռ. յ. Իերա բօտանի). ինքն խոտ մըն է, մէկ մէկ կանգուն ճղեր ունի, եւ տերեւն նմանէ կաղնոյ տերեւին: Եւ թէ զայս խոտիս զտերեւս գինով խմես, աւգտէ ամենայն գազանահարի. եւ թէ սպեղանի առնես եւ ձգես այլ աւգտէ. եւ թէ զայսոր Ա դրամն՝ Գ դրամ խնկով եւ Հ դրամ գինով յամէն աւր խմէ մինչեւ Դ աւր, զդեղնութիւնն տանի. եւ թէ զտերեւն սպեղանի առնեն եւ դնեն ի վերայ տաք ուռէցին, աւգտէ. եւ պալղամի ուռէցին եւ հին խոցերուն այլ աւգտէ. եւ թէ գինով եռցնեն եւ խաղաչ առնեն, աւգտէ ակռատկերուն, եւ ամրացընէ զմիսն. եւ թէ զայս խոտս եռցնեն եւ ի տունն ցանեն զջուրն նա, այն տան ժողովուրդն սիրեն մէկ զմէկ. եւ թէ ջրէն խմեն, զերեքաւրեայ ջերմն թողու: Եւ թ. այս խոտիս ղութլուճայ աւթ ասեն, որ է շնահօոր, «շնահավոր խոտե:

0015

ԱԶԱՐՊՈՒ

(Cyclamen).

որ է յարտանիսա, որ է պուխուրի Մարիամն. յիշած է ի վերայ պէին:

0016

ԱԶՆԱՊ ԸԼ ԽԱՅԼ

(Equisetum).

եւ ոմանք ասեն թէ լէհեաթ ըլ թէսն է, որ քաւշմորուքն. յիշած է ի վերայ լիւնին:

0017

ԱԶԱՐԻՂԻ

(Apocynum Diosc. ).

որ թ. բառով քուչուլա ասեն (խանիղ ըլ քապլ այլ. յիշած է ի վերայ խէին). եւ ինքն ի Հնդկաց գայ, եւ ի մահացու դեղոցն է. եւ թէ ի վերայ մանին աւծեն՝ զմանն տանի, եւ զգեճ բորն այլ տանի, եւ զհերքունն այլ տանի. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ յէրղնիսային, աւգտէ. եւ ոմանք խուլինճ(ի)ն՝ որ ի քամու լինի՝ ի բան կու տանին. եւ բնութիւնն տաք է խիստ. եւ զամենայն կենդանի կու սպաննէ շուտով, որ ագեւոր լինի այն անասունն. եւ այս դեղիս պ. քուչուլայ կու ասէ. եւ թէ մարդ յանկարծակի զինքն ուտէ, դեղն այն է որ փոխէ թաժա կաթով, եւ խմելով նշի ձէթ, եւ գէր շուրվանի խմելով, եւ լւապնի խմէ, եւ վարդի ձէթ, որ զչարութիւնն տանի:

0018

ԱԶԱՆ ԸԼ ՖԻԼ

(Arum colocassia).

որ է ֆիլկաւշն. յիշած է իր համարն ի վերայ ֆէին, Աստուծով:

0019

ԱԶԱՆ ԸԼ ՃԱՏԱ

(Plantain).

որ է լիսան ըլ հասալն, որ է գառնալեզուն. եւ ինքն յիշած է ի վերայ լիւնին իր համարն:

0020

ԱԶԱՆ ԸԼ ՖԱՐ

(Myosotis ? Pariռtaire de CrՌte ?).

որ է մկան ականջն, որ է անաղալիսն, որ է սամուխն, որ է սամսիմոնն, որ է ըռայըհանի Տաւուտն, որ է շիմշիրան, որ է ղասուսն, որ է յանղուրն, որ է Մարտաղաւշն. եւ այս ամենայն անուանքն Մարճանկաւշին (Marjolaine) անուանքն է, եւ ոմանք՝ խուզամի(ի)ն (Lavande spic). այլ ասեն թէ մարճանկաւշ չէ. խուզամի յիշած է. եւ հռ. Մուրուսի եւ խլիտի կու ասէ. որ է ազան ըլ ֆարն: Ինքն խոտ մըն է. տերեւն մանդր, որպէս մկան ականջ կու նմանի. եւ հունդն որպէս գինձ կու նմանի. եւ ինքն Գ ցեղ կու լինի. եւ լաւն այն է որ աղէկ եւ սուր լինի. տաք եւ չոր է յառաջի տարաճան. եւ ինքն հալող է. եւ յորժամ եփեն եւ զջուրն խաղաչ առնեն, զպաղլամն ի գլխուն իջեցնէ. եւ թէ խմցնես՝ աւգտէ ըխտաւորին, եւ զճիճին եւ զաւձն ի փորուն հանէ. եւ փուշ որ ի մարդուն յանձն մխուի, երբ զինքն ի վերայ դնես՝ հանէ, եւ զխոցն չթողու որ ճապղի. եւ թէ գինով տան որ խմէ, աւգտէ աւձահարին, ի ներսէ եւ ի դուրսէ. կէս դրամ տաս որ խմէ, լերդին զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւննտանի վարդն. եւ իր փոխանն եղէգին տակն է: Իպն ասէ թէ տերեւն նման է մկան ակընջի. եւ ինքն կու բուսնի յածուենիքն, եւ ի յայգիքն. եւ մէկ ազգ մըն այլ կայ որ ի լերունքն կու մուսնի. եւ ի տակէն զերդ առուոտի ճղեր կու լանէ. եւ տակն ի մաւտ կարմիր կու լինի եւ մէջն փուշ կու լինի, եւ մանտր տերեւնի կունենայ, եւ յերկան. եւ թ. հութհութ կաւզի կու ասեն. եւ թէ զտակն սպեղանի առնես եւ ի աչքն դնես, զնասուրն ի աչիցն ուտէ. եւ թէ քամես եւ զջուրն առնես եւ զծածուկ մարմինն այն ջրովն աճռես, մերձաւորութիւն տայ այնել խիստ ուժով. եւ թէ զիր չոր փատն առնուն եւ եռցնեն, եւ զայն ջուրն ի գործ արկանեն, այլվայ զառաջի աւգտութիւնն տայ: Ասեր են բժշկապետքն թէ զծեր մարդիքն զերդ կտրիճ առնէ, եւ մերձաւորութիւնն եւ զանձն ուժովցնէ. բայց ասած խոտիս աղուորն այն է որ ի աւզոտ տեղեր բուսնի, եւ տերեւնին եւ ճղերն ի գետինն ճապղի, մանտր տերեւնի ունենայ, որպէս մկան ականջ. եւ թէ զինքն ի ջուրն եփես եւ քամես, եւ անուխ խառնես եւ խմես, եւ ի վերայ աղի ձուկ ուտես, զճիճին յաղեցն հանէ: (Սիւլիւք օթու. եւ ոմանք խրզամին այլ ասեն թէ մարճանկօշ չէ, խուզամի է, յիշած է: )

0021

(ԱԶԱՆ ԸԼ ՖԱՐ ԸԼ ՊՕՍԹԱՆԻ.

Թ. սչան ղուլաղի ասէ: )

0022

ԱԶԱՆ ԸԼ ԷՐՆԷՊ

(Cynoglosse).

որ է լապըստըկին ականջն. յիշած է ի վերայ լիւնին իր համարն: (Կաւզ պութրաղի: )

0023

ԱԶԱՆ ԸԼ ԹԷՍ

(Cotylռdon).

որ է ղուտիլիտունն է, որ ինքն հայըի յալամն. յիշած է իր համարն ի վերայ հոյին:

0024

ԱԶԱՐԻՈՆ

(Calendula).

ինքն ախհաւանին ցեղերուն է. եւ ծաղիկն ի ոսկու գուն կու նմանի, եւ ի ածուենիքն կու լինի, եւ ի լերունքն այլ կու լինի. լաւն այն է որ ի լերունքն լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. հալող է, եւ զհին սրտայցաւութիւնն տանի. եւ այս խոտիս ջուրն զտղան ի մաւր փորն կշտացնէ, եւ զպատեղւորին զտղան կու ձգէ. եւ թէ պատեղւոր կնիկն հետ իր պահէ նա, զեն առնէ. եւ թէ վարդի եղով աւծեն եւ տրորեն եւ կնիկն վերցնէ նա, պատեղւոր լինայ. եւ թէ կռնակն աւծես՝ աւգտէ արընի արգիլելուն կանացն. եւ թէ եղով տլէ այնես, աւգտէ տաք ուռէցին. եւ թէ անաւթուց խմեն, աւգտէ ամենայն մահացու դեղոց. եւ աւծելն այլ աւգտէ. եւ թէ իր շիրայէն Ե դրամ խմեն, ստամոքին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ըռիպասն. եւ իր փոխանն պահարն է: Իպն ասէ թէ իրենն եզի աչք ասեն. եւ իր երկանութիւնն Ա կանկուն կու լինի. որ է կանկունին չաքն՝ արմունկէն մինչեւ ի մատին ծայրն. եւ ամէն տերեւ մատի մի չաք կու լինի. եւ դեղին ծաղիկ կունենայ. բայց զերդ իրիցուկ հոտ չունենալ. եւ ոմանք ասցեր են թէ հոտն այնչափ կու լինի, որ եղերդակին չաք կու լինի. եւ թէ կին մարդ զինքն ի ձեռն առնու, զտղան կու ձգէ եւ թէ զծաղիկն ի տունն ցանեն, ճանճերն փախչին ի տանէն. եւ թէ զտակն ծեծես եւ սպեղանի առնես եւ ի մեջքն ձգես, զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ եւ առնել տայ. եւ թէ զտակն ծեծես եւ զջուրն քամես եւ ի քիթն կաթեցնես, զակռային ցաւն տանի. եւ շատ պալղամ իջըցնէ. եւ թէ զտակն՝ այն մարդն որ խոզք ունենայ՝ ի վիզն կախէ, փարատի. եւ թէ կին որ դուստր եւ որդի չլինի, թէ շաֆ այնէ յառջեւէն վերցընէ՝ զաւակ լինի. եւ թէ ի մուֆառեհնին խառնես, զսիրտն խնդացնէ: Պատէհին ասէ թէ պ. ազարիոն կասեն, եւ արտամ այլ կու ասեն. եւ շատ խաւսք Սահիպ Ճամէյին է որ ասէ թէ ախհաւանին ցեղերուն է. եւ կուլի ախաւան կու ասեն. դեղին կու լինի, եւ կարմիր կու լինի. եւ այս չէ ստուգ եւ ախհաւանին ծաղիկն դեղին եւ սպիտակ կու լինայ. եւ ասցած է թէ իր բուսն Ա կանկուն կու լինայ. եւ Գրոցս շինողն ասեր է թէ բուսն ախհաւանին Ա կանկուն կու լինի: Բայց ազարիոնին բուսն Ա կանկուն եւ Ա թիզ այլ կու լինի. եւ տերեւն ի ախհաւանին տերեւն կու նմանի ըստուգ. բայց ծաղիկն խիստ կարմիր որպէս կրակին գունովն. եւ ծաղկին մէջն սեւ կու լինի գունն, եւ ախհաւանին ծաղիկն՝ ծաղկէն փոքր կու լինի. բայց ախհաւանին ծաղկին մէջն դեղին եւ եզերն զերդ երակներ սպիտակ է. եւ ազարիոնին եզրի երակներն կարմիր է եւ մէջն սեւ է. այս ցեղիս շախայիղ կասեն եւ կու ստուգեն: Եւ ասեր է Գրոցս շինողն՝ պ. ազարկուն կու ասեն, որ թարգմանի կրակի գունով. եւ ինքն տաք է եւ չոր է Բ տարաճան: Գս. ասէ թէ աւգտէ յերղնիսային եւ նիկրիսին: Դս ասէ թէ աւգտէ ամենայն գազանահարին. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. բայց փա(յ)ծղան զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն պատվարտն է իր չքաւքն: (Կէլինճիկու ծաղիկ այլ կու ասեն . . . եւ եզի աչք, որ է յայն ըլ պախար: )

0025

ԱԶԱՆ ԸԼ ՏՈՒՊ

(Verbascum).

ինքն պուսիրն է. յիշած է իր համարն ի վերայ պէին, Աստուծով: (Չօպան տիւտիւկիւ, ճամուշ քոյրուղի: )

0026

ԱԶԱՐԱՂԻՈՆ

(Alcyonium).

որ է ինքն ծովուն փրփուրին ցեղերուն, որ է զապատ ըլ պահրն յիշած է ի վերայ զային իր համարն:

0027

ԱԶԱՆ ԸԼ ՅԱՊՏ

(Flօteau).

որ է մզմարի ռայի, որ թ. չաոպան տուտուկի ասեն. մզմարն տես ի վերայ մենին:

0028

ԱԶՎԱՐՏ

(Graine de Mռlilot).

որ է հանդաղուղն. յիշած է ի վերայ հոյին իր համարն, Աստուծով:

0029

ԱԶԱՆ ԸԼ ԷՐՆԷՊ

(Cynoglosse).

որ թ. տեվշան ղուլաղի ասէ, լապըստկին ականջն է, (որ է կօզ պութրաղի). ինք մէկ խոտ մըն է որ Ա կանկուն ի գետնէն ի վեր կու ելնէ, եւ ծիրանի ծաղիկ ունի. նման է քըթանի ծաղկին. եւ Ա ճուղի մէջն կու ելնէ, եւ յետեւ մանտր ճղկներ կու բուսնի շատ. եւ մջի ճղին հաստութիւնն Ա մատի մի չաք է. եւ տերեւն նման է ջղախոտին տերեւին. բայց գունն քիչ մի սեւութիւն կու քշտէ, եւ տերեւին վերայ սպիտակ զաղապ ունի. եւ յորժամ հանեն եւ երեսուին քսեն, զերեսն կարմրցնէ, եւ զգունն աղէկցնէ. եւ թէ եփեն եւ զջուրն խմեն, աւգտէ գազանահարին, եւ զկուրծքն կակղացնէ. եւ թէ ծեծես, եւ վարդի եղով սպեղանի առնես, եւ դնես այն ուռէցին վերայ՝ որ ի նստոտեղն լինայ, աւգտէ եւ զցաւն տանի. եւ զխոստուկն այլ տանի:

0030

(ԱԶԱՆ ԸԼ ՂԱՎԶԱԼ.

որ է փոքր լիսան ըլ համալն)

0031

(ԱԶԱՆ ԸԼ ՂԸԹ.

որ է քէտի ղուլաղի, որ է զրաւանտի մուտահրաճին խոտն, որ զրավանտի մուտավար կասեն, եւ չիկ թնրեաք, եւ ղազմա թիրեաք. օգտէ օձահարին: )

0032

ԱԶՄԱՏ

(Noix d'Arec).

որ է ատմատն. ազմուտա այլ կու ասեն. եւ ինքն ատմատն է. յիշած է ի վերայ այբին յիր համարն:

0033

ԱԶՈԽ

(Verjus).

որ է հուսրումն յ. էն յիշած է ի վերայ հոյին իր համարն:

0034

ԱԶՐԱՍ ԸԼ ՔԱԼՊ

(Polypode).

որ է պէսվայիճն. յիշած է իր համարն ի վերայ պէին:

0035

ԱԶԱՅԻ

(Saule,

հռ. յ. Իտէա). որ է ղարապին ծառն. եւ յիշած ի վերայ յիր համարն. ամէն:

0036

ԱԶԱՅ ԸԼ ՔԱԼՊ

(Sռbaste,

յ. Ատբա էլ քէլբա). որ է մուխաթն. եւ պանիր այլ կու ասեն. եւ ինքն սըպըստանն է. յիշած է իր համարն ի վերայ սէին:

0037

ԱԶԱՏՐԱԽՏ

(Melia Azedarach).

ինքն մէկ մեծ ծառ մըն է. միրգ ունի, որ ի կաղին կու նմանի. եւ ինքն ցեղ մըն է. լաւն այն է որ ի յածուենիքն բուսնի. տաք է եւ չոր է Բ տարաճան. բացող է. զըղեղին զկալուածն բանայ. եւ աւգտէ գլխացաւութեան որ ի տաքութենէ լինի. եւ աւգտէ ակընջին ծանդրութեան. եւ թէ զտերեւն ջրով եփեն եւ զմազն այնով լուանան՝ յերկանցնէ. եւ ի հատն զգոզն յորդորէ եւ զկանացիկն բանայ. եւ թէ ի ստամոքն եւ ի բուշտն արուն կենայ, հանէ. եւ աւգտէ ձուին թուլութեան. եւ թէ մեղրով տաս որ ուտէ, աւգտէ խուլնջին եւ զկալուածն բանայ. եւ իր քամուքսն աւգտէ ամենայն մահացու դեղոց, յորժամ խմէ. եւ աւգտէ յէրղնիսային. եւ թէ՛ աւազան առնէք. եւ թէ՛ զկեղեւն եռցնես ջրով եւ տաս ամենայն պլղամի ջերմերուն (աւգտէ): Եւ առնելուն չաքն ի հատէն Բ դրամ. բայց ստամոքին զեն է. եւ զմազն յերկանցնելուն փոխանն՝ շահտանային տերեւն է: Իպն ասէ, թէ իր ծառան նման է ալուճին ծառին. եւ միրգն այլ ի ալուճ կու նմանէ: Բայց ի մրգէն մի ուտեր, վնասակար է. կու սպաննէ. եւ թէ զծաղիկն հոտվրաս, զըղեղան կալուածն բանայ. եւ թէ զկեղեւն սեւ հայիլայով եւ անծխոտով եփեն եւ զջուրն խմեն, աւգտէ այն ջերմանն որ ի պալղամէ լինի. եւ զսեւ սավտան հանէ. եւ զտերեւն եւ զմիրգն եւ զքամուքսն քամես, եւ մուրտասանկով եւ վարդի ձիթով խառնես եւ աւծես այն գլխուն որ ջրի շտեր լինի, աւգտէ. եւ թէ մազ չի բուսնի, ի բաղնիք մտէ եւ մէկ քանի տարպայ աւծէ. բաղնեցէն ելնէ աւծէ այլ աւգտէ. եւ թէ Է դրամ խմցնես մեղրաջրով՝ լուծումն առնէ. թէ ի տունն ծխես՝ կորն որ ի տունն լինի, ջարդի: Եւ իր շարապն այս է. Գ դրամ ասարոն, ԺԲ ղուտուլի շիրայ խառնէ, եւ ի ղիվամ բերես, եւ Բ ամիս պահես, եւ ի բան տանիս, աւգտէ: Պտին ասցել է, թէ այս ծառիս ի Կուրկան՝ զահրի զամին ասեն, եւ ի Շահրիեաւզ՝ տրախտի հալիլայ ասեն. եւ ի Տապարիստան՝ տաղաք ասեն. եւ պ. տրախտի տաղ ասեն. եւ լաւն այն է որ ի ածուենիքն բուսնի, եւ գունն ի սեւութիւն քշտէ. եւ թէ զիր տերեւն սողունքն ուտեն, մեռնին. եւ բնութիւնն տաք է Գ տարաճան. եւ ասեր են թէ չոր է յառաջի տարաճան. եւ թէ ի ծառէն այլ ուտեն սողունքն՝ մեռնին. եւ իր քամուքսն աւգտէ ամենայն մահացու դեղոց. յորժամ մեղրով խմեն՝ աւգտէ խուլնճին եւ կալուածին. եւ իր առնելուն չաքն Գ մխթալ է իր պտղէն: Ասէ Գրոցս շինողն թէ աւգտէ պալղամի հազերուն. բայց Մինհաճին տէրն ասեր է թէ սպաննող է. եւ մեք փորձեցաք, ո՛չ է հանցգուն. եւ իր պտուղն քիչ մի քաղցրութիւն ունի. եւ Մինհաճին տէրն կու ասէ թէ խիստ լեղի է. եւ չէ այսպէս. եւ իր տերեւն զմազ կու երկանցնէ, թէ զգլուխն յիրմով լուանաս. եւ իր փոխանն մազն յերկնցնելու՝ շահտանաճին տերեւն է:

0038

ԱԶՖԱՐ ԸԼ ՏԻՊ

(Strombus Lentiginosus).

որ է դիվու ըղունկ. կենդանի է ծովային, յերկան, ի սատաֆ կու նմանի. եւ այս ըղընկնին զինք ծածկել է որպէս ձկան փող, որ խոշոր լինի. եւ Գ ցեղ կու լինի. տաք եւ չորէ Բ տարաճան. նուրբ այնող է. եւ թէ խմեն՝ զփորն շարժէ լուծելով եւ ամենայն դիմաւք. եւ թէ ծխես՝ զհայզն քաշէ. եւ աւգտէ արգանտին խծկելուն. եւ յորժամ խմեն՝ զպաղած արունն յիրիկամացն եւ ի բշտէն հանէ եւ հալէ. եւ թէ կանայք վերցնեն նա՝ պատեղւորին. ի ներսէն եւ ի դուրսէն ի բան կու մտէ. եւ իր տալուն չաքն՝ կէս դամ է. եւ արտաքին ճանփնուն զեն է. եւ զիր չարութիւնն տանի հայկաւն. եւ իր փոխանն ախհաւանն է: Իպն ասէ, թէ ինքն սատաֆի պէս կենդանու վերայ կու բուսնի, որպէս հագուստ. եւ զայս ի այն ծովուն կու բերեն որ ի ծովեզերքն սունպուլ կու բուսնի. եւ այս Բ ցեղ կու լինի. Ա ղուլզումի կու լինի, սպիտակ է. եւ Ա պապիլի կու լինի, եւ մանտր է եւ սեւուկ է. եւ լաւն այն է որ սպիտակ է, որ ի Եամանու կու գայ, եւ ի Քէշի պահրանու կու գայ. եւ թէ կանայք ծքեն զինքն՝ աւգտէ արգանտին. եւ աւգտէ ըխտաւորին. եւ թէ Բ դրամ խմեն՝ զփորն լուծէ. եւ թէ ծխես՝ աւգտէ սաքթային եւ ըխտաւորին եւ կանանց արգանտին ցաւուն. որոյ խելքն անցանի, ծխելով աւգտէ եւ փարատի: Պտին ասէ թէ պ. այսոր նախունի փարրի ասէ, եւ ի Շիրազ նախունիյ տէվ ասեն. եւ զիր չարութիւնն տանի հայկաւն եւ մատնէհարկաւն. եւ իր փոխանն ղասապ ըլ զարիրան է: