Անգիտաց Անպէտ

Հեղինակ
ԱՄԻՐԴՈՎԼԱԹ ԱՄԱՍԻԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Առողջապահութիւն  
Դիտել

 

ՅԱՃ

 (Ivoire).

որ է փեղին ոսկորն. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի. հով եւ չոր է, եւ չորացնող է. եւ աւգտէ մանին որ յերեսն լինի. եւ սղոցով կտրես եւ խմցնես՝ պատեղւոր լինալուն ընկեր է. եւ թէ նարդի ձիթով վերցնեն՝ պատեղւորի. եւ թէ երկթի խարտուքով՝ աւգտէ սնկան, եւ զարինն կտրէ. թէ խմեն՝ զխոցերուն զտեղն հաւսրէ եւ աներեւոյթ առնէ. եւ թէ զպուտմին յէլքն խառնես՝ աւգտէ ըղնկան գոդութեան. եւ իր տալուն չաքի կէս դրամ է, եւ թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սանավպարին մէջն. եւ իր փոխանն ածու եղջուն է:

 

ՅԱԿՐԿԱՐՀԱՅ

 (PyrՌthre).

որ է վայրի տարխաւնին տակն. եւ լաւն այն է որ պինտ լինի եւ սպիտակգուն. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. աւգտէ ջղաց վատուժութեան, եւ անձին թուլութեան, եւ ֆալճին, եւ զուքամին, եւ քուզազին, եւ ըխտաւորին, եւ ամենայն հին եւ հով ցաւերուն. եւ գլխուն զպալղամի գիճութիւնն կու քաշէ, եւ ստամոքին զպալղամն կտրէ եւ լուծում կառնէ. եւ թէ զձէթն ի արանքն աւծես՝ մերձաւորութիւն տայ այնել. եւ զսերմն յաւելցնէ. եւ թէ ծեծես եւ բարակ մաղես եւ մեղրով շաղես եւ աւծես յարանքն յորժամ մերձաւորութիւն առնես՝ զարմանալի համ տայ. եւ թէ յնաձն աւծես՝ քրտնցնէ. եւ ձէթն աւգտէ՝ որոյ ցուրտ է անցել. եւ թէ քացխով տլէ այնես՝ աւգտէ պահակին, եւ պարասին, եւ ճռանցաւութեան, եւ յէրղնիսային. եւ ուտելուն չաքն Բ կուտ է. բայց թոքին զեն առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի յէրղսուսն եւ կամ ըռուպիսուսն. եւ իր փոխանն շէտարաճն է: Իպն ասէ թէ ակռային եւ բերնին աւգտէ. եւ հով բնութեան մարդոց զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ զակրկարհան ծեծես եւ մաղես, եւ ի Ա քեսայ մի դնես, եւ զձուքն ի մէջն դնես, կենայ օր մի եւ գիշեր մի, հով բնութեան մարդոց զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ քան զմերձաւորութիւնն յառաջ օծէ ի ծածուկ մարմինն, ա՛յլ ուժ տայ մարձաւորութեան: Ասէ Պտ, թէ ակրկարհային ի Դմիշխ՝ յաւտ ըլ ղարհ ասեն. եւ Հելինացոց բառովն ֆուրիոն կասեն, եւ ի Շիրազ՝ մաքաքար կասեն. լաւն այն է որ սուր լինի եւ այրող, եւ ի լի լինի. եւ ոմանք ասեն թէ հոռոմի թարղաւն է. եւ թէ բարակ ծեծես եւ մեղրով շաղես եւ մաճուն առնես եւ ուտես՝ աւգտէ մերձաւորութեան:

 

ՅԱՂԸՐ ՇԱՄՅԱՅ

 (Anchusa).

որ է շիխան. յշծ իր համարն:

 

ՅԱՊԻՊ

 (Graine d'Alkռkenge).

որ է յապյիպն. եւ ինքն քաքանաճին պտուղն է. յիշած է:

 

ՅԱՊԱՄ ԿԱՒՄԱՃԻ

 (Mauve).

որ է խուպազի. յշծ ի վրյ խէին:

 

ՅԱՂՈՒԼ.

  

ասցած է թէ ինքն խառնուպին ցեղերուն է. չէ ստուգ. եւ ինքն տրախտ ի յաճն (Ivoire ?) է. յիշած է:

 

ՅԱՊՀԱՐ.

  

որ է ներկիսն (Narcisse). յշծ ի վերայ նուին:

 

ՅԱՃԱՊ

 (Convolvulus Nil).

որ է հապնիլն. յիշած է իր համարն հոյին վերայ:

 

ՅԱՃՄ

 (Pռpin,

յ. Անջէդ). ֆասայ ասեն. եւ պ. չամչին կուտն է. բնութիւնն հով եւ չոր է յառաջի տարաճան. զփորն կու կապէ:

 

ՅԱՂՐԹԱՅ.

  

որ է քունտուզն (Hellռbore blanc ?). յշծ է:

 

ՅԱՐՖ.

  

որ է եղէգն (Roseau). յշծ ի վերայ էին, իր համարն:

 

ՅԱՏԱՍ ԸԼ ՄԱՅ

 (Lemna minor).

ասէ Մինհաճին տէրն թէ փարսիաւշանն (Capillaire) է. եւ Իպն ասէ թէ՝ տահլապն (Lemna minor) է. յիշած է իր համարն:

 

ՅԱՏԱՍ ԸԼ ՄՈՒՌ

 (Sparganium).

որ է լեղի խաբն, եւ ի Շիրազ՝ պանութախլա կասեն. ոսբին ցեղերուն է, որ վայրի լինի. եւ ինքն տաք է. զգոզն եւ զհայզն բանայ, եւ զգոզն կու լուծէ եւ ասցած է թէ թրիաքութիւն ունի. եւ իր փոխանն ջրի ֆութանաճն է. եւ իր կէս չքաւքն՝ հանդալին կուտն է:

 

ՅԱՏԱՍ

 (Lentille).

որ է ոսբն. Բ ցեղ է ինքն. քաղցր է եւ լեղի. լաւն այն է որ շուտ եփի. եւ մուհթատիլ է. Բ տարաճան չոր է. եւ բացող է. եւ իր ջուրն աւգտէ խնախին, եւ փողին խոցերուն, եւ ակնջին խոցերուն եւ ցաւուն. եւ թէ տիմէտ առնես՝ աւգտէ աչաց տաք ուռէցին. եւ զխռչկին ուռէցն այլ տանի. եւ թէ մեղրով աւծեն՝ աւգտէ գլխուն խոցերուն. եւ զկուրծքն կակղացնէ, զնուզլան եւ զհազն կու կտրէ, եւ զխռչկին չորութիւնն տանի, եւ զծծին զան ուռէցն որ ի կաթին շատութենէն լինայ՝ տանի. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ թէ քացխով եփեն՝ զսաֆրան կտրէ, եւ զդեղին ջուրն լուծէ. եւ ոսբն կապող է. եւ ջուրն լուծող է. եւ զմերձաւորութիւնն կտրէ. եւ զխորու խոցերն կու ծակէ. եւ աւգտէ այն շուկակին որ ի ցրտէ լինի եւ ի հովութենէ. եւ զարեան սրութիւնն խաղեցնէ. եւ թէ տիմէտ առնես՝ աւգտէ ոսկրացաւութեան որ ի հովութենէ լինայ. բայց զաչքն մթնցնէ, եւ զքամին յաւելցնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի ըռզիանն եւ ծաթրինն. եւ իր փոխանն բակլան է: Աէ Պտ, թէ ոսբան լաւն այն է որ շուտ եփի, եւ թէ թրջես՝ ջուրն չի սեւնայ. եւ թէ հանապազ ուտեն՝ ի յաչքն փարտայ առնէ. եւ յուշ կու մարսէ. եւ քամի կառնէ. եւ թէ զկեղեւն հանեն եւ եփեն՝ զփորն կապէ. եւ թէ եփեն եւ զառաջի ջուրն խմեն՝ լուծում առնէ. եւ թէ հնդուպէի հունտ, եւ կամ ճակնդեղի հունտ, եւ կամ մրտի պտուղ, եւ կամ գղթոր եփեն եւ զջուն խմեն՝ զլուծումն կտրէ. եւ թէ զինքն շատ ուտեն՝ զմարդն գոդեցնէ, եւ լերդին կալուած կառնէ. եւ թէ զշուրվան խմեն՝ աւգտէ արծուոց. եւ թէ քացխով եւ ազոխի ջրով եփեն եւ ուտեն՝ զարեան սրութիւնն տանի, եւ զբուշտն որ ի անձն ելնէ՝ տանի. եւ իր ջուրն աւգտէ խնախին եւ տաք ուռէցնուն, Աստուծով:

 

ՅԱԹՄ

 (Phillyrea Diosc. ).

որ է վայրի զայթունն. եւ թէ ծամեն, եւ կամ եռցնեն ջրով եւ մազմատայ առնեն, բերնին շտերուն շատ աւգտէ. թէ խմեն՝ զգոզն յորդորէ. եւ զհայզին արունն այլ յորդորէ, եւ բանայ զխծկումն, Աստուծով:

 

ՅԱՐՏԱՆԻՍԱՅ

 (Leontopetalon Diosc. ).

որ յ. քաֆ ըլ ասատ ասէ, եւ թ. ասլան այեաղի ասէ. եւ խոտ մըն է որ Ա թիզ յերկանութիւն ունի եւ շատ ճղեր ուի, եւ ամէն ճղի ծայր՝ հանց որ սիսեռ կու բուսնի՝ հնտեր ունի. եւ տերեւն նման է կաղամբի տերեւին. եւ յամէն ամնի մէջ Բ, Գ հատ հունտ կունենայ. եւ տակն սեւ կու լինի եւ շողգամ կու նմանի. ի վաած արտերուն մէջ կու բուսնի. եւ ի ցորենին մէջն այլ բուսնի. եւ ինքն տաքցնող է. եւ թէ ի տակէն գինով խմեն՝ աւգտէ ամենայն գազանահարի, եւ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ հուկնայ առնես՝ աւգտէ յէրղնիսային. եւ թէ չոր ծեծեն եւ ի վերայ խոցերուն ցանեն՝ բուսցնէ. թէ մեղրով խառնեն եւ աւծեն՝ աւգտէ. եւ թէ զֆէ կապանին եւ քթան կտաւնին լուանան այս խոտովս՝ խիստ յիստկէ եւ սպիտակ առնէ: Ասէ Պտ, թէ տակն ի բան կանցնի. եւ Շամցիքն՝ մէհտ կասեն, եւ Մաշրիղցիքն՝ ղալիղի ասեն, եւ ոմանք՝ յալաճ ասեն, եւ ի Շիրազ՝ չոտաք կասեն, եւ աւշնան. յիշած է ի վերայ այբին. եւ իր փոխանն՝ զրեւանտի տաւիլն է, եւ իր չքաւքն՝ ֆութանաճն է եւ թուրնջին հատն է:

 

ՅԱՏՊԷ

 (Fruit du Tamarisc).

մաւշու պտուղն է. եւ լաւն այն է որ նոր լինի. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ կապող է. որոյ լեզուն թուլնայ՝ աւգտէ. եւ որոյ բերանն եւ լեզուն վեր տայ՝ աւգտէ. եւ ակռացաւութեան այլ. եւ զստամոքն ուժովցնէ. եւ զլուծումն կապէ. եւ զամենայն ազգ արունն կտրէ. եւ զսնկան արունն այլ կտրէ. եւ թէ սպեղանի առնես՝ աւգտէ փայծղան եւ զաւդուըծին թուլութեան. եւ թէ իր կոտրածին վերայ կապես՝ բուսցնէ. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. բայց կրծոց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի դդմին կուտն. եւ իր փոխանն՝ ամլաճն է:

 

ՅԱՍՐԱՊ

 (Rumex persicarioides).

եւ ոմանք այսոր՝ սումախ կասեն. չէ ստուգ. բայց ինքն ծառ է, նման է նռան ծառին. եւ տերեւն կարմիր է, նման է գառնադմակին տերեւին. թէ զտերեւն եփեն եւ զջուրն քամեն եւ ի թթու թանն խառնեն եւ խմեն՝ զփորն ամրացնէ, եւ կերակուր ուտել տայ, եւ մերձաւորութիւն տայ առնել, փորձիւ է:

 

ՅԱՐՅԱՐ

 (Genռvrier).

որ է վայրի սարվն. մեծ կու լինի, եւ փոքր այլ. եւ լաւն այն է որ կարմիր լինի. տաք է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. եւ քնքուշ այնող է. եւ իր հոտն աւգտէ ըխտաւորին. եւ պեղծ պուխարն ի գլխուն տանի եւ չթողու որ յաւելնայ. եւիր ձէթն չթողու որ ականջն ծանտրանայ. եւ իր հատն աւգտէ կրծոց ցաւուն, եւ ըռուպուին, եւ զխնաֆասին. եւ թէ ծխես՝ ամենայն գազանահարի. եւ իր տալուն չաքն Ա դրամ է. զիր չարութիւնն տանի քաֆուրին կուրսն. եւ իր փոխանն մամիրանն է:

 

ՅԱՐԱՐ.

  

որ է պահարն (Bufhthalme). յշծ է իր համարն:

 

ՅԱՇՐ

 (Asclռpiade).

ծառ մըն է. տափակ տերեւնի ունի. տերեւներուն եւ ի ծաղկին մէջն եւ տակն շաքար կու նմանի. եւ ծաղիկն յայն ժամն եւ այն ատենն կու ելանի որ ուղտն կու փրփրի. եւ ի պար կու նմանցնեն. եւ ի յաւզին մէջն կու բուսնի. եւ թէ զտերեւն կտրեն՝ կաթն կու վաթի, եւ լուծում կառնէ, եւ զաղիքն կու վատուժցնէ. թէ հերքունին աւծեն՝ աւգտէ: Ասէ Պտ, թէ ծառ է յարապի եւ եամանի. եւ ինքն էթողներուն է. եւ իր պտղին՝ խարիհ ասեն. եւ ծաղիկն նման է աֆլային ծաղկին. եւ ցեղ մըն այլ կու լինի, թէ ի շուքն պառկին՝ զմարդն կու սպաննէ. եւ իր կաթն Գ դրամ կու սպաննէ. վնաս է:

 

ՅԱՍԱԼ

 (Miel).

որ է մեղրն. լաւն այն է որ քաղցր եւ անուշահամ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. աւգտէ կոպին թանծրութեան. եւ որ սկսնու յաչքն ջուր իջնու, եւ լման իջել չի լինի, յաչքն քաշես՝ աւգտէ. եւ զականջն յիստկէ եւ ուժովցնէ եւ անդարանի աղ խառնես՝ զակնջին խոցն յիստկէ. եւ զբնական տաքութիւնն յաւելցնէ. եւ այն պատճառովն՝ ծերոց լաւ է. եւ հով բնութեան մարդոց լաւ է. եւ հով լերդին այլ աւգտէ. եւ ստամոքին. եւ թէ զփրփուրն խառնես՝ լուծումն կառնէ. եւ լինի որ պալղվամի բնութիւն կապէ, եւ մերձաւորութիւնն շարժէ, եւ պեղծ խոցերն յիստկէ, եւ զանձինն վնասն խափանէ. եւ իր եփածն աւգտէ նոր խոցերուն, եւ գազանահարին. եւ աֆիոնին թրիաքն է. եւ իր առնելուն չաքն Բ նուկի. եւ տաք բնութեան զեն է. զիր չարութիւնն տանի քացախն. եւ իր փոխանն թարանկուպինն է: Ասէ Պտ, թէ լաւ մեղր այն է՝ որ քաղցր լինի, եւ յիստակ, եւ հոտն անուշ, եւ համն աղէկ եւ սպիտակ: Եւ ասցած է թէ՝ լաւ մեղր այն է որ ի կարմրութիւն քշտէ, եւ գարնան մեղր լինայ եւ ամռան. եւ այն որ աշնան է եւ ձմռան՝ չէ աղէկ: Եւ ցեղ մըն այլ մեղր աշնանն է. եւ թէ հոտվրայ նա՝ փռնքտացնէ. եւ այն չէ աղէկ ուտելու. եւ թէ հոտվրայ նա՝ խելքն անցնի մարդուն եւ խեւցնէ, եւ պաղ քրտինք բերէ, եւ անխել առնէ. եւ իր ստածումն այն է որ՝ փսխել տան, եւ յետեւ՝ աղած ձուկ ուտէ, եւ սազապ ուտեն, եւ քանի մի հեղ զստամոքն սրբեն, եւ մուզ, քնծոր եւ տանծ ուտեն, աւգտէ: Եւ ցեղ մըն այլ մեղր կայ, որ ի իշխանութիւնն որպէս շավքարան է. զինչ որ նշան երեւնայ՝ շավքարան ուտողին այլ այսպէս նշան երեւնայ եւ իր ստածումն է. եւ այսոր՝ սեւ մեղր կասեն. եւ այն որ աղէկ մեղր է՝ մեղուի աղէկ ատենն է առած. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան: Դս ասէ, թէ զքաշողութեան ուժն ունի, որ զգիճութիւնն մարմնոյն ի խորու տեղացն քաշէ. եւ զբորբսիլն տանի յանձնէն, որ է յուֆունաթն. եւ թէ դալա սամթով եփեն եւ աւծեն ի վերայ ղուպային՝ աւգտէ. եւ թէ տաքցնեն եւ վարդի ձիթով խեն՝ աւգտէ հազին եւ գազանահարին. եւ որ աֆիոն ուտէ, եւ կամ մանիթար, եւ որ կատղած շունն խածնէ: Ասէ Մնսուրին թէ ի սաֆրայ փոխի, եւ զպալղամն խափանէ, եւ ծերոց աւգտէ. եւ ամռան ւրերն տաք բնութեան զեն առնէ, եւ ջերմ բերէ: Եւ ԸՌազին ասէ, թէ զմեռած մարդն ի մեղրն թաղեն՝ չի վնասի. եւ թէ զրեւանտի տաւիլով՝ որ ծեծած լինի եւ մեղր խառնեծ՝ աւգտէ փտած մսին եւ հին խոցերուն. բուսուցանէ. եւ թէ հապի մահլապով, եւ լեղի նշով, եւ գարու ալուրով, ամէն մէկէ միաչաք խառնես եւ աւծես՝ քրտիք հանէ. եւ եփեն եւ թէ ջրով խմեն՝ զխառնուածն ի կրծոցն յիստկէ, եւ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ, եւ աւգտէ մաֆլուճ մարդկաց. եւ թէ զփրփուրն չառնուն եւ ջրով խմեն՝ լուծումն առնէ, եւ աւգտէ աղեց գաներուն. թէ եփեն եւ տան՝ աւգտէ գազանահարին, եւ մահացու դեղոց. եւ աղէկ արուն ընձայի յիրմէն. եւ ձմռան աւուրք կտրճերու զեն է. եւ թէ շատ ուտես՝ ծարաւ երէ. եւ թէ եղկ ջրով խմես՝ փսխել տայ. զիր չարութիւնն տանի մուղ նուռն, եւ հումազն, եւ մրգերն. եւ իր փոխանն մայըի փուխթաճն է, որ քաղցր լինի, եւ կամ հին շաքարն:

 

ՅԱՍԱԼ Ի ՏԱՊԱՐԶԱՏ

 (Sirop de sucre).

ինքն տաք եւ գէճ է. եւ մեղր է, որ զփորն կու լուծէ. եւ ի Շիրազ այսոր՝ շիրայ ի նապաթ կասեն: Եւ ինքն եղէգ (Canne a sucre) է. յիրմէն շաքար կու առնեն:

 

ՅԱՍԱԼԻ ՊԱԼԱՏՈՒՐ

 (Miel d'Anacarde).

զիր չարութիւնն յիշել եմ ի վերայ պալատուրին. եւ հիմայ յիշեմ թէ՝ ո՛րպէս զմեղր հանեն: Եւ ցեղ մըն կու լինի որ զերդ զցորենի ձէթ կու հանեն, եւ կամ զերդ զսիսռան ձէթ. եւ այլ հանց կու պիտի որ զշիշան կիլի հէքմաթով ծեփեն, եւ զպալատուրին ծարերն կտրեն, եւ ի շիշան դնեն, եւ զկրակն ի շիշային կռնակն դնեն որ վառի, եւ ի շիշային գլուխն ի վայր լինի. եւ մազ դնեն ի շիշային բերանն որ մեղրն քամուի եւ ելանէ. եւ որ պիտենայ՝ ի բան տար: Եւ ասցել է Գրոցս շինողն թէ լաւն այն է որ առանց կրակի հանեն զձէթն որ է մեղրն: Ա՛ռ զպալատուրն, եւ ճղքէ, եւ աւծէ Բ ձեռքդ ընկզի ձիթով, եւ զպալատուրն ի ձեռքդ քսէ, եւ դանկով զմեղրն ի ձեռացդ սկրդէ եւ ա՛ռ. եւ այլուի աւծէ զձեռքդ ընկզի ձիթով, որ մեղրն ի ձեռքդ չի հասնի. եւ դանկով սկրդէ եւ ա՛ռ. եւ այսպէս աղէկ է: Եւ Գրոցս շինողն ասէ, թէ ի Հոս վնաս չկայ. եւ քանի հեղ փորձել եմ, մարդու վնաս չի հասցնել. անվնաս է, կամաւքն Աստուծոյ:

 

ՅԱՍԱԼ Ի ՏԱՒՈՒՏ

 (լlռomՌle).

որ է աւալմալին. յիշած է ն վերայ այբին, որ է թարմանթինան (Tռrռbenthine):

 

ՅԱՇՐԱԽ

 (Circռe de Diosc. ).

որ է պազր ըլ մարվն (Graine de Marum). որ է ալվորկին հունտն. յիշած է ի վերայ պէին:

 

ՅԱՇՂԱՅ.

  

ինքն լապլապին ցեղերուն է. յշծ իր համարն:

 

ՅԱՍԱՊ

 (Lepidium).

որ է շէյտարաճն. յշծ է, Աստուծով:

 

ՅԱՒԱՆԱԿ

 (Թne).

որ է հաֆիր (Sabot de l'Թne). գի՛տ ի վերայ հոյին:

 

ՅԱՍՓՈՒՐ

 (Carthame).

որ է ղրտումն. յշծ ի վրյ ղատին:

 

ՅԱՍԱԼ Ի ԼՈՒՊՆԻ

 (Styrax liquide).

որ է միայ ի սայիլէ. յիշած ի վերայ մենին, Աստուծով:

 

ՅԱԶՄ

 (Os).

որ է ոսկրն. լաւն պինտ լինի. բնութիւնն հով եւ չոր է, եւ չորացնող է. եւ փտած ոսկրն՝ զքթին արունն կտրէ. եւ թէ քացախ խառնես եւ աւծես՝ զմազն յերեսացն տանի, եւ թէ զմարդուն ոսկրն այրես եւ տրորես եւ զջուրն խմես՝ աւգտէ ըխտաւորին. եւ պախրուն ոտիցն ոսկրին այրածն՝ լուծումն շուտ կտրէ, եւ զարունն այլ. եւ մեռած մարդուն ոսկրն մարդ ի հետն պահէ նա՝ ըռիպ ջերմէն խալսի. եւ փտածն՝ աւգտէ ճատարուն. եւ խոցերուն զտեղն յիստկէ. եւ թէ զմարդուն ոսկրն այրես եւ տաս որ խմէ՝ աւգտէ ոսկրացաւին. բայց կրծոց զեն կառնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի պզրղատունէն. եւ իր փոխանն սատաֆն է: Իպն ասէ, թէ զմադուն հին ոսկորն ծեծես եւ մաղես, եւ տաս ան մարդուն գաղտուկ՝ որ ինքն չիմանայ, որ ըռիպ ջերմ բռնել նա՝ թողու ջերմն յայն պահն: Ասէ Պտ, թէ հին փտած ոսկորն որ ի պատերն է դրած, տրորես վարդէջրով, եւ աւծես խոցերուն, աւգտէ. եւ թէ լոսես եւ գարէջրով շաղես եւ աւծես ապիլային, որ է բուշտն, աւգտէ. եւ թէ զքաւշին կրունկն այրես եւ զմոխիրն տաս սքնճպինով, փայծղան ուռէցին աւգտէ եւ հալէ. եւ թէ մեղրով շաղես՝ զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ: Ե թէ զպախրու ճռան ոսկորն այրես եւ զմոխիրն յասայի ռայիի քամուքսով տաս, զնազաֆին արունն կտրէ եւ զփորն կապէ: Գել են ի Խավասն Զահրավին, թէ ըռասուին զկրունկն յորժամ ողջ լինի՝ հանեն եւ կնիկն ի հետն վերցնէ, չպատեղւոի: Եւ Զահրավին ի Խավասն գրել է, թէ զտղականն ակռան որ յառաջն ընկնի, ի գետինն չի հասնի, ի յարծաթն պատեն եւ կանայքն ի վեան պահեն, իսկի չի պատեղւորին: Եւ թէ մեռած մարդուն ոսկրն ի ձին կախ այնես՝ զինչ ցաւ որ ունի, խալսի. եւ թէ ըռիպ ջերման տէրն վերցնէ՝ խալսի ջերմէն: Եւ թէ նահանկին զաջիկ ակռան ի մարդուն թեւն կապես՝ ուժն յաւելնայ. եւ թէ զաղուեսուն առջի ակռանուն՝ մէկ ըխտաւորին վիզն կախես, խալսի: Եւ թէ զմարդուն գլխուն սկաւառակին ոսկրն՝ որ հին լինի՝ թէ յաղաւնուն յաւթեւանն թաղես, շատնայ եւ յաւելնայ աղաւնին. եւ թէ զգայլջորուն զաջիկ կողն ի ձախ դեհն կախեն՝ զցաւն տանի:

 

ՅԱՂՐԱՊԱՆ

 (Scolopendrium).

որ է ըսղուլուֆանտարիոնն. յիշած է ի վերայ սէին:

 

ՅԱՂԻՏ ԸԼ ՅԱՆԱՊ

 (Gelռe de Raisin).

որ մայը ի փուխթա կասեն. որ օ ըռուպ ըլ յանապն, եւ տաւշապ կասեն. եւ մուսալլասն ի այս ցեղէն է գրած:

 

ՅԱՐՖԱՃ Ի ՊԱՐՐ

 (Malabathrum ?).

որ է պալմունն. յիշած է իր համարն, Աստուծով:

 

ՅԱԶԻԶ ԸԼ ՔԱՊԻՐ

 (Grande Centaurռe).

որ է մեծ ղանդարիոնն. յիշած է ի վերայ ղատին, Աստուծով:

 

ՅԱԶԻԶ ԸԼ ՍԱՂԻՐ

 (Petite Centaurռe).

որ է փոքր ղանդարիոնն. յիշած է ի վերայ ղատին իր համարն:

 

ՅԱՍԱԼԻՃ.

  

որ է լաֆ ըլ քարմն. որ պ. պէչայ ի զար կասեն, յիշած է իր համարն:

 

ՅԱՐՏԱՊ

 (Tribulus terrestris).

որ է հասակն. յիշած է:

 

ՅԱՒՇՐ

 (Asclռpiade ?).

ինքն փայտ մըն է. եւ լաւն այն է որ խոշոր լինի. տաք եւ չոր է Գ տարաճան. եւ այրող է. թէ աւծես՝ աւգտէ սայֆային. եւ աւգտէ աչաց, եւ ճլէ տայ. եւ յաւշրին շաքարն աւգտէ թոքին, եւ հազին, եւ խոցերուն. եւ գիճութեան աւգտէ. եւ զփորն կու լուծէ. եւ միջի փորոքին աւգտէ. եւ ստամոքին, եւ իրիկամացն, եւ բշտին լաւ է. եւ չի ծարուեցնար. եւ կաթով տուր արծուոցն. եւ թէ աւծես՝ աւգտէ հերքունին. եւ իր տալուն չաքն Բ դրամ է. լերդին եւ թոքին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի պաղ ջուրն նստիլն. եւ իր փոխանն շիպրիմն է:

 

ՅԱՐՖ

 (Feuille de Palmier,

յ. Ազէֆ). եւ այս բառիս աղրիպցիքն ի խէչն խավզ կասեն. յիշած է իր համարն ի վերայ խէին:

 

ՅԱՐՆ

 (Calus).

այն իրքն է որ կաւելնայ եւ կու երեւնայ:

 

ՅԱՐՍԱՄ

 (Solanum cordatum).

ինքն անուն է սուրեանի, որ է զրնպատն. յիշած է ի վերայ զային:

 

ՅԱՄ

 (Sardine).

ձուկն է. որ Մաղրիպցիքն այսոր՝ սարվին (= Սադին) կասեն, եւ յուներէն չոր ձուկ կասեն:

 

ՅԱՐՍԱՒ

 (Camaepitys).

որ է քամայֆըտոսն. յիշած է:

 

ՅԱԱԶ.

  

ինքն ի ճուլինարին ցեղէն է. եւ ինքն քանկար ի թան է. եւ միրգ չի տալ. եւ յերկան փշեր ունի որպէս ձագու ճանկուի, որ նման է ի կեռ, եւ որն ի չանկալ:

 

ՅԱՍԱՖԻՐ ՍԱՎԱՏԻՆԱԹ

 (լtourneaux,

յ. Յ. սուդանիյատ). որ թ. սղրճուխ ասէ իրենն, հ. սաեկ (Merle) ասեն. ինքն ձագ է թռչունի, որ զմորեխն կու սպաննէ. եւ իր իսն զանձն տաքցնէ, եւ զմարինն ամրացնէ, եւ զմերձաւորութիւնն առնէ. եւ հաւկիթն եւ ձագն այլ. եւ թէ զհաւկթին դեղնուցն հոռոմ ձիթով եփես եւ տաս որ ուտէ՝ աւգտէ հով բնութեան եւ տեք բնութեան մարդիքն ի վերայ սքնճուպին խմեն. եւ լաւն այն է որ ի ջուրն եփեն, քան զխորվածն լաւ է. եւ զփորն կակղացնէ. եւ շուրվան եւ միսն՝ զփորն կապէ. աւգտէ ֆալճին, եւ լակվային, եւ անձին թուլութեան, եւ արծուոց. եւ զմերձաւորութիւնն աւելցնէ. եւ այս ամէն աւգտութիւնս՝ սառչային եւ սղրճուխին է. եւ երկուքին այլ աւգտութիւնն մէկ մէկի մաւտիկ է. եւ պիտի որ Բ, Գ աւրէն եւ ապա ուտեն. եւ թէ սղրճուխին մէկ քանի աւր կեր տան բրնձով, եւ զծիրսն առնուն քսեն՝ աւգտէ, Աստուծով:

 

ՅԱՆԱՊ ԸԼ ՏԷՊ

 (Busserolle).

որ է աջու խաղողն. եւ թ. չիլա կասէ. կաթով կու լինի. եւ մարդու չաք յերկանութիւն ունի. եւ տերեւն նման է նռան տեեւին. եւ մրգին մէջն մանտր կուտ ունի Դ կամ Ե հատ. աւգտէ լուծման եւ արուն թքնելուն. փորձած է:

 

ՅԱՍՊԱՅ

 (Lierre).

որ է ճամսաֆրամն (Basilic). յիշած է. եւ Ին ասէ թէ լապլապն (Convolvulus arvensis) է. եւ իրենն յունարէն ղսուս (Lierre) կասեն. յիշած է իր կերպն ի վերայ ղատին:

 

ՅԱՐԱԽ

 (Sueur).

որ է քրտինքն. զինա փոշին որ քուշտիկ բռնողնուն ի մօյտանն կու լինի, առնուն, եւ այն փոշովն զքրտինքն խառնեն, եւ այն որ ի ծին ուռէց կայ՝ ի վերայ դնեն, եւ կամ ձուքն ուռենայ՝ ի վերայ դնես, զտաքութեան բոցն խաղեցնէ. եւ թէ հինայի ձիթով եւ կամ վարդի ձիթով խառնես եւ ի վերայ ծծին դնես որ դեռ չէ ծնել, կաթն ըաթելուն աւգտէ եւ խափանէ, Աստուծով:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՄԱՄԻՍԱ

 (Suc de Glaucium).

որ է շաֆ ի մամիսայ. լաւն այն է որ գունովն դեղին լինի եւ թեթեւ. ըռուհպաննին ի գործ կարկանեն. որ Մուսուլ կասեն քաղաք մի կայ, լաւն ի հոն է. բնութիւնն հով եւ չոր է. զտաք ուռէցնին հալէ, եւ զտաքութիւնն խաղեցնէ. եւ հնացած աչացաւութեան աւգտէ. եւ հանց պիտի որ՝ երբ զինքն ծեծեն եւ զջուրն առնուն եւ եռցնեն որ թանծրանայ, եւ շաֆեր շինեն. եւ իր փոխանն՝ հազազն է եւ պուշի տարպանդին:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ԽԱՇԽԱՇ

 (Opium).

որ է աֆիոնն. յշծ է:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ ԸԼ ՄԱՆԱԿ

 (Suc de Rռglisse).

որ է սուսին քամուքսն, որ է մատուտկին քամուքսն, որ է ըռուպ ի սուսն. եւ իր բնուըիւնն մուհթատիլ է ի տաքութիւն եւ գիճութիւն. եւ քիչ մի կապող է. աւգտէ թոքին չորութեան եւ բշտին խոցին, եւ զծարաւն կտրէ, եւ զսուր դեղերուն զսրութիւնն կտրէ, եւ զզաւրութիւնն այլ կտրէ. եւ իր փոխանն Բ իր չքաւքն իր տակն է:

 

ՅԱՒՍԱՐԱ Ի ՂԱՐԱԶ

 (Cachou).

ինքն աղաղիան է. յշծ ի վերայ այբին:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՂԱՖԷԹ

 (Suc d'Aigremoine).

ա՛ռ զդալար ղաֆէթն, ծեծէ եւ զջուրն քամէ, եւ յարեւն դիր որ չորնայ, եւ վերու, եւ ի բան տար. եւ ինքն խիստ լեղի է որպէս սապռ. բնութիւնն հով եւ չոր է, եւ նուրբ. աւգտէ բորին եւ քորին. եւ թէ շահթառայի ջրով եւ սքնճուպինով խմես՝ աւգտէ հին ջերմերուն եւ լերդին ցաւուն. եւ իր տալուն չաքն Ա մխթալ է. ասցել են թէ զեն կառնէ ձուոցն. զիր չարութիւնն տանի մազտաքէն. եւ իր փոխանն Գ իր չաք սումախին տերեւն է, եւ Գ իր չաք ղաֆէթն:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ԼԵՀԵԱԹ ԸԼ ԹԷՍ

 (Suc de Tragopogon).

եւ լաւն այն է որ թաժայ լինի. եւ իր շինելուն նշանն որպէս ղաֆէթն է. բնութիւնն հով եւ չոր է. աւգտէ թոքին, եւ արուն թքնելուն, եւ մահճին. եւ իր առնելուն չաքն Ա մխթալ է. եւ թէ տմէտ առնես՝ թմրած զաւդուածին ուժ տայ. եւ Սահակն ասէ թէ զեն կառնէ իրիկամացն. զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն աղաղիան է, իր չքաւքն:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՂՍՍԱՅ ՈՒԼ ՀԻՄԱՐ

 (Suc d'լlatռrium).

տաք է Գ տարաճան. ործկալ կու տայ եւ վեայբերութիւն, հանց որ խնախ կառնէ, եւ խելքն կանցնի. եւ լաւն այն է որ փսխեն. եւ իր ստածումն այսպէս է, որ քունտուս ուտեն. եւ իր կերպն յիշած է ի ղսսայ ըլ հիմարն. եւ իր փոխանն սուղաւուսին տակն է:

 

ՅԱՒՍՐԱՅ Ի ԱՖՍՆԹԻՆ

 (Suc d'Absinthe).

եւ իր կերպն որպէս ղաֆէթին կերպն է. բնութիւնն տաք եւ չոր է, եւ չորացնող է, եւ կապող է. աւգտէ հին ջերմերուն. եւ զլեդին կալուածն բանայ. եւ իր առնելուն չաքն Ա մխթալ կամ Բ դրամ է. զսաֆրան ի ստամոքէն սրբէ. զիր չարութիւնն տանի ըռեւանդն. եւ իր փոխանն Գ իր չքաւքն իր տերեւն է:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՔԱՐՆԱՊ

 (Suc de Chou).

տաք է Բ տարաճան բնութիւնն:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ԱԶԱՆ ԸԼ ՖԱՐ

 (Suc de Myosotis).

տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ զայլ աւգտութիւնն իր համարն է գրած:

 

ՅԱՒՍԱԱՅ Ի ԸՌՈՒՄԱՆՆ

 (Suc de Grenade).

Սահակն ասէ թէ տաք է Բ տարաճան. եւ զաւրութիւնն գրած է իր համարն:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ԱՄԻՐՊԱՐԻՍ

 (Suc de Berbռris).

հով է եւ կապող է. լերդին եւ ստամոքին տաքութեան եւ ուռէցին աւգտէ: Ա՛ռ զծորին զթաժան եւ զհասունն. քամէ, եւ զջուրն առ, եւ յիստկէ, եւ եռցու, մինչեւ թանծրանայ. եւ ի վերայ թխտին լից. թէ գիճութիւն ունի՝ ի վայր անցնի. եւ յարեւն դիր որ չորնայ. եւ թէ ծորն թաժայ չի լինի՝ չոր լինի, թրջէ եւ եփէ. զջուրն ա՛ռ եւ քամէ, եւ եփէ որ թանծրանայ, եւ յարեւն դիր որ չորնայ. եւ իր փոխանն ծորն է որ կուտ չունի:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՊՈՒԽՈՒՐ ՄԱՐԻԱՄ

 (Suc de Cyclamen).

տաք է Բ տարաճան. եւ այլ աւգտութիւնն յիշած է պէին վերայ:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՎԱՐԱՂ ԸԼ ՂԱՐՊ.

  

հով է Գ տարաճան. եւ այլ աւգտութիւնն իր համարն յիշած է:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՇԱԽԱԻՂ ՈՒԼ ՆՈՒՄԱՆ

 (Suc d'Anռmone).

որ է հ. ծափկոտրուկին քամուքսն. տաք է Գ տարաճան, եւ իր փոխանն պուխուրի Մարեամին քամուքսն է:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՊԱՆՃ

 (Suc de Jusquiame).

եւ իր փոխանն յաւսարայի յավսաճն է. յիշած է իր համարն:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՇԱՃԱՐ ԸԼ ՃԱՎԶՆ

 (Suc de Noyer).

եւ իր փոխանն մարճանկաւշն է. յիշած է իր համարն:

 

ՅԱՒՍԱՐԱՅ Ի ՏԱՐԱՍԻՍ

 (Suc de Liseron ?,

յ. Յ. դէրասէջ). հով եւ չոր է, եւ կապող է. եւ իր փոխանն աղաղիան է, եւ յշծ է:

 

ՅԱՍՖՈՒՐ ԸԼ ՇԱՎՔ.

  

յասֆուր ըլ սաճ կասեն, տարղուլուտիոնն (Troglodyte) է. յիշած է իր համարն:

 

ՅԱԶՐԱՇ

 (Guimauve ?,

յ. Ազրաս). որ է վայրի խաթմին, որ է վայրի տուղտն. յիշած իր համարն:

 

ՅԱԶԱՅԵԱ

 (AloՌs).

յազայեայ կասեն, ինքն սապռն է. յիշած է:

 

ՅԱԶԼ

 (Muscle).

որ է մկունք. միսէ եւ ջեղէ խառն է. մսերուն լաւն եւ մարսկանն է:

 

ՅԱՏՂԻԼ.

  

որ է զումարանն (Arbousier, յ. Շօմարի, հռ. Կո՛ւմարոն, ուրեմն կարդա՛ Ղումարա). յիշած իր տեղն:

 

ՅԱՏՊ

 (Coton).

որ է ղութն. որ է բամպակն. յիշած է:

 

ՅԱՒՏԱՐԻՏ

 (Lavande spica).

որ է սունպուլ ըռումին. յիշած է ի վերայ սէին:

 

ՅԱՒՇԱՅԵԱՆ,

  

որ է յ. տին սայղաւշն (Terre de Samos, յ. Տին Շամոս). յիշած է ի վերայ տիւնին իր համարն:

 

ՅԱՂԻԽ

 (Cornaline).

կարմիր եւ դեղին կու լինի. լաւն այն է որ կարմիր եւ յիստակ լինի. հով է Ա տարաճան, եւ չոր է Բ տարաճան. ճլէ տուող է եւ կապող. զաչքն ուժովցնէ եւ զսպիտակն տանի, եւ զարցունքն կտրէ. եւ զակռանին ուժովցնէ եւ ճլէ կու տայ. եւ զլեզուն այլ ուժովցնէ, եւ զսիրտն այլ. եւ խաֆաղանին աւգտէ. եւ զարուն թքնուլն կտրէ, թէ ուտելով եւ թէ ի վերայ պահելով. եւ նազաֆն այլ կտրէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս դրամ է. եւ խռչկին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի դդմին կուտն. եւ իր փոխանն քահրուպան է: Ասէ Արիստոտել թէ ինքն շատ ցեղ է. եւ իր մայտանն այլ շատ է. մէկ՝ Եամանի, մէկ՝ Հռոմայ ծովեզերն է. լաւն կարմիր է եւ շաֆաֆ է. եւ թէ այրեն՝ հով եւ չոր լինի. եւ ասցել են, թէ որ զյաղիխն ի մատնուն յակն դնէ եւ ի մատն անցնէ եւ թէ հետ իր չարկամին ի դատաստան կանկնի, յաղթէ զչարկամն:

 

ՅԱՂՐԱՊ

 (Scorpion).

որ է կարիճն. էգ եւ որձ լինի. լաւն այն է որ որձ լինի. հով եւ չոր է. զքարն կու հալէ. եւ կարճին մոխիրն աւգտէ աչաց սպիտակին. եւ թէ եղին մէջն եփեն եւ յականջն կաթեցնեն՝ զցաւն տանի. եւ իր մոխիրն գլխուն խոցին դեղերուն է եւ ասցած է թէ պատեղւոր կնիկն որ զկորն ի հետն պահէ նա՝ զտղան չի ձգէ եւ անվնաս ծնի. եւ իր մոխիրն աւգտէ իրիկամաց, եւ բշտին զքարն հալէ եւ հանէ. եւ իր ձէթն աւգտէ գնձակուն ցաւուն. թէ ճղքեն այն տեղն որ խայթել է, ի վերայ դնեն՝ աւգտէ եւ զցաւն խաղեցնէ. եւ իր ոխիրն աւգտէ աւձահարին. եւ զնասուրնին ուտէ. եւ քամու ուռէցին աւգտէ. եւ իր մոխրէն մէկ կուտ է. եւ զիր չարութիւնն տանի սպանդին հունտն. եւ վասն քար հալելու՝ ածու եւ կամ քաւշին արունն է փոխանն: Ասէ Պտ, թէ լաւն այն է, որ որձ լինի. եւ նշանն ա՛յն է որձուն, որ վատուժ լինայ, եւ ագին որ կու խայթէ՝ թանծր լինի. եւ այն որ էգ է՝ այսոր ներհակն լինայ: Եւ թէ զսեւ կորն այրես, եւ կամ չորացնես եւ ծեծես, եւ քացղով աւծես պարասին, եւ թէ հռ. ձիթով այրես եւ դժար խոցերուն վերայ դնես, աւգտէ: Եւ պիտի որ լուսինն որ նոր լինալու Գ կամ Դ օր մնայ, դնես ի շիշան, եւ ի վերայ հոռոմ ձէթ լնուս, եւ զբերանն ամրացնեն, եւ թողուն մինչեւ ձէթն զիր ուժն քաշէ եւ առնու. եւ աւգտէ կռնակին ցաւուն. եւ ասցած է թէ աւգտէ սնկան, աւծելով ի դուրսն. եւ թէ կնիկ մըն որ հանապազ զտղան ձգէ, թէ զմեռած կորն հանապազ ի վրան պահէ՝ այլ չի ձգէ: Եւ լաւն այն է որ զկարիճն այրեն, եւ քիչ մի ծծում խառնեն: Սինէայ Որդին ասէ թէ իր այրելուն կերպն այս է, որ զթանծր շիշան կիլի հէքմաթով ծեփեն, եւ զկորն ի մէջն դնեն, եւ ի տաք թոնիրն դնեն գիշեր մըն, եւ վաղն առնուն. եւ ապիկին լաւ է քան զպտուկն, որ զկորին ուժն չառնու: Եւ Մինհաճին տէրն ասէ թէ զկորն այսպէս այրեն. զպղնծէ պտուկն խմորով ծեփեն, եւ զկորն ի մէջն դնեն, եւ զբերանն ամրացնեն շոխով, եւ դնեն ի թոնիրն որ աւրթոտով «որթոտովե վառա լինի. եւ հան ի կրակէն, եւ դիր ի թոնրին վերայ, որ պաղի Ա գիշեր, եւ մէկալ օրն հան, եւ ապիկած աման դիր, եւ յորժամ պիտենայ՝ ի բան տար: Եւ իր այրելուն աւգտութիւնն այն է, որ զքարն յիրիկամաց եւ բշտէն հալէ. եւ իր առնելուն չաքն մէկ դանկ է կամ կէս դրամ. աւգտէ աւձահարին: Եւ ասցել է Իպն, թէ յորժամ ձիթով եռցնեն, որ է հռ. ձէթն, եւ ի տայուսայլապին տեղն աւծեն՝ մազ բուսցնէ. փորձած է. թէ ուտեն՝ թոքին զեն առնէ. զիր չարութիւնն տանի կարաւսին հունտն եւ հայկաւն:

 

ՅԱՂՐԱՊ ԸԼ ՊԱՀՐԻ

 (Scorpion de mer. )

որ է ծովուն կարիճն. թէ զլեղին թութիա առնես եւ յաչքն քաշես՝ աւգտէ ջրին որ ի յաչքն իջնու, եւ ամենայն ազգ աչացաւութեան: Ասէ Պտ, թէ Զահրավին ասցել է թէ՝ ինքն փոքր ձուկ մըն է. մթնգուն եւ կարմրժեռ եւ ի գլուխն սպիտակ փուշ կայ, որ այնով կու խայթէ. եւ յանձն ամէնն փուշ ունի. եւ գլուխն մեծ է քան զանձն. հանց կու խայթէ որպէս զկորն, եւ այլ աւելի: Դս ասէ, թէ սաղրնիոս, եւ լամասիուշ ասեն. անասուն է ծովային. որ իրեն՝ յաղրապ կասեն. եւ իր լեղին աւգտէ ջրին որ ի յաչքն իջնու. եւ հաւկուրին այլ աւգտէ. եւ աւգտէ խոցին որ ի աչիցն մէջն ընձայի:

 

ՅԱԼԱԽ

 (Sangsue).

որ է տզրուկն, որ պ. տէվշայ ասէ. բնութիւնն հով եւ գէճ է. զարունն կու քաշէ. եւ թէ սաֆային վերայ դնես՝ զպեղծ արունն յիրմէն կու քաշէ եւ կու լաւնայ հեշտութեամբ. եւ յն ցաւոցն որ ի երեսն եւ ի քիթն լինի՝ տանի զպեղծ արունն յիրմէն. եւ իր մոխիրն չթողու որ ի յաչքն մազ բուսնի. եւ թէ չորացնես եւ զամբաղի ձիթով տրորես եւ աւծես ծածուկ մարմնուն նա՝ մեծացնէ. ի տեղաց մի վերայ դնես որ պեղծ արուն լինի նա՝ քաշէ. եւ իր փոխանն խարատինն է: Ասէ Պտ, թէ ի Սպահան՝ ըռազ կասեն. եւ այլոք՝ տէվչա կասեն: Եւ գրել են բժշկապետքն թէ, որ զտզրուկն ծխէ ի յայն խանութն որ ապիկի կայ եւ կամ ապիկի գործեն, որչափ որ ապիկի կայ՝ ամէնն ջադի եւ ի վայր լցուի: Տզրուկին աղէկն այն է, որ գունն սեւ ու կանանչ լինի. եւ այն որ սեւ է՝ չէ աղէկ, եւ վնասակար է ինքն:

 

ՅԱՂՅԱՂ

 (Pie).

որ թ. սաղսղան ասէ, եւ հ. կեչեղակ ասեն. եւ թէ զծիրտն տան որ խմէ՝ զըռուպուն տանի. եւ սալսալ, եւ յաքհա, եւ ֆալանճա, եւ քալանճայ (այլ) կասեն այս թռչնուս:

 

ՅԱԼԱՖ

 (Luzerne).

որ է ըռատպան, որ է հ. առւոտն. յիշած է:

 

ՅԱՄԱՐ

 (Croton Tiglium).

որ է տանդն, որ է հապ սալատինն. յիշած է:

 

ՅԱԼԱՍԻ

 (AloՌs).

որ է մաղրն, եւ պ. վասպա կասեն, եւ վասպաթար:

 

ՅԱՔՐԻ ԶԱՅԹ

 (DռpՒt de l'Huile d'olives).

որ է հռ. ձիթին մրուրն. լաւն այն է որ հին լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. աւգտէ պինտ քամունոր ի փայծաղն ի մաւտ լինի. եւ թէ յաչքն քաշեն՝ զջուրն խափանէ. եւ աւգտէ խոցերուն, եւ նասուրին որ ի յանձն լինի: Դէոսկրիտոս ասէ թէ յորժամ ի պղնձէ աման եփես որ թանծրանայ, որպէս միայ՝ մեղր լինի, որ ի վերայ կերուած ակռային աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ աւծես նկրիսին եւ ոսկրացաւուն՝ աւգտէ:

 

ՅԱՔՐԱՅ

 (Propolis).

Իպն Շամյունն ասէ թէ վասախն է ընկզին. եւ Գրոցս շինողն ասէ թէ վասախ ընկզին՝ պ. մումիայի նահլի ասեն. եւ ի Շիրազ՝ պարմում կասեն. խիստ տաք է: Ասէ Գրոցս շինողն թէ՝ Շատ փորձեցաք վասն զաոդուածի ջարդաին եւ ընկածին, եւ արեան. որպէս զմումիայ գործ կառնէ. եւ առնելուն չաքն Ա դրամ է. Ժ դրամ մեղրով եւ կամ շաքրով տաքցնեն եւ խմեն. եւ ասցած է թէ յունքարն իրք մըն է, որ ի մէջ մեղրին կու լինի. եւ ի Շիրազ՝ տարու կասեն. եւ Գրոցս շինողն ասցել է թէ մեղուն զայս իրքս տղոցն ուտելու կու տայ, որ է իր ձագին, որ կուտեն. եւ ամենայն ծաղիկքն իր գունովն լինի. դեղին, եւ կարմիր, եւ սպիտակ, եւ ծիրանի. եւ խիստ լեղի. եւ թէ մեղրի մէջ լինի՝ աւիրէ զմեղրն. եւ իր կերպն յիշած է ի վերայ վասախին, կավզին:

 

ՅԱՔՐ ՏԱՒՀՆ ՍՈՒՍԱՆ

 (Huile de Lys . )

ինքն սուսանին ձէթն է. որ ի յաչքն քաշեն՝ զջուրն խափանէ, եւ չի թողուր որ ի յաչքն իջնու. շատ աւգտէ:

 

ՅԱԼՂԱՄ.

  

ասցել են թէ ղսսայ ըլ հիմարն (լlatռrium) է. եւ այլ ասցել են թէ հանդալն (Coloquinte) է. եւ ի՛նչ իրք որ լեղի լինի՝ այնոր յալղամ կասեն. յիշած է:

 

ՅԱԼԱԹ

 (Chondrille).

որ է յունարէն խանդերեկի. յշծ է:

 

ՅԱԼՃԱՆ

 (Fenouil ?).

ինքն բուս է, որ անոր ղազահ կասեն. յիշած է, Աստուծով:

 

ՅԱՄՐՈՒՏ

 (Ache).

որ է կարաւսն. յիշած է իր համարն:

 

ՅԱՄԼԱՃ

 (Emblic ? =

յ. Ամլաջ). ինն խարպուզային ցեղէն է (Melon ?). եւ միսն կարմիր է եւ կանանչ. եւ զինքն իր հնտովն կուտեն. ինքն ձմրան խարբուզան է. եւ յիշեմ ի վերայ պատտիխին:

 

ՅԱՆՏԱՄ.

  

որ է պաղամն (Coesalpinia sappan). յիշած է ի վերայ պէին:

 

ՅԱՆՂԱՐ

 (Marjolaine).

մարզանկաւշն է. յիշած է ի վերայ ազան ըլ ֆարին:

 

ՅԱՆԶՐՈՒԹ

 (Sarcocolle).

որ է անծրութն. յիշած է ի վերայ այբին, Աստուծով:

 

ՅԱՆՃԱԹ

 (Pռpin).

որ է յաճմի զապիպն, որ է չամչին կոտն. յիշած իր համարն:

 

ՅԱՒՏ ԸԼ ՎԱՃ

 (Acorus calamus).

որ է վաճն, որ է ակին. յիշած է ի վերայ վեւին:

 

ՅԱՒՏ ԸԼ ՊԱԼԱՍԱՆ

 (Baumier).

լաւն այն է որ ամլաս լինի եւ անուշահոտ. բնութիւնն տաք եւ չոր է Գ տարաճան. զկալուածն բանայ. եւ յէրղնիսային եւ սարյին աւգտէ. եւ գլխուն շուրջ գալուն. եւ աչքն մթնալուն. եւ ըռուպուին եւ զխնաֆասին. յորժամ ծխես՝ ի յարգանտէն զգիճութիւնն քաշէ. եւ փազահր է ամենայն մահացու դեղոց, եւ աւձահարին, եւ ամենայն հով լերդին, եւ ստամոքին. եւ զգիճութիւնն ի գլխէն ի վայր քեշէ եւ յիստկէ. եւ իր առնելուն չաքն կէս մխթալ է. բայց աղեցն զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի քիթրան. եւ իր փոխանն հապ ըլ պասանն է:

 

ՅԱՒՏ ԸԼ ՖԱՐ ԸԼ ՃՈՒՏ

 (Orcanette).

որ է շիխարն. յիշած է իր համարն:

 

ՅԱՒՏ ԸԼ ՏԱՐՂԱՅ

 (Racine de Magydaris).

ինքն ասլ ի անճիտանն է. յիշած է ի վերայ այբին:

 

ՅԱՒՏ Ի ՅԱՏԱՍ

 (Bois a ռternuer).

որ է քունտուշն. յիշած է ի վերայ քէին:

 

ՅԱՒՏ Ի ՍԱԼԻՊ

 (Pivoine).

որ է ֆուվանիան. յիշած է ի վերայ ֆէին, Աստուծով:

 

ՅԱՒՏ

 (Agalloche).

ինքն փայտ է. ի գետինն կու թաղուի. հոտն անուշ է. Ժ ցեղ կու լինի. լաւն հնտին է. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. զբերնին հոտն անուշ կառնէ. զակռային եւ զջղերուն եւ զըղեղան սգայութիւնն, եւ զսիրտն խնդացնէ եւ ուրախ կառնէ. եւ զանդոհութիւնն տանի. եւ ճռան ցաւուն աւգտէ. եւ զստամոքն ուժովցնէ, եւ զբորբոքիլն ի ստամոքացն տանի, եւ զկերակուրն հալել տայ, եւ զփսխելն կտրէ. եւ զլերդն աղէկ առնէ. եւ զլուծումն կտրէ. եւ մաղասին եւ տուսանտարիային աւգտէ. եւ գոզ կաթնելուն այլ. եւ թէ գինուն մէջն թրջես՝ զմադն շուտ չի հարբեցնէ. եւ տուր Բ կուտ զիր չարութիւնն տանի վարդն. եւ իր փոխանն սնպուլն է եւ մազտաքէն: Ասէ Պտ, թէ յաւտ ըլ ճուհ կասեն, եւ պալանճուհ այլ կասեն. եւ ինքն շատ ցեղ է: Ասէ Սինէայ Որդին, թէ լաւն այն է որ յաւտ ի մանտալի ասեն. ի Հնտկաց մջէն կուգայ. եւ յետեւ՝ յաւտ ի հնտին, է եւ այն՝ ի լերունքն լինի. լաւն լերանն է, որ ոջիլ չայնէ ի հալաւն. եւ շատ մադիք կայ որր զմանտալին եւ զհնդին ի մէկ մէկէ չեն կարեր բաժնել. եւ ցեղ մըն այլ լինի որ սամանտարի լինի, եւ իրեն Սալիխայի հնդի «Սախալիայի հնդիե կասեն տեղ մի կայ, անկից կուգայ. եւ այն այլ խիստ աղէկ է. եւ անկից ետեւ ղումաին է. եւ այն այլ ի սախալիին ցեղէն է. եւ ասկից յետեւ՝ ղաղլին է, եւ պարրին է, եւ ղուտունի, եւ սինի որ այնոր ղասմարի կասեն. եւ ինքն կակուղ է եւ քաղցր. եւ մանդալին քան զամէնն աղէկ է. եւ անկից յետեւ սամանտարին. ազրախ լինի եւ գէր, եւ պինտ, եւ ջրի. եւ հանց պիտի որ իսկի սպիտակութիւն չգայ յինքն. եւ ի կրակն աղէկ է. եւ որն՝ սեւ է. եւ լաւն ազրախն է. եւ լաւն ղումարին է, որ սեւգուն է, եւ իսկի սպիտակ չունի. եւ լաւն այն է որ ծանտր լինի, հանց որ ջրին յատակն նստի. եւ այն որ ի ջուրն չի մխուի եւ չի նստի յատակն՝ չէ աղէկ: Եւ յաւտն ծառի մի տակ է, որ հանեն, եւ այլուի գետին թաղեն, որ փատհամութիւնն յիրմէն երթայ. եւ յուֆունաթն այլ յիրմէն երթայ եւ փոխի, եւ յաւտն մնայ. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան. Սահակն ասէ, թէ զպալղամն յըղեղէն իջեցնէ. եւ իր փոխանն սանդալն է. եւ ի փոր կապելն՝ մաճունն տարչինին է, եւ զաֆրանն, եւ զրեւանդն է: (Հայրէն ծխանելիք ասի: )

 

ՅԱՒՏ ԸԼ ՀԱՅԸԱՅ

 (Bois de Serpent).

որ է աւձին փայտն. ինքն ի մատուտակ կու նմանի. ամուր լինի. եւ իր համն լեղութիւն կայ. թէ ծեծես՝ շատ հոտ ելնէ. թէ կէս դրամ խմես՝ [աւգտէ մահացու դեղոց. եւ թէ ի ձեռդ աւծես՝ աւձն ի յայն մարդն չի մաւտենայ. ո՛ր աւձ որ տեսնու այն աւձն՝ ի տեղացն չի շարժի եւ ի քուն լինի. եւ թէ ծամեն եւ յաֆյի աւձին բերանն թքնուն՝ մեռնի:

 

ՅՕՏԻ ԸՌԷՀ.

  

անուն է յԲ կողմանէ, որ ի Շամն՝ ֆուվանիայ (Pivoine) ասեն, եւ Մսրցիքն՝ մամիրան (Chռlidoine) ասեն. եւ Մսրցիքն՝ յամպար պարսին (Berbռris), որ է էրպար իլ աղարիս (=Արղիս) ասեն, եւ յօտ ըլ ղահր (PyrՌthre) այլ ասեն. այս անուամբս եւ յամէն մէկի կերպ յիր տեղն յիշած է, եւ կու յիշուի:

 

ՅԱՆԱՊ

 (Raisin).

ինն ցեղ ու ցեղ լինի. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի. եւ կեղեւն նաւսր լինի. եւ քաղցր լինի. տաք եւ գէճ է Ա տաաճան. զանձն աղէկ կերակրէ. եւ քաղցրն աւգտէ կրծոց եւ թոքին. եւ տերեւն աւգտէ կրծոց ցաւերուն. եւ քամի կու առնէ. եւ զփորն կու խառնէ. եւ զկալուածն բանայ. եւ զմերձաւորութիւնն կու յաւելցնէ. եւ իր ըռուպն որ թ. պաքմազ կասէ՝ աւգտէ ստամոքին խոցերուն, եւ իիկամաց եւ բշտին շատ աւգտէ. եւ զանձն կու գիրացնէ եւ կու լայնցնէ, եւ կու ուժովցնէ. եւ քամի կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի կուլանկուպինն. եւ իր փոխանն չամիչն է: Ասէ Պտին, թէ կեղեւն հով եւ չոր է. եւ միսն տաք է եւ գէճ է. եւ կուտն հով է եւ չոր է. եւ իր ջուրն լուծումն կու առնէ. եւ զխաղողին չարութիւնն տանի՝ մուզ նուռն. եւ ասցել են թէ լաւ խաղոն այն է որ Բ աւր պահես եւ ապա ուտես խիստ լաւ է, եւ գովելի է. եւ հացով այլ աղէկ է:

 

ՅԱՆԱՊ ԸԼ ՀԱՅԸԱՅ

 (Bryone).

որ է հազարճասանին պտուղն, որ է քարմաթ ըլ պայզայն. յիշած է յիր համարն:

 

ՅԱՆԱՊ ԸԼ ՍԱՅԼԱՊ

 (Solanum nigrum L. ).

որ է շնխաղողն. հով է եւ գէճ է յԲ տարաճան. ըռատեհ է. եւ թէ ջրով խաղաչ առնես՝ աւգտէ լեզուին ուռէցին. եւ իր միրգն քուն կու բերէ. եւ աւգտէ տաք գլխու ցաւութեան. եւ թէ զքամուքսն յաչքն կաթեցնես՝ ուժովցնէ. եւ իր ջուրն աւգտէ լերդին ուռէցին, որ ի տաքութենէ լինի. եւ թէ խմեն՝ աւգտէ արաղանին եւ ստամոքին ուռէցին. եւ զնավզաֆն եւ զսերմն կու կտրէ եւ չի կատարել զմերձաւորութիւնն. եւ թէ սպեղանի առնեես՝ աւգտէ տաք ուռէցնուն, եւ հումրային, եւ նամլային. բայց խելաց զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն հայը ի յալամն է: Ասէ Պտին, թէ վարպաղ կու ասեն, եւ նիշակ կասեն, եւ պ. ռուպահ կասեն, եւ սականկուր կասեն, որ է շնխաղող, եւ ղուլիտոն կասեն. լաւն դեղին լինի եւ թաժայ. եւ այլ որ սեւ է՝ չէ աղէկ. եւ թմրեցնէ, եւ խեւցնէ: Եւ ցեղ մի այլ կայ որ Գ դրամ ուտեն՝ կու սպաննէ. եւ իր դեղն այն է որ փսխեն, եւ յետեւ թաժայ կաթն խմեն, անիսոն եւ մեղրաջուր. եւ իր փոխանն պատպատն է, եւ սատի ըռուանն է:

 

ՅԱՆՔԱՊՈՒԹ

 (Araignռe).

որ է սարդոստէն. եւ աղէկն այն է որ սպիտակ լինի. եւ բնութիւնն տաք է. ասցած է թէ ո՛վ որ զսարդոստէն ի գլխոյն վերայ պահէ՝ զցաւն տանի. եւ թէ վարդի ձիթով եփեն եւ յականջն կաթեցնեն՝ զցաւն խաղեցնէ. եւ թէ զիր բունն ի յեղն թաթխեն եւ ի վերայ խոցերուն դնեն՝ զարունն կտրէ, եւ չի թողու որ ուռի: Ասցած է թէ զսարդոստէն մորթու մըն կտորով ի վիզն կապեն, այն մարդն որ ըռիպ ջերմն բռնել է՝ թողու. եւ զիր չարութիւնն տանի քացախն եւ վարդի ձէթն:

 

ՅԱՎՍԱՃ

 (Rhamnus Diosc. ).

ինքն ծառ մըն է որ փուշ ունի. եւ լաւն այն է որ կանանչ լինի, եւ հոտն զերդ խնծորի հոտ լինի. տաք է եւ չոր է յԲ տարաճան. կապող է. եւ զստամոքն զօրացնէ, եւ զկերակուրն ուտել տայ, եւ զբնութիւնն կապէ, եւ սաֆրայի մարդոց ուռէցուն աւգտէ, եւ զարուն գնալն կու կտրէ. եւ թէ ուտես՝ ազգի ազգի ջերմերուն զչարութիւնն խափանէ. եւ խուլինջ կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի մեղրն. եւ իր փոխանն սերկեւիլն է: Իպն ասէ, թէ յորժամ զիր շարապն տան այն մարդուն որ գոդութեան յառաջն լինի՝ աւգտէ: Եւ զկերպն յիշելն այս է. Ա՛ռ յիր տակէն, եւ մանր մանրէ. եւ շարապի ըռայհանին մէջն եփէ, հանց որ յԳ բաժնէն մէկ մնայ. եւ ԻԵ դրամ խմցու, Դ Ե ձեռք. սավտայ լուծէ. եւ քան զայս դեղս յառաջ՝ պիտի որ ոչխրի միս տապկած ուտէ. եւ բժշկապետքն ասցել են թէ զայսոր այլ զաւրութիւնն այն աւգտութեան պէս է որ թ. իթ պուռնի ասէ: Ասէ Պտ, թէ ինքն ի յուլեխին ցեղերուն է. եւ յավսաճին՝ ումմի լիեան (Mimosa Gummifera) ասեն. եւ ինքն յանվարվարի «յանվարիե տեղեր լինի. աղէկն յանմարդաբնակ տեղեր լինի. եւ տերեւն կանանչ լինի. եւ թէ զտերեւն խմեն՝ աւգտէ սաֆրայի բորին. եւ թէ զինքն ծեծեն եւ զջուրն առնուն, Է աւր՝ յամէն աւր յաչքն ըաթեցնեն, զսպիտակն ի յաչիցն տանի. եւ թէ զիր պտուղն առնուն եւ ծեծեն, եւ զջուրն քամեն եւ յիստկեն, եւ չորացնեն, եւ քիչ մի հաւկթի սպիտակուց խեռնեն, եւ կամ կանանց կաթն, եւ ի յականջն կաթեցնեն՝ խիստ աւգտէ աչից ցաւուն, եւ զսպիտակն այլ տանի. փորձած է, Աստուծով:

 

ՅԱՐԱՆ

 (Calus).

այն իրքն է որ ի ձիաննուն ի ծնկինվեւ ի յոտիցն ի քովն կպած զերդ եղջեւր յաւելի իրք մըն է. եւ թէ ծեծեն եւ քացխով տրորեն եւ խմեն՝ աւգտէ ըխտաւորին. եւ թէ գազանահարին աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ զկէս դրամն ըռիպ ջերման ծխես՝ աւգտէ. եւ թէ տրորեն եւ մեղրն խառնեն՝ աւգտէ լուծման եւ նգին:

 

ՅԱՍԱՅ Ի ԸՌԱՅԻ

 (Polygonum).

որ է հովիւի գաւազանն, եւ մատիտեղ այլ ասեն, եւ թ. չօպան տայեաղի ասէ. ինքն էգ եւ որձ լինի. եւ տերեւն նման է սազապի տերեւին. բայց յերկայն կու լինայ. եւ որձն այս է. եւ թէ զջուրն խմեն՝ զկրծոց արիւն թքնուլն կտրէ. եւ զլուծումն այլ կտրէ եւ զգոզին կաթնիլն այլ կտրէ եւ յորդորէ. եւ թէ գինով խմեն՝ աւգտէ գազանահարին, եւ մահացու դեղոցն. եւ թէ չբռնելուն յառաջ խմցնեն՝ շատ աւգտէ. եւ թէ կանայք յառջեւէն շաֆ առնեն եւ վերցնեն՝ զարգանտին զգիճութիւնն կտրէ. եւ թէ յականջն կաթեցնեն՝ զցաւն խաղեցնէ, եւ զթարախն եւ զդեղին ջուրն կտրէ. եւ աւգտէ տաք ուռէցնուն եւ պալղամի ուռէցնուն. եւ ստամոքին տաքութեան, եւ ամենայն ցաւոց որ ի տաքէ լինի, թէ՛ խմելով եւ թէ՛ սպեղանի առնելով՝ աւգտէ:

 

ՅՕՇՊԱԹ ԸԼ ՍՈՒՊԱՀ

 (Daphne tartonraira).

որ թ. եռթիճիլար օթի ասէ. եւ ղուտուզ օթի այլ ասեն. եւ թէ ի տերեւին ջրէն քիչ մի առնուն եւ հռ. ձէթ այլ խառնեն եւ խմեն՝ շատ փսխել տայ. եւ կատղած շան խածածին աւգտէ. եւ գոդութեան, եւ սավտայի ցաւերուն աւգտէ. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պեղծ խոցերուն՝ աւգտէ:

 

ՅԱՍՖՈՒՐՆ

 (Passereau).

որ է ճնճղուկն. յշծ է ի վրյ ճէին:

 

ՅԱՇՐԱՂ

 (Circee de Diosc. ).

ինքն ծառ մըն է որ տերեւն նման է շնխաղողին տերեւին. եւ շատ ճղեր ունի սեւ. եւ ի վերայ զերդ այծու եղջիւր մի ունի. մէջն քաղցր կու լինի. եւ հունտ ունի, ի կորեկ կու նմանի. եւ տակն Գ կամ Դ կու լինի. եւ յերկանութիւնն մէկ մէկ թիզ. եւ սպիտակ եւ անուշահոտ. եւ ի քարոտ տեղեր կու բուսնի. եւ թէ զտակն մանր մանրեն Կ դրամ, եւ ի ԴՃ դրամ գինին թրջեն աւր մի եւ գիշեր մի, եւ մինչեւ յԳ աւր խմէ՝ զարգանտն յիստկէ. եւ թէ զհունտն խմեն՝ զկաթն յորդորէ. եւ թէ զմիրգն՝ կամ դալար կամ չոր՝ ուտեն, աւգտէ սնկան. եւ զմազն սեւ առնէ:

 

ՅԱՀՆ

 (Petroselinum ?).

որ է զուֆն. յիշած է զայովն:

 

ՅԱՆՊԱՐ

 (Ambre gris).

ինքն Դ ցեղ է. եւ լաւն այն է որ սպիտակ լինի. եւ սպիտակն Բ տարաճան տաք եւ չոր է. եւ զգայութիւնն կուժովցնէ. եւ թէ զինքն հոտան՝ աւգտէ ամենայն ցեղ զգայութեան, եւ ըղեղին, եւ հով գլխացավութեան. եւ թէ ծխեն՝ աւգտէ նուզլային, եւ զուքամին. եւ զսիրտն ուժովցնէ. եւ զբնական հոգին կու զաւրացնէ. եւ ծերոց շատ աւգտէ. եւ ծնկան ցաւուն. եւ թէ սուսանի ձիթով խառնես եւ աւծես պինտ ուռէցի՝ աւգտէ. եւ թէ ծխեն՝ աւգտէ աւդին պեղծութեան, եւ բորբոքելուն. եւ իր առնելուն չաքն մէկ կուտ է. եւ մաշարային զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի քաֆուրն. եւ իր փոխանն սնպուլն է. (ակն մոմ եւ բացվենեկն յիրար խառնէ, ամբարին փոխանն է. ) եւ կէս իր չքաւքն՝ մուշքն է: Ասէ Պտ, թէ ինքն կենդանի մըն է, որ յամպարն յիրմէն կու ընձայի. ինքն ի ծովն կու լինի. եւ այլ բժշկապետք ասցել են, թէ իրք մըն է որ ի ծովուն միջէն կու ելանէ, եւ ծովային անասունքն զինքն կուտեն. եւ շատ ոք ասցել են թէ ձկանն ի փորն կու լինի, եւ ի ձկանն ի փորուն կու հանեն. եւ ձուկն զինքն երբ ուտէ՝ կու մեռանի, եւ ի փորուն կու հանեն: Սինէայ Որդին ասէ, թէ ի ծովուն ակնէն կու ելանէ. եւ շատ խաւսք ասցած է ի վերայ այսոր: Եւ ասցել է Գրոցս շինողն թէ այն որ ստոյգն է՝ մոմ է. եւ լաւն անհապ լինի, այնոր՝ յանպար սպիտակ ասեն. եւ ցեղ մի այլ այն է որ ազրախ լինի. այնոր՝ ֆստուխի կասեն, եւ ցեղ մի այլ կայ, դեղին լինի. եւ այնոր՝ խաշխաշի կասեն. եւ յանպարն պիտի որ եղլի լինի. եւ քանի սպիտակ եւ թուլ լինի եւ թեթեւ, լաւն եղ աղէկն այն է. եւ թէ յիրմէն զերդ խնծոր շինեն եւ հանապազ հոտվրան՝ աւգտէ ֆալճնա, եւ լակուվային, եւ քուզազին. եւ թէ պանի ձիթով տրորեն եւ աւծեն՝ աւգտէ ամենայն ցեղ ջղացաւութեան, եւ անձին թմրելուն. եւ ամենայն դիմաւք աւգտէ զաւդուածին եւ ջղերուն. եւ թէ քիչ մի գինով տրորես եւ խմես՝ շուտ հարբեցնէ: Եւ ասցել է Մինհաճին տէրն թէ՝ աւագ զաւդուածոցն զուժն յաւելցնէ. եւ զգայութիւնն այլ յաւելցնէ. եւ իր առնելուն չափն Դ կուտ է. եւ մաշարային տիրոջն զեն կու առնէ. եւ զիր չարութիւնն տանի սամխ յաապին եւ քաֆուրն: Սահակին խօսքն. եւ իր փոխանն՝ Բ դանկ մուշք, եւ մէկ դանկ մուռ, եւ մէկ դանկ զաֆրան: Եւ այլլ ասցած է թէ հոտալու համար մուշքն եւ մուռն եւ զաֆրանն փոխանակ է: Եւ Ես՝ անպիտան եւ անարժան ծառայս, լսել եմ եւ գրեցի եւ յիմացայ վասն անպարին համարն քանի մի խօսք: ] Յիմացիր որ ի Հնտկաց ծովուն մէջ կղզիք կայ, եւ ի այն կղզոց մէջ լերունք կայ, եւ ի այն լեռներն մեծ մեծ ծակտիք կայ որ մեղուն բուն է արել, եւ ժամանակաւ կու շատնայ մեղրն. եւ ամրան աւուրքն յարեգականն ի տաքութենէն կու հալի եւ ի ծովն կիջնու. եւ այն որ մեղրն է՝ անյայտ կու լինի, երբ ջուր տեսնու. եւ այն որ մոմն է՝ ի ծովուն յերեսն մնայ. թեթեւ է ի յերեսն կելնէ. եւ ծովուն պախրէն զինք ի կուլ կուտայ. յորժամ ի ստամոքն իջնու՝ չի մարսել, եւ յարտաքս կելնէ. եւ այլուի իր մոմութիւնն չի երթալ, եւ կու մնայ ի ծովուն երեսն. եւ կուգան ձկունքն ի կուլ կուտան, եւ կու մեռնին. եւ զմեռածն՝ ծովն ի յեզեր կու քշտէ. եւ կուգան կառնուն, եւ կու հանեն ի ձկանն ի փորուն՝ զերդ մոմ. եւ ա՛յն է յանպարն:

 

ՅԱՅՆ Ի ՀՈՒԹՀՈՒԹ

 (Myosotis ?).

հութհութին աչքն. եւ ասցած է թէ ինքն փորձած է յէրղնիսային, թէ ղաւշին դմակովն ուտեն՝ աւգտէ, Աստուծով:

 

ՅԱՅՆ ԸԼ ՊԱԽԱՐ

 (Prune).

Մաղրիպցոց բառովն եւ Անդալիսին, որ սալորին կովու աչք ասեն. եւ Ապու Հանիֆին ասէ թէ յուըուն ըլ պախար. եւ կու պատմեն թէ խոշոր խաղողն է, որ սեւ եւ մեծ եւ բոլոր լինի, եւ աղէկ, եւ հասուն, եւ համով այնէ:

 

ՅԱՅՆ ԸԼ ՏՈՒՊ

 (Oeil d'Ours).

որ է արջուն աչքն. թէ զինքն ի կտաւ կապես եւ ըռիպ ջերման տիրոջն ի վիզն կապես՝ ջերմն թողու. փորձիւ է:

 

(ՅԵՍՄԱԿ.

  

եասամին է, որ հայերէն յեսմէկ ասեն. իր ձէթն տաք եւ չոր է. աւգտէ ֆէլճին, եւ անձին վատուժութեան, եւ իրիկամացաւութեան որ հովէ լինի. եւ թէ ի քիթն կաթեցնես՝ զկալուածն բանայ եւ պալղամի ուռէցն ի յըղեղէն տանի շուտով: )

 

ՅԷՐՂ Ի ԱՆՃՈՒՊԱՐ

 (ChՌvrefeuille ?).

որ է անճուպարն. յիշած է ի վերայ այբին:

 

ՅԷՐՂ ՍՖՐ

 (Curcuma).

որ է զաֆրանին տակն. եւ ոմանք ասեն թէ զարտաշաւպն է. Բ ցեղ է. լաւն այն է որ պինտ լինի. տաք եւ չոր է Բ տարաճան. եւ նուրբ այնող եւ հալող է. աւգէ ակռացաւութեան, եւ զաչքն սրացնէ եւ սպիտակին ճլէ կուտայ. թէ յաչքն քաշես՝ չթողու որ ջուր իջնու. եւ գլխուն խոցերուն եւ սայֆային աւծես՝ աւգտէ. թէ զիր տերեն սպեղնի առնես՝ աւգտէ ուռէցնուն եւ հալէ. եւ աւգտէ արծուոց եւ արաղանին. թէ ի մարհամնին խառնես՝ զխոցերն եփէ, եւ զշտերն չորացնէ. եւ աւգտէ աթաշի պարսին. եւ զոջիլն սպաննէ. եւ աւգտէ ամենայն գէճ բորի. եւ տալուն չաքն կէս մխթլ է. բայց բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի պալլուտն: Եւ Իպն ասէ, թէ մէկ այլ ցեղն այլ բարակ է. անոր՝ մամիրան կասեն. եւ գրած է ի վերայ մենին, յիր համարն, Աստուծով:

 

ՅԷՂԻՔԱՒՀԱՆ

 (PyrՌthre,

յ. Աքար քուհան). որ է ակրկարհն. յիշած է ի վերայ յիին իր համարն:

 

ՅԷՂԱՐ Ի ԱՏԱՄ

 (Racine de Grenadier sauvage).

որ է մուղասն. յիշած է ի վերայ մենին, Աստուծով:

 

ՅԷՂԱՌ Ի ԽԱՄՐ

 (Vin).

որ է խամր, որ է գինին, որ է նապտին. յիշած է:

 

ՅԷԼՔ ԵԱՊԻՍ

 (Colophane).

որ ֆալֆուլնիա (= Քալֆունիա) կասեն. ինքն ըռաթինաճին ցեղերուն է. յիշած է իր համարն:

 

ՅԷԼՔ

 (Rռsine).

որ է խէժն. որ իրենք ազգի ազգի են. եւ լաւն սպիտակ լինի, դեղնբառ. Բ տարաճան տաք եւ չոր է. փիճոյ խէժն, եւ մանակաւշին խէժն, եւ կիպարուն խէժն, ամէնն տաքցնող են եւ կակղացնող. աւգտէ հազին եւ թոքին խոցերուն որ լինի. եւ կրծոց արուն թքնելուն. եւ զուռէցնին եփէ. եւ զփոն կակղացնէ. թէ ջրով տրորեն, ժանկառ եւ նատրուն խառնեն, եւ դնեն ի վերայ խոցերուն եւ քալին եւ ակնջին խոցերուն, աւգտէ. եւ թէ մեղրով եւ հռ. ձիթով տրորեն, եւ դնեն ի այն խոցերուն վերայ որ ի ձուքն լինայ եւ կամ ի արգանտն, աւգտէ. եւ թէ ի եղն խառնեն եւ թուլացած զաւդուածին աւծեն՝ աւգտէ. եւ իրիկամացաւուն. եւ թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ կերուածին՝ աւգտէ: Եւ ֆստուխին ծառին խէժն հալող է, եւ զաղտն սրբէ. եւ աւգտէ բորին. եւ զգոզն յորդորէ. եւ աւգտէ հազին եւ կրծոց խոշրութեան. թէ փշին եւ կամ սլաքին վերայ աւծես՝ աւգտէ. թէ սպեղանի առնես եւ դնես ի վերայ պինտ ուռէցին՝ հանէ զխլտն եւ կակղացնէ: Եւ թէ զփիճոյ խէժն ի կրակն դնես, եւ միաչափ ձիթով եփես, եւ դնես նստատեղին կոծիծնուն որ բժշկնին չկարենան բժշկել, աւծես՝ աւգտէ. եւ թէ այս ձիթէս կռնակին աւծես եւ ծնկանն՝ աւգտէ. եւ թէ կտոր մի լաթ ի յայս ձէթս թրջես եւ յարեգակն չորցնես եւ ծխես զուքամին՝ աւգտէ. եւ հին ջերմերուն այլ աւգտէ. եւ թէ Բ դրամ ծեծես, եւ ի թեփին մալէզն խառնես, եւ Ե աւր խմես՝ աւգտէ հազին, եւ հեւուցն, եւ թոքին խոցերուն. եւ թէ մանտր ծեծես եւ ի քալ գլուխն ցանես՝ չորացնէ զխոցն. եւ թէ նռան ծաղկով խառնես, եւ գլուխն աւծես՝ զխոցն չորացնէ եւ ողջացնէ:

 

ՅԷԼՔ ՆՊԱՏ

 (Resine de Tռrռbinthe).

որ է պուտմին սամխն. եւ յիշած է. բնութիւնն տաք եւ չոր է Բ տարաճան վերջքն. լաւն այն է որ սպիտակ լինի, որ ի դեղնութիւն քշտէ, եւ մաւտիկ է մազտաքէին. եւ յիշած. եւ խէժն պուտմին միս կու բուսցնէ, զերդ փիճոյ խէժ. զինքն ի մորհամնին կու դնեն. եւ Սահակն ասէ, թէ ջղաց զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մեղրն:

 

ՅԷՂՍՈՒՍ

 (Racine de Rռglisse,

յ. Ըրք ը սուս). որ է մատուտակն, որ է հ. մարուխն:

 

ՅԷՍԱՄ

 (Platane).

որ է հաճար ըլ տուլպն. յիշած է ի վերայ տիւնին, Աստուծով:

 

ՅԷՍՈՒՊ

 (Marjolaine).

որ է մարզանկաւշն. յշծ է իր հմրն:

 

ՅԷՏԱՆ ԸԼ ՊԱՏՊԱՏ

 (Polygonum Diosc. )

որ է յասայ ռայուն փայտն. յիշած է, Աստուծով:

 

ՅԻՏԱՅԵԱՅ

 (Seps).

որ է ազգ մըն սեւ կալարն. յիշած է. եւ աւգտէ ամենայն գազանահարին, եւ փարատէ, Աստուծով:

 

ՅՈՒՊԻՍԱՐԱՆ

 (Armoise).

ոմանք այսոր այըվատանայ ասեն. չէ ստուգ. բայց ինքն խոտ մըն է, որ մանտր ճղեր ունի. բացվենեկ կու նմանի. եւ դեղին ծաղիկ ունի. թէ ծեծեն, եւ մեղրով շաղեն, եւ ի բուրդն թաթխեն եւ կանայքն յառջեւէն վերցնեն, զարգանտն տաքցնէ եւ պատեղւոր առնէ. եւ թէ հոտան՝ աւգտէ հով եւ վատուժ ըղեղան, եւ հով գլխացաւութեան, եւ զուքամին. թէ զջուրն յաչքն կաթեցնես՝ սրացնէ զաչքն:

 

ՅՈՒՐՈՒՂ ՍԱՊՊԱՂԻՆ

 (Racine des teinturiers).

որ է զարտա չաւպն (Curcuma). Իպն ասէ, թէ աչաց շատ աւգտէ եւ սուր առնէ, թէ զջուրն քամեն եւ յաչքն կաթեցնեն. սպիտակ գինով եւ անիսոնով՝ զլերդին կալուածն բանայ եւ աւգտէ արաղանին. թէ գինով սպեղանի անես՝ զլերդին կալուածն բանայ, եւ նամլային աւգտէ. թէ ծեծեն եւ թջեն ջրով, եւ քամեն, եւ առնուն զջուրն, եւ մեղր խառնեն, եւ ի պղնձէ ամնի մէջ եռցնեն, եւ յաչքն քաշեն՝ սրացնէ. եւ այսոր՝ ծծռնկի դեղ կասեն, այնոր համար՝ որ յորժամ ծծռնվկին ձագն կուր լինի, մայրն կու բերէ զայս դեղն յաչքն կու քսէ. թէ զջուրն ի մեղր խառնէ եւ ի քիթն կաթեցնէ՝ զըղեղն կու յիստկէ. եւ ցեղ մըն այլ կայ մանտր. այնոր՝ մամիրան կասեն. թէ ի վեայ խոցերուն ցանես՝ չորացնէ, եւ աւգտէ բորին. թէ աւծես եւ թէ յաչքն քաշեն՝ զսպիտակն տանի եւ սուր կայնէ. եւ թէ քացախն խառնեն եւ աւծեն մանին՝ աւգտէ. փորձած է:

 

ՅՈՒՐՈՒՂ Ի ԱՍԱՖ.

  

որ է քապարին տակին կեղեւն. յիշած է ի վեայ կենին իր համարն:

 

ՅՈՒՐՈՒՂ Ի ՀՈՒՄՐԱՅ

 (Garance).

որ է ֆուվա, որ է տորուն. յիշած է ի վերայ ֆէին իր համարն:

 

ՅՈՒՐՈՒՂ ԸԼ ՊԱՅԶ

 (Orchis).

որ է մուսթաճլէն. յշծ է:

 

ՅՈՒՐՈՒՂ Ի ՇԱՃԱՐԱՅ

 (Rռsine).

որ է յէլքն:

 

ՅՈՒՐՈՒՂ Ի ՔԱՖՈՒՐ

 (Zռrumbet).

որ է զրնպատն. յշծ է:

 

ՅՈՒՐՈՒՂ Ի ԵԱՊԻՍ

 (Colophane).

որ է ղուլղունիան. յշծ է:

 

ՅՈՒՐՈՒՂ Ի ՏԱՐՀԻՐԱՄ

 (Racines de Rռglisse).

որ է ասլի սուսն. յիշած է:

 

ՅՈՒՍՊ

 (Poterium Diosc. ).

որ յունարէն նուվարիշ (= Նեւրա՛ս) կասեն. յիշած է:

 

ՅՈՒՍԻՖԱՐԱ

 (Giroflռe).

Պաղտատ եւ ի Մուսուլ իրեն՝ խիտի զարտ կասեն. յիշած է:

 

ՅՈՒՖՈՒԶ

 (Noix de Galle).

որ է մազու, որ է գղթորն. լաւն այն է որ կանանչ լինի եւ խակ. հով եւ չոր է Բ տարաճան. եւ կապող է. քացխով աւգտէ ակռացաւութեան. եւ ակնջին այլ. եւ զքթին արունն կտրէ. եւ զմազն յերկանցնէ. եւ որոյ պռկունքն ճէքի՝ աւգտէ. եւ զքթին աւելի միսն ուտէ. եւ զաչից խոցերն աղէկցնէ. եւ զփորոքին զաւդուածքն կու զաւրացնէ. զլուծումն եւ զարունն կտրէ. թէ խմես եւ թէ յաւազան առնես՝ աւգտէ. եւ զարգանտն կու չորացնէ, եւ զգիճութիւնն տանի. եւ աւգտէ ֆաթխին. թէ քացխով տրորես եւ աւծես հերքունին՝ աւգտէ. եւ բորին այլ. եւ ձեռացն եւ ոտացն ճղքելուն այլ. աւգտէ եւ ամենայն գէճ խոցերուն. եւ զաւելի միսն ուտէ եւ տանի. եւ իր առնելուն չաքն Ա դրամ է. եւ բշտին զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի սանավպարին մէջն. եւ իր փոխանն նռան կեղեւն է: Եթէ դալար ընկզի կեղեւ եւ գղթորն իրար խառնես՝ զմազն աղէկ ներկէ. եւ աւգտէ արգանտին որ արուն գնայ. եւ որոյ նստատեղն ի դուս ելնէ. եւ լաւն այն է որ զգղթորն տաքցնես ի կրակն, եւ ի քացախն ձգես, զարունն աղէկ կապէ, եւ զհին լուծումն այլլ կտրէ. եւ թէ քացխով եփեն եւ հումրային աւծեն՝ աւգտէ. եւ թէ ուզենաս որ մարդու խմցնես, թերխորով հաւկիթն եւ սամխ յարապի խառնէ եւ տուր, որ զեն չառնէ, եւ զխռչակն չի բռնէ. եւ իր փոխանն սամարի տարֆան է, եւ պալլուտն, եւ հապըլասն է, եւ նռան կեղեւն. եւ այս ամէնն՝ մէկ մէկի փոխան է:

 

ՅՈՒՂԱՊ

 (Aigle).

որ է թ. տաւշանճիլն. եւ միսն զպախրու մսին բնութիւնն ունի. եւ թէ լեղին յաչքն քաշեն՝ չթողու որ ջուր իջնու. եւ զաչքն սրացնէ. թէ զփետուրն ծխեն՝ զարգանտին զխծկումն բանայ. թէ զծիրտն աւծես մանին՝ աւգտէ, եւ զխոզքն այլ հալէ, աւծելով: Ասէ Պտ, թէ միսն տաք եւ չոր է:

 

ՅՈՒՔՆԱ

 (Colchique).

որ է սորընջանն. զմերձաւորութիւնն յաւելցնէ. եւ զերեսն կարմիր առնէ եւ պայծառ. բայց շատ չուտեն, որ տաք հիւանդութիւն կու ընձայէ մարդուն, եւ վնաս գործ է:

 

ՅՈՒՔՈՒՊ

 (Sylybum D. ).

որ է խարշաֆն (Artichaut). յիշած է ի վերայ խէին իր համարն:

 

ՅՈՒԼԷԽ

 (Rubus fruticosus L. ).

որ հ. մորմենի ասեն, եւ թ. պոքորթլան. ինքն ծառ մըն է. փուշն շատ. եւ ճղերն կարմիր է. եւ միրգն սեւ. թութ կու նմանի. հով եւ չոր է Բ տարաճան. կապող է. թէ զճղերն եփեն եւ զմազն լուանան՝ կերկնցնէ. եւ թէ մազմատա առնես՝ զգլուխն ուժովցնէ, եւ ակռատկերուն արեանն աւգտէ. եւ ակնջին որ չասէ է «սա չէ՝ե աւգտէ. եւ թէ զտերեւն սպեղանի առնես՝ աւգտէ, եւ զարունն կտրէ. եւ թէ զտակն տաս՝ զքարն կտրատէ եւ հանէ. եւ թէ զմիրգն խակ տաս՝ զփորն կապէ, եւ զնազաֆն այլ կտրէ, եւ զմերձաւորութիւնն այլ կտրէ. եւ տերեւն զստամոքն ուժովցնէ. եւ տերեւն աւգտէ այն լուծման որ յարենէ լինի. թէ զջուրն աւծես՝ զաւդուածքն ուժովցնէ, եւ զխոցերն աղէկցնէ. եւ ի տակէն տուր Բ դրամ. բայց փայծղան զեն կառնէ. զիր չարութիւնն տանի մատուտակն. եւ իր փոխանն նարտանկն է, եւ իր կեղեւն: Ասէ Պտ, թէ պ. տարկ ասէ, եւ հռ. պատիշ կասեն, եւ ի Շիրազ՝ թուսվարթուս կասեն, եւ սիկիլ կասեն. եւ ինքն յուլէխ ըլ քալպին ցեղերուն է. եւ յավսաճն այլ այսոր ցեղերուն է. աղէկ քամուքս այն է որ յարեւն չորնայ. եւ գովելի եւ պատուական:

 

ՅՈՒԼԷԽ ԸԼ ՔԱԼՊ

 (լglantier).

(մենին վերայ՝ մալահ. յիշած է. ) որ է հ. մասուրն, եւ թ. իթ պուռնի կասէ. եւ քան զմէկայլ յուլէխն՝ այսոր ծառն մեծ է. եւ տերեւն քան զմորմենուն տերեւն լայնկեկ կու լինի. եւ ծաղիկն սպիտակ. եւ ճղերն ամուր եւ պինտ. եւ փշեր կունենայ. եւ միրգն նման է ձիթապտղի կտին, յերկանուկ. յորժամ հասնի՝ կարմրուկ լինայ, եւ մէջն զերդ բուրդ կու լինի. եւ զմէջն հանեն որ թոքին զեն չառնէ. թէ գինով եփես որ խմէ՝ զփորն կապէ եւ զգոզն արգիլէ. թէ ջրով եփես եւ աւազան առնես՝ սնկան շատ աւգտէ, եւ զցաւն խաղեցնէ, եւ զայրեցն տանի: Ասէ Պտ, թէ յուլեխ ըլ ղուտս «յուլէխ ըլ ղուստե ասեն, եւ ի Շիրազ՝ տրախտ ի սիլ կասեն, եւ իր մրգին՝ սէկուլ կասեն, եւ իր վարդին՝ վարտ ի սպահ «վ. սպահանե կասեն, եւ նասրին այ սայեահ կասեն. եւ այս ամէն անուանքս՝ իթ պուռնուն անուանքն են:

 

ՅՈՒՆԱՊՆ

 (Jujube).

(թէ զունապն եփես՝ զջուրն խմէ վաղվնկուց. զֆուվախն տանի, որ է հեծկլտուկն. ) լաւն այն է որ քաղցր լինի եւ ծակ չունենայ, եւ կարմիր լինի եւ մսլի. եւ ֆ. ճոյճոյպէ (Jujube) ասէ, եւ լիգուրիսիայ (Rռglisse). եւ ինքն մուհթատիլ է, եւ կակղացնող. աւգտէ շարային, եւ մաշարային, եւ կրծոցն, եւ թոքին, եւ հազին. եւ զստամոքին այրիլն կու տանի. եւ զարունն կու յիստկէ. եւ զսրութիւնն կու տանի. եւ աւգտէ ճատարիին եւ հասպային. եւ յուշ կու հալի. զիր չարութիւնն տանի շաքարն. եւ իր փոխանն ապստանն է, եւ չոր կարմիր չամիչն: Ասէ Պտ, թէ լաւն այն է որ կերակրին առջեւ ուտեն. եւ լաւն այն է որ քիչ կեակրէ զանձն, եւ յուշ հալի, եւ պալղամ ընձայէ. զիր չարութիւնն տանի քշմիշն. թէ զիր տերեւն չորցնեն եւ լոսեն, եւ քացախ խառնեն, եւ ի վերայ կերուածին դնեն, աւգտէ. եւ լաւն այն է որ յառաջ մեղր աւծես, եւ ապա ի վերայ դնես. թէ զիր ծառին կեղեւն ծեծեն, եւ իր չքաւքն սպիտաճ խառնեն, եւ ի պեղծ խոցերուն վերայ աւծեն, սրբէ. եւ յորժամ զտերեւն եփեն եւ քամեն, եւ Բ աւր՝ ամէն աւր Կ դրամ, ԺԵ դրամ շաքրով խմեն, զկիծն տանի. եւ թէ զկուտն ծեծես եւ պաղ ջրով խմես՝ զբնութիւնն ամրացնէ եւ զփորն կապէ. եւ թէ տաճիկ կռէզ խառնես եւ տաս՝ աւգտէ աղեց գաներուն. եւ թէ զիր խէժն քացխով թրջես Բ Գ հեղ, աւգտէ աղեց գաներուն. եւ թէ զտերեւն ծամես՝ քան զթարղաւնն լաւ է. եւ այսոր ի Շիրազ՝ շիլան ասեն, եւ ի Սպահան՝ շիլանա:

 

ՅՈՒՔՈՒՊ ՄԸՆ ԱՅԼ.

  

որ է թ. չախիր տիքանին ցեղերուն. եւ ուղտն զինք կու արծէ եւ շատ կուտէ. եւ ունի զաւգտութիւն խարշաֆին. եւ այսոր խէժն՝ զսաֆրան, զպալղամն եւ զսավտան փսխել կուտայ:

 

ՅՈՒՆՍՈՒԼՆ

 (Scille).

որ է մկնսոխն. որ է իսղիլն. յշծ է:

 

ՅՈՒԵՈՒՆ Ի ՏԷԿ

 (FՌve d'Amռrique).

որ է խաւսողին աչքն. հատկներ կու լինի մանտր, որպէս եղջուրի կուտ կու նմանէ. խիստ կարմիր է եւ բոլոր, եւ կոկ. զսերմն եւ զմերձաւորութիւնն կու յաւելցնէ «թէե Ա դրամ խմեն:

 

ՅՈՒԵՈՒՆ

 (Globulaire,

յ. Այնուն). այն խոտն է որ բարկուկ ճղեր ունի, ամուր եւ պինտ տերեւնի ունի, նման է մրտի տեեւին. եւ ճղերն սեւ եւ կարմիր կու լինի. եւ յամէն ճղի գագաթն ծաղիկ ունի. եւ գունն ի ծարուր կու նմանի. եւ բոլորկեկ զերդ դրամ. ի լերունքն բուսնի. եւ լեղի կու լինի. եւ թէ զմէկ բուռն թզով եփես եւ զջուրն խմես՝ զճռանցաւութիւնն տանի, զսավտան եւ զպալղամն լուծէ: Եւ մէկ ցեղն այլ կու լինի, որ յերկանութիւնն մէկ մէկ կանկուն է, եւ սպիտակ սպիտակ կու լինի, եւ տերեւն նման է մարզանկաւշին տերեւին, բայց յերկան եւ սպիտակ կու լինի. եւ ծաղիկն դեղին լինի. եւ ի լերունքն կու բուսնի. եւ թէ եփեն եւ զջուրն խմեն՝ աւգտէ ճռան եւ կռնակին ցաւուն:

 

ՅՈՒԶԱԽ

 (Arbres ռpineux).

որ թարգմանի՝ այն ծառերն որ փուշ ունի վրան, որպէս յավսաճն, եւ զղարաղն, եւ որ նման է սոցա:

Յիշենք զան դեղերն որ յառաջն նու է: