Օրագրութիւն

Փետրվար Զ օրն կիրակի. եօթներորդ ժամու եղեւ շարժ ահագին յանկարծակի, յահ եւ յերկիւղ մարմնեղինաց եւ ամենայն մսեղեաց եւ ի տեղիս տեղիս խախտեալ զամրոցսն եւ փլոյց եթէ՛ տունս եւ եթէ ի պարսպացն։ Նաեւ ի Թէքիրտաղ ճամիքն Տաճկաց աւերէին եւ պատ եկեղեցւոյ Հայոց եւ Յունաց փլէին։

Եւ յետ Զ աւուր ուրբաթ աւուր (11 փետր[ուար]) ժողովեալ վէզիրն զամենայն մեծամեծս մեծաւ ուրախութեամբ՝ վուզարայք, ղազիք, աղայք օճախիցն եւ մուհտին եմուտ առ թագաւորն եթէ Բարի օր, արքա՛յ, քեզ եւ շնորհաւոր ժամ, եւ թէ՝ զի ասեն ահա ապստամբքն եւ Ճէլալիքն կոտորեալ են ի մէնջ եւ գլուխքն նոցա է ի ճանապարհի, գայ առ քեզ։ Եւ ցուցանէ զեկեալն անտի հանդերձ թղթիւք Մուրթազին. եւ կատարեցին մեծ ուրախութիւնս եւ եկելոցն տվին բաշխս եւ մեծութիւնս։ Զայս ոչ հաւատաց աշխարհ, քանզի շատ խաբեալ, ասեն, զթագաւորն այսպիսի բանիւք եւ հնարիւք եթէ Ո՞յք են նոքա, արքա՛յ, մեք զգործ տեսցուք։

Եւ ի միւսում ուրբաթի (18 փետր[ուար]) առաջի շաբաթու աւագ պահոց բերին գլուխս ԼԳ լցեալ խոտովք եւ թափեալ առաջի թագաւորին, ցուցեալ նմա զի գրեալ էր թղթովք ի ճակատին իւրաքանչիւր մորթուցն գլխոց, եւ անդէն մեծաւ խրախութեամբ տեսեալ զնոսա եւ ապայ հանեալ ի դուրս պալատէն եւ ընկեցին հանդէպ Այասօֆուն ի վերայ գետնի ի տեսիլ ռամկաց ամենայն քաղաքիս՝ զբազում աւուրս, մինչեւ աներեւոյթանար եւ կորնչէր։ Եւ էին այսոքիք.

ա. Հասան փաշայ տէրն Բերիոյ՝ Ապազայ.
բ. Որդին Թայարին Մեհեմէտ փաշայ տէրն Դամասկեայ.
գ. Եղբայրն նորին տէր Եդեսիոյ.
դ. Քէնան փաշայ մանզուլ ղափիտան.
ե. զ. Տէլի Ֆէհրատ փաշայ Վանի, որդովն՝ Եահեա պէկով.
է. ը. թ. Եղբայր ներքինւոյ Բ որդովք.
ժ. Մուսլի փաշայ տէրն Մարաշոյ.
ժա. Ալի Իմիրզէ՝ Իփշիրին որդեգիր.
ժբ. Օմէր աղայ քէհեայ Պէքտաշին.
ժգ. ժդ. Վօյվօտայ եւ կեօմրուքճի քաղաքին Մերտինոյ.
ժե. Չօրպաճի Բ ի Շամայ.
ժզ. Թաթար Ահմէտ աղա։

Մեծամեծք սոցունց եւ քէտխօտայք եւ մուսէլլիմք եւ նախարարք, զորս եւ յանուանէ չկարացաք ունել աստ։

Եւ եղեւ պարտութիւն նոցա այսպէս։ Մուրթազան քանզի պարտեցաւ եւ եղեւ ամօթալից ի մէջ իշխանութեան արքայիս, եւ գրէ վէզիրն հանապազ նմա բանս պարսաւանաց եւ եւս արիացուցանողական բանս՝ արքայի գրիւ յար եւ յար. եւ խորհեցաւ խորամանկութեամբ հանել զքէն, նաեւ թէ կարիցէ յաղթել։ Գրէ առ Հասանն գիր խոնարհութեան հնազանդօրէն ծառայապէս՝ մեծացուցեալ զնայ յերկար բանիւք, ասելով. Որովհետեւ ես ախմարս ոչ ծանեայ զվեհանձնութեան քո քաջութիւն անհուն զօրութեան եւ պարտեայ ըստ իմ արժանվոյ, եւ դու ըստ քեզէն բնածին հեզ բարուցդ գթալով ներեսցես, աղաչե՛մ, եւ թէ ստրուկ եղբայր անգամ ոչ համարեսցիս, ընկա՛լ քեզ ծառայ։ Եւ երթեալ մտանէ ի Հալապ եւ հանէ յոտին զպատուականս քաղաքին թէ Ի մէջ մեր մտեալ խաղաղացուցէ՛ք զմեզ։ Եւ ոչ յայտնէ ամենեցունց զխորամանկութիւն, այլ որոց եւ հաւատայ զանձն՝ զոր գիտէ։ Եւ առաքեն զգիր առ Հասանն ի Քիլիս Դ պէկլէրպէկիւ, եւ նա զիջեալ հաւանմամբ բանից եւ երդմանց նոցա, ելեալ երթայ ի դաշտն մերձ Բերիոյ, եւ յորժամ գայ անդ, ասէ՝ Ե՛կ եւ երթիցուք. յայնժամ եւ ի քաղաքացոց ելեալ ուլամայք եւ մեծամեծք եւ շէխք եւ նշանաւոր արք եւ Դ պէկլէրպէկի որ կայր ի Քիլիս եւ գրով գայ առ տեղին մերձ Բերիոյ, եւ յորժամ գան՝ երթան առ նա կրկին եւ անկանին յոտս նորա եւ ասեն. Ո՛վ տէր եւ իշխան մեծ, ամօթ մեծ է այս ի մէջ մեր եւ ի տէրութիւնս արքայիս մերոյ, եւ թէ լուցեն զայս այլոց տէրութինք՝ զի՞ ասեն մեզ, եւ ամենայն լեզուք որք ընդ հովանեաւ մեր կան բնակեալ. եւ ահա ունիմք թշնամի ի Դ կողմս մեր. եւ եւս զի ոչ է պարտ այս գործ ի հաւատս մեր եւ յօրէնս՝ թէ իրերաց սուր դնիցեմք եւ կամ վատ կամիմք. եթէ ոչ որ մի կողմն թշնամի իցէ եւ դու չես թշնամի մեզ, զի մեծ թեւ թագաւորին կաս եւ պարծանք Թուրքաստան ազանց. ահա՛յ այս երդմունս եւ այս ուխտ։ Եւ դնեն ի մէջ վկայ զգիրք Մահմետին որ ասեն Ղուրան, թէ Ընդ ձեզ ելանեմք եւ երթամք առաջի թագաւորի եւ զբարի անուն եւ զբարեկամութեան քո գործ առ նա քարոզեմք, եւ դավաճանութիւն քո որ առ վէզիր է՝ արասցես, եւ ընդ քո իսկ վկայեմք մեք, արասցեն դատաստան, եւ այնուհետեւ ողջ կացցէ արքայ եւ դու, խաղաղութեամբ տեսցեն զաւուրս իւրեանց ազգս մեր ի կենդանութիւն թագաւորին եւ քո։ Եւ ահայ Մուրթազա եղբայր քո գիտէ զվնաս անձին իւրում որ առ քեզ ամօթալից, եւ վեհանձնութիւն քո գիտակ է որ առ քաղաքս կայ. եւ այժմ մեղա՛յ ասելով անկանի առաջի քո խնդրելով զներումն լրբութեան իւրոյ, որ առ վէմդ հարաւ եւ փշրեցոյց զզօրսն այնքան. եւ մեք երաշխաւոր գոլով եւ նմին՝ եւ եկաք առ մեծութիւն քո։ Եւ Հասանին պատասխանեալ ամենեցուն մի մի, եւ յետինն հաւանի ի միտս իւր, քանզի խորհէր՝ Եթէ ժողովեսցի զօրս եւ ոչ կասեցին, ելեալ գնացի ի դրունս գահոյիցն եւ ոչ երկեան, եւ ելեալ եկաց աստ եւ ոչ հոգացին՝ եւ ահա՛ կամ. մինչեւ ցե՞րբ եւ սրով զի՞ առնիցեմ. նոքա ոչ գան ի վերայ իմ եւ թէ ես երթայց՝ ապստամբ երեւիմ, զի ոչ արար այսու զխօսս մեր թագաւորն բառնալով զվէզիրն. եւ վէզիրն ոչ երկեաւ եւ կամ ոչ ծանոյց զբան մեր առ թագաւորն՝ զզօրութեան կամ զպատրաստութեան զօրաց մերոց, եւ թէ ես քաջ եմ թէ ժառանգորդ լինիցիմ՝ մեծ շահ է իւր. չունիմ խիղճ ի մտի. երթայց եւ զարզս ես ինքնին տաց արքայի եւ սոքա վկայ են եւ երաշխաւորք բանի։ Եւ առ նոսա պատասխանեաց թէ Բարի է միտք ձեր, եւ ի վերայ ուխտի ձերում կացջիք եւ տեսէք զպատրաստութիւն ձեր զի երթիցեմք։ Եւ նոքա ասեն՝ Այո՛, տեսանիցեմք։ Եւ բերին զՄուրթազան առ նա եւ համբուրին զմիմեամբք, եւ անդ ի բանակն առնէ Հասանն պատիւս նորա ընթրեաց եւ քաղաքացոցն մեծամեծաց։ Մուրթազան եւս տեսեալ պատրաստութիւն եւ հրաւիրեալ կոչէ զնոսա ի պատիւ ի ներս քաղաքին։ Եւ զգնալն ոմանք ի մեծամեծաց Հասանին ոչ հաւանին այնմ, այլ Հասանն եւ նմանիքն նորա ոչ կասին, եւ մի ոմն ի մեծամեծացն մինչդեռ զգնայինն՝ ասէ. Մի՛ երթիցեմք, ո՛վ տէր, դարձի՛ր, մի՛ հաւատար զանձն քո ի ներքս քաղաքիդ, այլ թէ արասցեն պատիւս՝ առ ի բանակս մեր լիցի։ Այսպէս ոչ հատանէ զխօսքն մինչ ի դրունս քաղաքին. եւ իբրեւ ոչ անսան, դառնայ այրն եւ ասէ. Մեղք ձեր ի գլուխ ձեր։ Եւ մտանէ Հասանն իւրայնովքն եւ մեծամեծօք եւ իշխանօքն ի քաղաքն ի պատիւ Մուրթազին եւ քաղաքացոց. եւ նա ոչ տանի զնոսա զամենայն ի մի վայր, այլ բաժանէ զնոսա մեծամեծաց քաղաքին ընդ որոց եւ բան եդեալ է, որոց մի եւ որոց Բ։ Եւ զՀասանն եւ զիւրքն սակաւուք առ իւր բերէ ի տան. եւ յետ հացին ի ժամանակ աղօթիցն որ յառաջադէմն պատրաստեալ էին զինքեանս, եւ անդէն ամենայն ոք առ իւր լեալսն յանկարծապէս արկեալ ի վերայ նոցա ձեռս եւ սպանանեն, եւ դիզեալ զլէշսն մի ի վերայ միոյ եւ կալեալ զռամիկսն, զի պարան եդեալ յոտիցն եւ քաշեալ լնուին ի տեղին (պարապ)։ Եւ կինն Հասանին աղաչեաց զփաշայն զի թաղեսցի. եւ եղեւ կին Հասանին՝ քեհեայի նորին։ Յայնժամ սպասաւորաց եւ փոքունցն յորժամ տեսին ի դրունսն քաղաքին եւ ի գլուխ պարսպացն, բողոք բառնային բառաչմամբ մեծաւ, մինչեւ լսել բանակին. եւ զի՞ արասցեն՝ որ էր դրունքն փակեալ, եւ անդ զսպասաւորսն եւս կալեալ՝ հասեալ սպանին։ Եւ վաղվաղակի զգլուխս մեծամեծացն լցեալ խոտովք առաքեցին յայս կոյս, գրեալ ի վերայ թղթի ի ճակատ մորթոցն անուանք նոցին, որ ի վերոյ բանիս յիշեցաւ, զարմանալի տեսողաց եւ զեղեալս լսողաց։

Եւ յետ Զ աւուր (23 փետր. Դ[4]շ[աբթ]ի) մատնեցին Հոռոմք ի ձեռն հայոյ միոյ կաշառօք. նաեւ ի միաբանիցն Երուսաղէմացոց դրդեալ եղեն Հոռոմք, եւ ետ հայն արզհալ ի ծածուկս։ Եւ լուեալ վէզիրին առաքէ հրաման առ Մուհամէտ աղայ որ քեհեաեէրի՝ թէ Կայ ի քեզ այր մի պահեալ որ սեւագլուխ է եւ վէքիլ Երուսաղէմի, ըմբռնեալ առ մեզ առաքեսցես թարց պատճառաց։ Եւ գնացեալ ընկերք մունզուր աղային եւ մտեալ թէպտիլ ի պաղչան յորում նստեալ կայր Վարդապետն, եւ ըմբռնեցին բերին առ վէզիրն։ Եւ տանէր առաջի իւր եւ հարցանէր. Դո՞ւ ես պատրիկն Երուսաղէմի, զի՞նչ էառ որդին Թայարի ի քէն. եւ նա ասէ. Զինչ եւ ունէի էառ։ Եւ կրկնեալ թէ Զի՞նչ էառ. եւ նա՝ Զմի անողորմ ի վերայ իմ յարուցեր, զամենայն ինչ ունէի՝ էառ եւ զվանքն իմ ետ այլոց, եւ կալաւ զիս ընդ իւր ի կապանս թէ Երթամ առ կայսր եւ յայնժամ տաց զվանքն քո ի քեզ. եւ ես տեսի զվատաբախտութիւն նորա եւ զապստամբութիւն առ արքայ, եւ երկեայ եւ ելեալ փախեայ եւ առ թեւս օճախին բնակեալ։ Եւ վէզիրն ասէ. Դու տվեր եւ նայ էառ։ Եւ նա ասէ. Ո՛վ տէր, զի տէր էր երկրին այնմ եւ զիա՛րդ դիմանայի նմա։ Եւ ասէ վէզիրն. Երկրով ձեր ի յանդունդս անցէք։ Եւ ասէ վարդապետն. Ո՛վ մեծ իշխան պատուաւոր, քանզի մեծ ես եւ ծեր՝ մի՛ անիծեր զերկիր. պատիժ ունիս՝ ինձ արա՛յ եւ ոչ ազգիս, զի ի ներքոյ արեգական փոքրիկ հօտ մի եմք ընդ հովանեաւ թեւոց ձերոց բնակեալ. ի գլուխ թագաւորին եւ քո՝ մեզ իրաւունս արա՛յ։ Եւ ի դուրս հանէ զնայ սրտմտութեամբ եւ հրամայէ ի ձեռն մունզուր աղայի պնդել զոտսն յերկաթս. եւ նստէր անդ աւուրս ԼԴ։ Եւ յորժամ լուաք՝ այլագունեցան երեսք մեր եւ դիզանայր գլուխ մեր եւ խելք մեր ցնդէին։ Ոմանք ի մէնջ յաղօթս կանխէին, ոմանք ի բողոք աղաղակի առ բարձրեալն՝ քաղցրացուցանել զսիրտ բռնաւորին զի մի վնասեսցէ ի բարկութեան ժամանակին. եւ ոմանք ի խորհուրդ վարանէին եւ այլք ի դրունս օճախին փութացան թէ Ճար ի ձէնջ եւ յԱստուծոյ. սայ է զորմէ ասէաքն կանխագոյն։ Վասնզի երթայաք եւ գայաք ընդ Մարտիրոս վարդապետին թէ՛ ի քեհեա եէրին եւ թէ ի քեհապէկն բազում անգամ, մինչ զի ձանձրացեալք լինէին եւ ասէին. Համբերեցէ՛ք, զբանդ ձեր հոգացող եմք։ Նաեւ եէնկիչէր աղասուն եւս եմուտ Մարտիրոս վարդապետն եւ ամենեցուն ծանոյց, որք եւ սպասէին այսմ բանի լինել ամենայն օճախիւն. եւ Բ անգամ յիշեցին վէզիրին արզով եւ դրամով, եւ վէզիրն ոչ չէ ասաց եւ ոչ հա՛յ։ Այս ամենայն ի Յայտնութենէ աւուրց մինչեւ ի բուն բարեկենդան լինէր երթեւեկութիւն առ նոսա, մինչդեռ Եղիազարն ի թաքստի էր ի պաղչան։ Եւ այս որ եղեւ, յայտնեցաւ բանն, եւ օճախն ամենայն տէր կանգնեցան մեզ եւ նորա։ Եւ առաւօտուն աղան եւ քէհապէկն եւ ամենայն օճաղաղայքն, որպէս օրէն էր գալուստ իւրեանց առ վէզիրն, եկին անդ՝ եւ յետ բանից ասացին թէ Հայն այն յիրաւի փախեալ կայր ի Ճելալոց բանակէ եւ առ պարտէզ Մէհէմէտ աղային զամիսս երիս. եւ ոչ պատասխանէ նոցա, այլ միայն թէ Փրկեցաւ ի պատուհասէն։ Եւ ապայ երթային եւ գային ի դրունս նոցա. որք յառաջադէմն երթային, որպէս եւ գրեցաւ, եւ խոստացան վէզիրին Գ անգամ դրամով ամենայն օճախն, որ էին սիրելի նմա յոյժ թէ Հա՛ն զսեւագլուխն եւ դարձո՛յ զտուն նոցա ի նոսա։ Եւ չեղեւ հնար թէ դառնայր վէզիրն ի խօսիցն, այլ մի մի բանս պատճառելով խաբէր զնոսա. եւ յետին բան ասէր ընդ քէհապէկն՝ Ընդ քեհեան իմ խօսեաց զբանդ. եւ նայ ոչ խոնարհեցաւ վասն այսմ ընդ այն եւ մնայր եւ պատասխանէր թէ Դուք ձեզէն տեսէք, մարդի՛ք։ Եւ խորհեցեալ լինէր Մարտիրոս վարդապետն իւրովքն եւ առաքէր առ Վարդապետն եւ երբեմն երթայր առ նա, եւ ասաց թէ Ե՛լ աստի եւ ապայ տեսցուք. եւ նա ոչ կամենայր թէ Բանն տեսանի եւ ապայ ելնեմ։ Եւ յաւուր միում գրեաց թուղթ թէ Ո՛վ որ կամի զիս աստի հանել՝ անէծս եւ այլ բանս անդէպս։ Եւ ոչ լուեալ բանից նորա Մարտիրոս վարդապետն, այլ երթեալ առ աղայսն եւ ասաց. Ո՛վ տեարք, կամիմ զի արձակել տացէք զեղբայրն իմ, եւ զայս ինչ։ Եւ ելին աղայքն ամենայն, որպէս սովորն էին՝ երթալ առ վէզիրն, եւ խնդրեցին արձակել։ Եւ ի դուրս նորա մի ըստակ ոչ առին՝ ոչ մեծն եւ ոչ փոքրաւորքն։ Եւ ելեալ եկն ի յԱստուածածին եկեղեցի, որ էր մարտ ամսոյ ԻԲ (Գ[3]շ[աբթ]ի), եւ խնդացաք ի խնդութիւն մեծ ամենայն ազգաւ։ Եւ յետ Բ աւուր տարան ի Ղալաթայ, անդ արարեալ զՍուրբ Զատիկն ի փառս ազատողին ամենայնի։

Եւ յետ աւուրց ԺԵ-ից ըմբռնելոյ Վարդապետին՝ մարտի ԺԴ, կայաք ի դուրս վէզիրին. ետ բերել վէզիրն զՏէլի Հիւսէին փաշան որ ԺԴ տարի պահէր զկղզին Կրիտու եւ ի քրիստոնէից Ֆռանկաց բազում աւանս առնէր, զեկեղեցիս քակէր, զերկիրն աւար հարկանէր եւ գերի վարէր եւ զամենայն սպասք եկեղեցեաց ի ծախս հանէին, ամենայն զօրք նաեւ մեծամեծք իւրեանց ի սպասու ունէին. եւ անդ շինէր մզկիթս եւ կարգէր իմիմս՝ բազմացուցեալ զթուրքս։ Եւ ինքն յաղթող ի պատերազմի բազում անգամ ի մահուանէ ազատէր եւ քաջութիւն նորա յամենայն երկիր հռչակէր։ Նստէր անդ՝ հայէր, մնայր, ջանայր զի զամենայն բերդս կղզոյն առնէր եւ բովանդակ իւրեանց լիցի։ Վէզիրն առաքէ գիր թէ Ղափուտան ես, ել եւ ե՛կ. պատրաստեա՛յ զքեզ զի երթիցես։ Եւ նա ել վաղվաղակի ուղիղ սրտիւ եւ ուրախ մտօք ի տուն վէզիրի, երկիրպագանէր նմա, եւ նա սամուրս մուշտակս մատուցանէր նմա, յոր սովորն են։ Եւ առաքեաց թաղլիսճի առ թագաւորն ասել զգալուստ Հուսէինին. եւ նա կոչեաց եւ նա ղլաթեաց։ Եւ մտեալ վէզիրն առ թագաւորն ասէ. Ահա՛ օր է ընդունելի։ Եւ զի յառաջագոյն ծանուցեալ էր նմա եւ ասացեալ թէ Այսքան ամ է որ զերկիրն ունի եւ ինքն հարստացեալ, եւ քեզ զի՞նչ առաքեաց յամենայնէ. ո՞ւր է համար, ո՞ւր մուհասէպէ. զքեզ փոքրութեան համարին, եւ այլ բազում։ Կամեցաւ վէզիրն յԷտրէնէ սպանանել զնա, բայց մինչ Հուսէինն անդ եկն, վէզիրն ի Մաճար էր որ Եանովայ ասի։ Եւ Հիւսէինն ասէ առ թագաւորն զամենայն արարք իւր վասն շահի իւրեանց. եւ արքայն ասէ. Զի՞նչ բերեալ ես յերկրէն ինձ։ Եւ ասէ Տէլին. Բազում ճէվահիրս ունիմ, եւ հանեալ ամանով զատամունս իւր ցուցանէ նմա։ Եւ ասէ թագաւորն. Զի՞նչ քաջութիւնս արարեալ ես. եւ նա իսկոյն ձգեալ յանձնէն զզգեստ, ցուցանէ զամենայն վէրս անձինն։ Ասէ թագաւորն. Զիա՞րդ ոչ եկիր յորժամ կոչեցի զքեզ. եւ նա ասէ. Յետոյ գիր մի եւս եկ թէ Մի՛ եկեսցես։ Եւ այսպէս բանիւք ելեալ յարքայէ գնայր ի տեղի իւր։ Զայս լուեալ վէզիրին առաւել մախայր, եւ այժմ կոչեաց ղափուտան անունով եւ եմոյծ առ թագաւորն՝ իբր ինքն անմեղ գոլով, եւ թագաւորն խօսի առ Հիւսէինն սակաւ։ Եւ ամենայն քաղաքս յանցս ճանապարհին կանգնեալ կային մինչ ի դրունս կայսեր եւ լային զնա թէ մի՛ սպանցի գուցէ, զի գիտէին այր անկեղծ եւ ստոյգ ըստ իւրեանց դենին եւ սուրբ, եւ զքաջութիւն նորա պատմէին։ Եւ եւս ամենայն զօրք օճախին ոչ կամէին, այլ զվէզիրն անարգէին։ Եւ գիտէր չարհանճարն եւ յոյժ տանջեցաւ աւուրքս՝ թէ ո՛րպէս սպանցէ զնա եւ զի՛նչ պատճառաւ. բայց մեծամեծքն օճախին ընդ նմա գոլով՝ արար որպէս եւ կամեցաւ։ Կալաւ ի տուն արքայի օր մի եւ տեսանէ՝ թէ զի՛նչ լսիցէ, եւ ապայ ի Բերդն Եօթանց, եւ կիրակի առաքէ զդրան պահպանապետ արքայի, որ արար խեղդամահ, եւ անդ ի բերդն թաղեցաւ։ Եւ յայնժամ ել վէզիրն ի ղօլ եւ եկն ի Ղատըրղայ իլմանն եւ անդ Ե արս կախել ետ ի ծառոցն եւ յայլ սահմանս քաղաքիս ընդ որ անցանէրն։ Եւ ոչ գիտաց ոք՝ թէ զի՛նչ էին սպանեալքն. ոմանք չինկէն ասացին եւ այլք՝ յապստամբացն էին բերեալք ի դրուց ի տեսիլ ռամկաց, յերկիւղ զինքն չկամեցողաց կամ բամբասողաց եւ զՀիւսէինն լացողաց։ Եւ զորդին Հիւսէինի եհան ի քաղաքէս, որ էր պահպանապետ դրան արքայի եւ փառաւոր յաչս նորա, յարտաքս աքսորեաց եւ զՕմեր քեհեա նորին արգիլէր եւ համար պահանջէր, եւ բազում ինչս առնոյր ի նմանէ, մինչեւ զգեստ անձինն մնայր, եւ ապա ազատէր։ Եւ զկարասիս եւ զգանձս երից տանց Հիւսէինին կրեցին առ արքայ։ Եւ վասն այսմ վէզիրն ոչ բերէր զամենայն զօրս էնկիչէրոցն ի տիւան եւ ոչ ուտէին չօրպայ որպէս աւանդութիւն էր իւրեանց, այլ եբարձ զի մի՛ ի պատրաստել սեղանոյն եւ կերակրոյն՝ ասիցեն Ոչ ուտեմք, թէ՝ Վասն է՞ր սպաներ զՀիւսէինն, եւ կամ՝ Արարմունք քո ի՞նչ է, եւ կամ Ո՛չ կամիմք զքեզ։ Ոչ գնային զօրքն, այլ զօրագլուխք։ Եւ փոխան այսմ սահմանեաց յամենայն ուրբաթի յետ Զ-րդ ժամու նամազին՝ ամենայն մեծամեծք եէնկիչէրոցն քէհապէկիւն եւ աղայիւն, հանդերձ ամենայն մանկամբ դասս դասս եւ գունդ գունդ գային ի տուն վէզիրին, եւ պատրաստեալ էին շէրպէթ զի ամենայն րամք զօրացն ըմպէին, որ կայր մեծամեծ ամանովք ի գաւիթ տան վէզիրին, եւ կանգնէին։ Եւ մերձ առ վէզիրն զօրագլուխք ըմպէին, եւ իջեալ անտի ամենայն զօրօք դառնային երթային իւրաքանչիւր տեղիս։ Այս ամենայն ուրբաթի լինէր իւրեանց զօրու զգեստիւն եւ կերպարանօք ամենից։ Եւ կայր յուրախութիւնս վէզիրն եւ օրըստըրէ յաւելոյր ի նոյն։

Եւ վալիտէ մայր թագաւորին տագնապէր մաշէր հանապազ, զի գործիք վէզիրին յառաջանայր եւ սիրտ նորա խոցոտեր, յորմէ հետէ տէր եղեւ կնքոյն բազմախելքն Քեօփրուլու. վասնզի չէր համարձակ ի տէրութիւնս արքայի եւ ի փառս, եւ ոչ անունն եւս յիշէր՝ թէ կայ եւ թէ չը կայ, զի այնպէս սանձեաց զաշխարհ եւ զնա։ Եւ մեք զո՞ր ճառեսցուք, զի մեք մեծ գործոցն հասանէաք մտօք եւ որ երեւէրն յայտնի՝ տեսանէաք, բայց թէ քանի՛ լինէր գործ նոցա որ մեք չէաք հասու։ Վալիտէն սիրէր յոյժ զՀասանն, եւ անարգել գայր ընծայն առ վալիտէն եւ աստ առ նա տրակ սիրոյ։ Եւ այնպէս արար, մինչեւ եսպան այն հնարիւք եւ զփեսայ Ֆազլին եւս այլ հնարիւք։ Եւ զԱլի քէհեա նորին կամէր յԷտրէնէ սպանանել, այսինքն ի բան առաքել. եւ ասէր վալիտէն. Հատա՞ն միթէ տաճիկք, զի զփոխանն իմ եւ զգործակալն առաքէք ի բան։ Վասն որոյ եւ սպան զՏէլին զի ասասցէ թագաւորին թէ Լայէխ է ղափուտանութեան Ալին։ Որ եւ յետ երկուց աւուրց սպանման Հուսէինին եդ ղափուտան զԱլին եւ փոյթ ընդ փոյթ առաքէ ամենայն նաւօքն ի պատերազմ ի Ծովն Սպիտակ։ Եւ էր ցուրտ յոյժ եւ ծանր ձմեռ, եւ այսքան բանից աղագի բամբասէին աշխարհ զվէզիրն, եւ ծառայք թագաւորի ամենայն զօրք մռմռէին չերթալ, բայց երկնչէին, զի գլուխք եւ պետք իւրեանց չէին ընդ իւրեանս այլ ի վէզիրն կապակցեալք։ Եւ յորժամ ելին ի ծով, բազումք սատակեցան ի ցրտոյ եւ շատք ի ձեռաց եւ յոտից թափեցան եւ պաղեցան։

Ահայ յայսմ աւուրքս խորհուրդ արար ի ծածուկս վալիտէն առ մուհտին, հաւատացեալ միմեանց թէ կարիցեն հնարս առնել վէզիրին։ Եւ յորժամ կանգնին առ թագաւորն մեծեմեծք օճախին եւ դատաւորք զօրացն, մուհտին եւ վէզիրն, յետ խօսից ասէ մուհտին առ վէզիրն. Զայդ առնելով չկամին զքեզ աշխարհ, եւ վասն քո վնաս եւս հասանի մեծագահ արքայիս մերոյ։ Եւ յառաջեալ քէհապէկին ասէ թէ Ո՛վ էֆէնտի, զխօսքդ զայդ մոռացի՛ր, ի կենդանութեան թագաւորիս մերոյ ո՞վ է չկամող վէզիրիս եւ վասն է՞ր հասանի վնաս արքայիս. եւ ապա ելանեն ի դուրս։ Եւ յետ գնալոյ նոցին կոչէ թագաւորն զվէզիրն, որպէս սովորն էր յաւուրն Գ եւ Դ անգամ ձայնել եւ խօսիլ ընդ նա. եւ եհարց՝ ասէ թէ Ո՛վ լալա, խօսք մուհտուն զի՞ էր, եւ յո՞յր հանգչի բանն։ Եւ որպէս կամի անցանի վէզիրն թէ Ահա սկսաւ որդ լինել ի մէջ տէրութեան քո, եւ մեծութիւն քո քեզէն լըւաւ զխօսք նորա։ Եւ թագաւորն հաւատայր նմա յոյժ յոյժ, եւ Դո՛ւ գիտես, ասէ։ Եւ զայն օր իսկոյն ըմբռնեալ զնա եւ հանին ի տանէն յանկարծօրէն, եդին ի նաւ եւ աքսորեցին դէպ ի Ղարամուսալ։ Յառաջագոյն երկոքեանս միակամ էին, զի Անատօլի էր ղազի եւ եբեր մուհտի արար, այս է՝ Պօլուլի Մուստաֆայ. եւ երբ ընդ վալիտին եղեւ եւ զվէզիրն կամէին ուտել եւ ինքեանք յառաջանային, ոչ եղեւ այնպէս, այլ վէզիրն յաջողեցաւ։ Եւ եդ մուհտի զԱնատօլոյ ղազիէսքէրն որ երբեմն գերի անկեալ էր ի Ֆռանկս ի գնալն ի Մըսըր ընդ սեաւ ներքինոյն, որ պատերազմի սկիզբն եղեւ։