[.
Յաղագս
սրբական
քահանայանալոյն
եւ
գիւտ
խաչին՝
զրուցատրաբար]
1
Այլ
քանզի
իջիւք
էր
այրն ,
յորդահոս
արբուցանէր ,
սաստկացեալ
պատերազմ ,
որով
սովոր
իսկ
են
առաքինազունքն
ախոյեան
քաջ
եւ
ընտիր
ընդդէմ
նորա
գտանիլ։
2
Նոյն
աւրինակ
եւ
սա
գեղեցկազարդ
արդարութեամբ
էր
անուանելով
յաշխարհի.
բղխեաց,
արձակեաց
յեղակարծ
յոլովից
ճաշակելիս
զհոտ
սրբութեանց
սրբոց։
3
Յետուստ
ուրեմն
Հոգւոյն
Սրբոյ
ի
սիրտ
վերադիտողին
նմա
զմեծն
քահանայապետութիւն՝ ,
զի
իշխանութիւն՝
շահել
զոգիս
որպէս
մեծն
Պետրոս,
եւ
պատարագ
որպէս
զարին
Ահարոն։
4
Եւ
մերձաւորք
եւ
հեռաւորք
խրախճանակիցք
ընդ
լինելով՝
ի
սրբական
աջոյ
նորա
աւրհնութիւն։
5
Բայց
մեծ
զարմանք
այն
էին ,
որ
յոլովից
իրն
թուէր
այն,
ըստ
կարգի
կատարէր
առ
աւր
ըստ
ըստ
առաջին
վերին
ցուցականութեանն։
6
Սակս
դէպ
էր
առ
նա
առաքելական
ձայնն,
թէ՝
Զնախահրաւէր
կոչեցեալսն
արդարացոյց
Աստուած
եւ
զարդարսն
։
7
Արդ՝
յետ
ամի
ի
վերայ
այնորիկ,
սակս
նախագուշակ
հրամանին,
որ
ի
վերուստ
եղեւ
ազդումն,
յոյժ
սուրբ
խնդրել
խաչն՝
սրբոյն
Մաշտոցի
ի
Գիս
անուանեալ ,
որ
յՈւտի
գաւառի։
8
Եւ
վասն
զի
ինքն՝
բարի ,
խորհելով
առ
ամենեսեան,
Աստուծոյ
ի
ծածուկ,
վասն
այնր
բարեխնամաբար
հոգացեալ
զբոլորիցն
ոչ
հռչակելով
զծածուկ
խորհուրդ
ի
հանդէս
ամբոխից,
ջանայր
ի
մարդկան
գովեստից,
ի
փառամոլ
եւ
ի
սնապարծիկ
ախտից,
վասն
զմի
ոմն
ի
քահանայից՝
նախամեծար
պատուաւորաց ,
իւրումն
միայն
զնա
գիւտին
այնմիկ,
եւ
ոչ
կամէր
զերթն։
նովաւ
հանդերձ
ի
նախասացեալ
ի
ի
Հինն ,
եւ
ոչ
գիտելով
ստուգել
եւ
նշմարել
զտեղին։
10
Նոյնժամայն
նշան
զարմանալի
լինէր
ի
վերայ
սաղարթապատ ,
որք
աստի
միջաւորեալ
ունէին
զկոչարանն
սուրբ։
ծագումն
երեւեալ
բոցաճաճանչ
ունել
կամարաձեւ
եւ
ի
նոյն
միացեալ
հաւասար
գերակատար
սահեալ
ճառագայթէր
ի
ծայրս
ծառոց
ճշգրտապէս
աղեղանդ,
որ
յամբս ,
փայլակնաբար
ցայտէր
ի
քարատող
եւ
աղիւսաշար ,
ուր
կայր
անդ
խաչն
Քրիստոսի։
12
Գիտացեալ
այնուհետեւ
սրբոյն ,
եթէ
է
գանձն
անկապուտ,
առնոյր
ի
ձեռն
բրիչ,
իբրեւ
զարին
Աբրահամ՝
սկսաւ
բրել
իւրով
համահաւանեալ
արամբքն։
13
Եւ
որպէս
վայրափոսէր,
հինգ
էր
քիլ
կամ
թէ
աւելի
ինչ՝
յանկարծակի
երեւեալ
տապան
մի
արծաթի՝
ժանգառագոյն,
հնացեալ,
որ
եւ
ունէր
առ
հասարակ
հայ,
հոռոմ
եւ
ասորի
գիր
ցուցանէր
ի
նմա
գոլ
զմասն
կենդանարմատ
փայտէն։
14
Կայր
նշանն
Քրիստոսի
արծաթաձոյլ, ,
որ
ի
։
15
Ապա
այնուհետեւ
հրճուալից
եղեւ
յոլովակի
խնկարկութեամբ
այրն
Աստուծոյ,
պայծառութեամբ,
յարակցաբար
լեալ
Դաւթի
երգոյն՝
յաւրինէր
նուագս .
Աւրհնեցից
զՏէր
յամենայն
։
16
Եւ
որ
ի
կարգին
է
վասն
շնորհելոյ
երկիւղածաց
իւրոց
զնշանն,
որ
միշտ
ի ,
զայս
ընկալեալ
փրկութեան՝
յիւրն
բերէ
եկեղեցի։
17
Յաւուրսն
յայնոսիկ
նշանին
եւ
գալ
հասանել
ի
հանգստարանն՝
մեծ
եւ
հրաշալի
զարմացումն ,
որ
անհնարին
զահեղ
փառացն
Աստուծոյ։
18
Զի
որպէս
Կիւրղի,
որ
յԵրուսաղէմ
հայրապետ,
ի
Կոստանդիանոս՝
«Վասն
երեւման
խաչին», ,
լուսոյ
ի
Ձիթաստանեաց
ո՛չ
միում
կամ
երկրորդում
երեւեալ,
այլ
ամենայն
բազմութեան
քաղաքին
ակն
յայտնի
ցուցեալ»,
նոյնգունակ
եղեւ
աշխարհիս
լուսոյ
խաչիս
։
19
Զի
հասարակ
ամենեցուն
տեսեալ
զսաստկութիւն
լուսոյն,
բոցաճաճանչ
փայլմամբ՝
եկեալ
ընդ
երկնից,
սլացեալ
յայտ
յանդիման։
20
Ամենեցուն
տեսեալ
զել
եւ
զէջ
ի
վերայ
խաչին,
երբեմն՝
ի
նմանութիւն ,
երբեմն՝
ի
նմանութիւն
լուսոյ,
երբեմն՝
ի
աստեղն,
որ
ծագէ ,
զոր
ոչ
մի ,
այլ
աշխարհ
ամենայն
եղեն
մեծապայծառ
ճառագայթից։
21
Զի
մինչ
դեռ
ի
ցոլացեալ
էր
մերձ
առ
տեղեաւն
ի
Տեառն,
ոչ
միայն
բնակչաց
քաղաքին,
այլ
համասփիւռ
եւ
համատարած
ամենայն
եւ
քաղաքաց,
արանց
եւ ,
այլ
եւ
հովուաց
ի
լերինս
եւ
ի
փոսս
եւ
ի
դաշտս,
որք
աշխարհասէրք
կապտէին,
եւ
բազում
ճանապարհորդաց
ի
հինգերորդում
պահու
գիշերոյն,
տեսանէին
զարփիահրաշ
սքանչելիսն։
22
Եւ
եկեալ
բազում
ընդ
այլ
բազում
ահիւ
քաջասլաց
առ
ի
խմբելոցն
հոյլս
հոյլս
ի
հանդիսի
տեսարանին,
եւ
լցեալ
զցանկութիւն ,
համբուրելով
զՍուրբ
խաչն
Քրիստոսի,
եւ
ի
նոյն
ինքն
ի
տենչալի
զինէն՝
զհանդերձեալ
վայելուչ
առեալ
ընդունէին
պարգեւս։
23
Եւ
զի
բազումք
ի
գլխաւորաց
աշխարհիս
կողմանց
կողմանց
եկեալ
էին
ի
տէրունական
նշանին,
եւ
վասն
այնորիկ
սաստիկ
եւ
ահեղ
նշանացն,
ի
վերայ
խաչին,
ոչ
ոք
զգիշերն
յարկսն
յայն
ի
քաղաքի
աւթել,
այլ
այնուհետեւ
արտաքս
ի
վայրսն
զգիշերն
ամենայն
անդ
աղաւթէին
մինչեւ
։
24
Եւ
ի
մտանէին
ի
գաւիթ
առաջի
խաչին
ահիւ
եւ
երկիւղիւ,
եւ
իսկոյն
յարեալ
ի
հսկումն՝
խաչապայծառ
տաւնին
գոհացողական
պատարագ
ի
վերայ
։
25
Ապա
յետ
երեւելոյ
հրաշիցս
այսոցիկ,
իբրեւ
վերստին
հզաւրեղ,
աստուածընկալ
խաչ
աշտարակին
մեծի,
յորժամ
հաւատացաւ
յԱստուծոյ
մեզ
ընդունակ
գոլով
աննման
առծածկելի
զինին
միշտ
պահպանութեամբ
պարունակեալ
զիւրոյ
արարչութեան
խնամոյ՝
անվթար
մեզ
Տէրն
նեցուկ՝
կայմն
ի
մեզ
առագաստ,
գիտութեանց
դպրացն
եւ
ուխտի
դասք
մնային,
զի
ի
նոցանէ
էր
ծածկեալ
խորհուրդն։
26
Ապա
զգացեալ
սպասաւորին,
որ
էր
ի
Հին ,
զծագումն
խաչին,
վասն
որոյ
իբրեւ
գիտակ
այսմ
լինէր
այրն,
քաջայաւժար
կամաւ
երթայր
ի
Մեծ
ի
Գլխոյ
վանաց
եկեղեցին։
27
Եւ
անդ
զսուրբն
տեսեալ
անուն,
անկեալ
առ
ոտս
նորա՝
պատմէր
եւ
մաղթէր
հնարս
գտանել
եւ
յայտնել
նմա
զիրացն
հանգամանս։
28
Նա
իսկ
ոչ
առնոյր
յանձն
յայտնել
նմա
զխորհուրդն,
եւ
դարձեալ
ի
տեղի
իւր։
29
Եւ
ի
առ
նոյն
նոյն
երկրորդէր .
տայր
նշան
Աստուծոյ։
30
Որոյ
զայն
ահատեսեալ
սրբոյն, ,
ի
վերուստ
է ,
նմա
զխորհուրդն,
եւ
զնոյն
ինքն
զկենսատու
եւ
երդմնապատիժ
սահմանադրությամբ
պատուէր
տայր
մի՛
պատմել։
31
Այլ
նա
թէպէտ
եւ
բազմադաշին
երդմամբ
չպատմել ,
սակայն
յետ
սակաւ
աւուրց
դժրողաբար
առաջի
եւ
այլոցն
ամենեցուն
զզրոյցն,
զի
չէր
պարտ
ճշմարտութեանն։
32
Ընդ
որ
հայրապետն
հիանայր
վասն
պարգեւական
աւետեացն
եւ
նոյնժամայն
կամաւ
իշխանին
գիր
հրամանական
առ
փութանակի՝
զխաչն
Քրիստոսի
առ
նա
հասուցանել։
33
Իսկ
նորա
հնազանդեալ
հայրապետական
հրամանին՝
հասանէր
ի
սուրբ
եկեղեցին։
34
Եւ
մեծ
իշխանն
եւ
սուրբ
ամենայն
մեծամեծաւքն
եւ
յայտնի
խաչն
Քրիստոսի
տեսանէին,
զոր
սրբոյն
Մաշտոցի
իւր
իսկ
ձեռամբ
էր
ի ,
որով
դարձուցանէր
զաշխարհս
Աղուանից
ի
կռոցն
մոլորութենէ
լուսածնութեամբ
աւազանին
շնորհաց։
35
Եւ
երկրպագեալք
սրբոյ
նշանին՝
դառնային
յարազուարճ
բերկրանաւք՝
զտենչալին
պարգեւաց
բարեբանելով։
36
Յայնմհետէ
մեծարու
եղեալ
քահանայն
Աստուծոյ
առաջի
եւ
իշխանին
եւ
յաչս
մեծամեծացն,
առնոյր
եւ
հրաման
ի
նոցանէ
գործել
զամենայն
համարձակապէս։
37
Եւ
յետ
սուղ
ինչ
աւուրց
առաւել
հրաշիցն
եւ
մեծամեծ
սքանչելեացն,
որ
բազում
անգամ
եղեալ
էր
ի
վերայ ,
կամեցաւ
զի
ի
նուէր
ձաւնեսցէ
զնոսա
ի
պատկեր
տեառնանման
խաչին։
38
Եւ
արս
ճարտարս
հիւսանց
պատշաճաբար
զնշան
խաչին՝
քանդակակերպ
զարդու
զամենայն
ըստ
գործոյ
Տեառն։
39
Զայսոսիկ
լուեալ
եւ
նոյնժամայն
առ
այրն
Աստուծոյ ,
զի
եւ
նոքա
հաղորդ
հասանել
ժամադրութիւն
նաւակատեաց
նշանին
եւ
յաւծումն
Սրբոյ
խաչին։
40
Որում
մեծաւ
լրջմտութեամբ
քաջահաւան
այնմ
եղեալ
Տեառն՝
յաւրինէր
նուիրական
աւրինակի
խաչազարդ
։
41
Այլ
նոքա
հեղգական
։
42
Յայնժամ
ի
սրբոյ ,
զի
մի
երթալ
աւծանել
զխաչն
Քրիստոսի։
պարառաբար
յարուցեալ
հասանէր
ի
կարգեալ
եկեղեցին՝
ի
վիճակ
նահանգին։
44
Քանզի
յայնժամ
իշխանն
մեծ
չուեալ
էր
ի
կողմանս
հարաւոյ՝
ի
գաւառ,
եւ
վասն
հայրապետն
Եղիազար
նմանակիր
առաքելոցն
էր
եւ ,
ինչ
ցնորս
վրէժխնդրութեամբ
վանէր
եւ
զոր
ինչ
ճշմարտութիւն՝
ծաղկէր,
պսակ
պարծանաց
վարկանէր,
այնմ
լինէր
խնդրոյ,
երկասիրեալ
առաքինազարդ
ուղղափառութեամբ՝
յերիս
անձնաւորութիւնս
անշփոթելիս
միշտ
երկրպագել
ուսուցանէր։
այնուհետեւ
երջանիկ ,
է
խորհուրդս
զարմանագործ
տեսմանս,
որ
երբեմն
առ
քահանայ,
ընդունէր
զնա
իբրեւ
սպասաւոր
եւ
առհանեալ
մասն
ի
Սրբոյ
խաչէն
Մաշտոցի,
նորին
կամաւ
եդեալ
ի
նշանին՝
զխաչն
աւրհնութեան։
46
Եւ
կանգնեալ
ի
մէջ
նաւակատիս
մեծապէս ,
հանդիսիւք,
եւ
հաւատացելոց
։