Տաղեր

Ի թուականիս հազար վաթսունի,
Ութ թիւ այլ կայր աւելի,
Ի քսան եւ հինգն յունիս ամսի,
Որ այս եղեւ ի մէջ ծովի:

Կայր տօլվաթւոր մի յԵրզնկան,
Խիստ փառաւոր եւ պատուական,
Որդիք ունէր ինքն աննման,
Քան զլուսին ՚ւ արեգական:

Տրապիզոն ելնուն եւ գան
Եւ ժամանակ մի անդ կենան,
Խօճայ Պալին առնու զվախճան,
Թող իւր որդիքն ողջ կենան:

Մինն ի յորդոցն, որ պատուական,
Որոյ անունն էր Ախիճան,
Խիստ իմաստուն վաճառական,
Քան զԿոսպար եւ զՄարխան:

Գնաց Լայտիկ եւ Մարզուան,
Ժողովեց կտաւ պաւզազեստան,
Եդիր ի նաւն, թէ` Երթամ Կաֆան,
Նայ շահուն տեղն զէնեցան:

Զի ուռուսի հանդիպեցան,
Զնաւն առին, մէջն մտան,
Սպաննեցին զով որ գտան,
Թէ քրիստոնեայ, թէ մուսուրման:

Օրն էր ուրբաթ, տաս ժամուան,
Շատ աղաչեր էն զուռուսնին.
Զմեզ գին կտրէ, որ բերեն տան:
Չեն ի լսեր նոցա խղճուն,

Քան զշներ եւ գայլ գազան,
Այլ սպաներ են անողորմ,
Զմարմինքն ի ծովն են ընկեցեր,
Խեղճ Ախիճան եւ Պաղտասար,

Առաքելն եւ այդ ինն իւր ընկեր,
Շատ մարտիրոսք այսպէս եղեր,
Զոր եւ պատմէ յԱյսմաւուրքեր,
Թէ ի ճուալ կամ ի քրձեր,
Դրեր են եւ ի ծով են ըկեցեր:

Նոյնպէս եւ դուք գլխատուեցայք,
Քան զՅովհաննէս եւ զԱկովբոս,
Քան զԿղեմէս եւ զՊաւղոս,
Այսպէս եղեր շատք մարտիրոսք:

Ո՛վ Ախիճան, դու գովելի,
Զի խիստ հմուտ էիր գրի,
Հնոց Նորոց Կտակարանի,
Լուծիչ դժուար, ծածուկ բանի:

Արիստոտէլ սա նմանի`
Մեծ ուսուցիչն Աղէկսանդրի,
Կամ Պղատոն, Պորփիւրոսի
՚Ւ այլ իմաստնոցն Եգիպտոսի:

Պատմագրացն էր նմանի,
Ափրիկանոս ՚ւ Յովսէպոսի,
Մեծ Եւսեբի, Մխայելի,
Եւ Սամուէլ քահանայի,

Պտղոմէոս գրասիրի,
Եօթանասուն իւր թարգմանչի,
Որ բնակէին Փարան կղզի
Եւ գրէին գիրս աշխարհի:

Որբոց ՚ւ այրեաց լինի սա տէր,
Մերկ աղքատաց հագուստ առնէր,
Զղարիպ, պանդուխտն ընդունէր
Զամենեսեան սիրով շահէր:

Ձայնիւն անուշ եւ համեղ էր,
Զինչ որ ասէր, շնորհք ունէր,
Շաքար եւ մեղր բերնէն բղխէր
Եւ զլսողքն ուրախ առնէր:

Անձամբն քաջ եւ արի էր,
Հայոց ազգիս նա պարծանք էր,
Խիստ գեղեցիկ հասակ ունէր,
Ճարտարաքայլ եւ ուժեղ էր:

Կամար ունէր ՚ւ աչուին` ծովեր
Քաղցրատեսիլ նա դիմօք էր,
Մօրւօքն թուխ պատկերօք էր,
Ոսկիբերան ինք նմանէր:

Եկեղեցոյ նա պարծանք էր,
Ջահ եւ լապտեր, կանթեղ, մոմ էր,
Լուսով ճրագ, աշտանակ էր,
Զամենեսեան լուսաւորէր:

Ո՛վ Ախիճան, հեզ եւ բարի,
Խոնարհ հոգով ժիր եւ արի,
Սրտիւ սիրող դու ընկերի,
Եղբարց ՚ւ ամէնն ժողովրդի:

Ո՛վ Ախիճան, վարդ անթառամ,
Անուշահոտ ծաղիկ գարնան,
Շուշան գունով եւ ռէհան,
Զքիմս արբուցեր զամենեսեան:

Խօճ Ախիճան անուշահամ,
Մեղր եւ շաքար բերանդ քո կան,
Արբուցանես զամենեսեան,
Թէ՛ ընտանի, թէ՛ օտարական:

Ո՛վ իմ եղբայր դու Ախիճան,
Աչացս լուս եւ սիրական,
Ստեփանոսիս եւ անարժան,
Բարեխօսեա առ անմահ արքայն:

Խոճայ Ախիճան, արմատ բարի,
Բարձրաուղէշ ծառ ցանկալի,
Ով որ նստի քո հովանի
Ինքն բերկրի, ուրախասցի:

Ով իմ եղբայր աղբիւր բարի,
Ցուրտ եւ քաղցրիկ ջուր հանգստի,
Այրեալ սրտի եւ ծարաւի,
Զովացնող պասքեալ լեզուի:

Խօճայ Ախիճան, դու աղաւնի,
Ղումրի անբիծ, տատրակ բարի,
Եւ կարկաչող ձայն կաքաւի,
Պուլպուլ քաղցրիկ մէջ գիշերի:

Խօճայ Ախիճան, դու սիրելի`
Հայրապետաց, վարդապետի,
Եպիսկոպոս, հաբեղայի,
Քահանայի, սարկաւագի,

Աշխարհական, ժողովրդի,
Արանց, կանանց, ծերի, տղայի,
Առհասարակ ամենայնի,
Դու սիրեցեալ յաչս ամմէնի:

Ո՛վ Ախիճան, դու ցանկալի`
Հայու, Հոռմի եւ Ֆրանկի,
Թէ՛ Ասորի եւ թէ՛ Կուռճի,
Տաճկի, Հրէի, ամմէն ազգի:

Ո՛վ Ախիճան, գրոց հմուտ
Անունանի մէջ կտրճւորաց,
Արդ լռեցաւ ճարտար լեզուդ,
Մաքուր մարմինդ ծովն գնաց:

Խօճայ Ախիճան, քաղցրիկ զաւակ,
Պարծանք ամէն հողեղինաց,
Դու զատեցար ի քո եղբարց,
Թողեր զորբդ եւ զմայրդ ի լաց:

Խօճայ Ախիճ, տեղ պարծանաց,
Անուշ զաւակքս ծնօղաց,
Զմեր ճիկեարն այրեցեր
Եւ զմեզ արիր միջակոտրած:

Խօճայ Ախիճան, դու ես գոված
Եւ սիրեցած ամէն ազգաց,
Երբ լսեցին թէ ծովն գնաց,
Երկինք ՚ւ երկիր զքեզ ափոսաց:

Խօճ՚ Ախիճան, վաճառական,
Գովեալ ի մէջ կտրճւորաց,
Արգիլեցաւ առեւտուրքդ,
Եղբարքդ ամէն ի լաց մնաց:

Խօճայ Ախիճան, դու փառաւոր,
Ուժ եւ կարող քոյոյ եղբարցդ,
Դու կտրեցեր մէջքս եւ զբազուկս,
Արիր զմեզ կիսամեռած:

Ո՛վ իմ եղբայր սանիաթքար,
Ի մէջ ամէն փէշաքարաց,
Յէ՞ր արգելաւ ձեռքդ եւ մատունքդ,
Գնաց շնորհքդ քո բազկաց:

Խօճայ Ախիճան, երեւելի
Ի մէջ ամմէն տօլւաթուորաց,
Պակասեցար յեկեղեցուն,
Որ քո տեղն իւր պարապ մնաց:

Ո՛վ իմ եղբայր աստուածասէր,
Դու ժամասէր եւ տօնասէր,
Քահանասէր, ծնօղասէր,
Դու մարդասէր, աղքատասէր:

Խօճայ Ախիճան, զմեզ խեղճ արիր,
Զծեր ծնօղքդ ի լաց թողիր,
Զկինդ եւ զտղայքդ որբ թողիր,
Դու ի յերկինս ժամանեցիր:

Ո՛վ Ախիճան, հոգոյս հոգի,
Ամիրաս է քո ծառայի,
Թողեր զկինդ քո այրի,
Զտղայքդ որբուկ խեղճ եւ լալի:

Վիրավորեալ կան ի մարմնի,
Բժիշկ եւ դեղ ոչ գտանին,
Քո կարօտուդ հալեալ մաշին
Սիրով քոյին յոյժ նուաղին:

Ո՛վ դու հայր մեր, խօճայ Պալի,
Զարթիր եւ տես թ՚ինչ կանք հալի,
Ո՞ւր է եղբայր մեր ցանկալի,
Վախճանեցաւ ի յայս տարի:

Զեղբարքս ամէն արար լալի,
Խեղճ ՚ւ անճարակ ողորմելի,
Ինք վերացաւ առ Տէր երկնի
Եւ զմեզ յերեր էթող յերկրի:

Աչաց մեր լոյս, եղբայր բարի,
Սիւն մեր սրտիս, հոգոյս հոգի,
Մեր կեանքս դու եւ ուժ բազկի,
Թագ եւ պարծանք մերում գլխի:

Բերդ եւ պարիսպ էիր մեզի
Եւ պարծանաց յուսոյ տեղի,
Մեզ թեւաթափ արիր յերկրի,
Միջակոտոր, ոտուիս քարի:

Ամիրասի հին սիրելի,
Դու մեր եղբայր եւ անուանի,
Զոր խնդրեցեր, կատարեցի,
Անմեղադիր դու լե՛ր ինձի:

Լոկ Ստեփանոս դու Թոխաթցի,
Հազար եւ վայ, եղուկ քեզի,
Զհայրդ եւ զմայրդ մէկ ամսուն
Մէջն թաղեցիր … … … :

Ախիճանին մահն լուայ,
Զոր ուռուսնին հարին զնա,
Հոռոմ կտրիճ՚մ եկաւ Կաֆայ,
Նա զրուցեց, թէ ես տեսայ:

Աստուած եւ Տէրն ողորմի,
Խօճայ Պալէ ՚ւ Ախիճանին,
Ստեփանոս սոսկ իրիցին,
Հայր մեր յերկինս սուրբ եղիցի: