Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Դարձեալ քարոզ վասն չար լեզուի։ (Լռեցո զլեզու քո ի չարութենէ. եւ շրթունք քո մի խօսեսցին զնէնգութիւն։) Սող. 33. 14։ (Գլուխ. ԾԶ)

Զառաջագոյն ասացաք զբարութիւն լեզուին, յորժամ լռեմք եւ զգուշանամք եւ իմաստութամբ խօսիմք. եւ ամենայն բարութիւն՝ ի լեզւէն լինի մեզ որպէս ասացաւ։ Այժմ ասասցուք զվնաս չար լեզուին։ Զոր բազում կերպիւ կարեմք իմանալ։ Նախ չար լեզուն՝ վնաս առնէ նմա ընդ ում խօսի. զի ասեն վարդապետք. թեթեւ են խօսք՝ բայց յոյժ հարկանեն զմարդն. վասն զի յոյժ զօրւորք են։ Երկրորդ՝ վնասէ զինքն որ խօսի. որպէս ասէ Սիրաք. (պատիւ եւ փառք ի բերանս իմաստնոյն. եւ լեզու յիմարին՝ ընկղմէ զինքն։) Երրորդ՝ որ չար է լեզուն եւ շուտփոյթ՝ վնաս առնէ մարդոյն ի յերկինս զբերանս իւրեանց. եւ զլեզուս իւրեանց ածէին զերկրաւ։ Վասն զի ի մին պահն տան՝ զԱստուած յերկինս հայհոյեն. եւ զեղբարս իւրեանց զայրացուցանեն առժամայն։ Չորրորդ՝ զի ոչ ոք կենդանի կամ գազան պատառօղ կարէ այնչափ վնաս առնել, որպէս չար լեզու. զի չար լեզուաւ՝ կարէ մին երկիր աւերիլ, որ հազար գայլ կամ առիւծ՝ ոչ կարէ այսպէս վնաս առնել։ Վասն այն ասէ Սողոմօն. ի բերանս անպարշտաց՝ որոգայթ քաղաքաց. ) եւ Սիրաք ասէ. (բազում անկան ի լեզուէ, քան ի պատերազմէ։) Եւ Երեմիա նմանեցուցանէ զչար լեզուն նետի ասելով. (յանկարծի հարկանէ եւ վնասէ զմարդ. որպէս ի պատերազմի։) Եւ դարձեալ չար լեզուն՝ նման օձի. որպէս ասէ Դաւիթ. (սրեցին զլեզուս իւրեանց որպէս օձի. ) եւ վատթար է քան զլեզուս օձից. զի օձն՝ միայն զմարմինն սպանանէ. այլ չար լեզուն՝ զհոգին եւ զմարմինն։ Եւ ո՞վ կարէ ընեդ թուով արկանել զչարութիւն լեզւին. զի բազումք են. որպէս յիշոցքն. տրտունջն. սուտ վկայելն. սուտ երդնուլն. չարախօսելն. նախատելն. պարծենալն. քսմոսելն. կռիւն. աղաղակն. մատնելն. զուր ասելն, եւ այլն ամենայն։ Այլ ասեմք յաղագս չորից գլխաւորագոյն մեղաց, որք ի լեզւէն յառաջ գան։ Նախ՝ վասն ատելութեան։ Երկրորդ՝ վասն հայհոյութեան։ Երրորդ՝ վասն բարկութեան։ Չորրորդ՝ վասն բամբասանաց։ Եւ նախ վասն ատելութեան՝ տասն միտք է, որ գրեցաւի վերոյ. ի յառաջին քարոզ լեզուին տես։ Երկրորդ վնաս լեզուին՝ հայհոյութիւնն է։ Եւ մեծութիւն այսր մեղաց՝ ի բազում իրաց տեսանի։ Առաջին՝ զի հայհոյութեան մեղքն՝ շատ անգոհութիւն է եւ ճչգոհութիւն Աստուծոյ. վասն զի Աստուած տուեալ է զլեզուս մարդկան՝ զի գոհանամք եւ փառաւորեմք զԱստուած. եւ նա շրջէ՝ եւ փոխանակ փառաբանութեանն՝ հայհոյէ զԱստուած։ Եւ վատթար է այնպիսին քան զհրէայն եւ զկռապաշտն. զի թէպէտ հրէայքն խաչեցին զՔրիստոս. տգիտութեամբ էր եւ ոչ գիտութեամբ. որպէս ասէ Պօղոս. (զի թէ էին գիտացեալ, ոչ արդեօք զՏէրն փառաց ի խաչ հանէին. ) եւ սոքա գիտութեամբ հայհոյեն։ Նոյնպէս եւ կռապաշտքն՝ տգիտութեամբ զկուռսն պաշտէին. եւ սոքա գիտութեամբ զճշմարիտ Աստուած հայհոյեն։ Այլեւ սոքա վատթար են քան զամենայն գարշելի ստեղծուածս Աստուծոյ. վասն զի յիւրաքանչիւր ստեղծուածոց՝ յայտնի է կարողութիւն եւ զօրութիւն եւ բարութիւն Աստուծոյ. եւ մասամբ իւիք՝ յայտնեն զփառսն Աստուծոյ։ Բայց հայհոյիչքն՝ զզօրութիւն եւ զկարողութիւն եւ զբարութիւն Աստուծոյ՝ հայհոյեն եւ ծածկեն։ Երկրորդ մեծութիւն այս մեղացս՝ յայտնի է այնու, որ այլ ամենայն մեղք ի դէմս շնորհացն եւ բարութեանն Աստուծոյ են. բայց այս մեղքս՝ էութեանն եւ զօրութեանն Աստուծոյ է հակառակ. օրինակ՝ որպէս ոք զաղքատ մարդ վիրաւորէ՝ մեղք է. բայց որ զթագաւորն վիրաւորէ ի դէմն, առաւել մեղք եւ վնաս է։ Ո՞րչափ առաւել մեծագոյն մեղք է, յորժամի դէմս Աստուծոյ մեղանչեն. որ թագաւոր է երկնի եւ երկրի. եւ ստեղծիչ ամենայնի։ Երրորդ մեծութիւն մեղացս յայտնի է՝ որքանան անիծաւ, որ զառականս հօրն յայտնեաց ո՞րչափ եւս առաւել անէծս ժառանգեն նոքա՝ որք զԱստուած երկնի եւ երկրի հայհոյեն չար լիզւաւ իւրեանց. որ ոչ գտանի ի նա բիծ։ Վասն այն ասէ Սիրաք. (թէ բարեկամին քում հանիցես սուր, մի լինիր անյոյս. զի կարես դարձեալ լինիլ բարեկամ. եթէ բան տրրտմութեան խօսեսցիս, լինիցի խաղաղութիւն. բայց թէ յայտնեցեր զառականս եւ զծածկեալս նորա, ոչ դարձցիս ի բարեկամութիւն սիրոյն։) Ապա ուրեմն թէ ոք հայհոյէ զԱստուած՝ դժուարին թողու զմեղս նորա. որպէս ասէ աւետարանն. (թէ ամենայն հայհոյութիւնք թողցին մարդոյն. բայց որ զհոգին սուրբ հայհոյէ՝ մի թողցի նմա. մի աստ եւ մի ի հանդերձելումն։) Եւ Յօհաննէս ասէ. (են մեղք՝ որք մեղք են. եւ են մեղք՝ որք մահու չափք են. ) այսինքն, որ ոչ թողցի մարդկան։ Չորրորդ մեծութիւն մեղացս՝ յայտ է ի պատիժն. զի ասեն ի վարս հարանց թէ. ոմն մարդ սնուցեալ էր զորդին իւր հայհոյիչ ի դէմս ամենայն մեղաց. եւ յաւուր միում հայհոյեաց զԱստուած. եւ դեւն խեղդեաց զնա եւ տարաւ զհոգի նորա ի դժոխս։ Եւ դարձեալ ոմն մարդ սատրիճ խաղայր. եւ ընդ խաղալն՝ բարկութեամբ հայհոյեաց զաչսն Աստուծոյ. եւ առժամայն թռեաւ աչք նորա. եւ ի դժոխս զտանջանսն յաւիտենից էառ։ Որպէս գրեալ է ի տեսիլն. (ի բազում տանջանացն որ ի զլեզուս իւրեանց խածանեն։) Եւ աստ գիտելի է՝ զի հայհոյութիւնն երկու ազգ է։ Նախ սրտիւ. եւ երկրորդ՝ բերանով եւ լեզուաւ։ Այն որ սրտի հայհոյութիւնն է՝ մեծ մեղք է. զի նախ ի սիրտն յղանայ յօժարութեամբ. եւ ի չարացեալ սրտէն եւ ի խորհրդոյն՝ ծնանի ընդ բերանն եւ հանէ արտաքս զայն՝ զոր ոչ ունի Աստուած։ Բայց երբեմն լինի որ ի սատանայի փորձութենէն առանց կամաց մարդոյն յանկարծ չար ի խորհուրդն անցանի. այս թեթեւ մեղքն է. զի այս յանցումն է մտաց. ոպէս ասէ մարգարէն. (զյանցւածս իւր ո՞վ կարէ առնուլ ի միտ. ի գաղտնեաց միոց սուրբ արա զիս Տէր։) Բայց թէ ինքն ըստ ինքեան խորհի եւ հաւանի եւ ընդունի զխորհուրդն, մահու չափ մեղք է. եւ պարտ է զգուշանալ ի սմանէ որպէս յօձէ։ Զի ասէ աւետարանն. (ի սրտէ անտի գան չար խորհուրդք՝ շնութեան, պառնկութեան, հայհոյութեան, եւ պղծեն զմարդն։) Իսկ լեզւի հայհոյութիւնն եւ սա կրկին է։ Առաջին է՝ կամ ասեն բան ինչ՝ զոր ոչ ունի Աստուած. կամ զոր ունի՝ բառնան։ Որպէս օրինակ. ասելն թէ Աստուած ձեռն, կամ Աստուծոյ գլուխ. զոր չունի Աստուած ոտն կամ ձեռն կամ այլ ինչ։ Երկրորդ՝ որ բառնան յԱստուծոյ զիմաստութիւն զկարողութիւն եւ զիրաւ դատաստանն. թէ Աստուած զայս ոչ գիտէ. կամ զայս ոչ կարէ առնել. կամ զայս բանս վատ արար եւ ծուռ։ Եւ այս մեծ եւ առաւել մեղք է, քան թէ հերձւածն։ Զի հերձուածօղն զինչ ասէ Աստուծոյ՝ տգիտութեամբ է. զի դիտէ թէ ճշմարիտ խօսի եւ իրաւ։ Բայց հայհոյիչն՝ գիտէ որ մեղք է, եւ ի դէմս Աստուծոյ հայհոյէ։ Դարձեալ մեծ մեղք է քան զկռապաշտութիւնն. եւ վատ քան զաւազակութիւնն. եւ վատթար քան զսպանութիւնն։ Զի կռապաշտն՝ զպատիւն Աստուծոյ առնու եւ տայ կռոցն. այլ հայհոյիչն՝ զպատիւն առնու եւ դարձեալ հարկանէ զԱստուած։ Դարձեալ վատթարեն քան զհրէայսն. զի հրէայքն յորժամ հայհոյութիւն լսեն, զականջնս իւրեանց խցեն. որպէս յորժամ քարկոծէին զՍտեփաննոս, (խցին զականջս իւրեանց. ) գիտէին թէ՝ հայհոյէ զԱստուած։ Բայց հայհոյիչքն՝ անհոգի եւ աներկիւղ հայհոյեն. եւ ոչ խնուն զականջս իւրեանց. եւ ոչ երկնչին յԱստուծոյ. ապա ուրեմն երեւի որ նոքա չեն որդիք Աստուծոյ, այլ որդիք սատանայի։ Որպէս գրեալ է թէ՝ ոմն մարդ ունէր երեք որդի. եւ ի միում առուր կռուեալ ընդ կնոջն ասէ կինն. երկու որդին ոչ է քո. եւ ոչ ասաց թէ ո՞ր ոք եւ մեռաւ մայրն։ Եւ այրն ի տարակոյս անկեալ, եւ ոչ գիտէր զհարազատ որդին. եւ մեռեալ այրն՝ կտակ հաստատեաց թէ, առցէ զժառանգութիւնս իմ որդին։ Եւ յետ մահու հօրն՝ կռուեալ որդւոցն, գնացին ի դատաւոր. եւ դատաւորն ասէ. բերէք զմարմին հօր ձերոյ. եւդրեք նշաւակ նետից. եւ ով լաւ հարկանէ՝ նա առցէ զժառանգութիւն հօրն։ Եւ ոչ կամեցաւ հարազատ որդին հարկանել զմարմին հօրն։ Յայն ժամ ետ դատաւորն զժառանգութիւնն այն որդւոյն ասելով. դա է հարազատ որդին՝ որ ոչ կամեցաւ հարկանել զմարմին հօրն։ Նոյնպէս որք հարազատ որդիք են Աստուծոյ, ոչ հարկանեն զԱստուած հայհոյութեամբ։ Բայց որ իշնութեանց են, եւ որդիք սատանայի, նոքա հայհոյեն զԱստուած. եւ այսպէս ծանր եւ մեծ է հայհոյութիւնն քան զամենայն մեղս լեզւին։ Յորոց փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս փիկիչ յոյսն մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։ Այսուհետեւ ասասցուք վասն բարկութեան եւ բամբասանաց ըստ կարգի։

Յայլմէ քարոյ վասն Բամբասանոց։ (Մի բամբասէք զմիմեանս եղբարք. ի կաթուղիկէն Յակոբոս գրէ։) Յակոբոս. 4. 11։ (Գլուխ. ԾԷ)

Վարդապետք ասեն թէ՝ հոգեւոր գողութիւնն՝ ծանր է քան զմարմնաւորն վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ մարմնաւոր գողն՝ միայն զմարմնաւոր ինչն գողանայ. զոսկի եւ զարծաթ։ Իսկ հոգեւոր գողն՝ զբարի գործն եւ զանունն գողանայ եւ յափշտակէ։ (Եւ լաւ է անուն բարի, քան զմեծութիւն բազում եւ քան զոսկի եւ զարծաթ, շնորհ բարի ասէ Սողոմօն։) Երկրորդ մարմնաւոր գողն՝ զղջանայ եւ դարձուցանէ. բայց հոգեւորն՝ ոչ կարէ դարձուցանել։ Վասն զի այս պակասութիւն է մարդկային բնութեանս՝ թէ մին գռեհիկ չար ասէ ումեք, եւ տասն այր վկայեն թէ սուտ է, առաւել այն չարախօսին հաւատան։ Երրորդ զի մարմնաւոր գողն՝ թէպէտ սիրէ զխաւարն, բայց զխաւարն ինքն ոչ առնէ. բայց հոգեւոր գողն՝ խաւարն սիրէ. այլեւ ինքն առնէ. այսինքն, զբարի անունն եւ զգործն լուսաւոր՝ որ իբրեւ զմիջօրեայ է, ի չար ամօթն դարձուցանէ բամբասելով եւ չար ասելով։ Եւ կամի հասարակ խաւար առնել. զի ամենեցուն չար ասէ. ապա ուրեմն հոգեւոր գողութիւնն ծանր է քան զմարմնաւորն. վասն այն ասէ Յակոբոս։ (Մի բամբասէք զմիմեանս։) Եւ հաստատէ զայս թէ՝ ոչ է պարտ բամբասել՝ (զի որ բամբասէ զընկերն՝ զօրէնսն բամբասէ եւ դատէ։) Վասն զի օրէնքն հրամայեն ոչ բամբասել. զի ասէ Մովսէս ի ղեւտացիսն. (զհամրն եւ զխուլն մի անիծաներ. եւ առաջի կուրին՝ գայթակղութիւն մի դներ։) Եւ բամբասօղն՝ զայս երկու հրամանս կախէ. այս է՝ զի չար ասէ այնմ որ ոչ լսէ. այս է, ընդդէմ խլին։ Եւ առաջի այնր ասէ՝ որ կոյր է՝ որ չէ տեսեալ աչօք. այլ ի լսելն հաւատայ։ Ապա ուրեմն չէ պարտ բամբասել։ Արդ ընդդէմ բամբասողաց՝ երեք իրս ասելի է։ Նախ ասեմք թէ՝ բամբասօղն եւ չարախօսն ի՞նչ իրաց նման է։ Երկրորդ ասեմք թէ՝ առաւել մեղք է զառաջնորդն բամբասել։ Երրորդ ասեմք՝ զի ոչ միայն բամբասօղք, այլեւ լսօղքն մեղանչեն։ Ասասցուք զառաջին գլուխն թէ՝ բամբասօղն՝ նման է ութն ազգ գարշելի կենդեանեաց։ Առաջին՝ բամբասօղն՝ շան նման է. զի ասէ Սիրաք. (իբրեւ նետ հարեալ ազդէր շան. այսպէս եւ բան ի սրտի անմտի։) Զի շուն յորժամ հարեալ է նետիւ՝ ոչ առնու հանգիստ, մինչեւ արտաքս ձգէ զնետն։ Նոյնպէս եւ չարախօս մարդն՝ թէ չար ինչ լուաւ, որպէս նետ է ի սիրտ նորա. եւ հանգիստ առնէ մինչեւ արտաքս հանէ բամբասելով։ Եւ զայս ոչ է պարտ այսպէս առնել. զի նոյն Սիրաքն խրատէ. (լուա՞ւ ինչ բան՝ մեռցի ի քեզ. պինտ կաց՝ որ ոչ հերձնու եւ ելանէ ի քէն։) Այլ չարախօս մարդիկ՝ իբրեւ զշուն խածանօղեն։ Եւ երեք ազգ շուն կայ. մէկ լակոտ. երկու մեծ շուն. երեք կատաղած։ Լակոտն միայն միս ուտէ եւ արիւն լիզու։ Մեծն՝ զմիս եւ զոսկրն։ Իսկ կատաղածն՝ շրջի երերուն եւ զորս գտանէ՝ խածանէ. եւ կատղացուցանէ որպէս զինքն։ Լակոտն՝ փոքր չարախօսքն են. որ զփոքր մարդիկ չար ասեն եւ զմիսն ուտեն։ Եւ մեծ շունն՝ մեծ չարխօսքն. որք են սուտ վարդապետք եւ եպիսկոպոսք եւ երիցունք. որք փոքունց եւ մեծամեծաց ասեն չար. եւ որպէս ոսկրն հաստատութիւն է մարդոյն. նոյնպէս մեծամեծ առաջնորդք եկեղեցի՝ որսկերք են. որ նոցա չար ասէ՝ ոսկր ուտէ որպէս շուն։ Իսկ կատաղածին նման են, որք ի տեղաց ի տեղի շրջին եւ չար ասեն. եւ զամենսն իւրենց չարաց կցորդ առնեն. եւ ի չարախօսութիւն յորդորեն։ Երկրորդ՝ չարախօսն նման է խոզի. զի խոզն՝ ի մէջ բերանոյն եւ ոտիցա զանազանութիւն չունի։ Նախզի՝ զբերանն տայ յամենայն աղտեղի տիղմ եւ յաղբ։ Նոյնպէս եւ չարախօսքն՝ նախ զբերանն ձգեն յամենայն չար. վասն այն ասի յիմաստութին. (ի բամբասանաց խնայեցէղք զլեզուս ձեր. զշշնջիւն գաղտնի՝ դատարկ ոչ անցանի. եւ բերան ստախօս՝ սպանանէ զանձն։) Զի կարի անպատեհ է որ քրիստոնեայն որ զբերանն տայ հաղորդութեան, աղօթից, օրհնութեան, եւ յետոյ չարախօսութեամբ աղտեղացուցանէ։ Դարձեալ՝ թէ խոզ մի մտանէ ի ծաղկոց անուշահոտ եւ բարի ծաղկօք լի, եւ իմին կողմն լինի տիղմն խիստ վատահոտ, խոզն ոչ ընդունի զանուշահոտութիւն. այլ ի տիղմն դիմէ։ Նոյնպէս եւ չարախօսն՝ թէ լինի մարդ որ ունի բազում առաքինութիւն եւ բարութիւն, զայն անտես առնէ. եւ ոչ առնու օրինակ. եւ թէ մին բան վատ տեսանէ. յայն հանգչի եւ յերկար յիշէ։ Ապա ուրեմն բամբասօղն նման է շան եւ խոզի։ Վասն այն ասէ Քրիստոս. (մի տայք զսրբութիւն շանց. եւ մի արկանէք զմարգարիտս ձեր առաջի խոզից։) Սրբութիւն է խորհուրդ եկեղեցւոյ. եւ շունք անօրէնք. զոր ոչ է պարտ յայտնել։ Մարգարիտն ի սատաֆէն ելանէ պայծառ. սատաֆն՝ հին օրինացն է օրինակ եւ գրին. եւ մարգարիտն՝ բանն եւ միտքն։ Պայծառ է հոգեւոր մեկնութիւնն. զոր ոչ է պարտ արկանել առաջի աշխարհասիրաց. զի արհամարհեն։ Եւ որպէս ոչ կարեն շունն եւ խոզն զսրբութիւնն եւ զմարգարիտն պղծել, այլ առ ոտն կոխեն. նոյնպէս անօրէնք եւ չարախօսք՝ ոչ կարեն պղծել զմեզ. այլ նախատեն։ Երրորդ՝ չարախօսն նման է օձի. վասն ասէ. ժողովօղն. (թէ խածանէ օձն զանխլաբար, քան զսա սակաւ չար ոչ է ծածկաբար բամբասէ։) Եւ չորս ցեղ՝ նման է օձի. մէկ՝ որ թշնամի է. երկուսն որ ծածուկ խածանէ, երեք՝ որ թիւն ընթանայ. չորս՝ որ հող ուտե?

Այսպէս բամբասօղն՝ նախ որ նենգէ. զի առաջն ցուցանէ զինքն որպէս սիրելի. եւ յետոյ խածանէ։ Երկրորդ՝ որ ծածուկ խածանէ. զի թէ գիտէր թէ լսես, չասէր չար. այլ գիտէ որ ոչ լսես, վասն այն ասէ։ Երրորդ՝ որ թիւր ընթանայ. նոյնպէս չարախօսն՝ յառաջն գովէ եւ ասէ. ոչ ասեմ վասն նախանձու՝ լաւ մարդէ. եւ յետոյ զթոյնս թափէ եւ ասէ՝ զորս ինչ վնաս ունի. զոր օրինակ բնութիւնս զկերակրոյ զպարարտն ընդունի. եւ զաւերն արտաքս ձգէ. այսպէս նախ զլաւն ասէ. զի զչարն հաւատարիմ արասցէ։ Չորրորդ՝ որ զմոխիրն ուտէ. նոյնպէս եւ բամբասօղն՝ զոր ինչ ծանր է եւ տաղտուկ որպէս հող՝ որ մրուր է տարերացդ, զայն ուտէ ասելով զչարն. բայց զհուր սիրոյն եւ զօդ սրբութեանն եւ զջուր իմաստութեանն՝ ոչ ասէ. այլ զմրուր մեղացն որ երկիր կոչի։ Եւ այսպիսի բամբասօղս՝ չարագոյն է քան զօձ. վասն զի զօձն թովելով ընտելացուցանեն. բայց զայսպիսիսս ոչ. որպէս ասէ Երեմիա. (ահաւասիկ արձակեմ ի ձեզ օձս կոտորիչս՝ յորս ոչ մտանեն թովչութիւնք. եւ հարկանիցեն զձեզ։) Վարդապետք ասեն թէ՝ մին ազգ օձ կայ՝ որ յոյժ ջերմ ունի զթոյնսն. յորժամ խածանէ զմարդոյն ոտն, ջերմութիւն թունիցն ելանէ ի վեր ի սրունկն՝ ի բարձսն՝ ի փորն՝ եւ ի սիրտն. եւ այնպէս լինի մարդն որպէս մեռեալ։ Ասեն բժիշկք թէ՝ պարտ է զայսպիսի մարդս կախել գլխիվայր. որ ի յոտսն ժողովին թոյնքն. եւ յայն ժամ զոտսն կտրեն։ Այս օձս՝ նշանակէ զսատանայ. եւ ոտքն մերձաւորքն. թէ սատանայ զթոյնս իւր՝ ի մարդն հեղու որ բամբասէ եւ չար ասէ, զայսպիսի ոտս պարտ է կտրել. ըստ այնմ. (թէ ոտն քո գայթակղեցուցանէ զքեզ, հատ զնա։) Չորրորդ՝ չարախօսն նման է արջոյ. որպէս ետես մարգարէն Դանիէլ։ (Եւ ահա երկրորդ գազանն արջոյ. եւ կաց իմի կողմ. եւ կարգ երեք ատամանց ի բերան նորա։ Եւ այսպէս ասէին ցնա. արի կեր զմարմինս բազմաց։) Եւ վասն երեք պատճառի՝ նման է արջոյն։ Նախզի՝ արջն ըստ կերպարանացն նման է մարդոյ, եւ ոչ է մարդ. այսպէս բամբասօղն երեւի մարդ, եւ ոչ է մարդ. այլ արիւնարբու որպէս արջ։ Երկրորդ՝ որ ասէ. (եկաց ի մի կողմ. վասն զի ընդ ոչ ունի միաբանութիւն. ինքն ինքեան հաճելի է թուեցեալ. եւ զայլսն արհամարհէ։ Երրորդ՝ որ երեք կարգ ատամանց ունի՝ որ երից ոմանց վնասէ. մէկ՝ ինքեան. երկու՝ եղբօրն. երեք՝ Աստուծոյ։ Նախ՝ ինքեան վնասէ. զի պարտ էր նմա լուսաւորութիւն աչաց խնդրել՝ նա փուշ խնդրէ որ զաչսն վնասէ. այսինքն, պարտէր զլուսաւոր գորթսն որոնել եւ օրինակ առնուլ. նա զչարն խնդրէ. եւ զինքն կուրացուցանէ։ Ոպէս խաղացօղք՝ որք առնուն ամանով ալիւր գործելւոյ, եւ կալնուն առաջի մարդկան թէ փչէ. եւ յորժամ փշէ, ի նոյն ժամն երեսն սեւանայ եւ ծաղր լինի։ Այսպէս սատանայ որ խաղացօղ է՝ բամբասողացն առաջի դնէ զայլոց պակասութիւնն. յորժամ բամբասօղն փչէ զչարն, անօթով լինի առԱստուած եւ առ մարդն։ Երկրորդ՝ վնասէ ընկերին. վասն զի գայթակղեցուցանէ զնա. զի չար ասելով՝ հաւատարիմ առնէ զլսօղսն. վասն զի բամբասօղ մարդն, նման է ցուրտ հողմոյ. որ զծաղկեալ այգիս ապականէ. զի բազումք սկիզբն արարին ծաղկիլ առաքինութեամբ լուան զհողմ չարորւթեան, թուլացան յամենայն բարեաց. եւ ծաղկաթափ եղեն։ Երրորդ՝ վնասէ Աստուծոյ կրկին կերպիւ. մին՝ զդատաստանն Աստուծոյ յափշտակէ. զի Քրիստոս հրամայէ. (մի դատէք. ) երկրորդ՝ զի զբաժինն Աստուծոյ նուազեցուցանէ զբարին. եւ զմասն սատանայի առաւելացուցանէ զչարն. զի յորժամ զբարին չար ասէ. զԱստուծոյ բաժինն նուազեցուցանէ։ Եւ զի ամենեցուն վնասէ, յամենեցունց ատեցեալ լինի. որպէս ասէ Սիրաքն. (զանձն իւր պղծէ քսուն. եւ ի բնակութիւն իւրում ատեցեալ լինի։) Չորրորդ՝ ասէ սատանայ ընդ այս գազանս. (արի կեր զմարմինս բաղմաց. ) այս է, զմարդկան։ Զի բամբասօղն՝ երբեմն զհայրն ուտէ. այս է, զառաջնորդս եկեղեցւոյ։ Երբեմն զմայրն. այս է, զեկեղեցի. այլեւ ի մեծ պահսն միս ուտեն. վասն զի ոմն ի սրբոցն ասէ. ի մեծ պահոցն լաւ է թէ միս ուտէին ոչխարի, քան զեղբօրն։ Այլեւ զմեռեալսն ուտեն որպէս բորենին է. եւ այսպիսիքս չար են քան զամենայն գազանս. զի նոքա զմիմեանս ոչ ուտեն ի տեսակս իւրեանց. իսկ բամբասօղն՝զնմանն իւր ուտէ. եւ քան զդժոխս չարագոյնք են. զի դժոխքն միայն զչարսն կլանէ. իսկ սոքա՝ զչարս եւ զբարիս։ Հինգերորդ՝ նման է խեղ եւ թիւր ծննդեան. որպէս ասէ յառակսն. (ծնունդ չար՝ իբրեւ զսուսեր ունի զատամունս իւր. եւ զժանիս իւր իբրեւ զկարոց. մաշել եւ ուտել զխոնարհս երկրի. եւ զաղքատս ի մարդկանէ։) Եւ Դաւիթն ասէ. (ատամունք նոցա որպէս զէն. եւ լեզուք նոցա որպէս սուր սուսերի. ) զի յոյժ սուր է լեզու բամբասօղին. զի մ մի անգամն՝ երեք անձինս սպանանէ. զինքն՝ եւ զով բամբասէ. եւ մօտ յով բամբասէ. որպէս ասէ Սիրաք. (լեզու երեք դիմի՝ արար հալածական յազգս յազգաց. եւ զքաղաքս հզօրս կործանեաց. եւ այլ չարիս առնէ։) Վացերորդ՝ նման էի բզեզն աղտեղի. որ զաղբն ժողովէ եւ պատառէ։ Այսպէս բամբասօղն՝ զչարիս մարդկան. վասն այն գրիգոր զայնպիսին բնաւ ոչէ կալեալ ի կցորդութիւն. եւ ոտանաւորէ շինեալ ի հասարակաց սեղանն. որ բամբասէ զեղբայր, ոչ է յայսմ սեղանոյս։ Եօթներորդ՝ բամբասօղքն՝ քահանայք են սատանայի. զի սատանայ նման է կապիկի. զի զինչ տեսանէ որ Աստուած առնէ, զնոյն եւ նա. զի սատանայ զմեճլիսն եւ զշարաբխանէն է շինեալ։ Եւ որպէս յեկեղեցին Աստուծոյ սեղան սուրբ. նոյնպէս սատանայ ունի զնարտն. եւ որպէս եկեղեցւոյ մանկունք եղանակեն արուեստիւ կիտի որ գրած է. այսպէս սատանայ զնշան քայթայթին։ Նախ ընդդէմ միութեանն Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ օրինացն։ Երրորդ՝ երրորդութեանն։ Չորրորդ՝ աւետարանչացն։ Հինգերորդ՝ ընդդէր հինգ խոցուածոցն Քրիստոսի։ Վեցերորդ՝ ընդդէմ վեց ողորմութեանն։ Ընդդէմ երգեցողացն՝ զգուսանս եւ զաղտեղի երգս։ Առնէ եւ ընդդէմ սքանչելիս հակառակ Քրիստոսի։ Զլուսաւորն՝ կոյր։ Զողջն՝ կաղ։ Զարադ լեզուն՝ համր։ Զողջն՝ մեռեալ. զի ողջ մտանեն ի մաճլիսն. եւ արբեալ՝ որպէս կաղ կոյր եւ մեռեալ հանեն։ Եւ որպէս յեկեղեցի պատարագի գառն Աստուծոյ. անդ միս եղբարցն. զոր ուտեն չար ասելով։ Որպէս ասէ յառակսն. (մի լինիր արբեցօղ եւ ձկտեալ ընդ հանգանակօղս մսավաճառաց։) Եւ ընդդէմ խնկոյն՝ զչար մեղաց հոտն արձակեն։ Բայց քահանայքն Աստուծոյ՝ ընդդէմ չար քահանայիցն ստանայի պատերազմին. որպէս ասէ առաքեալն Պետրոս ընդդէմ հրէիցն՝ որք երեք կերպիւ բամբասէին զՔրիստոս։ Նախ՝ վասն կենացն ասէին. (այր կերօղ եւ արբեցօղ։) Երկրորդ՝ զուսումն ասէին. (խիստ է բանդ այդ. ո՞ կարէ լսեր դմա։) Երրորդ՝ զծունդն ասէին. (ո՞չ է որդի հիւսանն։) Իսկ Պետրոս բարի վկայութիւն եդ ընդդէմ սոցա յորժամ ասաց. (դու ես Քրիստոս որդի Աստուծոյ. ) Քրիստոս ասելովն՝ բառնայ զառաջինն. զի որ օծեալ է հոգւով՝ ոչ մեղանչէ։ Եւ որ օծեալ է՝ կակուղ է եւ քաղցր. ընդդէմ այնմ որք ասէին. (խիստ է բանդ։) Եւ դարձեալ ասէ. (առ ո՞վ երթիցուք. բանս յաւիտենից ունիս։) Եւ որ ասէ որդի Աստուծոյ՝ բառնայ զայն որք ասէին. (որդի է հիւսանն։) Վասն այսպիսի չարախօսացս՝ ասէ Պօղոս հռօմայեցւոց. (շոգմագք. չարախօսք. աստուածատեացք. ամբարտաւանք. եւ եզրակացուցանէ թէ՝ (որք զայսպիսիսն գործեն, զարքայութիւնն ոչ ժառանգեն։) Ութներորդ՝ նման են բամբասօղքն չար թագաւորին ամոնի. որ զծառայսն Դաւթի նախատեաց. գերծեաց զկէս մուրւացն. եւ կարեաց զկէս հանդերձիցն. որ մեկութիւնն յայտնիւր։ Այսպէս եւ բամբասօղք՝ զկէս մուրսւացն՝ այս է, զբարի գործոցն զկէսն կտրեն. զի բարին յայնժամ է կատարեալ՝ զոր վասն Աստուծոյ սիրոյն առնեն. նա կարէ զկէսն ասելով. կեղծաւորութեամբ առնէ։ Եւ զհանդերձ զօրութեանն հատանէ. եւ զչարն բառնայ։ Ապա ուրեմն յայտնի է թէ. որոյ իրաց նման է բամբասօղն։ Այս առաջին գլուխն։ Երկրորդի գիտելի է՝ թէ մեծ մեղք է զհասարակաց մարդ բամբասել. այլ առաւել մեծ է՝ յորժամ զառաջնորդն եւ զգլուխն. եւ յայտ է։ Նախ ի Մարիամայ. (յորժամ բամբասեաց զՄովսէս, բորոտեցաւ. որպէս ասէ ի թիւսն. ) այլեւ յելսն ասէ. (զԱստուծոյս ժողովրդեան քոյ մի բամբասեսցես։) Երկրորդ՝ (քամ որ զառականս հօրն յայտնեաց՝ անիծաւ բոլոր ժողովրդովք։) Երրորդ՝ որպէս յերրորդ թագաւորութեանց. (Աստուած եհար եւ սատակեաց զոզի՝ որ զձեռն մերձեցոյց ի տապանակն. եւ տապանակ կոչին առաջնորդքն՝ որք ունին յինքեանս զմանանայ քաղցրութեան. եւ զգաւազան խրատուն. եւ զտախտակ գիտութեան։) Եթէ ոք զձեռն բամբասանաց բերէ ի սոսա, սատակի յԱստուծոյ։ Չորրորդ՝ յառաջին թագաւորութեանց ասի թէ, (Դաւիթ եհաս զտտուն լօդկին Սաւուղայ գաղտ. եւ զղջացաւ եւ ասէ. յօծեալ Տեառն մերձեցայ։) Ապա զի՞նչ պարտ է առնել բամբասողին՝ որ ոչ միայն զհանդերձն, այլեւ զօծելոյն գլուխն կտրէ չարախօսութեամբ։ Այս երկրորդն։ Երրորդ գլուխն ասելի է՝ զի ոչ միայն բամբասօղքն մեղանչեն, այլեւ յօժարութեամբ լսօղքն վասն վեց պատճառի։ Առաջին պատճառ՝ զի թէ մեղանչէ այն՝ որ տեսանէ զշուն որ զեղբայրն խածանէ, եւ ոչ օգնէ եւ ի բաց հանէ. ապա եւ որ զբամբասօղն որ լափէ զեղբայրն որպէս շուն, եւ ոչ աղաղակէ եւ ի բաց հանէ, վնասապարտ է։ Եւ որ ոչ հակառակի՝ այլ մարդիւրութեամբ լսէ, այնպիսին նման է շան. որպէս ասէ Սիրաք. (զի՞նչ միաբանութիւն է գայլոյ ընդ գառին. կամ բորենւոյ եւ շան։) Երկրոդ՝ նոքա որ մտադիւրութեամբ ունկն դնեն չարախօսաց՝ այնպէս է, որպէս թանլիք տան նոցա՝ որ աւելի միս ուտեն. զի թէ դժկամութիւն առնէին, ոչ իշխէին չարախօսել։ Երրորդ՝ զի բամբասօղք՝ որպէս իժ են. եւ բնութեամբ է թշնամութիւն իժից. եւ մարդն յորժամ տեսանէ որպէս օձ զլեզու չարախօսին որ խայթէ զեղբայրն, եւ ոչ քարամբ բանից կոշկոճէ, ինքն նման է օձի. որպէս ասէ աւետարանն. (ծնունդք իժից՝ ո՞եցոյց ձեզ փախչիլ։) Չորրորդ՝ եթէ ոք առ գերեզմանս լինի բաց եւ ժամահոտ, եւ ոչ ծածկէ եւ ոչ հեռանայ, մեռաի ի հոտոյն։ Նոյնպէս բամբասօղ բերանն՝ ժահահոտ գերեզման է՝ որ միշտ զազիր հոտբուրէ. այսինքն, ընդդէմ հրամանացն Աստուծոյ. որպէս ասէ Դաւիթ. (որպէս գերեզման բաց են կոկորդք նոցա։) Եւ թէ ոք նստի մերձ նմա եւ ոչ հեռանայ, անմիտ է եւ մեղաւոր։ Զի ոչ ինչ գերեզման այնպէս չար հոտ հանէ, որպէս լեզու չարախօսին. եւ յայնպիսի վատ հոտոյն՝ բազումք մեռանին։ Հինգերորդ՝ եթէ խաւարասէր ջղչիկանն բամբասէ զլոյսն, անմիտ է որ հաւատայ. այսպէս չարախօէսն որպէս ջղչիկան է, որ ատէ զլոյս առաքինութեանն. եւ սիրէ զխաւար չարութեանն. ապա անգէտ է որ նմա հաւատայ։ Վեցերորդ՝ եթէ բազում վկայք լինին, պարտ է հաւատալ. որպէս ասէ յաւետանին. (յերկուց եւ յերից վկայից՝ հաստատեսցի ամենայն բան. ) եւ անբիծք լինին. եւ երդուած՝ եւ փորձած։ Բայց սոքա հաւատան չարախօսիցն՝ որք ծուռ վկայեն. արատաւորք՝ առանց երդման եւ անփորձք. եւ վկայեն այնմ, որ ոչ է ի միջի։ Եւ այս մեղք է։ Գիտել է՝ զի բամբասօղն՝ վե կերպիւ չարախօսութիւն առնէ։ Նախ՝ որ զընկերին ծածկեալ մեղսն յայտնէ։ Երկրորդ՝ զչարն որ յայլոց լսէ՝ առաւելութեամբ ասէ։ Երրորդ՝ զի հերձիք ասէ ի վերայ։ Չորրորդ՝ զծածուկ բարին ուրանայ։ Հինգերորդ՝ որ զյայտի բարին պակասեցուցանէ։ Վեցերորդ՝ զբարին ի չար փոխէ։ Այս ամենայն մեղքս՝ ի մին բամբասելն կան։ Վասն այն ասէ առաքեալն Քրիստոսի։ (Մի բամբասէք զմիմեանս եղբարք։) Յորոց փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած զհաւատացեալս իւր յամենայն չար լեզուէ եւ ի բամբասանաց. ոչ բամբասիլ, եւ ոչ լսել եւ կղորդ լինիլ չարեաց ամէն։

Նորին քարոզ վասն Լեզուի Բարկութեան. ի բանն՝ (լեզու հուր զարդ է անիրաւութեան. Յակոբոս գրէ։) Յակոբոս. 3. 6։ (Գլուխ. ԾԸ)

Աստուած զմարդն որպէս զքաղաք է ստեղծեալ։ Եւ բնակիչք քաղաքիս այս՝ հոգին է. եւ անձնիշխան կամքն՝ թագաւոր է ի սմա։ Եւ բան եւ ցասումն եւ ցանկութիւն՝ զինուորք նմա։ Եւ զանազան առաքինութեան գործք բարութիւնք եւ ինչք են քաղաքիս այս։ Եւ գող՝ եւ թշնամի՝ սատանայն է սորա. որ հանապազ կամի յափշտակել զինչս նորա. եւ գերի վարել զբնակիչս քաղաքին զհոգի եւ զմիտս։ Իսկ մարմինս՝ պարիսպ է քաղաքիս մերոյ։ Եւ զգայարանքն՝ դրունք եւ պահուհանք են սմա։ Որպէս ամենայն մուտ եւ ել ընդ դրամբքն լինին ի քաղաքն. նոյնպէս ամենայն բարիք եւ չարիք՝ ընդ զգայարանս մտանեն եւ ելանեն։ Աչքն է որ տեսանէ. եւ ականջն լսէ. ռնգունքն հոտոտեն. եւ բերանն ճաշակէ. ձեռքն եւ այլ բոլոր մարմինն շօշափեն եւ հեշտանան։ Եւ որպէս զդուռն ընդդէմ թշնամեացն փակեմք եւ սիրելեացն բանամք. նոյնպէս զգայարանացս՝ ամենայն բարի գործոցն բանալ պարտ է, եւ ի ներքս մուծանել. եւ ընդդէմ չար գործոցն՝ փակել եւ արգիլել։ Եւ որպէս թշնամին՝ երկու ազգ պատերազմի ընդ քաղաքն. մինն՝ յայտնի եւ բռնութեամբ. եւ թէ ոչկարէ, յայնժամ թաքուն ի գիշերի գողութեամբ։ Նոյնպէս եւ քաղաքիս մեր՝ յայտնի մեղքն եւ չարն սատանայ՝ պատերազմին եւ քարշեն ի մեղս. եւ թէ ոչ կարեն, յայնժամ ծածուկ խաբէութեամբ գողանան։ Նա պարտ է որ դռնապանն որ է միտք եւ վերակացուն զգայութեանս՝ արթուն լինի որ տեսանէ զթշնամին եւ պատերազմի. որպէս Տէրն հրամայէ. (դռնապանին պատւէր տացէ՝ զի արթուն լինիցի։) Արդ՝ այլ ամենայն զգայարանքն՝ որպէս պատուհանք են, ընդ որ նետն մտանէ եւ խոցէ. որպէս ասէ Երեմիա. (պատուհանք մահու են զգայարանք մեր։) Զի տեսանելով եւ լսելով՝ նետ ցանկութեան ի հոգին մտանէ եւ խոցէ։ Իսկ բերանն եւ լեզուն՝ դուռն են երկբացիկ. ընդ որ թշնամին ի ներքս մտանէ եւ ասպատակէ եւ աւուր հարկանէ։ Վասն այն ասէ Յակոբոս։ (Լեզու հուր զարդ է անիրաւութեան։) Եւ բերանն եւ լեզուն՝ չորս իրօք առաւել մեղանչեն քան զայլս։ Նախզի՝ ընդ այլ զգայարանսն արտաքուստ մտանեն թշնամիքն եւ խոցեն. իսկ լեզուաւն՝ ի ներքուստ յառաջ բերէ զչարն. որպէս հրամայէ Տէրն. (Ի ներքուստ ի սրտէն յառաջ գայ խորհուրդ. պոռնկութեան, ստախօսութեան, բամբասանաց. եւ այլն։) Եւ գիտէք որ ներքին թշնամին՝ առաւել վնասակար է։ Զի արտաքին թշնամին՝ երբեմն պատերազմի եւ երբեմն ոչ. այլ ներքինն՝ հանապազ վնասակար է եւ ընտանի թշնամի։ Երկրորդ այլ զգայարանքն՝ միայն մին գործ ունին. տեսանել, կամ լսել։ Իսկ բերանն կրկին. զի մահկանացւին մուտ ունի, եւ անմահին ել ասէ փիլիստփայն. այսինքն, մահկանացու՝ ուտել եւ ըմպել եւ ագահիլն է, որ զհոգին մեռուցանէ։ Եւ բանն որ ելանէ՝ երբ բարի լինի, զանմահութիւն եւ զբարին բղխէ մարդկան. ապա թէ այն եւս չար լինի, նա կրկին չար է ներքուստ եւ արտաքուստ։ Երրորդ այլ զգայարանքն՝ միայն մին ունին զչարն՝ տեսանել կամ լսել. իսկ լեզուն՝ կրկին չար։ Նախ՝ առ ընկերս զուր ասէ, բամբասէ, նախատէ, եւ այլն։ Երկրորդ վեր ի յԱստուած՝ հայհոյէ զ հաւատն՝ զխաչն՝ եւ զեկեղեցի՝ եւ զայլն. այսպէս կրկին չար ի նմանէ յառաջ գայ։ Չորրորդ այլ զգայարանքն՝ բացարձակ միայն տեսանեն կամ լսեն, թէ զցանկութիւնն չխառնէ ի ներս սատանայ։ Այլ լեզուն կրկնատեսակ մեղանչէ. այսինքն, օրհնէ եւանիծաիէ չար ասէ եւ բարի ասէ. գովէ եւ բամբասէ եւ այլն. եւ ոչ է պարտ այսպէս լինի որպէս ասէ առաքեալն։ (Նովաւ օրհնես զՏէր զհայր. եւ նովաւ անիծանեմք զմարդիկ. ոչ է պարտ այսմ այսպէս լինիլ եղբարք. զի ի միոյ ականէ՝ ոչ բղխի քաղցր եւ դառն։) Եւ մին տունկն խաղող եւ փուշ ոչ բերէ։) Եւ այսպէս չորս կերպիւ լեզուն առաւել մեղանչէ քան զամենայն զգայարանս։) Եւ այս գիտելի է՝ թէպէտ բազում է վնաս լեզուին. որպէս սուտն՝ զտուրն՝ բամբասանքն՝ նախատինքն՝ եւ այլն։ Այ լ առաւել քան զամենայն բարկութիւնն։ Եւ բազում վնաս լինի ի բարկութենէն. զոր ասեմք տանս գլխով։ Առաջինն՝ զի ասէ առաքեալն. (բարկութիւն մարդոյ՝ զարդարութիւն Աստուծոյ ոչ գործէ. ) այսինքն, բարկացօղ մարդն՝ զարդարութիւնն Աստուծոյ ոչ առնէ։ Երկրորդ՝ ասէ դարձեալ առաքեալն. (ոչ բարկացօղն, ոչ բամբասօղք, զարքայութիւնն Աստուծոյ ժառանգեն։) Երրորդ՝ զի ախտ բարկութեանն՝ մոլի եւ դիւահար առնէ զմարդն. որպէս յայտ է ի դէմսն. որ աչքն շրջի. երեսն կապուտի. շրթունքն դողայ. եւ լորձիքն ծորին. եւ խօսքն անկարգ. եւ ձայնն աղաղակ։

Չորրորդ՝ ընդդէմ է օրինացն զոր հրամայեաց Քրիստոս (մի բարկանար եղբօր քում ի տարապարտուց. զի որ ցեղբայր իւր մորոս, պարտաւոր լիցի դատաստանի եւ գեհեն հրոյ։) Հինգերորդ՝ զի բարկութիւնն սկզբն եւ մայր է սպանութեան. որպէս արմատն խոտին. նոյնպէս բարկութիւնն սպանութեանն։ Զի նախ բարկանայ եւ ապա սպանանէ. վասն այն հրամայեաց Տէրն. (ասացաւ առաջնոցն մի սպանաներ՝ այլ ես ասեմ. մի բարկանար։) Վեցերորդ՝ բարկութիւնն ըմբռնէ զիմաստութիւնն որ վերին մասն է հոգւոյն. որպէս ծուխն ելեալ ի հրոյն լնու զտունն եւ մթանայ. նոյնպէս բուխար բարկութեանն ելեալ ի սրտէն՝ զլոյս մտացն խաւարէ։ Եօթներորդ՝ բարկութիւնն ախտ է. որ ոչ միայն զձախակողմեանս ըմբռնէ, այլեւ զաջակողմեանս եւ զընտիր արս. որպէս Մովսէս բարկացեալ եհար զաստուածագիծ տախտակն եւ խորտակեաց։ Եւ Եղիա բարկացեալ կոտորեաց զմարգարէսն բահաղու։ Այլ այս բարկութիւնս՝ վրեժխնդրութիւն է օրինացն Աստուծոյ եւ խրատ մարդկան։ Իսկ ախտաւոր բարկութիւնն՝ չար է. որ բարկանայ ի վերայ ընկերին։ Ութներորդ՝ տրտմութիւն է եւ հեռացումն հոգւոյն սրբոյ. (զի հոգին սուրբ խաղաղութեան՝ փախչի ի նենգութենէ, եւ ի բարկութենէ ասէ։) Եւ առաքեալն ասէ. (մի տրտմեցուցանէք զհոգին սուրբ՝ որով կնքեցայք յաւուրն փրկութեան. ) այսինքն, զի բարկութեամբն տրտմի հոգին սուրբ եւ վերանայ. որ կնքեաց զմեզ դաւանութեամբ հաւատոյն. յորում հնազանդեցաք եւ փրկեցաք։ Իններորդ՝ բարկութիւնն ոչ միայն հոգւոյն է վնաս, այլեւ մարմնոյն. յորժամ բարկութիւն եւ խռովութիւն ի տունն անկանի, ընտանիքն դառնանան եւ զնա դառնացուցանեն. բաժանին ի նմանէ. եւ վնաս ածեն նմա. քակի եւ բեկանի շինութիւն տանն. կործանի տունն. եւ գլորի տանուտէրն։ Տասներորդ՝ ի բարկութենէն լինի կռիւ եւ ծեծ, եւ դատաստան գնալ. եւ տուգանք. եւ բանտ. եւ նախատինքն յամենայն մարդոյ։ Զի որ կամէր զնկերն ատել ստել զրկել ծեծել, առաջի դատաւորին քննեալ ինքն սուտ երեւեցաւ. եւ զինքն տուգանեցին։ Զի այսպէս որ զինչ եւ ընկերին կամիմք՝ այն մեզ հանդիպի աստ եւ ի հանդերձեալն. աստ ի ձեռն դատաւորաց եւ իշխանաց. եւ անդ առաջի երկնաւոր դատաւորին։

Եւ աստ գիտելի է՝ որ այլ իր է բարկութիւն եւ այլ սրտմութիւնն. զի սրտմութիւնն բարկութեանն առաւելութիւնն է. որպէս ասէ մարգարէն. (սրտմտութիւն է ի բարկութեան նորա։) Եւ չորս իրօք զանազանին բարկութիւնն եւ սրտմտութիւնն։ Նախզի՝ բարկութիւնն հոգւոյն է. եւ սրտմտութիւնն մարմնոյն. զի բարկութիւնն ցանկականին է՝ որ մասն է հոգւոյն. եւ սրտմտութիւնն՝ յորժամ ի մարմինն գայ եւ յայտնի լինի։ Երկրորդ՝ բարկութիւնն այն է, յորժամ դառնանայ հոգին եւ զայրանայ ախտիւն, եւ գայ ի սիրտն եւ զնա դառնացուցանէ։ Իսկ սրտմտութիւնն է, յորժամ ի յայտ դառնութենէն սիրտ շարժի եւ արիւնն եռայ. եւ ջանայ ամենայն իրօք փոխարէն տրտմեցուցանել զայն որ տրտմեցոյց զինքն։ Երրորդ՝ բարկութեանն գործի՝ է լեզուն. եւ սրտմտութեանն գործի՝ է ձեռքն, եւ փայտ. կամ քար. սուր. կամ այլ ինչ։ Չորրորդ՝ բարկութիւնն ի բանն է, որ անարգէ նախատէ եւ յանդիմանէ. այլ սրտմտութիւնն ի գործն է՝ որ հարկանէ եւ սպանանէ։ Եւ երկոքինն անողորմք են եւ խիստք. որպէս ասէ առակն։ (Անողորմ է սրտմտութիւնն եւ սաստիկ բարկութիւնն։) Զի յորժամ մրրին դառնութեանն շարժէ զսիրտն, այլեւ ոչ ողորմի եւոչ խնայէ. զամենայն բան նախատանաց ասէ լեզուովն. եւ գործովն կատարէ։ Եւ այսպէս բարկութիւնն սկիզբն է. եւ սրտմտութիւնն կատարումն նորին։ Զինչ վնաս կայ՝ ի բարկութենէն յառաժ գայ. նախատինք. անարգանք. անէծք. յիշոցք. հայհոյութիւնք. ծեծել. հարկանել. սպանանել. եւ այլ ամենայն որպէս աստցաւ. վասն այն ասէ։ (Լեզու հուր զարդ է անիրաւութեան։) Այսքան վասն բարկութեան լեզուին։ Եւ որպէս ի բարկութենէ բազում վնաս գայ յառաջ. նոյնպէս ի խաղաղ եւ ի հանդարտ լեզուոյն՝ բազում բարութիւն ծնանի հոգւոյ եւ մարմնոյ. ինքեան եւ օտարաց ամենեցուն. զոր ժողովեալ ի սուրբ գրոց, ասեմք տասն կերպիւ։ Առաջին բարութիւնն է այս. զոր հրամայէ Քրիստոս։ (Խաղաղարարքն՝ որդիքն Աստուծոյ կոչին։) Եւ այս Դ կրպիւ իմանի։ Նախ՝ որ յիւր անձն եւ ի մէջ հոգւոյն եւ մարմնոյն, եւ առ այլս ի մէջ մարդկան խաղաղութիւն առնէ, նման է որդւոյն Աստուծոյ. որ արար խաղաղութիւն յերկինս եւ յերկրի. հրեշտակաց եւ մարդկան։ Երկրորդ՝ որ զախտ բարկութեան եւ մախանաց հանէ յինքենէ եւ յայլոց, ստուգապէս գործ որդւոյն Աստուծոյ է. զի նա զախտս եւ զդիւահարս բժշկեաց։ Երրորդ՝ որպէս որդին Աստուծոյ զմեղս՝ եւ զկամս զչարս՝ եւ զդեւս եւ զմահ եբարձ ի մարդկանէ. նոյնպէս եւ խաղաղարարն՝ զամենայն սպանումն եւ զթշնամութիւն բառնայ։ Չորրորդ՝ զի որ առ ամենայն խաղաղութիւն առնէ, նման է Աստուծոյ՝ (որ չարաց եւ բարեաց զաեգակն ծագէ. ) յայնժամ որդէգրութեան նորա արժանաւոր լինի։ Այս առաջին բարութիւն լեզուին՝ որ խաղաղարար լինի։Երկրորդ՝ (որպէս ջուր զհուրն շրջուցանէ ասէ առակն. ) նոյնպէս եւ հանդարտ խօսք քո՝ զհուր բարկութեան ընկերին շրջուցանէ. եւ եղեր պատճառ բարեաց նորա։ Զիա ասեն իմաստունք թէ՝յամենայն իր՝ որձն է ուժով եւ գովելի. իսկ ի խօսս՝ կակուղն եւ էգն է ուժով եւ գովելի. վասն զի կակուղ խօսքն՝ ի խոստ եւ բարկութեան սրտէն։ Երրորդ՝ ասէ առաքեալն. (մի յաղթի ի չարէն, այլ յաղթեա սարեաւն չարին։) Զի չարն՝ չարի ոչ կարէ յաղթել համազգի գովել միմեանց. այլ բարին յաղթէ չարի. այսինքն, թէ կամիս որ յաղթես զչարն՝ բարի արա եւ յաղթեա։Չորրորդ՝ ասէ առակն. (մի տայ պատասխանի անզգամին ըստ նորա անզգամութեանն. զի մի նմանեսցիս նմա։) Անզգամէ անմիտ եւ լիրբն եւ բարկացեալն։ Արդ՝ նա անզգամութեամբ՝ խօսի անարգ բան եւ կռիւ. թէ դու զնոյնն ասեն, կռիւ ընդդէմ կռուի, երդումն ընդդէմ երդման, կամ հակառակութիւն, այսքիւք եւ դու նմանիս չարի նորա։ Այլ (տուր պատասխանի նմա ասէ. զի մի իմաստնագոյն երեւեսցի յանձն իւր։) Այս է, տուր պատասխանի՝ մի չար չարի, այլ բարի ընդդէմ չարի։ Նա անմիտ է՝ դու իմաստութեամբ պատասխանեա. նա լիրբ է՝ դու համեստ լեր. նա դառն է՝ դու քաղցր լեր։ Եւայսպէս յանդիմանեա զբարկութիւն նորա։ Մին՝ զի դու իմաստուն եւ քաղցր եւ բարի երեւիս քան զնա. եւ միւս՝ զի այնպէս սուտ առնես զնա, որպէս եւ Քրիստոս առնէր հրէիցն։ Նոքա անզգամութեամբ ասէին. (սամարացի ես. եւ գոյ ի քեզ. ) չարաց թէ դուք էք դիւահար եւ չար. այլ կակուղ բանիւ զանմտութիւն նոցա երեւեցոյց ասելով. (եթէ սատանայ զսատանայ հանէ, բաժանեցաւ թագաւորութիւն նորա։) Հինգերորդ՝ ասէ Տէրն. (մարդ բարի՝ ի բարի գանձուց սրտին բղխէ զբարին. եւ մարդ չար՝բղխէ զչարն։) Արդ՝ նորա ի չար (յաւելուածոյ սրտին խօսին չար բերանն. ) զի չար գանձարան է եղել սատանայի. եւ յաւելուածով չար խորհրդոյն սատանայի խօսի նա։ Դու բարի հոգւոյն գանձարան եղեալ, զբարին բղխեա ի սրտէդ. զի լինիցիս դու մարդ բարի, բարի հոգին ի քեզ բնակելով, եւ զբարի բանն խօսելով։ Վեցերորդ՝ ասէ առակն. (զամենայն բարկութիւն թափէ անզգամն. իսկ իմաստունն՝ մեղմով համբերէ։) Այս է՝ որ խրատասիրտ մարդն՝ զինչ ի լեզուն գայ, նախատինք, անարգանք, անէծք. անէծքն՝ յիշոցքն են. եւ նախատինքն՝ որ զծածուկ գործն յայտնէ. եւ անարգանք՝ որ ոչ լինի գործեցեալ, զայն ասէ։ Զայսոսիկ զամենայն անխնայ ասէ. եւ ոչ թողուն նշխար մի սիրոյ. յետոյ ապա զղջանայ. եւ որպէս իքնոյ զարթուցեալ՝ փոշիմանի. ապաշաւէ բանիւ զբարկութիւնն անցուցանէ։ Նախ՝ որ զյետին զղջումն եւ զփոշիմանիլն՝ յառաջ յիշէ եւ ոչ նախատէ. զի գիտէ որ յամեն մեղաց վերջն՝ փոշիմանիլն է. յառաջ զայն ի միտ ած է եւ ոչ գործէ։ Այս է իմաստութիւն մարդոյն՝ որ զվերջ բանին ի միտ ածեմք. եւ ի չարէն խոյս տանք. եւ յամեն չարէ այսպէս զերծանիմք։ Երկրորդ՝ որ մեղմով եւ հանդարտութեամբ քննէ ի միտն՝ թէ կամայ եւ ակամայ սխալեցաւ. կամ տգիտութամբ, կամ յայլոց պատրեցաւ. եւ այսպէս համբերելով՝ ածէ զնա ի քաղցրութիւն։ Եօթներորդ՝ դարձրեալ ասէ. (այր բարկացօղ՝ փորեաց զհակառակութիւն. եւ այր հեզ՝ դադարեցոյց զմեղս։) Բարակցօղ մարդն եւ անզգամն՝ ոչ լսէ առաքելոյն որ ասէ. (թէ հնար ինչ իցէ, ընդ ամենայն մարդկան զխաղաղութիւն կալջիք. ) այլ նա ի մէջ խաղաղութեան՝ խնդերէ պատճառ մարտի եւ պատերազմի։ Տես թէ՝ որպէս զհակառակն առնէ առաքելոյն։ Նա ասէ թէ՝ (ընդ խռովարարն խաղաղութիւն կալէք. ) այլ թէ զայն չկարես, նա ընդ խաղաղարարն խաղաղ կացիր, եւ մի խռովիր. ապա թէ ոչ՝ ընեդ խաղաղարարն խռովութիւն առնել, խիստ կարի հակառակն է։ Իսկ այն որ հեզն է՝ ընդդէմ նմին զխռովութիւնն դադարեցուցանէ, եւ հանդարտէ զբարկութիւնն։ Այսպիսի էին կորխ եւ դադան եւ բանկան իւրեանց. որք հակառակ կացին Մովսէս եւ Ահարօնի։ Իսկ հեզն Մովսէս՝ անկեալ առ ոտս՝ աղաչէր զնոսա դադարիլ ի մեղացն. եւ նոքա ոչ կամեցան. այլ առաւել փորեցին զհակառակութիւնն. վասն այն (բացաւ երկիր, եւ եկուլ զնոսա. եւ բոց մաշեաց զմեղաւորսն։) Զնոսա նորանշան սատակմամբ կորոյս. եւ զհեզն Մովսէս եւ զԱհարօն՝ փառաւորեաց Աստուած. զի ծաղկեցաւ գաւազանն Ահարօնի եւ եբեր ընկուզ. նոյնպէս եւ զամենայն հակառակ մարդ՝ այնպէս պատժէ Աստուած հոգւով. եւ զհեզս փառաւորէ։ Ութներորդ՝ դարձեալ ասէ. (արք անօրէնք՝ հուր հարին ի քաղաքս. եւ իմաստունք դարձուցին զայն։) Այն է հուր հարուլն՝ որ անօրէն մարդիկ շարժեն զընկերս ապստամբիլ ի թագաւորէն. կամյիշխանէն գլուխ քարշեն. կամ սպանանեն զգործավար նորա. կամ այլ ինչ։ Այլ իմաստուն մարդիկ՝ ոչ թողուն ի գլուխ ելանել զայնպիսի վնասն. զի մի հուր բարկութեան թագաւորին այրեսցէ զնոսա։ Որպէս Սեդեկիա զի ոչ լսեաց Երեմիայի՝ այլ ստեաց զդաշինսն բաբիլացւոց. վասնայն եկն Նաբուգոդոնոսոր. եւ կազեալ զԵրուսաղէմ, հրկէզ արար զերդմնահար քաղաքն։ Այլեւ նաբաղ հուր եհար զտանէն իւրմէ, յորժամ անարգեաց զհրեշտակսն Դաւիթի. եւ իմաստուն կին նորա Աբիգայ՝ դարձոյց զբարկութիւն նորա. որպէս գրեալ է ի թագաւորութիւնսն։ Այլեւ հուր հարին զսուրբ եկեղեցւոյ հերձուածօղքն. եւ իմաստուն հայրապետք եւ վարդապետք՝ շիջուցին զայն ի ձեռն քննութեան. եւ ուղղափառ հաւատոյ հաստատութեամբ։ Իններորդ՝ դարձեալ ասէ. (մի փութար յոգի քո բարկանալ. զի բարկութիւն ի ծոց անզգամաց հանգչի. ) այսինքն, զի շուտափոյթ է ախտ բարկութեանն եւ երագ. վասն զի ի տարրական հրոյն է բարկութիւնն. որ շարժական է հուրն եւ երագ. եւ ցասման մասինն է ի հոգին։ Վասն այն խրատէ իմաստունն յապաղել զբարկութիւնն. եւ յընտրողութեան վրայ դադարիլ. զի մի շտապեսցի ի բարկութիւնն. եւ ըմբռնեսցի յանիրաւ գործն. որպէս եւ առաքեալն ասէ. (ամենայն դառնութիւն եւ բարկութիւն եւ աղաղակ՝ բարձցի ի ձէնջ։) Իսկ անզգամ մարդն՝ ի բարկութենէն ոչ զգուշանայ. (այլ որպէս գերեզման բաց է կոկորդ նորա։) Զի գերեզմանն որ ծածկեալ է՝ զգարշ հոտն իւր արգիլէ. իսկ բաց գերեզմանն՝ զգուշահոտութիւն հանապազ բուրէ։ Նոյպէս անզգամ մարդն՝ զանպարկեշտ բանս եւ զժահահոտ՝ հանապազ բղխէ։ Եւ (ի չար գանձուց սրտին բղխէ զչարութիւն հրամայեաց Տէրն։) Տասներորդ՝ դարձեալ ասէ. (բանք բերանոյ իմաստնոյ շնորհք. եւ շրթունք անմտի՝ ընկղմեն զնա։) Զայն ասէ թէ՝ իմաստուն մարդոյն բերանն՝ լի է շնորհօք. եւ լուսաւորէ զլսօղսն. որպէս առաքելոյն Պօղոսի բանքն. որեւ գրէր. (շնորհք ընդ ձեզ եւ խաղաղութիւն. ) նոյնպէս եւ առաքեալն մեզ պատուիրէ. (բանն ձեր՝ լի շնորհօք Տեառն իբրեւ աղրիւ համեմեալ լիցի. զի տացէ շնորհս լսուղաց։) Իսկ անմիտ մարդոյ շրթունքն՝ զինքն ի յորոգայթ ձգէ. այն է զոր հրամայէ Տէրն. (ի բանից քոց արդարասցիս. եւ ի բանից քոց պարտաւորեսցիս. ) եւ դարձեալ՝ (ի բերանոյ քումմէ դատեցից զքեզ ծառայ չար։) Վասն զի անմիտ մարդոյն բանից սկիզբն՝ անհաւատութիւնն է եւ յիմարութիւնն. եւ կատարածն՝ ի միտս լսողացն ծփումն չարեաց։ Վասն այն ոչ է պարտ զչար մարդոյ բանն լսել եւ ուսանիլ. զի չարաչարէ զնա՝ եւ ալէկոծէ զմիտս նորա։ Զի ամենայն բանի՝ սկիզբն կայ եւ վախճան. սկիզբն բանին՝ է ի սիրտ ասողին եւ ի լեզուն. եւ վախճան բանին՝ է յականջս եւ ի միտս լսողաց։ Արդ՝ որպէս նա չար է որ զչարն խօսի եւ ուսուցանէ. նոյնպէս նա չար է՝ որ զչար խօսսն լսէ եւ ուսանի. որպէս հերձուածօղք եւ աշակերտք նոցին. որպէս բամբասօղք եւ լսօղք նոցին։ Նոյնպէս է եւ բարկացօղն չար. եւ լսօղք եւ հաւանօղք նորին։ Ըստ այսմ օրինակի որ զբարին խօսի եւ զբարին լսէ եւ ուսանի, ի միասին փառաւորին. որպէս առաքեալքն որք զհաւատն ուսուցին, եւ հաւատացեալքն որք ուսան եւ հաւատացին։ Որպէս որ զբարիս խրատէ եւ որ ուսանի՝ զբարիս գործէ. եւ որպէս որ զիմաստունն բանս խօսի եւ որ զսէ՝ իմաստնանայ։ Այսպէս որ զխաղաղութիւնն խօսի եւ որ զխաղաղութիւնն առնէ գործով, ի միասին երկոքեանն հոգւով եւ մարմնով հանգչին. եւ ի Քրիստոսէ պսակին եւ փառաւորին։ Այս ամենայն առաւել քան զայս՝ բազում բարութիւն ի հանդարտ լեզու է յառաջ գան։ Եւ այսպէս ի տգէտ լեզու է եւ ի բարկացօղ շրթանց՝ բազում վնասք եւ որոգայթք ծնանին. իւր եւ այլոց. հոգւոյ եւ մարմնոյ. զոր փոքր ի շատէ յիշեցաք մեք. վասն այն ասէ առաքեալն։ (Լեզու հուր զարդ է անիրաւութեան։) Եւ որ յաղթէ լեզուի՝ յաղթէ ամենայն չարեաց. եւ յորժամ յաղթեմք զչարս՝ բարւոյն հասանիմք. եւ արժանաւորիմք բարի պարգեւացն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն Համբերութեան ի բան առակին։ (Մի ասէր թէ առից վրէժ ի թշնամեաց. այլ համբերեա Տեառն. եւ նա օգնեսցէ քեզ։) Առակ. 20. 22։ (Գլուխ. ԾԹ)

Վրեժ խնդրելն՝ չարեաց փոխարէնն է. եւ բաժանի ի չորս տեսակս։ Զի է որ չար բանիցն՝ չար բանս փոխարինէ. որպէս ի բանակռիւս։ Եւ է որ գործոցն գործս հատուցանէ. որպէս ակն ընդ ական. եւ այլն։ Եւ է որ բանիցն գործս հատուցանէ. որպէս մեծամեծ առ փոքունս՝ բանից յանցանաց գործովք վճարեն։ Եւ է որ գործոցն՝ բանս հատուցանեն. որպէս ներքնոցն հայհոյութիւն առ վերինսն. եւ կամ անէծս։ Զայս ասէ թէ՝ փութով վրէժ մի խնդրեր, յորժամ սրտմտութիւնդ շարժէ զքեզ։ Զի թէ կարճմտութեամբ ի վրէժ շարժիս, կամ բանիւ, կամ գործով, ի վերջն յետոյ զղջանս եւ տրտմիս. թէպէտ մեծ ես եւ իշխան՝ համբերութեամբ եւ քննութեամբ լեր վրէժխնդիր, եթէ յանցաւոր իցէ օրինացն։ Եւ դարձեալ ասէ. յորժամ մեծն քո կամ ընկերն չար ասէ քեզ եւ չար առնէ, դու անենեւին մի պատասխաներ եւ մի չար առներ. զի թէ դու վրէժ խնդրես, լինի չորս վնաս։ Նախզի՝ չարացն չար հատուցեր. ընդդէմ աւետարանին գործեցեր։ Եւ երկրորդ՝ զի զԱստուած քեզ Տէր եւ օգնական ոչ խնդրեցեր. այլ քո ձեռամբդ առեր զվրէժն։ Երրորդ՝ զի զԱստուած գործն յափշտակեցեր. (իմ է վրէժ խնդութիւն. եւ ես հատուցանեմ ասէ Տէր։) Չորրորդ՝ զի զքո վարձն կորուսեր վրէժ խնդրելովդ. զի համբերութեամբդ լիներ քեզ բարի. յորժամ ոչ համբերերցեր, զբարիս եւ վարձս քո կորուսեր։ Ապա ճշմարիտ է իմաստնոյ խրատն. (թէ ոք բանիւ զքեզ խոցոտէ եւ չար ասէ, կամ զմարմինդ չարչարէ, կամ զինչսդ զրկէ, դու համբերեա եւ մի չար հատուցաներ. ոչ բանիւ. ոչ գործով. ոչ հայհոյութամբ. ոչ բամբասելով. եւ ոչ ամենեւին անիծելով։ Զի թէ ասես՝ Աստուած քեզ փոխարէնն առցէ. կամ թէ Աստուած է. կամ այլ այսպիսի՝ զայդոսիկ այլ մի ասեր. զի այդ անէծք են բանիւ հատուցումն որպէս ասացաւ։ Այլ համբերեա ամենեցուն խրատու եւ զրկանաց. թէ մեծ է, թէ ընկեր է, թէ փոքր, համբեր կաց։ Այլ վասն համբերութեանն՝ այսպէս գիտելի է. զի քան զայլ առաքինութիւնս՝ առաւել է. որպէս ի ստացականն՝ արդարութիւնն առաւել է քան զխոհեմութիւնն եւ զարիութիւն եւ զողջախոհութիւն. եւ յաստուածայինն՝ սէրն առաւել է քան զհաւատ եւ զյոյսն. եւ ի մասնաւորն՝ աղօթքն առաւել է քան զպահս եւ զողորմութիւն։ Այսպէս եւ համբերութիւնն՝ բարձրագոյն է քան զայլսն վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ կատարումն է իւրաքանչիւր առաքինութեանց գործոց. որպէս ասէ Յակոբոս. (համբերութիւնն՝ գործ կատարեալ ունիցի։) Երկրորդ՝ զի աթոռ եւ տեղի է ամենայն առաքինութեանց. զի ուր համբերութիւն ոչ է. առաքինութիւն ոչ բնակի։ Երրորդ՝ զի նեցուկ եւ հաստատութիւն է այլոց. որպէս սիւն զտունն հաստատէ. եւ համբերութիւնն զամենայն առաքինութիւնս։ Չորրորդ՝ զի ցուպ է ի ձեռին եւ զէն. զի համբերութեամբն մարտնչի մարդ ընդդէմ սատանայի որպէս Յոբ։ Այլեւ ընդդէմ ցանկութեան՝ եւ ընդդէմ բարկութեան՝ եւ ընդդէմ ամենայն մեղաց՝ համբերութեամբն հակառակի եւ յաղթէ մարդ. վասն այն խրատ է իմաստունն. (համբերեա Տեառն. եւ նա օգնեսցէ քեզ։) Եւ աստ պարտ է գիտել՝ զի բազում շահ եւ օգնութիւն լինի ի համբերութենէն. եւ ասեմք տասն գլխով։ Առաջին՝ զի Աստուած լինի քեզ օգնական ի համբերելն քոյ. եւ տայ շնորհ համբերութեան եւ փոթով գելսն. ոպէս ասէ Պօղոս. (հաւատարիմն է Աստուած՝ որ ոչ արկցէ զձեզ ի վարձութիւն առաւել քան զկարն ձեր. այլ վաղվաղակի արասցէ եւ զերսն. զի համբերել կարասջիք։) Երկրորդ՝ զի ծնանի զսէր. որպէս ասէ առաքեալն. (համբերութիւն զհանդէս ծնանի. հանդէս զյոյս։ եւ նա սփռէ զսէ։) Երրորդ՝ զի Աստուած վրէժ խնեդիր լինի համբերողաց. որպէս ասէ յառակս։ (մի խնեդրեր զվրէժ ի թշնամեաց. այլ համբերեա նմա. եւ Տէր օգնեսցէ քեզ. ) որպէս վասն համբերութեանն Դաւիթի՝ խնդրեաց վրէժս ի Սաւուղայ։ Չորրորորդ՝ դիւրաւ լսէ համբերողացն աղօթից. որպէս ասէ Դաւիթ. (համբերելով համբերի Տեառն՝ եւ նայեցաւ առիս. եւ լուաւ աղօթից իմոց։) Հինգերորդ՝ զի համբերութիւնն՝ մերձ ածէ ի կատարումն գործոյն. ոպէս ասէ Յակոբոս. (համբերութիւնն գործ կատարեալ ունիցի։) Վեցերորդ՝ զի համբերութիւնն առցէ զյաւիտենական կեանսն ըստ Տեառն. (համբերութամբ ձերով՝ ստասջիք զոգիս ձեր. եւ որ համբերսցէ ի սպառ՝ նա կեցցէ. որպէս մարտիրոսացն դասք։ Եօթներորդ՝ զի համբերութիւնն անուանի եւ փառաւոր առնէ. եւ զայլս ի նոյն յորդորէ. ըստ այնմ, (զհամբերութիւն Յոբայ լուարուք. ) որով նա ինքն հռչակեցաւ։ Ութներորդ՝ զի համբերօղն՝ զբազմաց սատակումն տեսցէ անհամբերողացն. ըստ մարգարէին որ ասէ. (համբեր Տեառն եւ պահեա զճանապարհս նորա. եւ բարձր արասցէ զքեզ ի ժառանգել զերկիր եւ զսատակումն մեղաւորաց տեսցես։) Իններորդ՝ զի համբերութիւնն զայլս ի զղջումն ածէ. ասէ Պօղոս հռօմայեցւոց. (երկայնամտութիւնն Աստուծոյ կամի զքեզ ի զղջումն ածել. այլ դու ըստ անզեղջ սրտիդ՝ գանձես քեզ բարկութիւն։) Յայս միտս եւ Տէրն օրինադրեաց. (որ հարկանէ զծնօտ քո՝ եւ այլն. եւ որ հանէ զբաճկոն քո՝ եւ այլն. եւ որ տարապարհակ վարէ զքեզ մղոն մի՝ եւ այլն։) Տասներորդ՝ զի համբերութիւնն՝ զմարդն Աստուծոյ նման եւ անւանակից առնէ. զի Դաւիթ՝ (զԱստուած ողորմած՝ գթած՝ եւ երկայնամիտ կոչէ։) Եւ որո՞վ զանազանի համբերութիւն եւ ժուժկալութիւն։ Ասենք թէ՝ չորիւք։ Նախ համբերելն՝ տանիլն է հոգեկան կրից. եւ ժուժկալեն՝ մարմնական։ Երկրորդ՝ համբերելն՝ է բանին մասին. եւ ժուժկալելն՝ ցանկականին յատուկ, եւ հասարակ ցասմնականին։ Երրորդ՝ համբերելն՝ է արտաքին վշտաց. եւ ժուժկալելն՝ բնական կրից։ Չորրորդ՝ ժուժելն է՝ ոչ խռովիլ ի չար ցանկութեանց. եւ համբերելն ոչ այլայլիլ եւ ոչ պակասիլ յառաքինութեանց ամէն։

Նորին քարոզ վասն Ծիծաղելոյ։ (Վայ ձեզ որ ծիծաղիքդ։) Ղուկ. 6. 25։ (Գլուխ. Կ)

Վասն բազում պատճառի՝ նախատելի է ծաղրն։ Նախզի՝ ասէ Սողոմօն. (որպէս ձայն փչոց ի ներքոյ կաթսայի այնպէս եւ ծաղր անմիտ. ) այսինքն, որպէս ճարճարտէ փուշն ի կրակն ի ներքոյ պուտկի. նոյնպէս ճարճատելով ծիծաղի անմիտն. եւ ոչ որպէս իմաստուն ժպտելով։ Երկրորդ՝ որպէս բոց փշոյն զկաթսայն յեռանդեան պահէ. նոյնպէս ծաղրն՝ շարժէ զգայարանս մարմնոյն ի ցանկութիւն զօշոտութեան. եւ ստիպել տայ ի կատարումն գործոյն։ Երրորդ՝ զի ծաղրն՝ անմտութեան է նշանակ. որ ոչ կարէ ծածկել յինքեանտ զխնդութիւնն սրտին. այլ իմաստունն՝ ոչ ծիծաղի, այլ ժպտի դիմօք. եւ զխնդութիւնն ի սրտին իւր արգելու։ Չորրորդ՝ ծաղրն ծոփութեան եւ անզգամութեան է ցոյց. որպէս ասեն վարդապետք. եւ ի բանալ ատամանց՝ վերասցի հոգին սուրբ. եւ վասն այսր ասէ առաքեալն. (մի տրտմեցուցանէք զհոգին սուրբ։) Եւ դարձեալ ասէ առաքեալն. (ամենայն խեղկատակատակութիւն՝ բարձցի ի միջոյ ձերմէ։) Հինգերորդ՝ զի ասէ Տէրն. (վայ ձեզ որք ծիծաղիքդ. զի լայք եւ ողբայք. ) որպէս ասէ մարգարէն. (ծաղր ձեր ի սուգ դարձցի. եւ ուրախութիւն ձեր ի տրտմութիւն։) Զի այսպէս փոխի ի հանդերձեալն. որք աստլան եւ սգան՝ անդ ուրախանան. որպէս ասէ Տէրն. (երանի սգաւորաց՝ զի նոքա մխիթարեսցին. ) եւ որք ուրախանան աստ՝ լացցեն անդ ի հուրն յաւիտենական. (ուր լալ աչաց է եւ կրճտել ատամանց. ) որպէս մեծատունն որ ագանէր բեհէզս եւ ծիրանիս, եւ ուրախ լինէր հանապազ առատապէս, անդ ի մէջ տանջանաց հրոյն պապակիւր եւ այրիւր։ Վեցերորդ՝ զի Տէրն մեր որ ամենայն կրից մեր հաղորդ եղեւ բաց ի մեղաց, այսինքն, զի կրեաց զտրտմութիւն եւ զերկիւղ. զքաղց եւ զծարաւ. իսկ զծաղրն ոչ կրեաց ամենեւին իբրեւ զմեղս. զի ոչ է գրեալ յաւիտարանին յուրեք ծիծաղիլ Քրիստոսի. այլ ի բազում ուրեք լալ եւ արտասւել եւ տրտմիլ. այսպէս անարգ է ծաղրն։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ բնական է ծիծաղական գոլ մարդոյն։ Ասեմք եթէ՝ ծիծաղականն բնական է մարդոյն. այլ ծաղրն՝ աւելորդն է. զի թէ ծիծաղի մարդ թէ ոչ, ծիծաղական է. որպէս բնական է ցանկութիւն եւ սրտմտութիւն մարդոյն։ Զի հոգին եռամասնեայ է. բան, ցասումն, եւ ցանկութիւն. այլ բարկութիւնն եւ բղջախոհութիւնն՝ աւելորդ է մեղք։ Նոյնպէս եւ ծիծաղականն՝ բնական է. այլ ծիծաղիլն՝ անմտութիւն է աւելորդ։ Զի այսպէս սահմանեն զծաղրն։ Ծաղր՝ ստերիւրեցելոյ ի մեզ հագագի։ Դարձեալ ծաղր՝ մերկութիւն մարմնոյ անվայելուչ. շնչոյ կարկաչումն. ձկտումն այտից. մերկութիւն ատամանց եւ ընտից կոկորդին. ի պարանոցին բախումն ձայն անբան։ Եւ դարձեալ՝ այլ ազգ սահմանեն։ Ծաղրն՝ հատումն եւ կտրումն շնչոյ. եւ զի՞նչ այլ՝ բայց անմտութիւն եւ խելագարութիւն։ Արդ՝ վասն ծիծաղելոյ՝ չորս իրս պարտ է իմանալ։ Նախ՝ թէ ուստի՞ գոյանայ ծիծաղն։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր ծիծաղին։ Երրորդ՝ զվնասն թէ զի՞նչ է։ Չորրորդ՝ թէ ո՞րքան է պատիժն։ Տեսցուք զառաջինն թէ ուստի՞ գոյանայ ծիծաղն։ Եւ աստ երեք հարցումն լինի։ Առաջին՝ թէ ծիծաղն գոյե՞ղ է ի մարդն թէ պատահումն։ Պատասխանէ Դաւիթ անյաղթն բազում կերպիւ՝ թէ պատահումն, եւ ոչ գոյացութիւն։ Նախզի գոյեղեն՝ անճելովն իւր կատարողական գոյ մեզ. որպէս բանականն աճելովն կատարէ զմեզ։ Եւ աճումն բանականին՝ չորս է։ Նախ՝ ընդ հասակին աճէ բանականութիւնն։ Երկրորդ՝ կրթմամբ եւ հանճարով։ Երրորդ՝ կատարեալ խոհեմութեամբ։ Չորրորդ՝ առաքինութեամբ։ Իսկ ծիծաղականն՝ ոչ գոյ. այլ հրաժարական. որպէս ասեն իմաստունք. (մի ծաղր յանգուքն։) Երկրորդ՝ յայտ է յընդ իմակէն. այսինքն, զի լալականն պատահական է. յայտ է թէ եւ ծիծաղն՝ ընդդիմակ նորա պատահումն է։ Երրորդ՝ զի որակ է ծիծաղն եւ լացն. երբեմն այն. եւ երբեմն այն. եւ որակն պատահումն է։ Չորրորդ՝ զի կրականք են նախ ախորժակաց. այսինքն, ուրախութեանց եւ տրտմութեանց. տրտմութիւնն պակասութիւն. եւ ուրախութիւնն լիութիւն ախորժակաց։ Հինգերորդ յայտ է՝ զի առաւելուն եւ պակասութիւնն. եւ առաւելն եւ նուազն՝ պատահումն է. Վեցերորդ՝ զի փոփոխականք են. զի լինին եւ բացալինին. եւ լինիլն եւ բացալինիլն՝ պատահումն է։ Եօթներորդ՝ զի չէ ստորոգել յոք. զի աճելով ապականէ զենթակայն իւր. որպէս առ բազումս գոյ՝ որ վասն ծիծաելոյ պատժեցան սատակմամբ։ Ութներորդ՝ զօրութեամբ ծիծաղականն բառնի. որպէս որք ընդ ստոփոնիոնն անցեալք ասէ, առանց ծիծաղելոյ մնացին։ Ապա յայտ է թէ՝ պատահական է ծիծաղն եւ ոչ գոյացական։ Երկրորդ հարցումն թէ՝ ուստի՞ գոյանայ ծաղրն։ Պարտ է գիտել՝ թէ յանբան շնչէն՝ որոց դաշնակից գոմք, այսինքն, հաղորդակից եւ ընկերակից. այլեւ ի մկանց եւ ջլաց լինի ծիծաղն։ Եւ մկունք են Բ մեծամեծ երակքն ի խռչափողն. նոքա լնանին օդով. եւ ջիլք այտիցն կծկին. եւ բերանն բացուի. եւ այնպէս լինի ծիծաղն. որպէս յայտ է ի սահմանէ նորին։ Երրորդ հարցումն՝ զի թէ մի եւ նոյն շունչ եւ մկունք եւ ջիլքն են ի մեզ եւ յանբանսն, նոքա է՞ր ոչ ծիծաղին։ Կրկին կերպիւ պատասխանէ։ Նախ թէ՝ եւ նոքա ծիծաղին ըստ Արիստոտէլի. որպէս տառեղն եւ կապիկն եւ այլք։ Երկրորդ պատասխանէ. թէ մի եւ նոյն շունչ է ի մեզ եւ յանբանս, այլ ոչ մի նոյն ներգործութիւն ի մեզ եւ ի նոսա։ Ապա թէ է՞ր, պարտ էր եւ զհաջիւն շանն եւ զխխնջիւն ձիոյ՝ ի յայլս գոլ։ Բայց զանազանապէս ներգործէ մի շունչն. որպէս մի ջուր՝ ի զանազան տունկս՝ զանազանապէս ներգործէ. եւ մի եւ նոյն օդ՝ ի զանազան կենդանիս ներգործէ։ Դարձեալ ծիծաղն ոչ է ի բանկանն. յայտ է ի չորից։ Նախզի՝ անմարմին եւ պարզ հոգիքն՝ ոչ ունի հրեշտակք։ Երկրորդ՝ եւ ոչ հոգիքն բաժանեալք ի մարմնոյ։ Երրորդ՝ բան ցասումն եւ ցանկութիւն ոչ ծիծաղին։ Չորրորդ՝ իմաստունքն եւ առաքինքն որք առաւելեալ են բանականաւն՝ ոչ ծիծաղին. եւ ոչ տնկականն ծիծաղի ի մեզ. այսինքն, ծննդականն. աջողականն. եւ սննդականն։ Ապա ուրեմն յայտ է թէ, անբան շունչն ծիծաղի։ Այսքան յառաջին գլուխն։ Եկեսցուք յերկրորդ գլուխն թէ՝ վասն է՞ր ծիծաղին։ Եւ ասեմք թէ՝ վասն բազում պատճառի։ Նախ՝ վասն յանդգնութեան եւ լկտութեան ծիծաղին. որպէս մարգարէն. (ասաց անզգամն ի սրտի իւրում, թէ ոչ գոյ Աստուած. ) զի ծաղրածութինն՝ սկիզբն եւ պատճառ է ամենայն չարեաց. որ է յանդուգն ծաղրն։ Երկրորդ պատճառ՝ է աներկիւղութիւնն. զի ոչ երկնչին յԱստուծոյ. եւ ոչ յառաջնորդաց. զի որք երկնչին միշտ ի տրտմութեան կան որպէս ասէ մարգարէն. (զօրահանապազ տրտում գնայի. զի անձն իմ լի եղեւ չարչարանօք։) Եւ սաղմոսն ասէ. (սկիզբն զգօնութեան երկիւղ Տեառն. ) եւ թէ՝ (երկիւղի Տեառն խորշի ամենայն ոք ի չարէ։) Երրորդ՝ վասն անզղջութեան սրրտին լինի ծաղրն. զի ոչ ունի դարձ եւ զղջումն ի մեղաց. զի որք ճշմարիտ զղջացեալ են, միշտ ի տուէ եւ ի գիշերի լան եւ ողբան. որպէս մարգարէն առնէր. ասէր՝ (լուացի զամենայն գիշեր զմահիճս իմ. եւ արտասուօք իմովք զանկողինս իմ թացի։) Չորրորդ՝ վասն չար ցանկութեան կամացն. զի լցեալ է զանազան մեղօք եւ սատանայական խրախանօք. որպէս ասէ առակն. (ծիծաղելով գործէ այր անպարիշտ զչարիս։) Եւ Տէրն թէ՝ (մարդ բարի՝ ի բարի գանձուց սրտին բղխէ զբարի. եւ մարդ չար՝ ի չարէն բղխէ զչար. ) եւ թէ՝ (յաւելուածոյ սրտին խօսի բերանն։) Հինգերորդ՝ զի ոչ ունի ակն եւ ցանկութիւն բարեաց գործոց, կամ յաւիտենական կենացն. զի որք զայս ունին միշտ ի սուգ եւ ի տրտմութեան գոն. որպէս ասէ Դաւիթ։ (Վայ ինձ՝ զի ընդ երկար եղեւ պանտխտութիւն իմ. եւ բնակեցայ ես ի վրանս կենդարու։) Եւ Տէրն ասէ. (երանի որք լան եւ այլն։) Վեցերորդ՝ վասն անկարգութեան ծիծաղին. զի ոչ ունին կարգ եւ սահման. ոչ խօսից, ոչ կերակրոց, եւ ոչ սրբութեան. այել հանապազ ի դատարկաբանութեան եւ խեղկատակութեան՝ զօրէն շամշելոցն անդուռն բերանով՝ օթեւան եւ բնակարան լինի դիւաց. որպէս ասէ Սողոմօն. (ո՞հ որոց թողեալ զճանապարհս ուղիղս, երթան ընդ ճանապարհս խաւարին։) Եօթներորդ՝ վասն անվարժութեան եւ անխրատ գոլոյ ծիծաղին. զի ոչ է վարժեալ է կրթեալ աստուածային օրինօք, եւ ոչ սնեալ եւ դաստիարակեալ առ ոտս բարի վարդապետաց. որպէս ասէ առակն. (որոց թողեալ իցէ զուսումն մանկութեան՝ եւ մոռացեալ զուխտն աստուածեղէն. ) եւ Յակոբոս ասէ. (որ ոչ սանձահարէ զլեզու իւր. վայրապար է այնպիսւոյն կրօնաւորութիւն։) Ութներորդ՝ վասն աշխարհասիրութեան եւ մարմնոյ. զի զերեւելիսս միայն գտան՝ եւ սոքօք ուրախանան. եւ ոչ մշտնջենաւորօքն. որպէս ասէ. (կեղծաւորք՝ զի ասէր աշխարհիս թշնամութիւն է առ Աստուած. ) եւ Սողոմօն եւս ասէ զանապարշտաց մեղս։ Իններորդ՝ վասն ինքնահաճութեան եւ ոտնահարութեան այլոց լինի անբան ծաղրն. զի զինքն ուղիղ գիտէ՝ զայլս թիւր. եւ զինքն պատւական եւ լաւ՝ եւ զայլս յոռի եւ անարգ. որպէս ասէ. (մի անարգէք եւ բամբասէք զայլս։) Տասներորդ՝ վասն մոռացման եւ անհոգութեան զանձինս, թէ զինչ են լինելոց այժմ, կամ յետ մահու. ուրախանան եւ ծիծաղին նման անմիտ անասնոց. որպէս ասէ. (ոպիք ըմբռնեալ ի մեղս՝ ի մտաց եւս անկանին եւ ծիծաղին. ) եւ անբան շնչուն ասացաւ ծաղրն. եւ տես զամենայն սուրբս՝ զառաքեալս՝ զմարգարէս՝ եւ զայլս՝ սգով կացին յաշխարհի. եւ սգով ելին յաշխարհէ. զի անճառ ցնծութեանն եւ մշտաւէտ ուրախութեանն հասանիցեն։ Վասն որոյ ասէ. (վայ ձեզ որք ծիծաղիքդ։) Այս երկրորդ գլուխն։ Եկեսցուք յերրորդ գլուխն թէ՝ զի՞նչ է վնաս ծիծաղելոյն՝ եւ ո՞րքան։ Եւ ասեմք թէ՝ վասն բազում պատճառի։ Նախ եւ առաջին՝ զի անհաւատութեան եւ յուսահատութեան է նշանակ վայրապար ծաղրն. եւ անհաւատն՝ վատթար է քան զդեւս, որպէս ասէ. (դու հաւատաս՝ բարւոք առնես. եւ դեւք հաւատան եւ սարսին։) Երկրորդ՝ մոռացումն գործէ ահեղ գալստեանն Քրիստոսի. եւ տանջանացն դժոխոց. որպէս ասէ. (եթէ կամակար մտօք մեղանչես, ոչ է պիտոյ պատարագ. այլ ահեղ ակնկալութիւն դատաստանին՝ եւ նախանձն հրոյն՝ որ ուտէ զհակառակորդս. ) եւ թէ՝ (վայ ձեզ որք ծիծաղիքդ։) Երրորդ՝ է արհամարհել եւ քամահել զԱստուած եւ զօրէնս նորա. որ արգելու ի ծիծաղելոյ. եւ երանէ զսգաւորս։ Եւ որք այսմ անհնազանդ են, անարգեն զԱստուած. որպէս ասէ Պօղոս. (եթէ դու արհամարհես զներելովն Աստուծոյ գանձես անձին քում բարկութիւն յաւուր արդար դատաւորութեանն Աստուծոյ։) Չորրորդ վնաս՝ զի անբան եւ անկարգ ծաղրն՝ յիմարէ եւ կուրացուցանէ զմիտս նոցա. եւ խափանէ զամենայն բարի խորհուրդ եւ հոգեւոր տեսութիւն աստուածայնոցն. որպէս ասէ առակն. (ուրախանան ի չարիս իւրեանց. ) եւ Պօղոս ասէ. (որոց Աստուած աշխարհիս այսորիկ՝ կուրացոյց զմիտս։) Հինգերորդ՝ նման լինին չար դիւաց կաքաւչաց, որք հանապազ ուրախանան ի գործս իւրեանց, եւ ընդ կորուստ մարդկան, եւ ընդ անկումն սրբոց. որպէս ասէ. (հոգին սուրբ փախչի ի նենգութենէ. ) յայտ է ի ծաղրածութենէն եւ ի ծաղրէն. որք տուն են եղեալ սատանայի։ Վեցերորդ վնաս՝ նմանին դիցապաշտիցն. որք միշտ պղծագործութեամբ եւ գարշութեամբ ուրախացեալ, խայտառակէին առաջի կռոցն. որպէս ասէ առաքեալն. (երբեմեն առ կուռս անմռունչս երթայիք։) Եօթներորդ վնաս՝ նմանին հրէից խաչահանուաց. որք զՏէրն մերկացուցեալ չարչարէին. եւ ուրախացեալ ծիծաղէին ընդ անօրէն գործս իւրեանց։ Ութներորդ վնաս՝ զի ամբարտաւանութիւն եւ խստասրտութիւն գործէ. որ սկիզբն եւ մայրն է ամենայն չարեաց, եւ հեռացումն ամենայն բարեաց. եւ ծաղրն՝ հպարտութիւն եւ խստութիւն է՝ որ հանէ զամենայն ձեւ բարի մարդոյ։ Իններորդ՝ աննմանութիւն է ամենայն սրբոց արանց. որք լալով եւ ողբալով հաճոյացան Աստուծոյ. որպէս Ովհաննէս՝ Երեմիա, եւ այլքն։ Եւ սոքա անհաթեթ եւ անմիտ ծաղրով՝ վնասեն զինքեանս եւ զայլս։ Տասներորդ վնաս՝ յայտնի է որ խոտեալ եւ բարձեալ է ծաղրն յամենայն կարգաւորութենէ քրիստոնէիցս. այսինքն, յեկեղեցւոյ. ի ժամատեղաց. ի պատարագէ. ի կարդալոյ աստուածաբանութեանց. ի քարոզութեանց ժամանակէ. եւ յայլ իմաստասիրութեանց ժամանակէ. այլ եւ իմաստունք արք՝ ոչ է ծիծաղին։ Այլեւ ի չորս տեղիս լինի ծաղրն. ի հարսանիսս աշխարհականաց. եւ ի լկտի խաղս. եւ ի գինըմպութիւնս անմիտ երիտասարդաց. եւ ի ժողովս պղծագործ անհաւատից։ Ապա ուրեամն յայտ է՝ զի բազում վնաս է ծաղերն։ Այսքան յերրորդ գլուխն։ Եկեսցուք ի չորրորդ գլուխն թէ՝ զի՞նչ է պատիժ ծիծաելոյն։ Նախզի՝ ամենայն մարդիկ արհամարհեն եւ անարգեն եւ նա յամօթ լինի. եւ այլ ի՞նչ պատիժ քան ամօթ եւ նախատինս կրել ի մարդկանէ. որպէս ասէ մարգարէն. (նախատինս ի մերձաւորաց ոչ առնու՝ արհամարհեալ է առաջի նորա չարագործն։) Երկրորդ՝ զի բազում անգամ պատին ի թագաւորաց եւ յիշխանաց՝ վասն անմիտ եւ յանդուգն ծաղերն. որպէս յայտ է ի քաղքեդոնի օրէնս՝ որք տանջեն սպանմամբ զայնպիսին։ Երրրորդ՝ պատժին եւ յանդիմանին յօրինաց եւ ի սուրբ գրոց վարդապետութենէ՝ որք գեհեան եւ տանջանս սպառնան այնպիսեացն. որպէս վայ ասէ Տէրն. եւ առակին նմանակաց անհաւատից եւ անպարշտաց. եթէ յմար ասելն գեհենին պատժապարտ առնէ, քանի՞ առաւել ծիծաղիլն լրբաբար։ Չորրորր՝ զի Տէրն լալ եւ սգալ ասէ. եւ նոքա ոչ լսեն՝ այլ զնորա դէմն առնեն, բիւրապատիկ պատժոյ են արժանաւոր եւ դժոխոց. որպէս ասէ Տէրն. (բերէք զամենայն թշնամիս իմ. եւ սպանէք առաջի իմ. որք ոչ կամէին զթագաւորելն իմ ի վերայ նոցա. ) եւ թշնամիքն Տեառն՝ են ամենայն անհնազանդք օրինացն Աստուոյ. որպէս ասէ. (թշնամիք Տեառն ստեցին նմա։) Հինգերորդ՝ պատժին ի Տեառնէ եւ անկանին ի նմանութենէ նորին. որ ի կեանս իւր՝ երբէք ոչ ծիծաեցաւ. բայց ի բազում ուրեք ելաց. որպէս ի գերեզմանն զազորու. եւ վերայ քաղաքին. եւ զի՞նչ քան զայս պատիժ, անկանիլ ի նմանութենէն Քրիստոսի։ Զի որք անկանին ի նմանութենէ նորա, զրկին եւ որոշին յամենայն շնորհաց նորա. եւ նման լինին դիւաց եւ ամենայն որպէս ասացաւ. եւ որք զրկին ի նմանութենէն, եւ անդ ակցին յամենայն նմանութեանց եւ ի փառացն Քրիստոսի. որպէս ասէ. (նման նման լինելոց եմք։) Վեցերորդ պատժին՝ զի զրկին ի մխիթարութեանց սգաւորացն եւ յերանութեանց նոցա. եւ զի՞նչ քան պատիժ՝ որք զրկին յամենայն մխիթարութեանց հոգւոյն սրբոյ՝ որ մխիթարիչէ ամենայն սգաւորաց եւ տրտմեցելոց. որ տրտմի անբան ծաղերբ. որպէս ասէ. (մի տրտմեցուցանէք զհոգին սուրբ՝ որով կնքեցայք յուր փրկութեանց ձերոյ։) Եօթներորդ՝ զի զրկին յարքայութենէն երկնից եւ յամենայն հանգստութենէ արդարոց. որպէս ասէ Եսայի. (բարձի անպարիշտն յերկրէ. եւ մի տեսցէ զփառս Աստուծոյ. ) եւ անպարիշտ է ի ծաղրառն որպէս ցուցաւ։ Ութներորդ՝ ժառանգ լինին յաւիտենից տանջանացն եւ գեհեն հրոյն. եւ դասակից ամենայն չարաց եւ սատանայի. որ պատճառն է ամենայն չարեաց եւ տանջանաց. որպէս ասէ. (արկանիցիս ի բանտ՝ եւ ոչ ելանիցես, մինչեւ հատուցանես զյետին նաքարակիտն։) Իններորդ՝ զի փոքր ներելի մեղօքն՝ ընկերակից լինին բուն չարեացն եւ մեծամեծ մեղացն. քան զայս այլ ի՞նչ պատիժ. եւ ոչ է փոքր, այլ յոյժ մեծ եւ անթողլի. զի ամենայն մեղաց սկիզբն եւ կատարումն եւ պատճառ անզեղջութեան՝ է անբան ծաղրն. որպէս յայտ է իմաստուն մտաց։ Տասներորդ՝ ըս տէրունական հրամանացն որ ասէ. (վայ ձեզ որք ծիծաղիքդ։) Եւ վայն՝ պարառութիւն է ամենայն չարեաց. եւ չարն՝ սեռօրէն ի յեօթն բաժանի։ Նախ՝ է չար՝ սկիզբաչարն սատանայ։ Երկրորդ չար՝ մեղքն։ Երրորդ չար՝ որոգայթն եւ փորձութիւնն։ Չորրորդ չար՝ պատուհասն։ Հինգերորդ չար՝ մահն. զի (մահ մեղաւորին չար է։) Վեցերորդ չար դժոխքն։ Եոթներորդ չար՝ տանջանք գեհենին. զայս ամենայն եւ առաւել՝ քան զայս պարունակէ վայ ասելն։ Որով եւ զմեզ փրկեսցէ Քրիստոս յոյսն մեր յամենայն չար մեղաց եւ ի դառն տանջանաց՝ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։