Թուղթ ընդհանրական

Խօսեսցուք եւ առ դասս եպիսկոպոսաց սրբոց, որ էք տեսուչք կարգեալք յԱստուծոյ՝ հոգւոց հաւատացելոց, որ են յաշխարհի. որ թէպէտ եւ ըստ կարգի երկրորդ եդաք յաղագս բարեկարգութեանն՝ նախ առ վանականսն, սակայն ըստ աստիճանի՝ առաջին էք:

Զորս աղաչեմ նախ քան զամենայն՝ ի միտս ձեր գալ եւ ճանաչել իմաստութեամբ զաստիճանիդ, զոր ունիք, զբարձրութիւն եւ զգործ, եթէ ուստի՞ սկսաւ, եւ վասն է՞ր եդաւ, եւ զի՞նչ հրամայեցաւ առնել յայնցանէ, յորոց հաստատեցին զսա: Զի յորժամ զայսոսիկ գիտիցէ ոք, որպէս պարտն իցէ գիտել, մի ի յերից աստի շահիցի, կամ ճանաչելովն զծանրութիւն սորա եւ զդժուարակրութիւն, եւ ոչ յօժարութեամբ դիմել իբր ի դիւրին իրս եւ ի հեշտալիս՝ գիտելով զիւր տկարութիւնն, այլ ի բաց հրաժարել, թէեւ բռնադատիցի յիւրոց մտացն ախտից կամ ի մերձակայից՝ որպէս եւ առաջին սուրբքն արարին եւ ուսուցին. կամ թէ յանձն առցէ զլինելն, փութայ ըստ հաճոյիցն Աստուծոյ կատարել զտնտեսութիւն գործոյն, կամ թէ՝ ոչ արասցէ զանարժանն՝ ճանաչէ զպակասութիւն բարւոյն եղեալ յինքեան եւ զվնասն, եւ խղճիւ մտաց իւրոց դատէ զանձն՝ յանցաւոր զինքն համարելով:

Արդ, թէ՝ ուստի՞ սկսաւ ասասցուք:

Սկիզբն եպիսկոպոսութեան եղեւ յայնմանէ, որ երդմամբ առ զքահանայութիւնն ի Հօրէ, ըստ կարգին Մելքիսեդեկի. ոչ ըստ աստուածութեանն, այլ ըստ մարդկութեանն, ոչ յանբանից մատուցանելով պատարագս, ըստ ահարօնեան քահանայութեանն, այլ զանձն իւր մատոյց կամաւոր պատարագ ի վերայ խաչին՝ Հօր, վասն ընդ մեզ հաշտութեան: Եւ զնոյն քահանայապետութիւն, զոր ինքն ի Հօրէ ընկալաւ յաղագս խաչին մահու ի վերայ այնոցիկ, զորս գնեաց արեամբն իւրով, շնորհեաց աշակերտաց իւրոց ի ժամանակի համբառնալոյն յերկինս, ըստ աւետարանին Ղուկայ, թէ՝ «Եդ ձեռս ի վերայ նոցա եւ օրհնեաց զնոսաե [Ղուկ. ԻԴ 50], եւ ապա ինքն, ասէ, վերանայր յերկինս, զնոյն օրինակ պահանջելով եւ ի նոցանէ, թէ՝ որպէս ես ոչ հեշտութեամբ, այլ չարչարանօք եւ մահուամբ ընկալայ զքահանայութիւն ի վերայ ազգի մարդկան, եւ դուք նմանապէս մահու չափ նահատակեցարուք ի վերայ ոչխարաց հօտի իմոյ, զոր ստացայ արեամբ իմով. որք եւ արարին, ըստ հրամանին՝ մեռանելով ի վերայ ժողովրդեանն, որ հաւատացաւ նոցա ի Տեառնէ:

Եւ յորժամ հանդերձեալ էին առաքեալքն Քրիստոսի ելանել յաշխարհէ, ընտրէին ի հաւատացելոց անտի արս երկիւղածս եւ իմաստունս եւ կացուցանէին փոխանակ իւրեանց գլուխ ժողովրդեանն ի քաղաքս, եւ ի գաւառս, զորս եւ եպիսկոպոս անուանեցին, որ թարգմանի՝ տեսուչ:

Արդ, այս թէ ուստի՞ սկսաւ՝ ասացաք:

Պարտ է գիտել եւ զայն, թէ յաղագս որո՞յ պատճատի եդաւ ի Քրիստոսէ եւ յառաքելոց նորա այս գործ եպիսկոպոսութեան. յայտ է թէ՝ վասն լինելոյ գլուխ եւ հրամանատար քահանայից եւ ժողովրդոց, եւ որպէս զդէտ աննիրհ աչօք մտացն նայել ի վերայ ամենեցուն՝ զթիւրեալսն ուղղել եւ զուղիղսն հաստատուն պահել յուղղութեանն:

Եւ թէ զինչ՞ հրամայեցաւ լինել եպիսկոպոսին եւ կամ զի՞նչ առնել, զայս Պօղոս յայտ առնէ առ Տիմոթէոս գրելովն, թէ՝ «Պարտ է եպիսկոպոսին անարատ լինելե [Ա Տիմ. Գ 2] որպէս Աստուծոյ տնտեսի, հեզ, ցած, պարկեշտ, հիւրասէր, բարեսէր, արդար, սուրբ, ժուժկալ, մի՛ արծաթասէր, մի կռուող, մի՛ հարկանօղ, այլ հանդարտ եւ այլն եւս:

Անարատն ասելովն, յամենայն արատոյ, որ ըստ հոգւոյ եւ մարմնոյ իցեն, մաքուր լինել հրամայէ:

Իսկ որպէս Աստուծոյ տնտեսի՝ զայս յայտ առնէ. զի թէ մարդիկ նիւթական գոյից իւրեանց տնտես զանարատսն ասէ ընտրեն լինել, այսինքն՝ որ ոչ գողասցի աւազակօրէն, եւ ոչ հեղգայցէ ի խնամ տանելոյ գոյիցն եւ ի պահպանութենէ, քանի՞ եւս արժան է անարատութիւն եւ արթնութիւն եւ զգուշութիւն ունել տանն Աստուծոյ տնտեսաց, որ է եկեղեցի սուրբ, ոչ զնիւթականս ասեմ զեկեղեցւոյ, այլ զհոգիս մարդկան, որք շինին տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ, զորս պարտ է որչափ զօրութիւն իցէ Աստուծոյ տնտեսին անխախտելի պահել զշինուածս աստուածաբնակ տաճարացն, եւ ոչ տալ գողանալ սատանայի իւրով պղերգութեամբն ի հոգեւոր գանձուց անտի, ոչ դիւր եւ ոչ յորոց զտնտեսութեանն ունի գործ, տացէ նոցին օր ըստ օրէ եւ զբանին կերակուր ի ժամու՝ ըստ տէրունական հրամանին:

Հեզ, ցած, պարկեշտ. հեզութեամբն յուշ առնէ նմանօղ լինել Մովսիսի եւ Դաւթի՝ որք ի հնումն էին հովիւք ժողովրդեանն Իսրայէլի, թէ նոյնպէս պարտ է եւ նորոց հովուացս հեզութեամբ եւ հանդարտութեամբ հովուել զժողովուրդս, որպէս հովիւք՝ զհօտս, եւ ոչ ճոխութեամբ եւ սաստկութեամբ՝ ըստ աշխարհի իշխանաց: Իսկ ասելովն թէ՝ ցած, զխոնարհութէանն ուսուցանէ, զի անդէպ է եպիսկոպոսին հպարտութեամբ եւ գոռոզութեամբ լինել առ հնազանդեալ ժողովուրդսն, որպէս զգործակալս բռնաւորաց, այլ հեզութեամբ եւ խոնարհութեամբ բերիլ առ ամենեսեան, որպէս եւ Քրիստոս յայսոսիկ զինքն տայ օրինակ. «Ուսարուք յինէն, ասէ, զի հեզ եմ եւ խոնարհ սրտիւե [Մատթ. ԺԱ 29]: Եւ դարձեալ՝ ցուցանելով զոր ի խոնարհութենէն օգուտն եւ զառ ի հպարտութենէն վնասն՝ ասէ, «Ամենայն՝ որ բարձրացուցանէ զանձն՝ խոնարհեսցի, եւ որ խոնարհեցուցանէ զանձն՝ բարձրասցիե [Մատթ. ԻԳ 12]: Եւ Պօղոս զգուշացուցանելով զՏիմոթէոս, զի մի զանկատարսն հոգեւոր եւ մարմնաւոր հասակաւ վերակոչեսցէ յաստիճան եպիսկոպոսութեան, ասէ՝ «Մի մատաղատունկ, զի մի հպարտացեալ ի դատաստանս անկցին սատանայիե [Ա Տիմ. Գ 6]: Քանզի սատանայ ընդդէմ արարչին Աստուծոյ հպարտացեալ՝ եւ վասն այնորիկ անկաւ յերկնից, եւ պարտական է յաւիտենական դատաստանացն եւ մշտնջենաւոր տանջանացն: Վասնորոյ, հրամայէ, թէ՝ ցած, զի մի նորին ախտիւն ըմբռնեալք՝ նորայն դատաստանի եւ պատժոց կցորդք եղիցին:

Պարկեշտ. պարկեշտն անուն՝ մի է, բայց առ ամենայն շարժումն հոգւոյ եւ մարմնոյ պատշաճեալ բերի պարկեշտութիւնն՝ ի բանս մի շատախօս լինել, ի կերակուրս եւ յըմպելիս եւ ի զգեստս մի աշխարհօրէն բերիլ, այլ ըստ նոցա նմանութեան, որոց խաչեալ է աշխարհ: Նաեւ յընթացս ճանապարհի ոչ երեւելի եւ կազմեալ երիվարօք եւ կամ կիսիշօք ամբարձեալ եղիցին ի բարձրն կոյս, այլ վասն զտկարացեալ մարմինն միայն բառնալոյ, ըստ պատահելոյ կրողին: Եւ ոչ սրընթաց ձիովք շահատակել, եւ շամբք եւ բազէիւք որսականօք բերիլ առ երէվայրիս եւ թռչունս, որպէս լսեմք զոմանց, թէ՝ իցեն: Որ այնքան պատշաճի այսմ ձեւոյ ունողաց այս գործ, որպէս թէ՝ զգտակ կարմիր դիցէ ի գլուխ իւր կրօնաւորն՝ փոխանակ քուսիթայի, եւ զգեստ բեհեզեայ ընդ ասուոյ եւ այծեաց: Եւ կերակուրքն եւ ըմպելիքն ոչ յաճախութեամբ եւ անկարգութեամբ, այլ պարկեշտութեամբ եւ չափաւորութեամբ եղիցին, ըստ Աստուածաշունչ գրոց խրատաւ: Եւ բանք բերանոյն մի անմտաբար խեղկատակութեամբ կամ աշխարհօրէն, զառականս կամ զանկածութիւնս ի լեզուն յեղյեղլով անարգել զոք, այլ բղխեսցէ սրտիւն զբան բարի՝ ըստ մարգարէին, ի յօգուտ եւ ի շնորհս լինել լսողաց՝ ըստ առաքելոյն, եւ մի ի վնաս եւ ի տաղտկութիւն եւ ի պատճառս աղարտելոյ զառաքելականն աստիճան:

Հիւրասէր. ըստ Աբրահամու եւ Ղովտայ եւ այլոց նահապետացն, որք այնչափ գտան հիւրասիրութեամբն հաճոյք Աստուծոյ, մինչ զի եւ զԱստուած, հանդերձ հրեշտակօք, ընկալան եւ պատուասիրեցին: Եւ ոչ ասէ հիւրընկալ, այլ հիւրասէր, քանզի հիւրընկալութիւն է երբէք, զի ի հարկաւոր ինչ պատճառէ լինիցի, կամ ի բռնութենէ, կամ ի պատուոյ երեսաց, կամ գովութիւն եւ փառս որսալոյ ի պատուասիրելոցն: Իսկ սիրով ընդունելութիւն յայսցանէ յամենեցունց ազատ է, որով եւ խնդութեամբ ընդունի զեկեալ հիւրսն եւ ոչ տրտմութեամբ, եւ զուարթ ցուցանէ կերպարանս եւ ոչ խոժոռ, եւ թախծեալ դէմս եւ ոչ գժդմնելով ինչ բարբառի բանս, այլ ուրախարար եւ խրախճանականս, որ յոյժ լաւագոյն է հիւրոցն, քան զկերակուրսն:

Վասն այսր պատճառի հրամայէ եպիսկոպոսաց եւ քահանայից, նաեւ ամենայն քրիստոնէից՝ ոչ միայն հիւրընկալ, այլեւ հիւրասէր լինել:

Բարեսէր. եւ ո՞ր են բարիքն, զորս հրամայէ սիրել. ոչ զկարծեցեալ բարիսն, որ են ախտաւոր բարիք մարմնականք, կամ հոգեկանք եւ նիւթք աշխարհի, այլ նախ եւ առաջին զճշմարիտ բարին սիրել զԱստուած, որ է սկիզբն եւ աղբիւր բարութեան, երկրորդ՝ զպատուիրանս նորա որ է բղխումն յաղբերէն բարեաց յԱստուծոյ, ըստ Դաւթայ, թէ՝ «Սիրեցի զպատուիրանս քոյ քան զամենայն ոսկի եւ զտպազիոնե [Սաղմ. ՃԺԸ 127]. երրորդ, զորս ի մարդկանէ լինին բարիք: Իսկ զհակառակ բարւոյն զչարն, այսինքն՝ զսատանայ, եւ զորս ի նմանէ սերմանեալ զմեղս ատել եւ ի բաց դառնալ, ըստ նորուն Դաւթայ, թէ՝ «Զմեղս ատեցի եւ անարգեցի, եւ զօրէնս քո սիրեցիե [Սաղմ. ՃԳԸ 163]: Նաեւ զչարասէրն եւ զանդարձսն ատել եւ ի բաց դառնալ, յորոց յետ բազում անգամ խրատելոյն եւ ոչ դառնալոյն՝ հրաժարել հրամայէ տէրն, եւ համարել որպէս զհեթանոս եւ զմաքսաւոր:

Արդար. արդարութեան անուն մի է, բայց զամենայն պարունակէ յինքեան զմասունս բարեաց, որ ունին զնա: Որպէս եւ արդարարքն առաջինք, որք վկայեցան յԱստուծոյ՝ Յօբ եւ Զաքարիա եւ Յովսէփ եւ այլք բազումք ըստ նոցին օրինակի պարտ է լինել, ասէ եւ եպիսկոպոսին՝ արդար եւ ճշմարիտ առաջի Աստուծոյ եւ մարդկան, եւ արտաքոյ ստութեան եւ անիրաւութեան՝ ի բանս եւ ի գործս:

Սուրբ. առաջին սուրբ այն է, որ մաքուրն է՝ յամենայն ախտից, որ պատերազմին ընդ ոգին, որ ոչ խոցուածս ընդունիցի ի սկզբանն եւ ոչ դեղոց կարօտանայցէ: Երկրորդ՝ սուրբ է, որ թէպէտ եւ հարկանիցի ինչ նետիւք բծից, ոչ ասեմ մինչ ի կատարումն ոչ լինի ի ներքոյ անկեալ թշնամւոյն, միշտ խոցոտելոյ զոգին՝ հեշտութեանցն ախտից տեղի տուեալ, եւ երկրորդ բնութիւն զնոյն սովորութիւն առնելով, այլ, մանաւանդ, զանցեալ խոցուածսն բժշկեսցէ դեղովք ապաշխարութեան եւ յառաջակայիցն՝ զինուք աղօթից եւ պահոց եւ պահպանութեամբ զգայարանացն զգուշանալ. ոչ վերստին խոցոտիլ սովորական նետիւքն, այլ այնքան ատել զնոսա, մինչ զի յիշատակ նոցին ոչ հեշտութիւն, այլ տրտմութիւն բերել մտացն:

Արդ, որ յայսմ մասին է յառաջնոյն կամ յերկրորդիս, նա է սուրբ եւ այսմ առաքելական աստիճանի արժանաւոր, իսկ որ ախտիցն յօժարութեամբ տուեալ տեղի է՝ ոչ պատերազմի ընդ նոսա, այլեւ խնամով թաքուցանէ յինքեան զխմորն չարութեան, եւ միշտ խոցեալ ոգւով ոչ ատեայ զխոցմանն պատճառս. այլեւ սիրէ եւս եւ ոչ բժշկել փութայ զխոցուածսն, այլեւ օր ըստ օրէ նորոգել զվէրսն, ոչ է, եւ ոչ ասի սուրբ այնպիսին, եւ ոչ ընտրութեամբն Աստուծոյ կոչի սպասաւորել աստուածայնոցն, այլ իւրով ախտիւն շարժեալ՝ ըստ ներելոյն Աստուծոյ ձգի յայնոսիկ՝ ի կորուստ անձին եւ բազմաց:

Ժուժկալ. ժուժկալութիւնն իբրեւ նիւթ եւ տեղի իմն է ամենայն առաքինութեանց, զի որ կրէ յինքեան զառ ի չարեաց ժուժկալութիւն, կրէ եւ զբովանդակ մասունս բարեաց. եւ որ ոչ ունի զսա, անհաստատ է յամենայն բարութիւնս, զի թէպէտ եւ յօժարի ի բարիս եւ սկսանի, այլ ոչ կատարէ, որպէս այն, որ կամեցաւ առանց խորհելոյ շինել աշտարակ:

Եւ ժուժկալութեան սահման այս ինչ է. յամենայնէ, յորոց օրէնք Աստուծոյ հրաժարեցուցանեն զմեզ, պարտ է ժուժկալ լինել. առաջին՝ խորհրդոցն վատթարաց ոչ տալ տեղի առ միտսն, այլ ընդդէմ կալ ժուժկալութեամբն եւ հալածել ի սրտէն, զի մի եւ կատարումն հետեւեսցի: Զնոյն ժուժկալութիւն պարտ է եւ աչացն դնել պահապան, ոչ բռնադատիլ հեշտութեամբ ի յայրատ հայեցուածս կամ ի չարակնութիւնս, այլ անարատապէս հայել յարարածս Աստուծոյ. եւ ականջացն՝ ոչ յօժարութեամբ ունկնդիր լինել վնասակարաց բանից, այլ օգտակարաց. եւ լեզուոյ՝ ոչ խօսել զայն ինչ բանս՝ որով արտաքինքն վարին, որ է անվայելուչ սրբոյ աստիճանին, այլ զպիտանին եւ զգովելին. եւ սրտի՝ ոչ բարկանալ տարապարտուց, այլ հեզ լինել. եւ ձեռաց՝ ոչ յանիրաւի զոք հարկանել, այլ վաստակել զբարիս եւ յաղօթս ամբառնալ. եւ բերանոյ՝ ոչ մերձենալ տարաժամ ի կերակուրս, այլ պահօք դաստիարակիլ. եւ ոտից՝ ոչ գնալ ի շաւիղս գայթակղութեան ոգւոց, այլ ի ճանապարհս արդարութեան. եւ ոչ եւ միոյ անդամոյ թոյլ տայ ժուժկալութիւն, որ ունի զնա, շարժիլ ի վատթարագոյնսն: Արդ, այսոքիկ եւ որ սոցին նման՝ է ժուժկալութեան գործ:

Մի արծաթասէր. արծաթասիրութիւնն՝ զոր մայր ասէ Պօղոս ամենայն չարեաց, թէպէտ եւ ամենայն ումեք եւ յամենայն գործս՝ յորում են մարդիկ, վնասակար է, առ թագաւորս եւ դատաւորս առ իշխանս եւ գործակալս, եւ առ ամենայն ոք, որ յաշխարհի են, բայց առաւել առ հոգեւոր առաջնորդութիւնս: Քանզի առ աշխարհի իշխանութիւնս՝ ըստ մարմնոյ առնէ վնաս ումեք, կամ անիրաւ դատելով կամ զրկելով, կամ յափշտակելով կամ զրպարտելով, կամ գողանալով կամ սպանանելով, կամ որ յայսպիսեաց իցեն. իսկ առ հոգեւորս այս զհոգիս վնասէ: Քանզի յայսմ ախտէ է զանարժանս յառաջ կոչել յաստուածայնոցն սպասաւորութիւն ի կորուստ կոչողացն եւ կոչեցելոցն, եւ զարժանաւորս յետս կացուցանել, զպիղծս՝ իբրեւ զսուրբս, եւ զսուրբս՝ իբրեւ զպիղծս վարկանելով. եւ բիւրք են առ ի նմանէ խառնափնդորեալ կարգք յեկեղեցւոջ, որք խոտելիք են Աստուծոյ, զորոց Դաւիթ ասէ հոգւովն, թէ՛ «Խոտեսցին այնոքիկ, ոյք ընտրեալ են արծաթովե [Սաղմ. ԿԷ 31]: Վասն այնորիկ հրամայէ առաքեալն վասն եպիսկոպոսաց, թէ մի՛ արծաթասէր, մի՛ կռուօղ, մի՛ հարկանօղ, քանզի թէ Քրիստոսի ես աշակերտ, մանաւանդ թէ՝ փոխանակ զհեզութեան նորին ընկալ զօրինակ, որպէս հրամայէ աշակերտելոցն, թէ «Ուսարուք յինէն, զի հեզ եմ եւ խոնարհե [Մատթ. ԺԱ 29]. զորմէ եւ Եսայի ասէ, թէ՝ «Ոչ աղաղակեսցէ, եւ ոչ վիճեսցիե [Ես. ԽԲ 2]. եւ ինքն իսկ Տէրն երանի տայ հեզոց եւ խաղաղարարաց:

Եւ զի ոչ ամենայնիւ ներօղ պարտ է լինել եւ հեզ առաջնորդին, այլ առ յանցաւորս զսաստն ի կիր արկանել. տայ եւ այնմ օրինակ, զի առեալ խարազան եւ եհան արտաքս զվաճառականսն ի տաճարէն, եւ այն զի՝ չուանեայ եւ ոչ ի կարծր նիւթոց:

Խրատէ զառաջնորդս՝ ոչ զդառնութիւն միայն ի կիր արկանել առ յանցաւորս, այլեւ քաղցրութիւն եւ ներողութիւն ունել ի սաստելն, վասնորոյ յաւելու ասել, թէ՝ այլ հանդարտ. եւ զհանդարտութեան չափ տէրունականն ուսուցանէ խրատ, որ ոչ միայն զինքն, այլեւ զընդիմակն հանդարտ առնէ. զի յետ միոյ դիմաց ապտակին՝ զերկրորդն մատուցանել հրամայէ առաջի անիրաւին, որով թէ եւ քան զգազանս խստագոյն իցէ, քան զոչխարս հանդարտագոյն լինիցի: Եւ ինքն Քրիստոս ոչ աղաղակէր եւ ոչ վիճաբանէր, այլ որպէս զոչխար ի սպանդ վարիւր՝ ըստ Եսայեայ, զնոյն նմանութիւն պարտ է եւ առաջնորդաց եկեղեցւոյ բերել յինքեանս, բայց ոչ առ ամենայն ժամանակի: Քանզի յիւրոյ անձին արհամարհութիւն, որ յանիրաւաց, բարւոք է հանդարտութիւն եւ վարձուց արժանաւոր: Իսկ յորժամ զաստուածային պատուիրանս տեսանէ արհամարհեալ յանզգամաց, առ այնպիսիսն ոչ զհանդարտութիւն, այլ զբարկութիւն ի կիր արկանել արժան է, ըստ բարւոյ նախանձուն Եղիայի վառելով, որպէս եւ Տէրն, յորժամ առ ինքն ձգէին զնախատանացն բանս՝ դիւահար կոչելով, ներելով տայր զպատասխանին ասելով՝ «Յիս դեւ ոչ գոյե [Հովհ. Ը 49]. իսկ յորժամ առ Հայր եւ Հոգին, ցասնոյր եւ վրէժխնդիր լինէր, այսինքն՝ յորժամ նոքա, որք զգործսն սատանայի գործէին, հայր կոչէին զԱստուած, ասէր՝ «Դուք ի հօրէ սատանայ էքե [Յովհ. Ը 44]. եւ յորժամ զգործս Հոգւոյն՝ Բէեղզեբուղայ՝ իշխանին դիւաց տային, ասէր թէ՝ «Ամենայն որ ասէ բան զՈրդւոյ մարդոյ թողցի նմա, բայց որ զՀոգին Սուրբ հայհոյէ, մի՛ թողցի նմաե [Մատթ. ԺԲ 32]: Այսոքիկ եւ սոյնպիսիքս են բարւոք, եւ ըստ կամացն Աստուծոյ՝ երբեմն հանդարտութեան, եւ երբեմն ոչ հանդարտութեան օրինակք, զոր առաքեալն հրամայէ ունել եպիսկոպոսին:

Յաւելու եւ զայս, վերակացու, ասէ, լինել բանին վարդապետութեան, այսինքն՝ ուսանել եւ գիտել եւ սպասաւորել աստուածային օրինացն քարոզութեան. եւ առաջին զայն ստանալ գործ եւ ապա զնիւթականացն հոգաբարձութիւն, որպէս առաքեալքն արարին եւ ուսուցին, քանզի ասէին՝ «Ոչ է պարտ թողուլ մեզ զբանն Աստուծոյ եւ պաշտել զսեղանսե [Գործ. Զ 2]: Թէպէտ եւ սեղանն այն աղքատաց էր սպասաւորութիւն եւ ոչ անձանց, բայց զի զմարմինս կերակրել զաղքատաց՝ փոքր համարէին ի բարիս, քան զհոգի աղքատացեալս ի բարեաց հոգեւորական կերակրովն, որ է բան վարդապետութեանն: Նորին աղագաւ նիւթականին կերակրոց զՍտեփաննոսեանքն եդին սպասաւորել ժողովրդոցն, իսկ ինքեանք զբանն Աստուծոյ քարոզէին:

Եւ այս է՝ զոր հրամայէ եպիսկոպոսաց վերակացու լինել բանին վարդապետութեան, եւ զողջամիտսն մխիթարել, այսինքն, որք ոչ ունիցին հիւանդութիւն հաւատոյ, որք զաթոռն ընդունին զառաքելական, պարտին եւ զգործն ստանալ զառաքելոցն, որպէս եղեն հետեւողքն նոցին սուրբ հարքն առաջինք:

Եւ թէ որք զեպիսկոպոսութեանն ունիցին աստիճան, եւ ոչ իցեն վարժեալք վարդապետական բանիւ, պարտ է յայնցանէ, որք կրթեցան յայս շնորհ աստուածային, մերձ առ ինքեանս ունել, զի տացեն ծառայակցացն յիւրաքանչիւր ժամու զբանին Աստուծոյ զկերակուրս, եւ զհակառակորդսն, ասէ, կշտամբել: Երկու գործս դնէ բանին վարդապետութեան վերակացու լինելովն առաջնորդաց. առաջին՝ զծառայակիցսն կերակրելով ըստ աւետարանական հրամանին, երկրորդ՝ զթշնամիսն ճշմարտութեան, որք հակառակին հաւատոյն բանի եւ օրինաց Աստուծոյ եւ աւանդութեանց եկեղեցւոյ՝ ըմբերանել աստուածային գիտութեամբն, զի մի զպարզամիտս ի ժողովրդոցն՝ պատիր բանիւքն ձգեսցեն ի կորստեան իւրեանց խորխորատ, ըստ ընտանի գազանացն կրկին գործոյ, որք զվայրենի գազանսն հալածեն եւ զհօտս հովուին պահեն արթնութեամբ, որպէս կարգեցան:

Արդ, որք զառաջինն ընկալան ի Քրիստոսէ զգործ եպիսկոպոսութեան՝ դասք առաքելոցն, այսպէս արարին ինքեանք եւ ուսուցին հետեւողաց իւրեանց նովին օրինակաւ վարիլ: Իսկ յայժմուս թշուառութեան ժամանակի այնքան հեռացաք ի բարւոյ նոցին նմանութենէ, մինչեւ զի ոչ այլ ինչ գործոյ պատճառ գիտել զեպիսկոպոսութիւնն, որք յօժարին ստանալ զնա, բայց միայն զանազան հնարիւք ինչս ժողովել ի հնազանդելոցն եւ փառս որսալ ի փառաւորչաց, զոր անարգանս պարտ է ասել եւ ոչ փառս: Քանզի ճշմարիտ փառք այն են, որ ի ձեռն բարեաց գործոց անուանն Աստուծոյ լինիցի ոք փառաւորութեան պատճառ, ըստ Տեառն հրամանին, թէ՝ «Տեսցեն զգործս ձեր բարիս եւ փառաւոր արասցեն զՀայր ձեր, որ յերկինս էե [Մատթ. Ե 16]: Իսկ անձին առ ի մարդկանէ փառքն ոչ միայն հակառակ են փառացն Աստուծոյ՝ ըստ ասելոյն ի Տեառնէ զոմանց, թէ՝ «Սիրեցին զփառս մարդկան առաւել, քան զփառս Աստուծոյե [Յովհ. ԺԲ 43], այլեւ ի գովչացն առ երեսս դսրովեալք լինին իբրեւ զախտաւորս, յորժամ տեսանեն ցանկութեամբ զհետ ընթացեալ գովութեան եւ փառացն, որ ի նոցանէ:

Թողից ասել զեւս դժնդակագոյնսն այսր ժամանակի եպիսկոպոսաց գործ, զի եւ բազում անարգանաց եւ տուժից տանին յայլազգեաց, ոչ յաղագս աստուածային օրինացն, որպէս առաջին սուրբքն, զի այն երանութեան էր արժանաւոր, այլ վասն սնոտի փառացն յուսոյ եւ զգերփեալսն ի հնազանդելոց պէսպէս հնարիւք եւ բռնութեամբ, զոր յեկեղեցւոյ պայծառութիւն եւ յաղքատաց պէտս հրամայեցաւ լինել, զայնոսիկ ժողովեն որպէս զմաքսաւորս, եւ բռնակալաց աշխարհի նուիրեն: Եւ ոչ թէ ի նոցանէ բռնադատելով զայն առնեն. քանզի ի սոյն իսկ յազգէ մերմէ սկսաւ այս գործ չարութեան, եւ ծանուցաւ այլազգեաց յաներկիւղից ոմանց եւ ի փառամոլից, որք մի ի միոյ վերայ յառնելով տակաւին աճեցուցանեն զկապալս ի վերայ եկեղեցւոյ Քրիստոսի, որպէս զտունս բաժից կամ զներկոցաց, որոց մեղաց չիք թողութիւն՝ ըստ առ ի յԱստուած մեղուցելոցն: Որ ոչ միայն քահանայապետութեան չեն արժանի՝ որ զայս դաժան գործ սկիզբն արարին մուծանել յեկեղեցի, եւ կամ այնոքիկ, որք ի հայրապետաց ընկեցեալք յաթոռոյ՝ վասն հոգեւոր պատճառի, այլազգեաց բռնաւորութեամբ եւ յաւելուածով կապալացն՝ դարձեալ փութան յափշտակել զեպիսկոպոսութիւնն, այլեւ՝ ոչ քրիստոնէութեան հաւատոյ եւ կարգի եւ ոչ օրինաւոր քահանայական թաղման եւ սրբոյ պատարագին յիշատակի:

Զի՞նչ ասել եւ զմօրէն այսոցիկ չարեաց, զյայտնապէս հակառակացն ճշմարտութեան եւ սրբոյ աթոռոյ Լուսաւորչին, որք ինքնաշարժ ախտիւք եւ բռնակալաց աշխարհի հրամանօք զանձինս իւրեանց յայս աստիճան հոգեւոր բարձրութեան ձգեն, եւ ոչ ընտրութեամբ Աստուծոյ եւ աստուածայնոց արանց համօրէն ազգիս, որպէս օրէնն պահանջէ, որով բիւր նեխութեան եւ ապականութեան անդամոց Քրիստոսի լինին պատճառ: Զի թէ ի գլուխն Ահարօնի իջանեն շնորհք Հոգւոյն Սրբոյ, որ է հայրապետութիւնն, եւ ի գլխոյն ի մօրուսն՝ յեպիսկոպոսութիւնն, եւ ի մօրուացն ի գրապանակսն, որ է քահանայութիւնն, եւ ի գրապանացն ի զգեստն, որք են ժողովրդեանն դասք:

Եւ արդ, զո՞ր արդեօք իւղ շնորհաց ունիցին, որք յԱհարօնեանն գլխոյ օտարացեալք են, եւ ընդ Դադանայ եւ Աբիրօնի, որք հակառակ կացին մեծին Մովսէսի եւ Ահարովնի,

յօդեալք իցեն գործովք, կամ եթէ զոր կամակորութեամբն մերկացան՝ բաժանեալք եւ որոշեալք ի շնորհաց, զիարդ կարիցեն զյինքեանց կարուսեալն այլոց ընձեռել:

Որք յաղագս սոյն եւ այսր իրի յանդգնութեան՝ ի ժամանակս տեառն մերոյ եւ եղբօր Գրիգորիսի կաթուղիկոսի սրբոյ, ի սուրբ լեառնն՝ մեծաւ սիւնհոդոսիւ, սուրբ եւ առաքինեաց արանց ազգիս Հայոց՝ ժողովով աւելի քան զերկու հազար եւ հինգ հարիւր անձանց եպիսկոպոսաց, վարդապետաց, հարց վանականաց եւ միանձանց սրբոյ լերինն, նզովեալ հերքեցան յեկեղեցւոյ Քրիստոսի, եւ սրով բանին Աստուծոյ հատեալ՝ ի բաց ընկեցան որպէս զնեխեալ եւ զփտեալ անդամ յառողջ մարմնոյ եկեղեցւոյ՝ անէծս ցաւագինս կուտեալ ի գլուխ նոցա, որոց ոչ եկեալ ի միտս, եւ ոչ զգացեալ զմահու ցաւս հոգւոց՝ առնելով զդեղ կենաց ի դեղատուէ իմաստնոյ, եւ բժշկիլ զղջմամբ եւ ապաշխարութեամբ ի մահահամբոյր պատուհասէն: Այլ, հանգոյն իժի եւ քարբի, խցեալ զլսելիս աստուածային բանին, դեռեւս յամառեալ բորբոքին ի նոյն չարութեան, արբեալ եւ յիմարեալ փառամոլ ախտիւ իբրեւ զգազան կատաղիս, ոչ դադարեն մուծանել զխռովութիւն յառագաստ խաղաղութեան երկնաւոր հարսնարանի՝ փեսայացեալ բանին, զոր արեամբն գնեալ՝ ազատեաց ի չար մշակութեանց բանսարկուին, որոց արիւն ի գլուխ իւրեանց եղիցի, եւ վրէժ չարութեան գործոց նոցին՝ յանձինս իւրեանց լիցի:

Այլ դուք, որք ճշմարտութեանն էք ջատագովք եւ նոյն բարեաց հետեւօղք, աղաչեմք պատրաստ լերուք ամենայնիւ ի գործ հոգեւոր հովուութեանդ, զոր ընկալայք ի ճշմարիտ հովուապետէն, ամենայն զգայարանօք ըստ վերոգրեալ սահմանիդ եւ ըստ կանոնական խրատու սուրբ առաքելոցն եւ նոցին հետեւողաց, որպէս զի համարձակութեամբ եւ պարզերես կացջիք առաջի աւանդողին ձեզ զտաղանդ պատուիրանին՝ տալով զհամար շահիցն նմա կրկնապատիկ յաւելուածով, յորմէ լսիցէք զբարբառն երանաւէտ, եթէ՝ «Ծառայ բարի եւ հաւատարիմ, որովհետեւ ի սակաւուդ հաւատարիմ ես, ի վերայ բազմաց կառուցից զքեզ, մուտ յուրախութիւն տեառն քոյե [Մատթ. ԻԵ 21-23]: Որում եւ մեզ լիցի աղօթիւք ձեր հանդիպիլ ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր: