Ե.
ԱՊԱՇԽԱՐՈՒԹԻՒՆ
ՄԵՂԱՑ
Ոչ
այնքան
սոսկումն
այլայլութիւն
բնութեան
եւ
ահաւոր
ցուցանէ
մեզ
զմահ՝
որպէս
որ
ինչ
յետ
մահուն.
եւ
ոչ
այնքան
հանդերձեալքն
խիթալի
երեւին՝
որքան
մեղքն,
առիթ
անաչառ
դատաստանի
եւ
պատուհասի
պատժոց
ի
քաւարանի
կամ
ի
դժոխս։
Հարկ
էուրեմն
առ
բարւոք
եւ
յանդորրու
մեռանել՝
փարատել
զմէգ
մեղաց.
եւ
այս
ոչ
յաջողեսցի՝
բայց
միայն
ապաշխարութեամբ,
եւ
այնքան
առաւել՝
որքան
կատարեալ
իցէ
ապաշխարութիւնն,
սրտագին
զղջմամբ
եւ
ատելութեամբ
մեղաց։
Ապա
անկ
եւ
արժան
է
մեղուցելոցս
եւ
դատակնքելոց
ի
մեհ,
զամենայն
ճիգն
եւ
հնարս
հնարել՝
առ
բարւոք
ապաշաւանս.
եւ
առ
այս
դիւրագոյն՝
միանգամայն
եւ
ազդողագոյն
պատճառ
եւ
օճառ
լիցի
օրհասականին
կամ
պատրաստողին
յօրհաս,
տեսիլ
խաչեցելոյն
Աստուծոյ
վասն
մեղաց
իւրոց.
վասն
այնորիկ
եւ
յետին
նշանակ
եւ
օժանդակ
յուսոյ՝
խաչն
տուեալ
լինի
կամ
դնի
ի
վերայ
նոցա։
Եւ
որոյ
վարժեալ
իցէ
ի
կեանսն
ստէպ
նկատել
զխաչելեալ
փրկիչ
իւր
եւ
ի
նա
ապաստան
լինել՝
յիշատակաւ
մեղաց
իւրոց,
յօրհասին
պահու
վստահութեամբ
եւ
փղձկմամբ
ակն
ի
նոյն
արկեալ
արգահատեսցի։
Զի՞նչ
արդարեւ
հզօրագոյն
եւ
ողորմագոյն
տեսարան՝
ի
շարժել
ի
գորովել
զսիրտ
քրիստոնէի՝
քան
զաստուածամարդն
օրհասական
ի
վերայ
խաչին,
յոր
ինքն
իսկ
ամբարձ
զնա
մեղօք,
ինքն
իսկ
բեւեռեաց
եւ
խոցեաց,
եւ
եղեւ
աստուածասպան։
–
Ո՞չ
եւ
ապառում
սիրտ՝
զայս
խոկալով՝
լուծցի
ի
դառն
արտասուս
եւ
ի
կոծ։
Խաչ
է
չափն
այն
խորհրդական,
չափն
ոսկեղէն՝
զոր
տեսանէր
Յովհաննէս
ի
ձեռն
հրեշտակին
եւ
սովաւ
ի
դէպ
է
մեզ
չափել
զծանրութիւն
մեղաց՝
պատճառս
մահուան
Աստուածորդւոյն.
չափել
զապերախտութիւն
մեղաւորին
առ
այնքան
բարերարն
իւր,
չափել,
եթէ
հնար
իցէ,
եւ
զանչափ
մեծութիւն
Աստուծոյ
անարգեցելոյ,
զոր
չիք
հնար
հաշտ
առնելոյ՝
բայց
միայն
աստուածային
զոհիւ։
Այսպիսի
չափմունք
ծանրութեան
մեղաց,
ապերախտութեան
մեղաւորի
առ
գերազանցութեան
Աստուծոյ
արհամարհելոյ,
եղիցին
հիմունք
խորհրդածութեան,
եւ
շարժառիթք
ապաշաւանաց,
յորս
ապա
յաւելցի
հնարք
բարւոք
Խոստովանութեան,
որ
է
մեծ
յոյս
յօրհասի։
Ա.
ԾԱՆՐՈՒԹԻՒՆ
ՄԵՂԱՑ
Դի՛ր
առաջի
քո
կամ
ա՛ռ
ընկալ
ի
ձեռին
զպատկեր
խաչեցելոյն,
զպատկեր
գերագոյն
ցաւոց
եւ
սիրոյ,
եւ
իցի՜ւ
թէ
արտասուօք
թանալով,
եւ
հա՛րց
զքեզ.
Ո՞յր
է
պատկերս
այս։
–
Ծանիցես
իսկոյն՝
եթէ
այնմ՝
«որ
ի
կերպարանս
Աստուծոյ
էր
եւ
ոչինչ
յափշտակութիւն
համարեցաւ
զլինելն
հաւասար
Աստուծոյ».
այն
որում
վկայեաց
Հայր,
«Դա
է
որդի
իմ
սիրելի՝
ընդ
որ
հաճեցայ».
այն՝
«որ
ցանկային
տեսանել
գոնեայ
ընդ
աղօտ՝
հրեշտակք».
այն՝
«Որում
տուաւ
ամենայն
իշխանութիւն
յերկինս
եւ
յերկրի».
այն՝
որ
«ունէր
ի
վերայ
պատմուճանի
իւրոյ
եւ
ի
վերայ
անդամոց
իւրոց
գիր
գրեալ,
թագաւոր
թագաւորաց
եւ
տէր
տէրանց»։
որ
Որդի
է
Աստուծոյ,
եւ
կարգեալ
դատաւոր
կենդանեաց
եւ
մեռելոց.
յՈրոյ
անուն
ամենայն
ծունր
կրկնի՝
երկնաւորաց,
երկրաւորաց
եւ
սանդարամետականաց։
Այն
իսկ
որոյ
բնութիւն
մարդկային
միացեալ
է
անբաժանապէս
ընդԲանին
Աստուծոյ,
եւ
միութեամբն
գերազանցեալ
ամենայն
շնորհօք
եւ
փառօք,
անմեղանչական
եւ
լի
սրբութեամբ.
առ
որոյ
գերազանցութիւն
ոչ
բաւիցեն
հասանել
ամենայն
ամենայն
միտք
միացեալք
մարդկան
եւ
հրեշտակաց,
եւ
հազիւ
թէ
ստուեր
մի
աղօտ
նշմարիցեն
յանջատ
անչափութենէ
նորին։
Եւ
արդ
մեծս
Աստուած,
առաջի
որոյ
տիեզերք
իբրեւ
մէտ
մի
ի
կշռոց
համարեալ
են,
Աստուածամարդն
առլցեալն
սրբութեամբ՝
յոր
մերձենալ
իսկ
ոչ
կարէ
ստուեր
մեղաց,
աստուածայինդ
այդ
վումար
ամենայն
լաւութեանց,
ամենայն
փափկութեանց,
ամենայն
լիութեանց,
այն
ինչ
առեալ
զպատկեր
ծառայի
եւ
զմեղաւորի
ի
քաւութիւն
անարգանաց
Աստուծոյ
որ
ի
մեղաւորաց
անտի,
այն
ինչ
եդեալ
զանձն
ի
գրաւական
ընդ
մեր՝
եւ
ընկալեալ
յանձին
զպարտս
հաշտութեան
մերոյ
ընդ
Աստուծոյ,
ահա
իսկ
եւ
իսկ,
սարսեցարո՛ւք
Սերովբէք
եւ
լռեսցեն
փառաբանւոթիւնք
մշտնջենաւորք,
անդէն
եւ
անդ՝
վասն
մեղաց
մերոց
եւ
ոչ
իւր
ինչ,
անհաճոյ
իմն
համարեցաւ
յաչս
Հօրն,
եւ
նշաւակ
ցասման
բարկութեան
Տեառն
ամենակալի.
այն
որ
հաճութիւնն
էր
ամենասուրբ
երրորդութեան՝
եղեւ
նզովք
վասն
մեր.
եւ
ի
ծոց
փառաց
եւ
երանութեան
հանգչէր՝
նպատակ
եղեւ
անարգութեան,
ցաւոց
եւ
ոչնչութեան.
այր
ցաւոց,
«նախատինք
մարդկան
եւ
արհամարհանք
ժողովրդոց»։
Եւ
ոչ
այսչեփ
միայն,
այլ
թոյլ
տայ
Հայր
յարձակել
դժոխոց
ամենայն
զօրութեամբ
ի
վերայ
նորա.
վրէժխնդրութիւն
վառէ
զբազուկս
դահճաց,
եւ
թուի
իմն
եթէ
իմաստութիւն
հնարս
հնարի
նորանոր
տանջանաց,
եւ
արդարութիւն
Աստուծոյ
հանէ
ի
շտեմարանաց
իւրոց
զէնս
անծանօթս.
ոչ
դադարէ
ոխ
քինուն՝
մինչեւ
ոչ
ամբարձցի
նա
ի
կախաղան
ընդ
մէջ
երկնից
եւ
երկրի,
բեւեռօք
պնդեսցի,
ընդ
մէջ
աւազակաց
զետեղեսցի,
եւ
պատրաստեալ
եւ
տուայտեալ
ի
լուծմանէ
ջլացն
եւ
ի
տեղաշարժելոյ
ոսկերաց,
անհնարին
ցաւօք
արձակեսցէ
զոգին
վսեմական։
Մատի՛ր
արդ
մեղաւորդ,
եւ
չափեա
զչարութիւն
մեղաց
ի
չափ
մահու
աստուածորդւոյն.
տե՛ս,
քննեա,
ո՞վ
է
որ
կրէն,
եւ
զի՞նչ
զոր
կրէ,
եւ
վասն
ո՞յր
եւ
վասն
ի՞մ
իմիք։
Սրբութիւնն
Սրբոց,
Աստուածամարդ
է
որ
կրէն.
եւ
ծովք
իմն
ցաւոց
են
զոր
կրէ.
եւ
որ
թոյլ
տայ
կրել՝
Հայրն
է,
գերագոյնն
է
տ
հարս.
իսկ
պատճա՞ռք
կրիցն,
ոչ
յինքենէ
ինչ,
այլ
մեղք
քո
եւ
ոճիրք։
Տես
զնա,
եւ
ծանիր
զչափ
մեծութեան
եւ
անարանաց
Աստուծոյ։
Զի
եթէ
արդար
է
Աստուած,
եւ
արդարութեամբ
է
այդ
պատուհաս,
ապա
անհնարին
եւ
անասելի
անարգութիւն
եւ
գարշութիւն
են
մեղք։
Լո՛ւր,
երկին,
եւ
ունկն
դիր,
երկիր.
Աստուածամարդն
չարչարի
տառապանօք,
եւ
Հայրն
տայ
նմա
չարչարել,
ոչ
վասն
յանցանած
ինչ
նորա,
զի
«Նա
մեղս
ոչ
արար,
եւ
անօրէնութիւն
ոչ
գտաւ
ի
բերան
նորա».
այլ
ըստ
Եսայեայ,
վասն
անօրէնւոթեանց
մերոց
վիրավորեցաւ։
Աստուած
մեռանի
ի
խաչի՝
վասն
մեղաց.
–
տեսարա՜ն
սասանեցուցիչ
տիեզերաց,
եւ
դժոխոց
անգամ
դղրդիչ։
Դատապարտեալն
ի
դժոխս՝
կրէ
զպատիժ
պատուհասի
յանցանաց
իւրոց.
իսկ
ի
Յիսուս
ի
խաչին
տեսանեմ
զԱստուած
ոք
ի
նզովս
եւ
յանէծս
եղեալ
վասն
իմոց
մեղաց.
անդ՝
ստեղծուած
տառապեալ
վասն
անօրէնութեան
իւրոյ,
աստանօր
Սուրբն
Սրբոց,
Որդի
Աստուծոյ
կենդանւոյ՝
ըստ
կամաց
ամենասուրբ
Երրորդութեան
մատնի
ի
վրէժ
Աստուծոյ
վասն
եղերանց
ստրկի
միոյ
ապստամբի։
Ո՜վ
մեղք,
քանի՜
գարշելի
ուրեմն
ես։
Հայեա՛ց,
ո՜
մեղաւոր,
յերեսս
օծելոյդ.
տես
զՓրկիչն
քո
բեւեռօք
պնդեալ
ի
փայտն
մահու.
տե՛ս
զԱստուած
քո
մեռանելով
ի
խաչի.
եւ
որ
քստմնելի
եւս
է,
դու
ինքն
հաներ
զդա
ի
խաչ,
դու
ինքն
ես
սպանողն.
մի՛
ինչ
երկբայիր,
այո,
դու
ես
պատճառ
չարեացն՝
որ
զայս
անլուր
անճառ
աղէտս
առթեցին
նմա.
ձեռք
քո
մխեցան
յարիւն
Աստուծոյ.
դու
պատառեցեր
զմարմինս
նորա
ձաղկանօքն,
դու
հարեր
զբեւեռսն
ի
ձեռսն
եւ
յոտս,
եւ
զփուշս
ի
գլուխն.
դու
ինքն
ես
մարդասպանն
եւ
աստուածասպան։
Ոչ
աւելազանցութեան
ինչ
են
բանքս,
այլ
ամենեւին
ստուգութիւն.
քանզի
որ
եղեւն
պատճառք
մահուան
Քրիստոսի՝
նոյն
ինքն
է
եւ
պարտապանն.
որպէս
պայթուած
օձի՝
առիթ
է
մահու
խայթեցելոյն.
եւ
դիակն
նեխեալ՝
ժանտացաւ
սրածութեան.
կամ
գողակից՝
որ
բացցէ
զդրունս
եւ
առաջնորդեսցէ
գողոյ
կամ
աւազակի՝
կցորդ
է
եւ
գործոց
նորա
եւ
չարեացն
որ
անտի.
ապա
եւ
մեղաւոր
պատճառք
մահուան
Քրիստոսի՝
պարտական
է
նմին։
Հաւատոց
է
վարդապետութիւնս,
եթէ
ոչ
վասն
յանցանացն
Ադամայ
միայն
մեռաւ
Քրիստոս,
այլ
եւ
վասն
ամենեցուն
եւ
իւրաքանչիւր
ուրուք
մեղաց,
անդստին
նախաձայնեալ
յԵսայեայ.
«Նա
վիրաւորեցաւ
վասն
մեղաց
մերոց,
եւ
պատժեցաւ
վասն
մերոց
անօրէնութեանց».
ոչ
վասն
Ադամայն
միայնոյ,
այլ
վասն
մերոց
մեղաց,
«Տէր
մատնեաց
զնա՝
առ
մեղս
մեր.
Նա
զմեղս
մեր
բառնայ,
եւ
վասն
մեր
չարչարի»։
Այո՛,
վասն
իմ,
վասն
քո
չարչարի
եւ
մեռանի
Քրիստոս.
վասն
քո,
անառակդ,
եւ
վասն
աղտեղութեանդ՝
վիրաւորի
եւ
ի
սպանդ
վարի՝
գառնն
անարատ.
վասն
ցասման
քինու
քո՝
վիրաւորի
հեզն
սրտիւ.
վասն
հպարտութեան
քո՝
կռփի
խոնարհն
եւ
հանդարտ.
վասն
չարախօս,
բամբասող,
զրպարտիչ
լեզուիդ՝
պապակի
եւ
տոչորի՝
աղբիւրն
քաղցրութեան.
վասն
ստունգանութեանդ
եւ
խաբէական
գործոց՝
ընդ
անօրէնս
համար՝
ամենեւին
արդարն
եւ
անբիծ։
Քանիցս
մեղար
եւ
մեղանչես՝
այնքան
եւ
առիթ
լինիս
չարչարանաց
եւ
խաչի
Փրկչիդ.
եւ
զի
վասն
մեղաց
քոց
մեռաւ
նա՝
աստուածասպան
ուրեմն
ես
դու։
Լսես,
հաւանիս
այսմիկ,
եւ
տակաւին
չկա՞ս
ի
բաց
ի
մեղաց
այտի.
հաւատաս
եւ
ո՞չ
լինիս
սրտաբեկ։
–
Ոչ
գիտեմ,
ո՞ր
մեծ
իցէ՝
ծանրութիւն
մեղացն,
եթէ
խստասրտութիւն
մեղուցելոյն։
–
Ի
մի՛տ
առ,
մեղաւորդ,
եւ
սարսեալս
սոսկացիր.
Աստուած
մեռանի
ի
խաչի.
մեռանի
վասն
քոց
մեղաց.
մեռանի
նա,
եւ
դու
ես
խաչահանուն.
տեսանես
զնա,
եւ
ո՞չ
լուծանիս
յարտասուս։
Արեգական
տեսեալ
զնա՝
խաւարեցաւ,
երկիր
սասանեցաւ,
վեմք
պատառեցան,
տատանին
տարերք
երկրի,
եւ
բնութիւն
համայն
ի
տագնապի
կայ.
եւ
միայն
մեղաւորն
եւ
չարեացապարտ՝
սալացեալ
կա՜յ
անզգայ…
վարագոյր
տաճարին
հերձանի,
գերեզմանք
բանին,
հեթանոսք
բաղխեն
զկուրծս
եւ
դառնան.
եւ
դու
քրիստոնեայդ
եւ
պաշտօնեայ
Քրիստոսի
ո՞չ
զարհուրիս,
ո՞չ
վրդովիս,
ո՞չ
յայլ
յայլմէ
լինիս…
այլ
եւ
յանդգնիս
յաւելուլ
կամ
կրկնել
զչարչարանս
Արարչիդ՝
յաւելլով
մեղս
ի
վերայ
մեղաց։
Ո՜րքան
ցաւէր
քեզ՝
եթէ
զանգէտս
հարեալ
էիր
արդեօք
եւ
ի
մահ
վիրաւորեալ
զհայր
քո
կամ
զեղբայր.
իսկ
աստանօր
Յիսուս
կայ
հարեալ
եւ
ի
մահ
վարեալ
ի
քէն,
եւ
այն՝
գիտութեամբ
քո
եւ
կամաւ
եւ
չարութեմբ.
եւ
այն
ոչ
միանգամ,
այլ
որքան
եւ
մեղանչեսդ։
Խորշիս
փողոտել
զանասուն
մի,
եւ
գարշիս
ի
յօշատելոյ
զդիակն
բացընկեցիկ.
եւ
իշխե՞ս
զձեռն՝
զոր
զգուշանաս
յանասնոյ
միոյ՝
մխել
չարաչար
ի
Տէր
քո
եւ
ի
Փրկիչ.
մեռաւ
նա
միանգամ
վասն
քո,
եւ
դու
ոչ
շատացեալ՝
յարձակիս
ի
վերայ
նորա՝
կամւաոր
մեղանօքդ։
Ապառում
ուրեմն
ես
քան
զվէմս
արաստոյս,
անզգայ
քան
զանասունս.
եւ
ոչ
մարդ՝
կարեկից
մարդոյ,
թող
թէ
Աստուածամարդոյ՝
վասն
իւր
եւ
իւրովսանն
ի
մահ
մատնեցելոյ։
Բղխեցէ՛ք
արդ
ուր
ուրեմն,
բղխեցէք
արտասուք
իմ.
հառաչեա՛,
սիրտ
իմ,
ի
խորոց
քոց,
եւ
լացից
դառնապէս,
որչափ
կարող
եղէց,
թէպէտ
եւ
ոչ
ըստ
արժան
բաւականին,
զմահ
փրկչին
իմոյ,
եւ
առաւել
վասն
մահուն
պատճառի,
վասն
ծանրութեան
եւ
զազրութեան
մեղաց
իմոց։
Ո՜վ
խաչեցեալդ
վասն
իմ
եւ
առ
յինէն,
Յիսուս,
ակնարկեա
յիս
աչօքդ
նուաղեցելովք,
եւ
լո՛յծ
զսիրտ
իմ
յարտասուս
ապաշխարութեան՝
ի
վերայ
մեղաց
իմոց,
որ
մեծ
են
քան
զամենայն
չարիս
աշխարհի։
Բ.
ԱՊԵՐԱԽՏՈՒԹԻՒՆ
ՄԵՂԱՒՈՐԻ
ԵՒ
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԻՒՆ
ԱՍՏՈՒԾՈՅ
ԱՌ
ՈՐ
ՄԵՂԱՆՉԷ
Ամբարձ
զաչս
քո,
տես,
եւ
կշռեա
ի
կշիռս
խաչի
զապերախտութիւն
մեղուցելոյդ։
«Հայեցարուք
յոր
խոցեցէքն»։
Լո՛ւր
զողորմագին
գանգատ
խաչեցելոյդ.
«Ժողովուրդ
իմ,
զի՞
արարի
քեզ.
կամ
ի՞ւ
տրտմեցուցի
զքեզ,
կամ
ի՞ւ
նեղեցի
զքեզ».
աղէ,
ասա.
«Զի՞նչ
վնաս
գտեր
յիս՝
զի
հեռացար
յինէն՞
եւ
գնացեր
զհետ
սնոտեաց».
«Զինչ
ինչ
առնել
էր
ինձ՝
եւ
ոչ
արարի
քեզ».
–
Առ
սէր
քո
զանձն
իմ
ետու
ի
մահ.
«վասն
քո
համբերի
նախատանաց,
եւ
ամօթ
ծածկեաց
զերեսս
իմ»։
Առ
ի
փրկել
զքեզ
ի
մահուանէ՝
եղէ
աղքատ
եւ
տնանկ,
այր
տառապեալ,
նախատինք
եւ
արհամարհանք
մարդկան,
որդն
եւ
ոչ
մարդ.
ի
թիկունս
իմ
ընկալայ
հարուածս,
վասն
անօրէնութեանց
քոց
վիրաւորեցայ,
եւ
ընդ
անօրէնս
համարեցայ,
առ
ի
սրբել
զքեզ
վիրօք
իմովք։
Դահիճք
իմ
յաւելին
ինձ
ցաւս
ի
վերայ
ցաւոց։
«Ետուն
ի
կերակուր
ինձ
լեղի,
եւ
ի
ծարաւ
իմ
արբուցին
ինձ
քացախ»։
«Ամենեքեան
որ
տեսանէին
զիս՝
արհամարէին
զինեւ,
խօսէին
շրթամբք
եւ
շարժէին
զգլուխս
իւրեանց…
Նախատինք
նախատչաց
անկան
ի
վերայ
իմ։
Այսմ
ամենայնի
համբերեցի
առ
սէր
քո,
քանզի
պատուական
եղեւ
անձն
քո
յաչս
իմ
առ
ի
փրկել
զքեզ,
զի
սիրեցի
զքեզ
սէր
յաւիտենական։
Եւ
արդ,
ասա
վասն
որո՞յ
ի
բարեացս
յայսցանէ՝
անգոսնեցեր
եւ
ընդ
վայր
հարեր
զիս։
Զա՞յդ
Տեառն
քո
հատուցանես
այդպէս,
ժողովուրդ
յիմար
եւ
ոչ
իմաստուն.
ո՞չ
ես
եմ
հայրն
որ
ստացայ
զքեզ,
արարի
զքեզ
եւ
հաստատեցի
զքեզ.
յոշ
լիցին
քեզ
աւուրքն
յաւիտենից…
ո՞չ
ես
պահիցի
զքեզ
իբրեւ
զբիբ
ական.
իբրեւ
զարծուի
տարածեալ
զթեւս
եւ
ընկալեալ
բարձեալ
բերէի
զքեզ
ի
վերայ
միջնողանց.
ես
միայն
ածէի
զքեզ,
եւ
ոչ
գոյր
այլ
ոք
օտար…
ես
դիեցուցի
քեզ
մեղր
ի
վիմէ
եւ
իւղ
յապառաժէ…
եւ
դու
յօրացեալ
եւ
գիրացեալ՝
անկուշեցեր
զսիրելին
քո.
թողեր
եւ
ապստամբեցեր
ի
Փրկչէ
քումմէ։
–
Լուարուք
երկինք.
որդիս
ծնայ
եւ
բարձրացուցի,
եւ
նոքա
անարգեցին
զիս».
սնուցի
եւ
պարարեցի
զնոսա
շնորհօք
իմովք
եւ
խորհրդովք
եւ
ամենայն
բարեօք
հոգեւորօք.
եւ
նոքա
թիկունս
դարձուցին
ինձ.
եթող
զիս
սիրելին
իմ,
եւ
հեռացաւ
յինէն.
կոչեցի
զնա,
եւ
ոչ
ետ
ինձ
ձայն։
Եւ
առ
ի՞նչ
եթող
զիս
գնաց.
–
վասն
պատառի
միոյ
հացի,
եւ
սակաւ
ինչ
գարւոյ.
առ
դոյզն
ինչ
եւ
խաբէական
հեշտի,
մոռացաւ
զգութ
սննդեանն
եւ
զառատութեան
իմոյ.
մոռացաւ
զարարչական
խնամս
իմ.
եւ
չար
փոխանակ
բարւոյ
հատոյց
ինձ.
արար
չարիս
մեծամեծս
առաջի
աչաց
իմոց.
Այո՛,
«զայս
ամենայն
արարեր,
մեղաւորդ
ապերախտ,
եւ
ես
լռեցի
քեզ».
անտես
արարի
քեզ՝
զի
դարձցիս
ապաշխարութեամբ.
սպասեալ
մնայի՝
զի
արասցես
գործս
բարիս,
եւ
դու
յաւելեր
յանիրաւութիւնս.
անօրէնութիւնք
քո
բարձրացան
քան
զգլուխ
քո
եւ
առաւել
քան
զհերս
քո.
«արբեր
զանօրէնութիւնս
հանգոյն
ըմպելւոյ».
ակն
կալեալ
մնայի
քեզ,
եւ
կարդայի՝
դարձ
առ
իս,
որդի՜
հեռացեալ,
եւ
եղէց
քեզ
դարձեալ
ի
հայր.
եւ
դու
ոչ
լուար.
երեսք
լրբենւոյ
եղեն
քեզ.
ծանրացան
ականջք
ի
լսել
զձայն
տէրունի,
զձայն
հայրենի,
եւ
զքո
իսկ
գիտակցութեանդ
ձայն
ներքին..
։
Արդ
աղէ՜,
մինչչեւ
իսպառ
լռեալ
իցէ
կոչողին
զքեզ,
զգաստացիր
առ
վայր
մի,
ո՜վ
մեղաւոր
զառածեալ,
եւ
ծանիր,
«զի
չար
եւ
դառն
եղեւ
քեզ
թողուլն
զՏէր
Աստուած
քո».
զգութ
արարչական
սիրոյն,
եւ
զանթիւ
բարիս
երախտեաց
նոր
առ
քեզ։
Դարձի՛ր
առ
նա
եւ
դարձցի
առ
քեզ.
կարդա՛
առ
նա,
կոչեա՛
զնա,
թէպէտեւ
ամօթով,
Հա՜յր
իմ,
եւ
խառնեա
զարտասուս
ապաշխարութեան
յարիւնն
փրկչական։
–
Այո,
արդարեւ,
թէպէտեւ
ոչ
եւս
իշխեմ
որդի
անուանեալ
զիս
այնքանոյ
մարդասիրի
եւ
մաքրասիրի,
այլ
յարուցեալ
գնացից
առ
Հայրն
հասարակաց
եւ
առ
հայր
իմ.
յաղթեցեր,
ով
սէր
խաչեցեալ,
յաղթեցեր
խստասրտութեան
իմոյ.
ես
ինձէն
խոստովան
լինիմ
զմեղս
անձին
իմոյ.
մեղայ,
եւ
ապերախտ
գտայ
քեզ՝
քան
զանբան
անասունս,
որք
ոչ
մեղան.
չար
քան
զդեւս
գտայ,
որոց
ոչ
արարեր
ողորմութիւն։
Ամաչեմ
անձամբ
յանձնէ.
զիա՞րդ
ցայս
վայր
անգիտացայ
ապստամբեցայ,
ապաշնորհ
գտայ
անբաւ
շնորհաց
Արարչին
իմոյ
եւ
Փրկչի.
ամօթ
երեսաց
իմոց
ոչ
տայ
թոյլ
ամբառնել
զգլուխ
իմ
ի
վեր.
եւ
զարհուրեալ
ի
դատաստանաց
արդարութեան
ատենիդ,
ապաւինիմ
յատեան
ողորմութեան
քո։
Հայր,
մեղայ
յերկինս
եւ
առաջի
քո.
ողորմեա
ինձ։
Ոչ
ուրեք
այնպէս
վեհափառ
երեւի
աստուած
թշնամանեալ
ի
մեղաց՝
որպէս
ի
խաչելեալն
Յիսուս.
զնա
տեսեալ՝
ի
վերայ
հասանեմք
եթէ
ի
հաշտութիւն
գերագունին
մեծութեան՝
պիտոյ
էր
եւ
պատարագ
գերագոյն,
մահ
աստուածային։Համարեսցուք
գամ
մի
եթէ
ըստ
տեսլեանն
Յովհաննու՝
եղեւ
առ
վայր
մի
լռութիւն
երկինս,
դադարեցին
հրեշտակք
ի
մշտաձայն
փառաբանութեանցն,
եւ
ամենայն
դասք
երկնաքաղաքացեաց
անկան
առաջի
աթոռոյն
Աստուծոյ,
աղերսել
քաւութիւն
վասն
միոյ
եւեթ
մեղաց
մարդոյ.
յոր
սակս
յօժարին
հրեշտակք
նուիրել
զսէր
իւրեանց,
մարգարէք՝
զարիութիւն
իւրեանց,
առաքեալք՝
զքարոզութիւնս,
մարտիրոսք՝
զարիւն
իւրեանց,
կուսանք՝
զողջախոհութիւնն,
քահանայք՝
զեռանդն,
խոստովանողք՝
զապաշխարութիւն,
եւ
ամեներջանիկ
մայրն
Աստուծոյ
զսրբութիւն
իւր.
–
համարեսցուք
եթէ
բիւրք
իւրուց
անձինք
ամենեւին
մաքուրք
եւ
սուրբք՝
հազարս
ամաց
կրեցին
վիշտս
եւ
տանջանս
անհնարինս՝
վասն
այնր
մեղաց
քաւութեան.
–
այլ
չեն
բաւականք
առ
այդ.
եւ
ամենայն
կիրք
եւ
ճգունք,
եւ
զոհք
եւ
լաւութիւնք
նոցա
ոչ
զօրեսցեն
գալ
ի
կշիռ
թշնամանացն
առ
Աստուած.
քանզի
որ
թշնամանեն՝
Արարիչ
է,
իսկ
բարեխօսքն՝
արարածք.
–
այսպէս
հաւատացին
մեծամեծ
աստուածաբանք,
Աթանաս,
Կիւրեղ,
Եռինէոս,
Թովմաս,
եւ
այլք
բազումք.
ոչ
զօրէ
արարած
մի
սոսւ
այնքան
առաքինանալ՝
մինչեւ
հաշտ
առնել
զԱստուած
վասն
լուծման
աստուածային
օրինաց
նորին,
կամ
այնքան
արժանաւորել՝
որչափ
անարժան
ողորմութեան
են
մեղք.
ոչ
կարեն
ամենայն
լաւութիւնք
լնուլ
զվիհն
մեծ՝
որ
ընդ
աստուած
անարգեալ՝
եւ
ընդ
արարածական
բնութիւն
միջնորդիչ.
եւ
ամենայն
արդիւնք
նորին
փոքր
են
առ
չարութեամբ
թշնամանացն.
զի
եւ
դոյզն
ինչ
թշնամանքն
առ
Աստուած՝
լուցումն
է
յաւիտենական
կարգի.
եւ
յորժամ
որդն
մի
աղկաղկ
իշխէ
օրինազանց
լինել՝
ի
լրումն
պակասութեանն՝
ոչ
հաւասարի
սէր
այլոյ
արարածոյ՝
որքանեւ
վերադաս
իցէ.
քանզի
եւ
մեղքն
անհնարինս
նուաստացուցանէ
զփառս
Աստուծոյ,
եւ
անբաւ
թողու
միջոց։
Համառօտ
ասել՝
ամենայն
արդիւնք
արարածական
բնութեան
չեն
բաւական
ի
քաւութիւն
մահացու
մեղաց։
«Ոչ
բաւէին,
ասէ
Սուրբն
Լեւոն,
ամենայն
արդիւնք
Սրբոց՝
ի
ջնջել
զվիճակ
մահու՝
յոր
արկ
զնա
մեղքն,
վասն
որոյ
պէտք
եղեն
գալոյ
մեզ
յերկնից՝
գերագոյն
միջնորդի,
որ
եթէ
չէր
Աստուած՝
ոչ
կարողանայր
դարմանել»
զվտանգ
մարդկութեանս.
Աստուածամարդոյն
միայն
էր
հնար
հաճել
զարդարութիւն
Աստուծոյ
ցասուցանելոյ։
«Ոչ
ոք
կարէր,
ոչ
յերկինս
եւ
ոչ
յերկրի
եւ
ոչ
ի
ներքոյ
երկրի
բանալ
զգիրքն
արդարութեան
աստուծոյ
բայց
միայն
դուԳառնդ
աստուծոյ,
արժանի
գտար
առնուլ
զգիրդ,
եւ
բանալ
զկնիք
դորա,
զի
զենար,
եւ
գնեցեր
զմեզ
Աստուած,
արեամբդ
քով»։
Արդ
պշուցեալ
ի
գառնն
զենեալ
ի
Խչին՝
ծանիր,
ով
մեղաւոր,
զգերազանցութիւն
Աստուծոյ՝
զոր
թշնամանեցեր.
այնքան
մեծ
է
չարութիւն
մահացու
մեղաց
միոյ,
զի
առ
փոխանակ
նմին՝
հար
եղեւ,
ո՜վ
ահագին
զարմանալեաց,
Բանին
Աստուծոյ
մարմնանալ,
տանջել,
խաչիլ
եւ
մեռանել.
եթէ
յիսուսի
ոչ
էր
պատարագեալ
զանձն
իւր՝
ոչ
էին
բաւական
ամենայն
զոհք
եւ
պատարագք
ի
քաւել
զմեղսն
սկզբնական
եւ
որ
ըստ
նմանէ.
եթէ
ամենայն
զենլի
զոհեալ
լինէր,
եւ
տիեզերք
կոտորէին՝
չէին
շատ
ի
քաւութիւն
մեղաց
քոց,
բայց
միայն
անձին
միոյ
յամենասուրբ
Երրորդութենէ
մարթ
էր
եւ
եղեւ
ի
հաշտութիւն
Աստուծոյ։
Այնքան
մեծ
է
գերազանցութիւն
նորա
զոր
ժպրհեցարդ,
ոչ
բաւեմ
ասել
որո՞վ
յիմարութեամբ,
անգոսնել
եւ
ընդ
վայր
հարկանել։
Հայեաց
վերստին
ի
խաչեցեալդ
վասն
քո,
եւ
քննեա,
ո՛վ
իցէ
դա.
–
ո՞չ
ինքն
աստուած
բան
մարդացեալ,
յորոյ
ակնարկութենէն
դողան
երկինք
եւ
երկիր
եւ
սանդարամետք
դժոխոց.
ո՞չ
դա
ինքն՝
որ
մինչչեւ
էին
երկինք
եւ
երկիր
եւ
ոչ
այլ
ինչ
արարած,
այլ
ունայնութիւն
եւ
ոչնչութիւն,
եւ
նա
միայն
էր,
եւ
էր
ի
յաւիտենից.
էր
նա
ամենաբաւական
եւ
անկարօտ.
եւ
հաճեցակ,
եւ
առանց
ինչ
աշխատութեան
կամ
հնարից՝
ընդ
հաճելն՝
եղեն
եւ
երեւացան
երկինք
եւ
երկիր,
ամենայն
մասամբք
եւ
պէսպէս
յօրինուածովք՝
ընդ
որ
ոչ
բաւեն
սքանչանալ
միտք
եւ
աչք։
Իմաստնագոյնն
ի
մարդիկխորհեցեալ
գործ
մի
մեծ
գործել՝
կարօտացաւ
տասն
բիւր
մարդկան
գործաւորաց
եւ
արուեստագիտաց
եւ
երեքտասան
երկար
ամաց
աշխատութեամբ
կառոյց
կացոյց,
ոչ
աշխարհ
մի
նոր
կամ
մասն
աշխարհի,
այլ
տաճար
մի
միայն
սակաւ
տասնեակ
կանգնօք
յերկայնութիւն
եւ
ի
լայնութիւն
եւ
ի
բարձրութիւն։
Իսկ
Աստուած՝
ասաց
եւ
եղեն,
տիեզերք
ամենայն,
անդէն
եւ
անդ
ընդ
ասելն
եւ
ընդ
կամել,
եւ
ոչ
պիտոյացաւ
ոչ
ժամանակ,
ոչ
նիւթ
եւ
ոչ
արուեստ.
եւ
եթէ
կամէր
եւ
կամիցի՝
միւս
եւս
աշխարհ,
եւ
գեղեցկագոյն
եւս,
եւ
երրորդ՝
այլ
եւս
վայելչագոյն,
եւ
չորրորդ
եւ
այլ
անբաւ,
առաւել
քան
զառաւել
մեծք
եւ
չքնաղք՝
գոյանան
եւ
յօրինին,
ի
վայրկեան
ժամանակի.
եւ
նովին
վարագութեամբ՝
եթէ
այնպէս
ինչ
կամք
իցեն
նմա՝
եղծանին
եւ
ջնջին
ամենայն
արարածք
եւ
դառնան
յոչինչ։
Ո՜վ
մեծութիւն,
ո՜վ
զօրութիւն
ահաւոր,
զօրութիւն
երկրպագելի։
Այլ
դու
ամբարձիր
մտօք
քանզերկինսդ
տեսանելիս.
եւ
տես
ահեղագոյն
ինչ
քան
զամենայն
ահեղ
տեսարանս
երկրի.
ամբոխ
իմն
աղաղակի
եւ
խռովութեան
ի
բարձունս
բարձանց.
պատերազմն
անբացատրելի
զօրաց
հրեղինաց.
«Միքայէլ
եւ
հրեշտակք
իւր
կռուին
ընդ
Վիշապին,
եւ
վիշապն
տայ
պատերազմն
զօրօք
իւրովք».
արուսեակն
ամբարտաւանեալ
ձգէ
զհետ
իւր
զերրորդ
մասն
զօրութեանց
երկնից,
«Ելի՜ց,
ասէ
ի
վերոյ
քան
զաստեղս
երկնից
արկից
զաթոռ
իմ.
ելից
ի
վեր
քան
զամպս.
եղէց
նմանող
Բարձրելոյն».
միոյ
հրեշտակի
եւեթ
զօրութիւն
բաւական
է
ի
խանգարել
զտիեզերս.
իսկ
այն
դասուց
հրեշտակաց
ի
մի
վայր
եւ
ի
մի
գործ
խմբելոց՝
քանի՜
ահաւոր,
քնաի՜
մեծ
եւ
անչափ
իցէ
զօրութիւն
ուժոյ։
…Այլ
յակնարկել
միայն
Աստուծոյ՝
այն
ամենայն
զօրութիւն
լուծեալ
եղծանի.
եւ
ի
բարձանց
ատենի՝
կործանին
հրեշտակքն
ապստամբք՝
անդր
քան
զանդունդս
երկրի,
անդէն
ի
միում
քթթել
ական,
ի
խորս
անյատակս։
Ո՞վ
իցէ
նման
քեզ,
Տէր.
եւ
սակայն
իշխէ
մեղաւոր
թշնամանել
զքեզ։
Մատիցէ
արդ
եւ
ի
յետին
տեսարան
մարդկութեան,
ի
տեղի
դատաստանին,
ուր
ժողովեալ
հաւաքին
ամենայն
ադամածինք
բիւրուց,
որոց
ոչ
գոյ
թիւ,
միանգամայն
ի
հնչել
փողոյն՝
յարուցեալք
եւ
ի
մի
վայր
գտեալք՝
յամենայն
ծագաց
երկրի
եւ
ի
խորոց
ծովու։
Մի
բարբառ
կոչեաց
կուտեաց
զայնքան
անթիւ
բազմութիւն.
եւ
մի
բարբառ՝
ահաւոր
եւ
անդարձ
առ
ոմանս՝
Երթա՜յք
յինէն,
իսկ
եւ
իսկ
իջուսցէ
յանդունդս
դժոխոց.
եւ
քաղցր
առ
այլս՝
Եկա՜յք
օրհնեալք,
մուծցէ
յարքայութիւն
երկնից.
եւ
ի
նմին
սուղ
պահու
երկինք
եւ
երկիր
զոր
տեսանեմքս՝
լուծեալ
անցեալ
ոչնչացեալ
իցեն։
Ո՜հ։
քանի՜
մեծ,
քանի՜
անկշռելի
եւ
անբաւելի
զօրութեան
պէտք
իցեն
առ
ի
գործել
ի
վայրկենի՝
զայսպիսի
գործ՝
գրեաթէ
ի
վեր
քան
զմիտս.
այլ
վերագոյն
եւս
մեծութիւն
եւ
գերազանցութիւն
ամենակալին
Աստուծոյ.
որում
ամենայն
ծունր
կրկնի,
երկնաւորաց,
երկրաւորաց
եւ
սանդարամետականաց.
եւ
ամենայն
լեզու
մարդկան
եւ
երգք
հրեշտակաց
խոստովանին
զմեծութիւն
նորա,
եւ
չեն
բաւականք
մեծացուցանել
զնա։
Եւ
դու՝
հատ
մի
աւազոյ
եւ
ունգ
մի
յարդի՝
զոր
դոյզն
հողմ
հալածէ,
դու
ոչ
ինչ
մի,
մեղաւո՜րդ,
յաւակնի՞ս
գլւոխ
ամբառնալ
ընդդէմ
այնչափ
անչափ
գերազանցութեան
Աստուծոյ.
–
դու՝
որ
չիշխես
շան
միոյ
ի
դիմի
հարկանիլ,
խուսափես
յարջոյ
միոյ
եւ
յիժէ,
ո՞չ
երկնչիս
յԱստուծոյ՝
որ
կարողն
է
իսկ
եւ
իսկ
կորուսանել
զքեզ
ի
դժոխս
եւ
յոչինչ։
Ապաքէն
չառնուս
ի
միտ
զմեծութիւն
չարեաց
մեղացդ՝
զոր
գործես.
սակայն
շատ
լիցի
քեզ
յիմացումն՝
մեծութիւն
հնարից
քաւութեանմեղաց,
Աստուծոյ
մարդանալն
եւ
մեռանել
առ
ի
ցոյց
մեծութեան
մեղաց։
–
Այլ
ոչ
զօրութեամբն
միայն
մեծ
եւ
գերազանց
յայտնի
Աստուածդ
թշնամանեալ,
այլ
եւ
իմաստութեամբն,
որ
զամենայն
ի
վայրկենի
նկատէ,
զանցեալ
եւ
զապագայ՝
հանդերձ
ներկայիւս,
եւ
ոչինչ
ոչ
թաքչի
ի
նմանէ։
Զինչ
ասէիր՝
եթէ
եթէ
համարէիր
զոք
գիտել
զամեննայն
որ
ինչ
գրեալ
իցէ
յամենայն
գիրս,
եւ
ի
վերայ
այնոցիկ՝
ունել
զիմաստութիւն
ամենայն
իմաստուն
մարդկան,
նաեւ
զսրբոց
եւ
զհրեշտակաց
գիտութիւնս.
այլ
այդ
ամենայն
ոչ
ինչ
է
առ
գիտութեամբ
Աստուծոյ.
առաջի
որոյ
մերկապարանոց
կան
ամենայն
գործք
եւ
խորհուրդք
ամենայն
մարդկան
եղելոց
եւ
որ
լինելոցն
են,
վասն
այնորիկ
եւ
ի
վայրկենի
դատելոց
է
զամենեսին
եւ
զիւրաքանչիւր
միանգամայն,
եւ
շշունջ
մի
շրթան,
եւ
խորհուրդ
մի
յանկարծոյն
անցեալ
ընդ
միտաս
ուրուք՝
ոչ
վրիպի
յամենատես
աչացն
եւ
յամենագէտ
մտաց,
եւ
միշտ
եւ
հանապազ
գիտէ
եւ
տեսանէ
զամենայն
եղեալս
եւ
լինելիս
յամենայն
դարս
եւ
րոպէս
ժամանակաց
եւ
յամենայն
ծագս
տիեզերաց։
–
Զամենայն
իմաստութեամբ
կարգեալ
է
Աստուծոյ.
վասն
որոյ
եւ
ընդդէմ
այնքանոյ
մեծի
իմաստութեան
եւ
գիտութեան
նորա
հարկանին
մեղք.
իբրու
թէ
ի
կռիւ
կրեալ
յաւիտենական
կարգաց
եւ
օրինաց,
որոց
պատկառ
կան
հրեշտակք
եւ
սուրբք,
եւ
օրէնք
մարդկան։
Որպիսի՞
ոք
թուէր
քեզ՝
որ
ի
մեծահանդէս
իմն
ժողովի
պետութեանց
եւ
պաշտօնէից
յանդգնէր՝
առնուլ
եւ
առ
ոտն
կոխել
զգիրս
օրինաց
եւ
սահմանաց
ազգին
եւ
ազանց.
ո՞չ
ապաքէն
բաժին
նորա
կամ
ընդ
յիմարս
եւ
խելայեղեալս
լինէր,
կամ
ընդ
քրէական
յանցաւորս։
Իսկ
քո
մեծ
եւս
է
յիմարութիւն,
մեծագոյն
եւս
ամբարշտութիւն
յ’անցանելդ
զօրինօքն
Աստուծոյ,
առաջի
ամենատես
աչացն,
թող
թէ
առաջի
մարդկան
եւ
հրեշտակաց։
Եւ
ահա
ի
քաւութիւն
այդպիսի
եղերան
իմաստութիւն
Աստուծոյ
միակ
հնարս
եգիտ
զտնօրրէնութիւնս
Որդւոյն
Աստուծոյ։
Զի՞նչ
ասասցուք
եւ
որ
զոյգ
զօրութեանն
եւ
իմաստութեան՝
անբաւ
եւ
անճառ
Սրբութիւն
է
Աստուծոյ
առ
որում
ամենայն
ուղղութիւնք
առաքինեաց՝
թեթեւ
թուին
քան
զխարդախութիւն
ստութեան
միոյ.
զի
այնքան
չարիլկան
ի
մեղս
մինչեւ
յամենայն
զօրութենէ
իւրմէ
ատէ
զայն
Աստուած,
եւ
ոչ
երբեք
հաշտի
կամ
ներէ
նմա.
մերժէ
զայն
իբրեւ
զմիակ
հակառակա
իւր։
Եթէ,
քա՜ւ
լիցի
ի
հաւատալոյ,
այլ
ասացից
ըստ
կարգի
բանից,
եթէ
հնար
էր
գերագունին
եւ
գերամաքուրն
հոգւոյ
ստեղծականի,
զոր
պաշտեմքս
հնար
էր
մեղս
մի
գործել
մահուչափ,
անդէն
եղծեալ
լինէր
յաչս
Աստուծոյ
ամենայն
սրբութիւն
նորա,
եւ
տարամերժեալ
յիւրմէ
մինչչեւ
ի
դժոխս.
այնքան
մեծ
է
սրբութիւն
յաչս
Սրբոյն
Սրբոց։
Տեսաք
զքրիստոս
ի
խաչի,
որ
զի
զկերպարանս
մեղուցելոյն
առեալ
էր
եւ
զպարտսն։
թէպէտեւ
սուրբ
էր
եւ
ամեննասուրբ,
ի
մահ
մատնեցաւ
եւ
յաստուածային
վճռոյ.
եւ
«Յիւր
որդին
որ
խնայեաց
Աստուած»,
ասէ
Առաքեալն.
անմեղութիւնն
ամենապայծառ՝
ընդ
մեղս
համարեցաւ,
զի
երաշխաւոր
եղեւ
մեղուցելոց։
Ո՜վ,
ո՜րքան
գեղեցիկ,
ո՜րքան
ազնիւ
է
մաքրութիւն.
եւ
ներհակաբար՝
ո՜րքան
տգեղ
եւ
զազիր
անմաքրութիւնն.
եւ
ո՞րքան
եւս
մեծ
ամպարշտութիւն
եւ
անզգայութիւն՝
որոյ
կամօք
եւ
գիտութեամբ
ներկայութեանս
Աստուծոյ՝
փողոտիցէ
իմն
զանմեղութիւն՝
անմաքուր
գործովք։
Զի՞նչ
եւս
յաւելցուք
մի
մի
յամենայն
լրութեանց
լաւութեանց
Աստուծոյ
մերոյ,
առ
ի
խելամտութիւն
գերազանցութեան
նորա.
–
զանճառելի
քաղցրութիւնն,
զոր
թէ
հնար
էր
գամ
մի
տեսանել
դժոխոց՝
ոչ
եւս
լինէին
դժոխք.
–
զանբաւելի
գեղեցկութիւնն,
զոր
թէ
գոյր
եւ
ընդ
աղօտ
իմն
մի
հաղ
տեսանել՝
դատապարտելոցն,
յանձն
առնուին
տասնապատիկ
եւս
տանջել
եւ
մի՛
զրկիլ
յայնմ
միակ
նուագէ.
–
զանբաւապատիկ
բարութիւնն,
որով
խնամէ
զամենայն
արարածս,
զորս
եւ
մինչչեւ
գոյացուցեալ՝
գգուէր
ի
յաւիտենական
տեսութեան
իւրում։
–
Այլ
զի՞նչ
մանաւանդ
ի
վերայ
այսոցիկ
բերցուք՝
յանդիման
ունելով
եւ
զմեղս
մեր.
–
միթէ
զայնոսի՞կ
վայել
էր
փոխանակել
այնքանոյ
բարութեան,
այնքանոյ
քաղցրութեան
եւ
մարդասիրութեանն
Աստուծոյ
առ
մեզ.
–
զա՞յս
գարշութիւն,
զա՞յս
ցրտութիւն,
զայս
անյիշութիւն
էր
հատուցանել՝
Արարչին
քում
եւ
Փրկչի,
խնամողի
եւ
սիրողի.
եւ
համօրէն
ասել,
բարեխօսի
քո
եւ
միջնորդի,
պատարագելոյ
եւ
մահացելոյ
վասն
քո։
–
Եւ
գիտելով
քոզայս
ամենայն,
բազում
անգամ
իբրեւ
զփրելեաւ
գիրկս
արկեր
զմեղօքդ.
ոչ
սրբութեանն
Աստուծոյ
ակն
ածեր,
եւ
ոչ
քաղցրութեան
հեզոյն
Յիսուսի.
եղջերք
խոզից
քաղցրացան
քեզ
երբեմն,
քան
զսարսափելի
եւ
զամենասիրելի
մարմին
եւ
արիւն
Փրկչիդ.
եւ
այն
վասն
իրաց
որ
քան
զամենայն
ինչ
ատելի
են
Աստուծոյ.
եւ
քեզ
իսկ
թերեւս
յետոյ
զզուելի,
այլ
աւա՜ղ
եւ
ափշութիւն,
դարձեալ
վերստին
ի
նոյն
անկղիտացեալ
դու
կրկնեալ։
Եւ
զի՞նչ
ստիպէր
զքեզ
յայդքան
վնասակար
քեզ
գործ.
միթէ
սպառնալի՞ք
ինչ
մահու.
–եւ
ո՞չ
մանաւանդ
անկ
էր
զմահ
առնուլ
յանձն՝
քան
զայդ
գործել։ ...
Չիք
արդարեւ
յիմարութիւն
մեծ
քան
զգիտել
զմեծութիւն
չարեացն՝
եւ
ի
նոյն
յօժարիլ.
եւ
ոչ
չարութիւն
մեծ՝
քան
զգիտութեամբ
մեղանչել
Աստուծոյ
ամենակալի,
ամենասրբոյ,
ամենալցուցչի։
Չիք
եւ
ոչ
մի
բան
չքմեղանաց
առ
այս
կամաւոր
յիմարութիւն.
բայց
եթէ
անձին
զգալով՝
անկանել
ի
խորս
ողորմութեանցն
Աստուծոյ,
որ
ցայս
վայր
երկայնամիտ
լինի
մեղուցելոյ,
եւ
տայ
եւս
ժամանակ
ապաշխարութեան
մինչչեւ
է
յետինն
հասեալ
ժամ.
եւ
ասել
ի
խորոց
սրտէ.
Տէր,
դու
գիտես,
գիտեմ
եւ
ես՝
զի
մեղայ
քեզ.
մեղայ
չարաչար,
մեղայ
բազում
անգամ.
զանօրէնութիւնս
իմ
ես
ինձէն
գիտեմ.
գիտեմ
եւ
զանհնարին
մեծութիւն
մեղացս,
թէպէտ
եւ
ոչ
ըստ
բաւականին
առնում
ի
միտ,
ապ’
եթէ
ոչ
հարկ
էր
ինձ
այժմէն
սրտաբեկ
մեռանել.
այլ
դու
ներես
ինձ,
եւ
տաս
կեալ,
զի
զղջացայց
եւ
ապաշխարութեամբ
քաւեցից
զմեղս
իմ։
Այլ
զի՞նչ
կարող
իցեմ
առնել
ի
քաւութիւն
այնքան
չարեաց.
ո՞ր
հնարք,
ո՞ր
ճգունք
բաւական
իցեն
ի
բժշկութիւն
վիրաց
հոգւոյս։ ...
Ծովք
արտասուաց
չեն
առ
այս
բաւական.
այլ
շիթ
մի
արեան
կենարարին
իմոյ
Յիսուսի
շատ
իսկ
է
ինձ.
եւ
ես
բոլոր
անձամբս
անկանիմ
յաղբիւր
կողին
Քրիստոսի,
առ
ի
լուանալ,
ջնջիլ,
սրբիլ
ըստ
չափու
գթութեանցն
զոր
չափեսցէ
անարժանիս,
եւ
այսու
վստահութեամբ
պատրաստ
գտանիլ
առ
մահ՝
յորժամ
թէ
գայրէ՝
ի
հրամանէ
Արարչիդ
եւ
կոչողիդ։
Գ.
ԲԱՐՒՈՔ
ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՒԹԻՒՆ
Նաւաբեկելոց
յանմեղութենէ՝
միակ
փայտ
ապաստանի
յալիս
աղտեղի
ծովուն՝
է
Ապաշխարութիւն.
իսկ
դեղ
մեաղաց՝
խոստովանութիւնն.
այնքան
ազդոյ
եւ
առողջարար
դեղ՝
որքան
թէ
բարւոք
յարմարեալ
իցէ
եւ
պաշտեցեալ.
զի
թէ
ոչ
այնպէս՝
թերեւս
ոչ
միայն
ոչ
ինչ
օգտիցէ,
այլ
եւ
վնասիցէ.
որպէս
եւ
յաճախ
իսկ
պատահէ՝
ոչ
բարւոք
խոստովանողաց՝
պարտական
եւս
գտանել
քան
յառաջն.
այնու
մանաւանդ՝
զի
ոչ
է
մարթ
այլով
դեղով
դարման
տանել
հոգեկան
ախտին.
ոչ
պահօք,
ոչ
աղօթիւք
եւ
ոչ
ճգամբք,
յորժամ
չիցէ
անյաղթելի
արգել
ինչ
խոստովանութեան.
եւ
յայտ
է
ի
վարդապետութենէ
եկեղեցւոյ՝
զի
չխոստովանութիւն
մահացու
մեղաց
կամ
չարաչար
խոստովանութիւն՝
ոչ
փրկեն
զմարդ։
Է
երբեմն,
թերեւս
եւ
միշտ,
զի
թերակատար
խոստովանութիւն
չար
քան
զչխոստովանելն
է.
զի
մեղաւորն
ածէ
զմտաւ
եթէ
հարկ
է
խոստովանութեամբ
սրբել
զխիղճ,
իսկ
խոստովանեալն
այն
ոչ
բարեպէս՝
համարի
կատարեալ
զպարտս
եւ
անհոգանայ.
եւ
որպէս
չիք
հիւանդութիւն
չար
քանզայն
զոր
չիմանայ
հիւանդն,
այսպէս
իմասցի
եւ
վասն
հոգւոյ։
–
Բազում
զգուշութեան
պէտք
են
յայսմ
բանի.
զի
առաւել
քան
զկարծիս
յաճախ
պատահէ
անբաւական
խոստովանութիւն.
եւ
որպէս
դժուարին
է
յաճախ
ընտրել
զընտիր
ադամանդ
ի
խեցբեկոր
թրուշայէ,
այնպէս
եւ
զբարին
եւ
զչար
խոստովանութիւն։
Եւ
ոչ
սակաւք
իցեն
որ
խաբիցեն
անձամբ
զանձինս,
սակաւ
ինչ
քննութեամբ
խղճիմտացն
եւ
սակաւագոյն
եւս
ստրջանօք՝
համարելով
ապաշխարեալ.
եւ
խայթ
իսկ
խղճին՝
մերթ
բթանայ,
մերթ
աւելազանց
խղճահարութիւն
գրի,
եւ
մերթ
մտատանջութիւն
անտանելի
համարի
մանր
եւ
անաչառ
քննութիւնն։
Այլ
ի
մերձենալ
եւ
յազդել
օրհասին՝
այլափոխին
եւ
վերին
երեսք
սրտի,
եւ
երեւի
պղծութիւն
աւերածոյն։
Ո՜հ,
քանի՜
կսկծալի
իցէ
յայնժամ
կասկած
թերակատար
խոստովանութեանց։
Թուիցիհոգւոյն
տեսանել
որպէս
յորմն
տաճարին
Բաղդասարայ
կարկառեալ
ձեռն
դատավճիռ,
գրելով՝
Կշռեցաւեւ
գտաւ
պակաս՝
ի
կշիռս
արդարութեան։
Աղէ
յիշեա
այժմէն
զոր
միանգամ
գործեցերդ,
եւ
տե՛ս
որո՞վ
կշռով
կշռեցեր,
կամ
զիարդ
բաժանեցեր
զյոռին
եւ
զբարին.
զի
մի՛
յայնմ
աւուր
վերջնումն
ասիցես,
թէ
Խաբեցայ
ուրեմն.
եւ
ուր
կենդանանալ
կարծէի՝
անդ
ազդոյ
վէրս
ընկալեալ
եմ,
զդեղն
առողջարար
ի
թոյն
փոխելով,
եւ
անպատրաստ
եւ
անպատշաճ
կիրառութեամբ։
Այլ
զի
մի՛
հասցէ
եւ
քեզ
տագնապն
այն
անդարման,
եթէ
խիղճ
ստգտանէ
զքեզ,
հոգացիր
կանխաւ
խաղաղել
զամենայն
խէթ՝
բարւոք
եւ
կատարեալ
խոստովանութեամբ,
որպէս
զի
եթէ
եւ
յետին
յանկարծահաս
հիւանդութիւն
ոչ
ներիցէ
խոստովանել,
մի՛
զանգիտեսցէ
սիրտ
քո,
յիշելով
զի
արարեր
վաղագոյն
զոր
կամէիրդ
յայնժամ
առնել։
Եւ
առ
այս
մի՛
թուեսցի
մեզ
ծանր՝
յիշել
որպէս
նորուսք
ոմանք,
որպիսի՜
իցեն
պայմանք
բարւոք
խոստովանութեան,
եւ
պարզապէս
խորհրդածել
ի
նոսին,
այսինքն
ի
Քննութիւն
խղճի
մտացն.
ի
Զղջումն,
ի
Խոստովանութիւնն
խորհրդական,
եւ
ի
հատուցումն։
Ա.
ՔՆՆՈՒԹԻՒՆ
ԽՂՃԻ։
–
Բազմաց
անտանելի
իմն
տանջանք
թուին
մտադիր
քննութիւն
խղճի
եւ
վերիվայր
վրդովումն
սրտի.
այլ
եկեղեցի
շատ
համարի
իւրաքանչիւր
ումեք
ըստ
իւրում
կարի
եւ
վիճակի
բարի
յօժարութեամբ
քննելն,
ըստ
չափու
որով
վարիցի
ի
սահմանելն
կամ
ի
տնտեսել
զկարեւոր
ինչ
իւր
գործ.
եւ
առ
այս
զանազան
իցեն
պայմանք
ըստ
չափու
ժամանակի
յետին
խոստովանութեանն,
ըստ
հանգամանաց
մեղացն
եւ
ըստ
իւրաքանչիւր
վիճակի
եւ
պաշտաման
մարդկանա.
գիտելով
եւ
զայն՝զի
արձակեալ
համարին
մեղք
ոչ
յիշեցեալք
յետ
խնամով
քննութեան։
–
Դիւրագոյն
հնարք
եւ
օժանդակ
բարւոք
քննութեան՝
առաջարկին
սովորաբար
պատուիրանքն
Աստուծոյ
եւ
եկեղեցւոյ
եւ
պարտք
իւրաքանչիւր
վիճակի,
յորոց
վերայ
ի
դէպ
է
յածեցուցանել
իմն
զսիրտս,
որպէս
ընդ
ճանապարհս
յաճախեալս
ի
նմանէ.
յիշել
եւ
զդէպս
ինչ
նորա
հանդիպեալս,
եւ
զանձինս՝
ընդ
որոց
յաճախ
կենցաղավարի,
կամ
ընդ
որոց
եղեւ
նմա
գործ
կարեւոր.
անմոռաց
ունելով
իւրաքանչիւր
զիւր
սովորական
կամ
զյաճախեալ
յանցուածս,
թերութիւնս,
զբոյս
բարուց.
եւ
մանաւանդ
զունակացեալ
ինչ
ախտ
կամ
կիրս։
Առանձինն
իմն
խնամով
քննելի
են
եւ
երկու
ազգք
մեղաց,
Գաղտնիքն
եւ
Օտարինք։
–
Գաղտնի
մեղքն
են՝
զորս
ունակացեալ
կիրք
մեր
քօղարկեալ՝
թեթեւագոյն
երեւեցուցանեն,
եւ
կամ
իսպառ
թաքուցանեն
ի
ծալս
խղճին՝
սնոտի
պատրուակօք
կամ
սկզբամբ
եւ
անարի
ներողութեամբ
անձամբ
անձին,
զի
յորժամ
կամք
անկարգ
յօժարութեամբ
զակատիցին
յինչ՝
զհետ
մոլորութեանն
ձգեն
եւ
զմիտս՝
օրինաւոր
ցուցանել
զապօրէնն.
եւ
բանն
փոխանակ
առաջնորդելոյ
սրտի։
ի
սրտէ
անտի
ձգեալ
վարի,
եւ
զոր
պարսաւէրն
երբեմն՝
ջատագովէ.
եւ
եթէ
ոչ
զգասասցի
վաղագոյն՝
ի
կուրութիւն
գիտակցութեան
գթէ,
սնոտի
խռովս
խղճի
համարելով
զծանր
եւ
զկարեւոր
ազդմունսն,
եւ
սիրէ
կալ
մնալ
ի
տգիտութեանն։
Այլ
յօրհասին
նշոյլ
աստուածային
արդարութեան
փարատեալ
զխաւարն
կարկատուն՝
նշանակէ
զվայրապար
հեթաթանս
մտացն,
զհնարագէտ
նրբութիւնս,
եւ
զկամաւոր
մթութիւնսն.
յանդիման
առնէ
զվնաս
անվտանգ
եւ
ներելի
համարելոց
հեշտութեանց,
ընտանութեանց,
բամբասանաց,
զկեղծաւոր
զգուշութեանց
ինչ
յայլոց՝
որ
եթէ
ոչ
կատարեալ
ատելութիւն՝
այլ
նուազութիւն
էր
սիրոյ,
զկարճմտութիւնս՝
որք
ցասման
ծնունդք
էին,
եւ
զանցառութիւնս
մեռելութեանց
եւ
պահպանութեան
զգայարանաց՝
ընդ
որս
մուտքեւ
ելք
եղեն
մեղաց՝
առ
թեթեւ
կամ
յոչինչ
գրելոց։
–
Ըստ
այսոցիկ
եւ
խորհուրդք
եւ
իղձք
չարք՝
բազում
անգամ
մնան
թաքունք՝
իբրեւ
ոչ
նորք
ինչ,
կամ
ոչ
ներգործողք,
եւ
կամ
արագ
արագ
սլացեալք
անցեալք,
եւ
այնքան
յաճախ՝
մինչեւ
անզգալի
կամ
անհամար
լինել.
սակայն
եւ
ոչ
անհետ
ոչ
անգիծ
եւ
անբիծ
թողուն
զսիրտ
եւ
զմիտս։
Հարկ
է
ճրագաւ
քննել
զԵրուսաղէմ
հոգւոյ։
Իսկ
օտարին
մեղք՝
որոց
պարտական
գտանիմք,
են
կամ
որ
ինչ
գործակցութեամբ
լինին,
եւ
թելադրութեամբ,
հաւանութեամբ,
պատճառս
տալով.
եւ
կամ
ոչ
զգուշացուցանելով
զոք,
ոչ
ուսուցանելով
ոչ
սաստելով՝
ուր
արժանն
էր.
եւ
միշտ
յանցանէ
մարդ
յորժամ
թէ
կարէր
եւ
ոչ
խափանէ
զյանցուածս
այլոյ
ուրուք։
Քաջայայտ
է
զի
բազում
զգուշութեան
պէտք
են
յայսմ
մասին՝
ծնողաց
եւ
դաստիարակաց,
մեծաւորաց
եւ
տերանց,
ի
վերայ
ստորակայիցն
եւ
ընդ
ձեռամբ
եղելոց.
եւ
ոչ
պակաս
քան
զնոսա՝
ամենեցուն
իսկ,
որոց
պէսպէս
օրինակաւ,
գործով
եւ
բանիւ,
գրութեամբ,
նիւթական
իրօք,
զարդուք,
եւ
ամենայնիւ
որ
հրապուրիցէ
զզգայարանս,
կարեն
առթել
գայթակղութիւն։
Այնքան
եւ
աղիտաբեր
են
չարիքս՝
որքան
զի
յաճախ
անտեսս
մնան,
եւ
որպէս
կարեն
զայլս
ի
կորուստ
մատնել,
նոյնպէս
եւ
մեղք
այլոց
կարեն
կորստեան
առիթ
լինել
այնմ՝
որ
ետ
գայթակղութիւն
ոչ
միայն
գիտութեամբ
այլ
եւ
յանգէտս,
եւ
եթէ
համարիցիմք
իսկ
թէոչ
ոք
վնասեցաւ
ի
գայթակղելի
ինչ
գործոց
մերոց,
սակայն
զի
կարէր
եւ
գայթակղել
ոք՝
ապա
չարն
չար
է
միշտ.
այսպէս
եւ
զէն
մահացու
արձակեալ՝
թէպէտ
եւ
ոչ
ումեք
դիպիցի,
այլ
որ
արձակեցան՝
պարտական
եւ
երբեմն
մահապարտ
դատի։
Առ
դիւրաւ
ի
վերայ
հասանել
չարեացս,
որպէս
եւ
այլում
ամենայնի՝
ընդ
որ
երկբայիցին
կամ
մանաւանդ
կամիցին
երկբայել
միտք,
զի
թեթեւ
կամ
յոչինչ
գրեսցի
գործն,
ի
դէպ
է
հարցանել
զանձն
իւր,
եթէ
յայսմ
վայրկենի
կայր
ինձ
մեռանել՝
գործէի՞
զայս
ինչ.
կամ
զիա՞րդ
դատիցեն
այլք
զգործս
զայս,
եւ
զիա՞րդ
մանաւանդ
ոսոխն
հոգւոյ
իմոյ
ամբաստանիցէ
յատենին
Աստուծոյ։
Ըստ
այսմ
լինել
եւ
խոստովանութեանն՝
անպատրուակ,
եւ
առանց
հնարս
հնարելոյ
ի
յաւելուլ
կամ
ի
նուազեցուցանել
զչափ
ճանաչողութեան
գիտակցութեան.
եւ
եթէ
հնար
է՝
այնպէս
տեսանել
եւ
ցուցանել
զսիրտ՝
որպէս
տեսանէն
Աստուած,
եւ
տեսցէ
ամենայն
աշխարհ
յաւուրն
դատաստանի.
տեսցէ
թերեւս
եւ
ինքն
մեղաւորն
յօրհասի
իւրում,
եթէ
ոչ
աղմկեսցեն
զմիտս
նորա
կարիք
մահուան.
վասն
որոյ
եւ
արժան
եւ
վայել
է
յառաջ
քան
զյետին
վտանգն՝
կատարել
զհոգեկեցոյց
քննութիւն
գործոց
կենացն
անցելոց։
Բ.
ԶՂՋՈՒՄՆ.
–
Ի
վերայ
ամենայն
կամաւոր
ջանից
ի
ծանօթութիւն
անձին
գիտակցութեան,
մարթ
է
տակաւին
ոչ
ժամանել
ի
կատարեալ
գիտութիւն,
եւ
ոչվասն
այնր
դատապարտիլ.
այլ
ոչ
է
մարթ
արդարանալ՝
եթէ
թերակատար
իցէ
եւ
զղջումն,
որոյ
հիմնական
էութիւն
է,
ըստ
վարդապետութեան
եկեղեցւոյ՝
ատելութիւն
մեղացն
եւ
այս
է
կարեւոր
քան
զչգործելն
միւսանգամ
զմեղսն։
Իսկ
ատելութիւն
յայնժամ
է՝
յորժամ
զգայ
սիրտ
ցաւեւ
տրտմութիւն
ընդ
մեղանչելն,
վասն
որոյ
եւ
հաստատութեամբ
դնէ
ի
մտիոչ
եւս
մեղանչել։
Եւ
որպէս
նոյն
վարդապետութիւն
ազդ
առնէ՝
հարկ
է
գերբնական
իմն
լինել
զղջմանն,
այսինքն՝
վասն
գերազանց
ինչ
պատճառի,
զի
եւ
անմարթ
է
ընդունակ
լինել
բարւոք
զղջման
առանց
գերբնական
շնորհաց։
Կարեմք
մերովսանն
մեղանչել,
այլ
ոչ
սրբիլ
առանց
օգտութեան
վերին
շնորհաց.
առանց
որոյ
ի
զուր
են
ամենայն
ճիգն
եւ
հնարք
ի
շարժել
զսիրտ
ի
զղջումն.
վասն
որոյ
եւ
ոչ
կարեւոր
համարին
արտաքին
նշանակքեւ
զգացմունք
սաստիկ
ցաւոց,
այլ
սաստկութիւն
կամաց.
եւ
որպէս
յամենայն
սրտէ
եւ
յամենայն
զօրութենէ
պարտ
է
սիրել
զԱստուած,
նովին
զօրութեամբ
եւ
պարտ
է
ատել
զմեղս.
եւ
այս
ոչ
է
գործ
փոքր։
Յոլովագոյնս
գտի,
ասէր
Ս.
Ամբրոսիոս՝
պահողս
անմեղութեան
իւրեանց,
քան
բարւոք
ապաշխարողս.
եւ
զի
այնքան
դժուարին
պահել
զանմեղութիւն
մինչեւ
ցվախճան,
քանի՜ուրեմն
դժուարին
համարիցի
արժանաւորն
ապաշխարութիւն,
ըստ
բանից
Սրբոյս.
որում
եւ
այլ
ոք
ձայնակցի
յասելն,
եթէ
Տեսի
զդժոխս
լցեալ
անբաւական
խոստովանութեամբք։
Ի
զղջումն՝
ըստ
ասացելոցս՝
հաստատէ
Եկեղեցի
զվաւերութիւն
խորհրդոյ
ապաշխարհութեան.
վասն
որոյ
եւ
ակն
է
ամենայնիւ
ջանալ
գամագիւտ
լինել
այսմիկ,
որպէս
զի
եւ
մի՛
իւիք
տագնապեսցի
գիտակցութիւնն։
Ըստ
սաստկութեան
այնր
զղջման՝
յաւելցին
եւ
շնորհք,
յաւելցի
թողութիւն
մեղացն,
յաւելցի
հաստատութիւն
կամաց,
յաւելցի
եւ
անդորրութիւն
ոգւոյ՝
անստգիւտ
գտանելով
զներքին
վկայողն
իւր։
Իսկ
եթէ
խէթ
վրդովք
տակաւին
յուզիցեն
զնա,
գոյ
խիթալ՝
եթէ
ոչ
ըստ
արժան
բաւականին
եղեալ
իցէ
զիղջն։
Սակայն
եւ
արժան
է
քաջ
զգուշանալ
ի
սնոտի
հոգոյ
եւ
յերկեղէ՝
ընդ
բաւականութիւն
զղջմանն.
զի
ոչ
ոք
գիտէ,
ըստ
Գրոց,
սիրո՞յ
արժանի
իցէ
եթէ
ատելութեան,
յաչս
Աստուծոյ.
այլ
խոնարհութիւնն,
յոյսն
եւ
սէր
լցուսցեն
զթերի
գիտութեանն
եւ
խաղաղեսցեն
զսիրտ.
եւ
շատ
համարեսցի
զեռանդուն
ջանսն
առ
ի
ստանալ
զբարւոքն
զայն
եւ
գերազանց
զղջումն։
Առ
այս
ստացուած՝
առ
ի
մէնջ
հանրք
իցեն,
հանապազ
ինոյն
տենչ,
Աղօթքեւ
Թախանձանք,
մանաւանդ
ի
մատուցման
Սրբոյ
պատարագի.
–
Խոկումն
եւ
քննութիւն
վարուց
կենաց
մերոց,
եւ
ծանր
ծանր
յանցուածոցն.
եւ
շարժառիթքն
զղջաբերք՝
գարշութիւն
մեղաց,
բարութիւն
եւ
գերազանցութիւն
Աստուծոյ
արհամարհելոյ
ի
մեղաց
անտի.
–
յիշատակ
վախճանի
կենաց,
եւ
հանդերձեալքն,
յաւիտենական
երունութիւնն
կամ
մշտնջենաւոր
տանջանքն։
Իսկ
փորձ
ստոյգ
զղջման
եւ
ատելութեան
մեղաց՝
իցէ
ոչ
եւս
դարձումն
ի
նոյն
մեղս.
լալ
արժան
է
զմեղս,
ասէ
Սուրբն
Գրիգոր,
առ
ի
չգործել
զմեղս
արժանի
լալոյ։
Ապա
ոգի
կամ
էութիւն
բարւոք
զղջման
ի
հաստատուն
կամս
ուղղութեանն
է,
եւ
ի
բացարձակ
կամս,
ոչ
եւս
մեղանչելոյ
մահուչափ.
զմտաւ
իսկ
ածելով
զդէպս
եւ
զառիթս՝
յորս
մարթ
իցէ
գթել
ի
մեղսն,
եւ
կանխաւ
առնլով
յանձն
մեռանել
քան
մեղանչել.
եւ
եթէ
ի
ներելիս
եւեթ
մեղանս
վրիպիցիմք՝
առաջադրել
զգուշանալ
ըստ
կարի
մերում։
Եւ
զի
տկարութիւնս
մեր
զանգիտող
է,
այլ
եւ
զաղփաղփուն,
եւ
անհաւատ
իմն
թուի
յամենայն
մեղաց
թօթափիլ
եւ
ազատանալ,
գուն
գործեսցի
դիմամարտիլ
ընդ
գլխաւորի
եւ
ընդ
յաճախելոյ
մեղաց
կամ
ունակացելոյ
ախտի,
եւ
յայնմանէ
մանաւանդ
որ
եւ
այլ
ինչ
մեղաց
լինի
պատճառս.
որպէս
զի
նուաճմամբ
չար
զօրավարին՝
նուաճեալ
լիցին
եւ
չար
զօրականքն։
Եւ
ի
վեր
քան
զամենայն
պարտ
եւ
արժան
է
զգուշութիւն
եւ
արգել
առթից
մեղացն¯
հրաժարումն
յանձանց
եւ
յիրաց
գայթակղութեան.
եւ
հատուցումն
որպիսի
եւ
է
պարտուց՝
զոր
արդարութիւն
պահանջիցէ։
Յետ
ամենայնի
յուշ
լիցի
եւ
այս,
զի
որպէս
հարկ
է
երկիւղ
եւ
զգուշութիւն,
այսպէս
եւ
ի
դէպ
է
հերքել
զյուսահատութիւն,
եթէ
յետ
այնքան
պատրաստութեանց
եւ
առաջադրութեանց՝
խաբել
եւ
մոլորեալ
գթիցեմք
ի
նոյն
յատելին
եւ
ի
զզուեալ
մեղս։
Ո՜հ,
քանի՜
մեծ
է
տկարութիւն
մեր.
քանի՜
յողդողդ
բնութիւնս
մեր.
քանի՜
բուռն
են
տոռունք
ախտից.
–
այլ
ոչ
միշտ
թերութեան
զղջման
եւ
առաջադրութեան
արգասիք
են
գլորմունք
մեր,
այլ
մթերից
ախտացելոյ
բնութեանս
եւ
կարօտութեան
բռնագոյն
շնորհաց.
վասն
որոյեւ
արժան
է
զխոնարհութիւն
համբուրել,
զգլուխ
ի
հող
թաւալել,
եւ
առաւել
քան
զառաւել
պնդել
զմիտս
յառաջադրեալ
բարին
եւի
զգուշութիւն.
եւ
եւս
առաւել՝
ապաւինիլ
յարդիւնս,
ի
վէրս,
ի
մարմին
եւ
յարիւ
Փրկչին,
ի
պաշտպանութիւն
Տիրամօրն,
եւ
ի
բարեխօսութիւն
Սրբոց
եւ
կարգել
անձին
ճգունս
կամ
պատիժ
ինչ՝
իբր
ի
վրէժ
արդարացի,
եւ
քաջալերեալ
մատչիլ
ի
խոստովանութիւն։
Գ.
ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՒԹԻՒՆ.
–Խոստովանութեան
առաջին
կարեւոր
պայման՝
յայտ
է՝
ամբողջութիւնն,
այսինքն
խոստովանել
զոր
եւ
զորքան
եւ
զորպէս
ինչ
ստգտանէ
սիրտ,
ըստ
տեսակի
եւ
թուոյ.
եւ
որպէս
ճանաչէ
ոք
զխիղճն՝
կամել
այնպէս
եւ
ծանուցանել
խոստովանահօր,
ոչ
պակաս
եւ
ոչ
աւելի.
եւ
եթէ
բազւոմ
կերպարանք
կամ
չարիք
իցեն
մեղացն՝
զայն
միայն
ասել՝
զոր
դիտէր
եւ
կամէր
ի
մեղանչելն։
Օգտակար
համարին
Հարք՝
խոստովանել
եւ
զփորձութիւնսն
եւ
զյօժարութիւնս
առ
մեղս,
գէթ
առ
խոնարհութեան,
որ
որ
ազդողագոյն
դեղ
է
զգաստութեան.
յորժամ
զծածուկս
սրտին
յայտ
յանդիման
առնէ
մարդ՝
առ
նմանին
իւր՝
առաջի
Աստուծոյ.
եւ
«Ընդէ՞ր
զանգիտիցես»,
ասէ
Սուրբն
Օգոստինոս
խոստովանել՝
զոր
գործել
ոչ
ամաչեցեր.
կամ
ընդէ՞ր
ամաչիցես
յայտնել
առ
մի
ոք
զայն՝
զոր
թերեւս
առաջի
բազմաց
յայտնել
առ
մի
ոք
զայն՝
զոր
թերեւս
առաջի
բազմաց
գործեցեր.
եւ
բազումք
են
գիտակք.
մինչդեռ
նա
որում
խոստովան
լինիս՝
նուազ
եւս
գիտասցէ
զոր
ասեսդ
քան
զոր
չգիտէ
իսկ
բնաւ.
մարդ
ես՝
լեր
խոստովան
մարդոյ,
բնութենակցի
քո
եւ
կարեկցի,
եւ
թերեւս
քեզ
նման
մեղաւորի
կամ
մեղանչականի,
զի
չիք
մեղք
զոր
գործեալ
իցէ
մարդոյ՝
եթէ
չկարասցէ
եւ
այլ
ոք
գործել։
Լաւագոյն
է
ասէ,
նոյն
Սուրբ
Հայր,
զամօթ
կրել
այժմիկ
առաջի
միոյ
մարդոյ՝
քան
յաւուր
դատաստանի
առաջի
անթիւ
բանակաց
մարդկան
անարգաբար
ի
կորուստ
մատնիլ.
ի
թիւս
նոցին
գտցի
եւ
հայր
խոստովանութեանդ՝
որ
կարէ
արդ
մեծապէս
օգտել
քեզ,
իսկ
յայնժամ՝
պարսաւել
եւեթ
զքեզ։
Եթէ
տակաւին
ծանր
իցէ
քեզ
խոստովանելն,
ասէ
Տերտուղիանոս,
զմտաւ
ա՛ծ
զդժոխս՝
զոր
կարէ
զիջուցանել
խոստովանութիւն.
զմտաւ
ած
զանհնարին
եւ
զանվախճան
տանջանսն,
եւ
միեւ
եւս
խորշիցիս
ի
փրկարար
դարմանոյն։
Չիք
ճանապարհ
միջին.
կամ
հարկ
է
բարւոք
խոստովանել,
կամ
մատնիլ
ի
տանճանս,
կամ
այժմէն
թօթափել
զբեռինս
սրտի,
կամ
իսպառ
ընկճիլ
ընդ
նոքօք,
եւ
ողբալ՝
զի
վասն
դոյզն
ինչ
դժուարութեան
բնութեան՝
կորուսեր
զյաւիտենական
վայելսն։
«Զի
է՛
ամօթ,
ասէ
իմաստունն՝
որ
զմեղս
ածէ,
եւ
է
ամօթ՝
որ
փառք
եւ
շնորհք
է».
յաղթել
այնր
ամօթոյ՝
արդարեւ
մեծ
յաղթանակ
է,
ասէ
Մեծնե
Գրիգոր.
եւ
«չեն
ինձ
զարմանալի
մեծամեծք
ի
լաւութեանց՝
քան
զխոնարհ
խոստովանութիւն.
քանզի
բազում
անգամ
մեծագոյն
արիութեան
պէտք
են
ի
խոստովանել
զմեղս՝
քան
առ
ի
չանկանել
ի
նոյն
մեղս»։
Ո՜հ,
քանի՜
ամօթ
եւ
կորանս,
քանի՜
նախատինս
եւ
չարչարանս
ո՞չ
կրեաց
փրկիչն
մեր
Քրիստոս
վասն
մեղացն
զոր
գործեցաք
եւ
յորոց
պատկառեմքս.
եւ
զի՞նչ
պահանջէ
ի
մէնջ.
–
կամ
զի՞նչ
արդեօք
կայր
մեզ
կրել
եւ
լինել՝
եթէ
կշռով
արդարութեանն
Աստուծոյ
միայն
կշռէր
զմեղս
մեր։
յիշեա
զխրատն
որ
առ
Նեեման.
«Եթէ
մեծ
ինչ
բան
խօսեցեալ
էր
ընդ
քեզ
մարգարէին,
ո՞չ
ապաքէն
պարտ
առնել,
թող
թէ
զի
ասաց,
Լուացիր
եւ
սրբեսցիս»։
–
Օգոստինոս,
որ
տայր
մեզ
գեղեցիկ
խրատս,
եւ
նմանք
նորին
յառաջին
կենցաղն,
Մագդաղենիք
եւ
նմանիքն
պատկառե՞ն
ինչ
այսօր՝
զի
բարւոք
խոստովան
եղեն.
եւ
ո՞չ
մանաւանդ
խնդան՝
զի
խոստովանութեամբն
արդարացան։
Մինչդեռ
գոյ
յոյս
ողորմութեան,
ասէ
Ոսկիբերան,
խոստովան
լիցուք
առ
Հայր
մեր,
զի
միեւ
դարձցի
մեզ
ի
դատաւոր
անողոք.
յայտնեսցուք
գթութեան
նորա՝
զի
մի՛
հարկաւորիցիմք
հատուցանել
խստութեան
նորա։
Խոնարհութիւն
էական
պայման
կամ
ոգի
է
խոստովանութեան,
ցուցանել
զինքն
մեղաւոր
առանց
չքմեղանաց.
եւ
ասել
պարզապէս,
առանց
ընդ
երկար
բանս
ածելոյ,
մանաւանդ
ընդ
մանուածոյս.
եւ
միամիտ
սրտիւ,
քանզի
այնքան
նուրբ
եւ
բազմահնար
է
հպարտութիւն
եւ
անձնասիրութիւն՝
մինչեւ
սպրդել
նաեւ
յատեան
անդր
խոնարհութեան,
եւ
արտաքին
կերպարանաց
մեղաւորի
կամել
իմն
անմեղութեան
երեւոյթ
տալ
ի
ներքուստ։
Առ
այսոսիկ
ի
դէպ
եւ
արժան
է
եւ
ըղձալի՝
գտանել
եւ
ընտրել
հայր
խոստովանութեան,
որ
արդարեւ
ըստ
մեծի
պաշտամանն
գիտիցէ
վարել,
հայրաբար,
բժշկաբար
եւ
դատողաբար.
իցէ
թէ
մովսիսաբար
հարկանելով
զվէմս
սրտից՝
բղխեցուսցէ
ջուր
արտասուաց.
կամ
հանգոյն
Յեսուայ
անխոնջ
եւ
մտադիւր
ստէպ
շուրջ
գալով
զգոռոզացեալ
աշտարակօք
ապառում
քաղաքի
մեղուցեալ
հոգւոյն՝
կործանեսցէ
մինչեւ
ի
հիմունս՝
զպարիսպսն
աստուածամարտս։
Եւ
ի
գտանել
ըստ
տուչութեանն
Աստուծոյ
եւ
ըստ
պատշաճի
իւրաքանչիւր
վիճակի
զպաշտօնեայն
Աստուծոյ,
ի
դէպ
է
ոչ
փոփոխիլ
յայլմէ
յայլ,
առանց
ծանր
ինչ
հարկի.
զի
որպէս
ի
կարիս
մարմնոյ
ախտից՝
առ
սովորեալն
եւ
ծանօթ
բժիշկ
դիմեմք,
ըստ
նմին
վայել
է
եւ
ի
հոգեւորին։
Դարձեալ,
անկ
է
զգուշանալ,
խրատէ
Սուրբն
Բեռնարդոս,
ի
մեղմեխանաց
կուրին
Երիքովի,
եւ
փափագել
կամ
ստիպել
զի
հարցցէ
խոստովանահայրն,
«Զի՞նչ
կամիս՝
զի
արարից
քեզ».
այսինքն
է,
զիջուցանել
զհայր
խոստովանութեանն
ի
կամս
իւր
եւ
ի
հաճոյս,
եւ
ըստ
իւրոց
քմաց
խնդրել
դեղս։
Ո՜չ
այդպէս,
այլ
ըստ
Սօղոսի
զգաստացելոյ՝
ասել,
«Տէր,
զի՞նչ
պարտ
է
ինձ
առնել».
եւ
առնել
յօժարութեամբ՝
զոր
ինչ
եւ
նա
սահմանիցէ.
ունկն
դնելով
մտադիւր
բանիցն
ասացելոց
ի
նմանէ,
եւ
մի՛
յայլ
ինչ
խոկալով,
ոչ
ի
քննութիւն
մեղաց
մոռացելոց
եւ
ոչ
յաղօթս.
զի
աստուածային
հրամանի
համարելի
են
բանք
պաշտօնէին
Աստուծոյ։
Եւ
եւս
առաւել
հաւատով
եւ
խոնարհութեամբ
ընդունելի
է՝
իբրեւ
ի
Յիսուսէ
Քրիստոսէ՝
զարձակումն
մեղացն,
լուանալով
ջնջելով
զնոսին
յանձնէ՝
ոչ
այնքան
արտասուօք
զղջականօք՝
որքան
արեամբնորին
Քրիստոսի
Փրկչին։
Այնքան
մեծ
շնորհք
են
արձակումն
այն
մեղաց,
զի
երկբայէր
Սուրբն
Օգոստինոս՝
եթէ
իցէ՞
մեծ
քան
զայն՝
արարչագործութիւն
աշխարհի.
եթէ
երկաքանչիւր
եւս
կարօտիցին,
ասէ,
հաւասար
կարողութեան
աներկբայապէս
սա
հրաշափառագոյն
ւես
է
սքանչելեօք
ողորմութեան։
Դ.
ՀԱՏՈՒՑՈՒՄՆ
ՊԱՐՏԱՎՃԱՐ.
–
Ի
բովանդակութիւն
խորհրդոյ
ապաշխարութեան
եւ
ի
քաւութիւն
մեղաց
հարկաւոր
համարի
Եկեղեցի
զպարտավճար
հատուցումն.
միանգամայն
ի
դեղ
ախտից
հոգւոյն,
եւ
ի
թողութիւն
պատժոց
մեղացն
դարձեալ
եւ
յընդունելութիւն
շնորհաց՝
առ
ուղղութիւն
վարուց
եւ
առ
ի
գործել
զբարիս.
եւս
եւ
ի
գործակցութիւն
իմն
արդեան
Քրիստոսի՝
որ
հաշտեցոյցն
եւ
հաշտեցուցանէ
զմեզընդ
Հօր
իւրոյ։
Յոյժ
մեծ
է
զօրութիւն
խորհրդական
ապաշխարանաց,
ըստ
Սրբոյն
Թոմայի,
քան
զամենայն
ապաշխարանս՝
զոր
իւրով
կամաւ
եւ
ընտրութեամբ
ոք
յանձն
առնուցու.
արեամբն
Քրիստոսի
օծեալ
են
ապաշխարանք
տուեալք
ի
խոստովանութեան,
վասն
այնորիկ
եւ
հաճոյագոյնք
Աստուծոյ.
եւ
ըստ
վարդապետութեան
ոմանց
ի
Հարց՝
յաւելուն
եւ
շնորհս՝
եթէ
բարւոք
կատարիցին,
յոր
սակս
եւ
ոմանք
ի
բարեպաշտից
խնդրեն
ծանունս
ընդունել
ապաշխարանս։
Այլ
կարեւորագոյն
պայմանք
կատարման
ապաշխարանացն՝
յօժարութեամբ
ընդունելութիւն
ո՛ր
եւ
որպիսի
է
հրամայելոցն
ի
հօրէն,
յիշելով
զի
փոքուն
այնուիկ՝
ի
մեծամեծ
պատժոց
եւ
ի
ցասմանէն
Աստուծոյ
փրկի։
–
Մտադիւր
եւ
ջերմեռանդն
կատարումն
հրամայելոցն,
զի
մի՛
փոխանակ
հատուցմանն՝
պարտք
ի
վերայ
պարտուց
յաւելցին.
–անյապաղ
կատարումն,
զի
մի՛
կամ
մոռացօնք
լիցին,
կամ
ցրտութիւն
սրտի,
կամ
դարձեալ
ի
մեղս
անկանելով՝
տկարասցի
մեղացն
դեղ։
–
Յայտ
է,
զի
չէ
օրէն
փոփոխել
կամ
համառօտել
զեդեալսն
յատենի
խոստովանութեան՝
եւ
ըստ
անձին
կամ
այլոյ
տեսութեան՝
այլ
ինչ
օրինադրել։
Այլայլել
ոչ՝
այլ
ի
դէպ
եւ
արժան
է
յաւելուլ
անձամբ
անձին
ապաշխարանս.
զի
յաճախ
կարգեալքն
ի
խոստովանահօրէն
չեն
բաւականք
առ
անթերի
թողութիւն
պատուհասի
մեղանաց.
ապաշխարութիւն
ի
խոստովանութեան
քաւէ
զմեղս,
եւ
զյաւիտենական
պատուահասն
փոխէ
ի
ժամանակաւոր,
առ
իսպառ
ջնջել
եւ
զայս՝
հարկ
է
արժանաւոր
կամ
ազդողագոյն
ապաշխարանք.
եւ
ոչ
շատանալ
թեթեւ
ինչ
աղօթիւքն
սահմանելովք,
որ
ոչինչ
իմն
թուին
առ
ծանրութեամբ
մեծամեծ
մեղաց,
եթէ
ոչ
գերագոյն
շնորհք
գերագոյն
իմնզղջման
լցցեն
զթերին։
զի
եթէ
մարթ
էր
սակաւուք
ինչ
աղօթիւքն
զքաւութիւն
եւ
զթողութիւն
մեղաց
միանգամայն
ընդունել
բովանդակ,
ընդէ՞ր
Հարք՝
բազում
երկիւղիւ
խրատեն
գուն
գործել
ի
հատուցումն.
եթէ
սաղմոսք
ինչ
եւ
ողջունաթիւ
վարդարանք
բաւականք
էին
ի
թողութիւն
պարտուց
ծանր
ծանր
մեղաց,
վասն
է՞ր
առաջնոցն
քրիստոնէից՝
սակաւամեղից
քան
զմեզ՝
այնքան
ծանունս
եւ
երկարս
կարգէր
եկեղեցի
ապաշխարանս
վասն
միանգամ
եւս
յանցուցելոցն.
միթէ՞
յանգէտս
կամ
անգթութեամբ
եդան
կանոնք
Հարց
եւ
Ժողովոց.
եւ
եթէ
ի
վեր
եւս
քան
զօրէնս
շնորհաց
ելցուք,
որպիսի՞
պատիժս
պատուհասի
ոչ
տեսանեմք
կրեալ
Դաւթի
վասն
մեղացն
ինչ,
ապստամբութեամբ,
սպանմամբ
որդւոցն,
սրածութեամբ
ժողովրդեանն,
փախստեամբ
իւրով
եւ
նախատանօք
ծառայիցն։
Եզեկիաս
եւ
Յովսիա՝
բարեպաշտք
եւ
նոքա,
վասն
սնոտի
ինչ
պարծանաց
կամ
անձնապաստանութեան,
ո՞րպէս
պատուհասեցան
յանձինս
կամ
յորդիս
իւրեանց։
Եւ
եթէ
նոքա՝
յայտնապէս
ապաշխարողքն
եւ
զղջացեալք՝
ոչ
ազատացան
ի
պատուհասէ
յանցանացն,
մեք
որդիք
շնորհաց՝
այլ
ապաշնորհ
գտեալք
առ
աւազանն
եւ
առ
արիւնն
փրկչական,
մեք
զիա՞րդ
զերծցուք
յարժանադատ
պատժոց
մեղաց
մերոց՝
սակաւ
աղօթիւքն
ինչ,
եւ
այն
թերեւս
ցնդեալ
մտօք
եւ
ցուրտ
սրտիւ
արտասանեալ
շրթամբ
բղխեալ
ի
ներքուստ։
Համարիցի՞մք
թէ
մեղք
ժամանակիս՝
չիցեն
մեղք
որպէս
յառաջին
ժամանակսն.
նուազեա՞ց
ինչ
չարութիւն
նոցին,
կամ
փոխեցան
գիրք
եւ
վճիռք
արդարութեանն
Աստուծոյ.
կամ
չտեսանելոյն,
չլսելո՞յն
առնիցէ
Աստուած։
–
Քաւ
այս
առ
ի
նմանէ.
այլ
մեք
իսկ
եմք
անտեսողք
եւ
անլսողք,
անիմայք
եւ
անզգայք,
փոքրոգիք
եւ
անարիք,
ոչ
եւս
ապաշխարողք
կամ
վատ
ապաշխարողք։
Փութա,
փութա
պատուհասել
զքեզ,
ասէ
Սուրբն
Օգոստինոս,
զի
հարկ
է
թէ
ամենայն
մեղաց
լիցի
հատուցումն,
կամ
առ
ի
քէն
կամ
առ
ի
յԱստուծոյ։
Իսկ
հատուցանել
ո՞րպէս
կամ
որո՞վ
չափով։
–
«Եթէ
արժանի
իցէ
գանի
ամպարիշտն,
ասեն
գիրք,
հարցեն
նա
ըստ
ամպարշտութեան
նորա».
եւ
Սուրբն
Կիպրիանոս
ասէ,
«Մի՛
քան
զյանցանսն
նուազ
լիցի
ապաշխարութիւն»։
Եւ
արդարեւ
ծաղու
իմն
էր
համարելն՝
եթէ
մեղաւոր
յերկարեալ
ընդարմացեալ
ի
մեղսն՝
միով
խոստովանութեամբ,
եւ
սակաւ
ժամուց
կամ
աւուրց
ապաշխարանօք՝
ջնջեսցի
եւ
անպարտ
լիցի
մեղացն.
արհամարհութիւն
է
Աստուծոյ՝
այդպիսի
կարծիք։
Արդարեւ
չիք
հաւասարութիւն
ընդ
ժամանակաւոր
պատիժ
եւ
ընդ
յաւիտենականն՝
որում
պարտական
են
մեղք,
այլ
գոնեա
համեմատութիւն
ինչ
պահանջի.
–
արդ
յիշեսցուք
զմեղս
մեր
զոր
գործեալ
եմք
ցայսօր,
յիշեսցուք
եւ
զապաշխարանքս
ինչ
վասն
նոցին,
եւ
կշռեսցուք
զնոսին
ընդ
յաւիտենական
տանջանացն,
եւ
տեսցուք
զի՞նչ
համեմատութիւն
կայցէ
ընդ
նոսին.
կամ
զի՞նչ
հաւասարութիւն
հանդերձեալ
հրոյն՝
ընդ
աղօթսն,
ընդ
ողորմութիւնս,
ընդ
մեռելութիւնս
ինչ՝
զոր
արարաք,
եւ
այն
ո՞րքան
եռանդեամբ
եւ
յօժարութեամբ։
Հայրն
խոստովանութեան
պատուիրեաց
ասել
զայս
ինչ
կամ
զայն
աղօթս,
եւ
առնել
զայս
կամ
զայն.
այլ
վստահացո՞յց
նա
կամ
ել
ոք՝
եթէ
այնու
աղօթիւք
եւ
գործով՝
ազատասցիս
ի
պարտուց
փոխարինի
առ
Աստուած։
Նա
եւ
ի
գերագոյնն
ակն
արկեալ
ի
Փրկիչն
Քրիստոս,
որ
չափով
եւ
առաւել
քան
զչափ
հատոյց
վասն
մեղաց
մերոց,
այլ
եթէ
եւ
մեք
մերովսանն
զարդիւնս
նորին
ոչ
ձգիցեմք
ի
մեզ՝
ոչ
օգտեսցուք։
Հարկ
է
ըստ
Պօղոսի՝
յանձինս
մեր
լնուլ
զպակասութիւն
չարչարանացն
Քրիստոսի։
չիք
ինչ
պակաս
առ
ի
նմանէ,
այլ
ի
մէնջ
կուսէ
բազում
ինչ։
ԶԱպաշխարութիւն՝
երկրորդ
աւազան
կոչեցին
հարք,
ի
դէպ
է
ընկղմիլ
մկրտիլ
գլխովին
ի
նմին,
եւ
ոչ
շատանալ
դոյզն
ինչ
սրսկմամբ
արտասուաց։
Արժան
է
յուսալ
միշտ,
այլ
ոչ
երբեք
վստահ
լինել
իբրու
կատարեալ
հաշտ
գոլ
եւ
պարտավճար
Աստուծոյ.
չեւ
ւես
է
ժամանակ
անխայելոյ
յանձինս.
տակաւին
ոչ
համարձակէ
զմեզ
խիղճ
մեր
գրիլ
ընդ
երանեալսն՝
որոց
թողան
մեղք
նոցա։
Պատժեա
զքեզ
կամաւ,
ասէ
Ոսկիբերան,
զի
մի
ակամայ
պատժեսցիս.
յաւելու
այլ
ոք
ի
Սրբոց
(Անսելմոս),
եթէ՝
եւ
ոչ
մի
ի
մեղաց՝
մեծաց
կամ
մանունց՝
մնասցէ
անպատուհաս։
Իմաստութիւն
է
անձամբ
զանձն
կշտամբել
եւ
տանջել,
«Ահ
մեծ
է
անկանել
ի
ձեռս
Աստուծոյ»։
Երկու
ազգս
պարտավճար
հնարից
ուսուցանեն
մեզ
Վարդապետք
եկեղեցւոյ.
մի՝
զբարեպաշտութեան
եւ
զաշխատութեան
գործս.
որ
են
կամ
աղօթք,
ընթերցուածք,
խոկմունք,
ընդունելութիւն
սրբոց
խորհրդոց,
քննութիւն
վարուց,
ներողութիւնք,
կրթութիւնք
առաքինութեանց.
եւ
կամ
մեռելութիւնք
զգայարանաց
եւ
ըղձից,
պահք,
ծոմք,
անհանգստութիւնք
մարմնոյ՝
որո՛վ
եւ
է
ներելի
օրինակաւ,
զայն՝
որ
առիթ
եղեւ
վտանգի
եւ
մահուան
հոգւոյն՝
դահիճ
ինքեան
կացուցանելով
չարակրութեամբեւ
խոշտանգանօք.
զզէնս
անիրաւութեան՝
ի
զէնս
արդարութեան
փոխելով,
եւ
զապստամբեալն՝
ըստ
օրէնս
օրինօք
նուաճելով։
Երկրորդ
ազգ
հնարից
հատուցման
է
Համբերութիւնն
չարեաց
եւ
վշտաց
կենցաղոյս՝
որ
կամօքն
Աստուծոյ
գայցեն
ի
վերայ
մեր.
հիւանդութիւնք,
ցաւք,
անհանգստութիւնք,
անարգանք,
հալածանք.
կորուստ
ընչից,
ազգականաց,
սիրելեաց,
պիտանեաց,
սուր
եւ
սրածութիւն
եւ
սոցին
նմանք։
Միւս
եւս
հնարս
փոխարինի
մեղաց՝
ցուցանեն
հոգեւորք՝
զհակառակօք
վարիլն
առ
հակառակ
բնութիւնն.
օրինակ
իմն
առ
վայրապար
զրոյցս
եւ
ընթերցուածս՝
զհոգեւոր
խոկմունս
եւ
ընթերցմունս.
առ
զբօսասէր
յածմունս՝
զառանձնութիւն.
առ
փափկասիրութիւն՝
զխոշորութիւն
զգենլեաց
եւ
ուտելեաց.
առ
քնասիրութիւն՝
զհսկումն.
առ
գայթակղութիւն
տուեալ
զօրինակ
բարեաց.
առ
ժլատութիւն
զառատաձեռնութիւն.
առ
ծուլութիւն՝
զվաստակ
եւ
զջան.
այսպէս
եւ
այլոց
յատուկ
թերութեանց՝
զյատկագոյնսն
կարգելով
բարի
բարի
ընդդիմակս։
Եթէ
ըստ
այսմ
օրինակի
ապաշխարեալ
էր
մեղաւորաց
եւ
գուն
գործեալ
ի
հատուցումն
բազմաց
վաղու
իսկ
եկեալ
էր
յուղղութիւն,
վաղու
իսկ
դադարեալ
ի
չար
սովորութեանց
եւ
ի
յաւելլոյ
մեղս
ի
վերայ
մեղաց։
Այլ
մեր
թողեալ
զոր
այլքն
արարին
կամ
ոչ,
դարձցուք
մեզէն
ի
մեզ,
եւ
մի
յապաղեսցուք
սկիզբն
առնել
հնարից
ապաշխարութեան՝
զոր
կարեւոր
եւ
պատշաճագոյն
վարկանիմք
մերումս
պայմանի
վարուց
եւ
հոգւոյս։
Եւ
զի
թողութեան
եւ
հնարից
թողութեան
է
մեզ
բանս,
յիշեսցեն
արդեօք
բազումք
եւ
զշնորհս
Ներողութեանց
պարգեւեալս
յԵկեղեցւոյ։
–
Յիշեսցեն
եւ
զայս՝
զի՝
թէպէտեւ
արդարեւ
ի
թողութիւն
պատժոյ
մեղաց
շնորհեալ
են
այդոքիկ,
այլ
ոչ
է
մարթ
շահել՝
եթէ
չիցէ
կանխաւ
քաւութիւն
լեալ
յանցանացն՝
ճշմարիտ
եւ
կատարեալ
զղջմամբ
եւ
յամենայնզօրութենէ
մաքրելով
զսիրտ
եւ
վառելով
ի
սէրն
Աստուծոյ.
միանգամայն
եւ
խնամով
կատարելով
զհրամայեալսն
առ
ընդունելութիւն
շնորհի
ներողութեանն,
որպէս
յետին
հրամանս
կենաց
ի
վախճան
եւ
յօրհաս
ժամանելոց։
Ի
վերայ
այսր
ամենայնի
ասացելոցս
զապաշխարութենէ
մեղաց
իբրեւ
զկարեւոր
հարկէ
ի
պատրաստութիւն
բարւոք
մահու,
գոհացողք
լիցուք
հանապազ
զԱստուծոյ,
որ
պատրաստ
արար
մեզ
զաւազան
մաքրութեանս,
եւ
կանխէ
քան
զմեզ
որպէս
զհայր
անառակին
որդւոյ՝
ելանել
ընդ
առաջ
եւ
զհաշտութեանն
տալ
համբոյր,
եւ
զփրկականն
կարկառել
փայտ
նաւաբեկելոցս
ի
ծովու
կենցաղոյս.
այլ
եւ
զգուշասցուք
երկիւղիւ
մեծաւ՝
զի
մի՛
աղբիւրս
այս
քաւութեան
եւ
գործիս
փրկանակ՝
անհոգութեան
լիցի
մեզ
առիթ
եւ
խոչ
գայթակղութեան։
Խնդրեսցուք
ի
նմանէ
լուսաւորել
զաչս
մատց
մերոց՝
ի
տեսանել
զախտս
հոգեկանս.
զի
ճանաչել
զհիւանդութիւնն՝
սկիզբն
է
բժշկութեան։
Ժտեսցուք
թախանձեսցուք
ոչ
միայն
թողուք,
ներել,
քաւել
զյանցանս
մեր
խորհրդով
ապաշխարութեան,
այլ
տալ
մեզ
եւ
զօրութիւն
կամաւոր
ապաշխարութեամբք
եւ
մեռելութեամբք
հատուցանելոյ
աստէն
զպատիժ
պատուհասի
յանցանաց
մերոց։
Երկիւղ
քո
սուրբ,
ո՛վ
Տէր,
սարսեցուսցէ
զանձն
իմ
բովանդակ.
սլաքք
սիրոյ
քոյին
անցցեն
ընդ
սիրտ
իմ
եւ
յուղեղս,
զի
մի՛
եւս
զառածեսցին
ի
չարիս,
այլ
ի
բարին
միայն՝
վասն
որոյ
եւ
հաստեցերդ
զիս։
Խորհուրդ
եւ
գործք
ապաշխարութեան,
տուր
ինձ,
Յիսուս,
զի
եղիցին
ի
դեղ
դարմանոյ
վիրոց
հոգւոյս,
ի
նախապահեստ
ապագայից
փորձութեանց
եւ
վտանգաց,
ի
յորդոր
եւ
զօրաւիգն
ուղղութեան
վարուց,
յօժանդակ
եւ
յառհաւատչեայ
բարւոք
մահու։