Ճառք հոգեւորք վասն միանձանց

Զ.
ԹՈՇԱԿՆ. – ՀԱՂՈՐԴՈՒԹԻՒՆ

Գերագոյն ամենայն հնարից ի բարւոք աւանդել զոգի՝ արժանաւոր ընդունելութիւն է յետին թոշակին. զի յումէ՞ յայլմէ գուցէ ակն ունել բարւոյ մահու, եթէ ոչ յայնմանէ՝ որ կենաց է տէր եւ աղբիւր երանութեան։ Ոչ անգիտակ զօրութեան խորհրդոյս՝ ոսոխ մեր սատանայ՝ յետին ճգամբ պատերազմի ի վախճանի մարդոյ՝ զրկել զնա յընդունելութենէ թոշակին, կամ ոչ արժանաւոր եռանդեամբ ընդունել. եւ ոչ եթէ յայնմ պահու սկիզբն առնէ դաւաճանութեանն, այլ կանխաւ մինչ յառողջութեան է եւ աներեկան է մարդն՝ ցրտացուցանէ զոգի, եւ սովորեցուցանէ յանեռանդն հաղորդութիւն. որով եւ ի յետին նուագին՝ եթէ եւ ոչ զրկիցի ի թոշակէն, սակայն ի հզօր շնորհաց նորին զուրկ մնայ, որ միշտ եւ առաւել յայնմ պահու պիտոյ են նմա։ Եւ արդ զի մի՛ այսպիսի մեծ եւ անգիւտ վնաս հասցէ մեզ՝ ի դէպ եւ արժան է այժմէն բառնալ զարգելս շնորհացն. ճանաչել զառիթս անեռանդն հաղորդութեան. եւ ցանկալ միշտ արժանի լինելոյ յետին թոշակին. առ որ՝ հարկ է, նախ, խորհրդածել ի գերազանցութիւն Սրբոյ Խորհրդոյն, եւ ապաքննել զպատճառս անօգուտ նմալոյ ի նմանէ՝ վասն ոչ եռանդեամբ ընդունելութեան. եւ դնել ի մտի մի՛ յապաղել ի հիւանդութեան զթոշակն յետին, որպէս եւ ոչ զօծութիւն վերջին. զի մեծ քաջալերք են սոքա եւ զօրաւիգն ի յետին տագնապս կենաց, եւ ամոքիչք դառնութեան մահու։

Ա. ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԻՒՆ ԽՈՐՀՐԴՈՅ ՀԱՂՈՐԴՈՒԹԵԱՆ

Անբաւ եւ անճառ է գերազանցութիւն խորհրդոյ Հաղորդութեան, ըստ անսահման մեծութեան Անձին ծածկելոյ ի նմին գաղտնի քօղովք։ Չիք մեծ, չիք հաւասար նմին. զի եթէ ի մի վայր եկեսցեն ամենայն տիեզերք, այլ եւ նորք եւ մեծագոյն եւս երկինք, առաւել եւս մեծ գտանի Աստուած. եւ եթէ հազարապատիկ եւս գեղեցկագոյն փայլէր աշխարհս ամենայն արարածովք, ոչ ինչ էր առ գեղեցկութեամբն Աստուծոյ. եւ եթէ բիւրապատիկ եւ յաւելոյր գեղեցկութիւն եղանակաց, գեղեցկագոյն եւս անեղն, եւ որքան եւ հնար իցէ մտաց կրկնել եւ բարդել զմեծութիւն, զգեղեցկութիւն եւ զկատարելութիւն անձնաւոր կամ մտաւոր, անցանէ զանցանէ զնոքօք Աստուած մեծութեամբ, զօրութեամբ, գեղեցկութեամբ եւ կատարելութեամբ։ Նոյն Աստուած է որ կայ ի սրբազան խորհրդեան սեղանոյն, լիութեամբ զօրութեանց իւրոց, գեղոյ մեծութեան եւ փառաց. ամենայն վսեմական վայելչութիւն ամենասուրբ Երրորդութեան՝ հանգչի ի խորհրդեանն սրբում. անդ ի նմին երկրպագի յաւիտենական կարողութիւն Հօր, անհասանելի իմաստութիւն Որդւոյ, անսահման բարութիւն Հոգւոյն Սրբոյ. ամենայն գեղեցկութիւն, ամենայն երջակութիւն, ամենայն կատարելութիւն աստուածութեան։ Ընդ դուզնաքեայ տեսակօքն թաքուցեալ կայ Աստուածամարդն Յիսուս Քրիստոս, կեանք աշխարհի, ուրախութիւն երկնից, սարսեցուցիչ սանդարամետաց, կեդրոն ամենայն փառաց, շնորհաց հաճութեանց, քաղցրութեանց եւ վայելչութեանց. վայելք ամենասուրբ Երրորդութեան։ Մարդ մահկանացու եւ տառապեալ մատուցեալ ի սեղան անդր ընդունի զհեղինակ էութեան իւրոյ եւ զփրկութեան, այր մեղաւոր ճաշակէ եւ ըմպէ զուղխս սրբութեան եւ փափկութեան. աղքատն եւ անինչ՝ գտանէ գանձ ամենալի, հիւանդն հոգւով՝ զբժշկութիւն ախտիցն, եւ տրտմեալն զԱստուածն ամենայն մխիթարութեանց։

Հաղորդութիւն պարգեւէ մեզ զՔրիստոս բովանդակ. զբարեխօսն մեր յատենի արդարութեան Աստուծոյ, զդարմանող վիրաց եւ ցաւոց մերոց. զբարեկամ մեր ամենահաս, առ ամենայն պէտս մեր բաւական, եթէ միայն չիցէ ինչ ի մեղ արգել մարդասիրութեան նորին. քանզի եւ յոյժ սիրէ զմեզ եւ գորովի զմեղօք, այնքան մինչ զի եթէ հարկ ինչ էր՝ յանձն առնոյր գալ դարձեալ յաշխարհս եւ ի խաչ ելանել վասն մեր։ Միանգամայն ասել, ի խորհրդեան անդ անճառելի սիրոյն՝ կայ Աստուած անբաւազօր, որ մատամբն շարժէ զտիեզերս, եւ քլաւ չափէ զերկիրս. Յիսուս Քրիստոս է Տէրն տերանց, եւ փրկիչ աշխարհաց, ճառագայթ փառաց եւ կերպարան էութեան Աստուծոյ, բազմեալն ի բարձունս յաջմէ մեծավայելչութեան մշտնջենաւորին։

Բա՜բէ, զոր երկինք եւ երկիր ոչ բաւեն տանել՝ բովանդակեալ կայ ընդ տեսակաւ հացին. իշխանութիւնք երկնից եւ աթոռք վերինք՝ խոնարհեալ անկանին առաջի նորա. իսկ աստանօր յանշուք տապանակի փոքու սեղանոյ եդեալ դնի՝ յաճախ անայցելու եւ աներկրպագու։ Հազարք հազարաց հրեշտակաց առաջի քո կան, Տէր, եւ բիւրք բիւրուց հրեշտակապետաց պաշտեն զքեզ, եւ դու աստ տաւաղիս ի միջի փանաքի եւ տառապեալ հողածնաց։ Ոչ բաւեն բանք եւ միտք ի չափել եւ ի ճառել զմեծութիւն քո եւ զգերազացութիւն՝ զոր ծածկես ի խորհրդեանս յայսմիկ. այլ միայն երկիւղիւ եւ հաւատով պաշտեմ եւ ես զանբաւելիդ բովանդակեալ ի սմին, սիրեմ զծածկեալդ ընդ խորհրդական քօղով, օրհնես եւ փառաւորեմ զանճառ զանհաս մարդասիրութիւն քո, Տէր իմ եւ Աստուած։ - Հրաշանամ եւ ընդ օրինակ գալոյ եւ մնալոյ Տեառնդ իմոյ՝ առ մեզ. զի «յիշատակ արար սքանչելեաց իւրոց՝ ողորմած գթած Տէր, եւ կերակուր տայ երկիւղածաց իւրոց» անձամբ զանձն. արդարեւ աստանօր «առնէ զօրութիւն բազկաւ իւրով», յամփոփել զճառագայթս աստուածութեան իւրոյ ընդ խորհրդական ամպով դուզնաքեայ տեսակաց, զանբաւութիւն իւր՝ յանձկութեան նշխարի միոյ, եւ զփառս մեծվայելչութեան՝ ի գծուծ տարերս։ ամենայն զօրութեամբ աստուածութեան իւրոյ ներգործէ ի սքանչելիս յայս սիրոյ, վերիվայր տապալելով զօրէնս բնութեան. լուծանէ զգոյացութիւն հացին եւ գինւոյ, տեսանին տեսակք եւ չեն որ ինչ էին. մարմին եւ արիւն Քրիստոսի է ի բովանդակ եւ ի մէն մի մասունս հացին եւ բաժակին։

Ամենակալ զօրութիւն աստուածային թուի իմ սպառեալ՝ յամենակալ սիրոյն ի կարգելն զոհ պատարագի զփառաւորեալ մարդկութիւն Քրիստոսի, յայնպիսի կերպարանս՝ յորում բնապէս ոչ ունիցի շարժել, խօսել, լսել, տեսանել եւ զգալ. այլ կալ մնալ ի կերպ խորհրդական մահու։ Եւ առ հրաշագործել զսքանչելիս այս մեծ՝ ոչ առնու զսրովբէական դասս ի պաշտօնեայս. այլ հինգ կամ վեց բառիւ քահանայի միոյ, գուցէ եւ անարժանի, կատարէ զխորհուրդն մեծ. եւ ուր եւ ուրեք եւ յորում եւ է ժամու՝ յասել քահանային՝ ըստ կարգաց եկեղեցւոյ՝ զայն բան, անդէն եւ անդ գայ Յիսուս. եւ խոնարհեալ յօրհնեալ տեսակսն՝ մնայ մինչեւ ի ճաշակումն, եւ երբեմն մինչեւ յապականութիւն տարերացն։ Եւ ոչ այսուիկ շատացեալ, հրաւիրէ զմարդիկ մատչել եւ ճաշակել զինքն՝ որպէս զհաց հանապազօրեայ, եթէ իջեալ յերկնից ի սեղանս եկեղեցւոյ փայլէր ճառագայթարձակ լուսով աստուածութեան՝ արդարեւ սքանչելիք էին սիրոյ նորա առ մարդիկ, իսկ ի ծածկել զճառագայթսնընդ ստուերօք Խորհրդոյն, ի պարասքօղեալն յերեւոյթ հացին առ ի ճաշակումն բերանոյ մարդոյ, հրաշս հրաշից ներգործէ, առ որ ամենայն զօրութեանց Աստուծոյ պէտք են։ – «Ո՞ հրաշալի գթութեանն Յիսուսի, գոչէ Սուրբն Բոնավենտուրա, Աստուածնիմ, փեսայն իմ, սէր իմ՝ փոխեա՜լ ինձ ի սնունդ. լոյսն Աշխարհի, իմաստութիւնն Աստուծոյ՝ ի հա՜ց հոգւոյս. վարձքն Սրբոց, հրճուանք հրեշտակաց, բանն Աստուծոյ Հօր՝ կերակո՞ւր իմ. – զի՞նչ քան զայս ինձ սիրելի. զի՞նչ ինձ գեղեցիկ քան զսա»։ Ո՞ տայր ինձ, Յիսուս, սիրտս եւ լեզուս հազարաւորս՝ ի սիրել եւ յօրհնել զքեզ, ի հռչակել զգերազանցութիւն քո ի խորհրդեանս յայսմիկ, եւ զհրաշալի օրինակ սորին կատարման։

Ամենայն հրաշալի է ի հաղորդութեանս. այլ հրաշափառագոյն՝ սէրն Քրիստոսի, եւ յաւէտ ըստ ժամանակին յորում կարգեաց, զխորհուրդս, ըստ դիտմանն՝ վասն որոյ կարգեաց, եւ ըստ անարգութեան եւ ապաշնորհութեան մարդոյ՝ որոց կարգեաց։ «Գիտաց Յիսուս, ասէ աւետարանիչն, եթէ հասեալ է ժամ նորա, զի փոխեսցի յաշխարհէ աստի առ Հայր». գիտելով չափ զմատնութիւն Յուդայի, յանօրէն մենքենայս քահանայիցն, զուրացութիւն Պետրոսի, զամօթալի փախուստ աշակերտացն. տեսանելով աստուածազօր աչօքն զգործիս չարչարանացն, զձաղկանսն, զբեւեռսն, զպսակն եւ զգեղարդն, զտագնապն ի պարտիզին, զքրտունսն եւ զարիւնն, ոչ դադարէ ի սիրոյն. այլ մանաւանդ առաւել եւս սիրելով զիւրսն՝ հաստատէ զհրաշալին, զանուշակն եւ զսիրելին զայն խորհուրդ, եւ գերմարդկային սիրով նուիրէ մեզ զմարմին իւր ի կերակուր եւ զարիւնն յըմպելի. գիտելով եւ զայն՝ զի ի վաղուեան աւուրն մեք ինքնին ձաղելոց էաք զնա, փշօք պսակելոց եւ ի խաչ հանելոց։ Մա՞րթ ինչ իցէ հասանել մտօք ի վերայ այսքանոյ մեծի սիրոյ։

Այլ իցէ՞ արդեօք դիւրահասանելի քան զայն եւ մեծութիւն անարգութեան մարդոյս. – զի «Զի՞նչ է մարդ, եւ զի՞նչ որդի մարդոյ. որում այց առնես Տէր»։ Տես, Յիսուս, զի՞ գործես, ո՞վ քաղցրդ եւ բարեգութ. դոքա՝ որոց տասդ զքեզ ի կերակուր՝ ոչ միայն անարգք են յանարգաց, տգէտք եւ կոյրք, հեղք առ բարին, երագք ի չարիս, յողդողդք, ապականացուք եւ ընդ բազմապատիկ անկեալ կարեօք, այլ եւ ցուրտք, անպատկառք, ապաշնորհք, եւ երբեմն եւս սրբապիղծք, նոր Յուդասք, անարգուք հացին ցանկացելոյ ի հրեշտակաց։ Զայս ամենայն գիտելով քո, Տէր, չկաս չդադարես ի բարեսէր կամացդ։ Եթէ առ ամեներանեալ մայր քո եւ առ աշակերտս քո պատրաստէիր զսեղանս զայս, մեծ անհասանելի էր մարդասիրութիւնդ. իսկ զի՞նչ յորժմ առ անարգագոյն որդունս ոմանս երկրի, առ մեղաւորս ապերախտս առ վատթար ստրուկս, առ մատնիչս եւ ամպարիշտս՝ առաջի դնես յանարատ մարմինդ։ Արդարեւ անբաւելի՜ սէր, անճառելի՜ առատաբաշխութիւն, անչափելի մարդասիրութիւն. զոր կամեցար յայտնել մարդկան, եւ յանձն առեր լինել զոհ եւ պատարագ մշտնջենաւոր՝ խորհրդական մահուամբ, եւ կալ կենդանի՝ առ ի բարեխօսել վասն մեր։ Տալով ամենայնիւ զքեզ յորդորեցէր զմարդիկ ի սէր քո, եւ զանձնդ ունայնացուցեր՝ զի լցուսցես զմեզ քոյին բարութեամբ։

Ի միտ առ, հոգի իմ. Աստուած ամենակալ, եւ միայն երանելին, միայն անկարօտ, բնակէ ի խորհրդեանս սրբում, ոչ իւր ինչ՝ այլ ի մեր պէտս եւ յօգուտ մեր. կայ նա անդէն առ ի սիրել զմեզ, առ ի գգուել ի գիրկս իւր, առ ի սնուցանել, կազդուրել՝ սփոփել զվիշտս մեր, պաշտպանել ի փորձութեան մերում, թափել ի վտանգաց, լնուլ զպէսպէս կարօտութիւնս մեր, բժշկել յախտից եւ լցուցանել ի գանձուց գթութեան իւրոյ, կայ նա առ ի նուիրել մեզ զանձն իւր բովանդակ, եւ ոչ անխայել իմիք։ Ո՜վ գթութիւն, ո՜վ մեծութիւն անհասանելի. ո՜վ սէր անճառ. ո՜վ գերազանց Հաղորդութիւն։ – Աստուած սիրեաց զիս. Աստուած սիրէ զիս, եւ զանձն իւր տայ ինձ, եւ տայ այսքան գերահրաշ գորովով. – իսկ ես տակաւին կամ, նմամ գաղջ եւ թոյլ, առ այնքան հզօր հուր սիրոյ նորա՝ այսքան ցուրտ ունիմ սիրտ։ Զի՞նչ այս փոխելութիւն մտաց ի մեզ. հաւատամք ներկայութեան Աստուցոյ ի սուրբ խորհրդեանս, եւ համարձակիմք մեղանչել մեծի վայելչութեան նորա։ Դասք հոգեղինաց սրբոց՝ սարսափմամբ կան առընթեր նուիրական խորհրդոյն, սարսեն զօրութիւնք երկնից եւ խոնարհին յանդունդս, եւ դու աղկաղկ որդնդ հողոյ, իշխե՞ս դու կալ անպատկառ առաջի ահաւորին Աստուծոյ։ Աստուած ամենապատիկ վայելչութեամբն սպասեալ մնայ ի մեզ ի խորհրդեան սիրոյ, առ ի լնուլ պարգեւօք զմատուցեալսն առ ինքն, եւ դու յուլացեալ դանդաչես վայրապար, եւ թողում միայնակ, անոք անաղերս զՓրկիչն Յիսուս։ Սիրտ նորա հանապազ բորբոքի սիրով առ մեզ, եւ մեք սառուցեալ անզգայիմք. – սեղան ամենալից հրաւիրէ զմեզ տանուտէրն, եւ մեք անփոյթ կամք. զհաց հրեշտակաց թողեալ՝ խոտան եղջերբք զբօսնումք։ – Ո՞ր արդեօք զարմանալի եւս իցէ. մեծութի՞ւն սիրոյն Քրիստոսի, եթէ մերս անսիրելութիւն։

Աղէ, հարցցուք, քննեսցուք զանձինս մեր. որո՞վ պատրաստութեամբ, որպիսի՞ պատկառանօք մատչիմք առ Սրբութիւնն Սրբոց. – քանի՞ցս յաւուր այց առնեմք նմա. – որո՞վ զղջմամբ եւ մաքրութեամբ ընդունիմք զխորհուրդն. –որպիսի՞ աղերս յառաջն, եւ ո՞ր գոհութիւն յետ հաղորդութեան. – որպիսի՞ առաջադրութիւնք ի մեզ եւ խոստմունք առ մարդասէր Հիւր մեր՝ առ ուղղութիւն վարուց եւ ի գործս լաւութեանց։ Ձայն պաշտօնէին ազդեսցէ ի մեզ խստագոյնս, երկիւղիւ եւ հաւատով մատչել՝ ի սիրելին եւ ի սարսափելին. զի որ այլազգ մերձենայ յայն խորհուրդ՝ անեռանդն եւ անզգայ, խիթալի է՝ թէ ոչ միայն զրկիցի ի շնորհաց նորին ի կեանսն եւ յօրհասին, այլ թերեւս եւ «զդատապարտութիւն անձին իւրում ուտէ եւ ըմպէ, ոչ խտրելով զմարմին եւ զարիւնն» կենարարին, ըստ ահաւոր խրատու Առաքելոյն։

Բ. ՉՕԳՏԵԼ Ի ՀԱՂՈՐԴՈՒԹԵՆԷ ՑՐՏՈՒԹԵԱՄԲ ՄԱՏՈՒՑԵԼՈՑՆ

Եթէ չարութիւն կամ վնաս անձին՝ ոչ լինէր խափան, ասէ հեղինակ գրոց նմանութեան Քրիսոտսի, շատ էր եւ միանգսամ հաղորդիլն՝ առ ի լինել սուրբ. այլ ցրտութիւն եւ վատութիւն ոգւոյ՝ ոչ միայն ոչ թողուն ի սրբութեան աստիճան ելանել՝ յետ այնքան նուագս հաղորդելոյ, այլ եւ ոչ յառաքինեաց սահման. այլ տակաւին կայ մնայ յախտս եւ ի տկարութիւնս իւր։ Եթէ զկէս շնորհաց՝ զոր սփռէ Աստուած ի ձեռն խորհրդեանս՝ պարգեւեալ էր անհաւատի կամ հեթանոսի ումեք՝ թերեւս լինէր սուրբ մեծ. եւ մեք քրիստոնեայք, կրօնաւորք եւ քահանայք՝ ելեալք ի սեղանոյ անտի սրբութեան՝ վերադառնամք ի կարիս տկարութեան, յաւաղելի ցրտութիւնս։ Քանի՜ ամօթ երեսաց պատիցէ մեզ յաւուրն յետնում՝ յիշելով եթէ յո՜ր աստիճան սրբութեան մարթ էր մեզ բարձրանալ յաճախ եւ արժանաւոր ընդունելութեամբ սրբոյ խորհրդոյն, եւ ո՜րքան յետնեալ գտաք։ Քան՜ ահ երկիւղի պատեսցէ զպաշտօնեայ Աստուծոյ ի հասանել աւուրցն համարատուութեան, եւ ի յիշել՝ զի զօր ամենայն մատչէր յաղբիւրն շնորհաց, զօր ամենայն բանայր նմա Քրիստոս զգանձս աստուածային պարգեւացն, եւ նա վասն անհոգութեանն եւ գաղջութեան՝ աղքատ եւ զուրկ մնաց. – ի յիշելն՝ զի հանապազօր կրէր ի ձեռին իւրում զՏէրն ամենայն մաքրութեան, զԳառնն անարատ, եւ ինքն պէսպէս մեղօք աղտեղացաւ. – ի յիշելն, զի ի խորհրդեան անդ սեղանոյն՝ հրաշս ի վերայ հրաշից ներգործէր Աստուած, եւ ունայնացուցեալ զանձն՝ հայցէր իմն իբրեւ կարօտեալ՝ սէր փոխանակ սիրոյ. իսկ ինքն ոչ վառեցաւ ի սաստկութենէ անտի հրոյն, եւ իբրեւ ի ծովամիջի եկաց մնաց ամաք, ծարաւեալ առ աղբեր կեանց, սովեալ ի սեղանի անմահութեան, եւ կարօտ՝ յառատութեան գանձուց։

Ոչ ոք ի ճաշակողաց յաստուածեղէն սեղանոյ անտի՝ արդարասցի, եթէ տակաւին սիրտ պիղծ ունիցի եւ ախտալից. եւ կենարարին մարմնով կերակրեալ ի կորստեան արարածս յարեսցն։ Այլ, աւա՜ղ, զի բազում անգամ է տեսանել զայս. – Յիսուս Քրիստոս ի սրբում սեղանին սփռէ զմեօք զգանձս մարդասիրութեանն, եւ անճառելի քաղցրութեմբ հաղորդութեան ցանկայ բորբոքել ի սիրտս մեր զսէր իւր սուրբ. իսկ մեք ընդարմացեալ մնամք. հրաւիրեալք ի կոչունս հրեշտակաց՝ տակաւին զհետ յօժարութեան սրտից մերոց եթամք, եւ զմեղաց իսկ։ Վա՜յ ինձ, ասէր Ոսկիբերան, վա՜յ ինձ. քանի ճանապարհք սրբութեան բացեալ կան առաջի եմ. Փրկիչն մեր ետ մեզ զմարմին իւր, արար եւ զմեզ լինել իւր մարմին. եւ ոչ այսու բաւեաց թափել զմեզ ի չարեաց մերոց եւ ի մեղաց. սրբարար մարմնովն կերակրեաց զմեզ, եւ մեզ տակաւին եգիպտական խոշոր խաւարտքն քաղցրանան։ Գառնն անարատ՝ չեդ ի սեղանի յուտել՝ բայց զիւր մարմին միայն, իսկ մեքե հանապազ վարակեալ կամք յարատս եւ ի վէրս մեր. եւ զո՞ր տեղի ներելոյ թողութեան ունիցիմք՝ եթէ յետ ճաշակելոյ զգառնն անարատ՝ ոչ մերկանամք զբարս գայլենիս, եւ յառաջին ախտսնջերանիմք։ Արժան էր մեզ, յաւելու ասել նոյն վարդապետ, որպէս առիւծունս ոմանս հրաշունչս ելանել ի սեղանոյ անտի՝ ի պակուցումն դժոխոց, եւ մեք ցրտութեամբ մերով նշաւակ լիննիսք ծաղու սատանայի։ Զերկնային ըմպելին արբեալ՝ տղմուտ ջրոց երկրի փափագեմք. Քրիստոսիւ լցեալք՝ առ արարածս յածիմք, սրբութեամբ սնեալք՝ ընդ անօրէնս դեգերիմք։ – Թեւասքօ՜ղ լերուք, ո՛վ սերովբէք, զի մի՛ տեսջիք զպղծութիւն աւերածոյս։

Զարմանաց եւ ցաւոց իրք են միանգամայն՝ յաւազան մաքրութեան լուանալ եւ ելանել անմաքուր, ի հալոց սրբութեան մտանել՝ եւ մնալ անսուրբ. եւ այնքան առաւելուլ ի մաքրութիւն եւ ի սրբութիւն պիտոյ էր՝ որքան յաճախ ոք ընդ Սրբութեան Սրբոց հաղորդէր։ Ստէպ եւ իմ հաղորդելով, նա եւ զօր ամենայն, որպիսի՞ կերպարանս ունիցի հոգիս. – ի քանի՞ ախտից սրբեցաւ – քանի՞ չարաչար սովորութիւնք ի բաց խլեցան յինէն. – քանի՞ մոլորութիւնք յուղղութիւն դարձան։ Հարիւրս եւ հազարս անգամ հաղորդեցար ընդ մարմնոյ եւ արեան Փրկչիդ, եւ թերեւս եւ ոչ զմի ի վիրաց ախտիցդ բժշկեցեր. – Որպէս մատեարդ ի Խորհուրդն սուրբ՝ դարձար եւ նոյնպէս գաղջ, ցրուամիտ, դիւրասէր, դիւրագրգիռ, անհամբեր, անձնապարծ, անձնահաճ, զանգիտող ի վշտաց եւ յոր եւ է չարկրութենէ. ուղղութիւն ինչ որ երեւի ի քեզ, եւ երանի թէ եւ ոչ վատթարագոյն գտանէիր, յօժարագոյն յախտաւորս եւ հեղգագոյն ի լաւութիւնս։ Եւ զի՞նչ այսուհետեւ կամիցիս առնել. յաճախե՞լ ի հաղորդութիւն երկնաւոր հացին՝ եւ սովալլուկ մնալ ի շնորհաց եւ ի զօրութենէ նորին։

Հնարք զգուշութեան յանօգուտ կամ յանբարի հաղորդութենէ իցեն, քննել գիտել ո՞ր մեղք, ո՞ր թերութիւնք ի մեզ՝ առաւել անհաճոյ են յաչս Աստուծոյ, կամ որպիսի՜ իղձ եւ սէր խտրոց անկանիցի ընդ սիրտս մեր եւ ընդ սէրն Աստուծոյ, եւ ի վերայ հասեալ՝ դնել ի մտի ամենայն պնդութեամբ հերքել զայնոսիկ՝ զօրութեամբ սրբոյ Խորհրդոյն. հոգեղէն սուսերաւ հատանել ի բաց զապականիչ բնութիւն եւ զոհել ի սեղանի անդ զոհեցելոյն վասն մեր։ – Մի՛ թուլանալ՞ մի՛ դադարել՝ մինչեւ ոչ ազատեսցի սիրտ ի բռնացեալ կրիցն եւ յօժարութեանց, որովք եթէ վարակեալ կայցէ՝ չէ ինչ զարմանաց՝ եթէ ոչ ընկալցի զազդեցութիւն շնորհաց հաղորդութեան։ Մատո առ Յիսուս սիրտ թափուր յախտից, եւ նա լցուսցէ երկնաւոր պարգեւօքն։ Եթէ ախմարութիւն է ընտրել արկղ մի լցեալ քարամբ եւ կոպճով՝ քան զտուփ լի ոսկւով, կամ յառնուլ յադամանդ՝ առ չթողուլ զբեկոր մի ապակւոյ, ո՞րքան եւս աղամարութիւն չթողուլ յարարածն վասն արարչին, զկաւ եւ զտիղմն՝ վասն Աստուծոյ Բարձրելոյ։ Քանզի զի՞նչ իսկ իցեն կիրքն կամ առարկայն՝ յոր զակատեալ է սիրտդ, եթէ ոչ տիղմն եւ յարդ դիւրավատնելի։ Նա եթէ եւ ոչ դժնդակք ինչ երեւիցին կերպարանք բունելոցն եւ թաքուցելոցն թերութեանց ի խոշոր գիտակցութեան, այլ դոյզն ինչ տգեղ, կամ ներելի համարեալ մեղք, կամ յօժարութիւնք կամ ունակութիւնք թերուղիղք, արժան գուն գործել ի բաց խլել եւ զայնոսիկ, զի հաճոյագոյն է Աստուծոյ եւ զփոքր ինչ կամաւոր մեղս սրբել յանձնէ քան թափել զոգի մի ի դժոխոց, եթէ գոյր այսմ հնար։

Զի՞նչ ինչ չէր արժան մեզ կրել եւ առնել վասն այնորիկ՝ որ իջեալ յրկնից այնպիսիեւ այնքան կիրս կսկծագինս կրեաց վասն մեր, մինչեւ եմուտ եւ ծածկեցաւ ընդ խորհրդական քօղով խորհրդոյս։ Չեմք արժանի մարդ անուանելոյ՝ եթէ խնայիցեմք ինչ յԱստուծոյ վասն մեր ունայնացելոյ։ Մեծ ինչ համարիցիմք հրաժարել ի չար սովորութենէ, յախտակիր յօժարութենէ, առ սէր Փրկչին՝ որ պատարագեաց վասն մեր զկեանս իւր արեամբ մահու։ Զոր ինչ եւ կարասցուք առնել՝ տակաւին ոչ արժիցեն զգին հոգւոյ մերոյ, զերկինս եւ զյաւիտենական կեանս՝ խոստացեալս առաքինեաց. այն զի թերեւս յաղթութեան պսակն յայժմու ի սերկեան գործ արութեան եւ նուիրման մերոյ հաստատեալ իցէ։ Եւ եթէ ոչ կարիցեմք առժամայն ընտրել զզոհելին կամ զ’ի բաց բառնալին առ ի մէնջ, յետ ընդունելութեամբ սրբոյ Խորհրդոյն՝ գամ մի ամփոփել զմիտս ամենայնայն խնամով՝ հարցցուք զնոյն ինքն եկաւորեալն ի մեզ զհիւրն ցանկալի, զի ցուցցէ մեզ զառաւել անհաճոյն եւ զանվայելն յաչս իւր. զինչ՝ զոր առաւել կամի թէ առնիցիմք, եւ զինչ զոր ի բաց հերքիցեմք. ո՞ր կիրք իցեն կամ ո՞ր արարած, ո՞ր անձն՝ զոր արժան իցէ զոհել առ սէր նորա։ Հաւատասցուք եթէ յաճախ հաճի Աստուած յայտնել մեզ յայնպիսում պահու զկամս իւր, երկնաւոր լուսով, եւ գաղտնալուր իմն բարբառով։ Այսու կրթութեամբ քաջալերի սիրտ, զուարթանայ հոգի, եւ վստահագոյն աչօք նկատէ զմահ։

Որպէս ոչ է բաւական հիւանդի գիտել զհիւանդութիւն, այլ պիտոյ է եւ դարման տանել, այսպէս չէ շատ գիտել զչօգտելն ի հաղորդութենէ, այլ արժան է ի սկիզբն վնասուն ելանել։ Եւ գտանեմք իսկոյն պատճառս անպտղութեան հոգւոց՝ զհեղգութիւնն եւ զգաղջութիւն։ Որքան յաճախեալ է արդ ստէպ հաղորդութիւն, առ հաւատացեալս, թերեւս նոյնքանեւ դժուարագիւտ բարւոք հաղորդութիւն։ Զարհուրիմք ապաքէնի յիշելն զանարժան հաղորդութիւն, այլ թերեւս չածեմք ինչ զմտաւ կամ առ ոչինչ համարիմք զգաղջութիւնս մեր եւ զցրումն մտաց՝ ի մատչել մերում առ խորհուրդն սուրբ. եւ սակայն այնպիսի ցրուամիտ եւ հեղգասիրտ հաղորդութիւն զիա՞րդ հաճոյասցի աստուծոյ, նա մանաւանդ ո՞չ զզուանս իցէ անբիծ եւ խանդակաթ սրտին Յիսուսի։ – Կամ զի՞նչ քստմնելի եւ սոսկալի կայցէ՝ քան տեսանել զքրիստոնեայ՝ որ ընդվայրայած մտօք մատչի առ խորհուրդն մեծ, եւ քահանայ՝ որ ցուրտ սրտիւ կատարէ զայն, եւ ոչ կիզու, ոչ վառի, ոչ ջեռնու ի հրաշալի հրոյն, յորմէ բորբոքին հրեշտակք՝ աներեւոյթ սպասաւորք սեղանոյն, եւ որպէս յերկինս ի բարձունս՝ անկեալ առաջի աթոռոյ բարձրելոյն օրհնեն գովեն եւ փառաբանեն. եւ դու՝ վասն որոյ կատարի խորհուրդն, վասն որոյ բաշխի նշխարն կենարար, հացն անմահութեան, կա՞ս այնպէս անմտադիր, այնպէս անզգած, որպէս թէ տեսարան ինչ էր հանդիսի՝ գործ պատարագին, եւ ձեւակերպեալ ոմն աստուած ի հաղորդութեան անդ։

Այլ գառնն որ արդ անմռունչ պատարագի՝ մռնչեսցէ յաւուր միում ահաւոր ձայնիւ. եւ որպիսի՜ ահ երկիւղի անկցէ ի վերայ մեր, յորժամ տեսանիցեմք զի այն զոր այնպէս վայրապար մտօք եւ անջերմ սրտիւ ընդունէաք՝ նա ինքն դատաւոր կայ մեզ. – յորժամ ասիցէ ցմեզ. Ես եմ Յիսուսն, զոր առանց ակնածութեա եւ ջերմն եռանդեան ընդունէիր, ոչ պատկառելով ի սրբութենէ իմմէ եւ ի սեղանոյ իմոյ, այլ մատչէիր անմաքուր բերանով, թերեւս եւ մարմնով. – ոչ եւս եմ փեսայ հոգւոյդ, այլ դատաւոր եմ այսօր. ոչ եւս եմ գառն, այլ առիւծ՝ վրէժխնդիր անարգանաց արեան իմոյ։

Եթէ տէր ոք եւ թագաւոր անարգամեծար յայց ելանէր ծառայի իւրոյ, եւ սորա ոչ ինչ ակն ածեալ ի նմանէ, այլ եւ ի բաց դարձեալ գգուէր զանասնիկ իւր, արդարեւ ցասման տեառն իւրոյ արժանի էր տմարդին այն եւ ապառում. – ոչ ինչ օտար է յայսմ օրինակէ՝ եւ որ յետ ընդունելութեան սրբոյ խորհրդոյն՝ դառնայ ի զառածանս մտաց իւրոց եւ յիղձս օտարոտիս. զտէրն տերանց, զթագաւորն թագաւորած ասպնջականեալ՝ վայրապար խորհրդովքն եւ օտար հաճոյիւք՝ նման մանկան տղայոյ պատաղի զխաղալկաւ իւրով։ Բժիշկն երկնաւոր եկեալ է ի դարման ախտիցդ՞ եւ դու զչնչենեօքդ զբաղեալ չառնես նմա երես։ Ամենասուրբ, ամենափառ երրորդութիւնն ամենայն մեծութեամբ եւ գանձուք իւրովք եկեալ կայ՝ ճոխացուցանել զհոգիդ, եւ դու տակաւին ի հող եւ ի կաւ երկրի յածիս մտօքդ։ Աստուած խօսի ընդ քեզ, եւ դու ո՞ւմ մատուցանես ունկն. – անպիտանեաց, ընդունայնութեանց, թերեւս եւ յանկուցողաց ի չարիս եւ ի վնաս։ Ապա չեն ինչ զարմանք՝ եթէ յոյժ սակաւ կամ ոչինչ օգտիցիս ի հաղորդութեանց։

Հուր աստուածային սիրոյն հանապազ վառեալ կայ ի վերայ սեղանոյն, այլ հաղորդի ընդ ջեռեալսն յառաջագոյն գէթ փոքր ի շատէ՝ ի նոյն ի սիրոյ. – իսկ պատճառ ցրտութեան մերձեցողին առ սեղանն՝ անպատրաստութիւնն է ի սկզբանն, եւ աճապարանօք կատարելն յետոյ զգոհութիւն։ Պարտ եւ արժան է ուրեմն բազում խնամով պատրաստել զանձն ի հաղորդութիւն Սրբութեան։ Տե՛ս զԻսրայելացիսն. քանի՛ զգուշութեամբ պատրաստէին զգառն զատկին՞ զանգիտեալք ապաշնորհք գտանել ազատութեանն ընձեռելոյ. քանիօ՜ն առաւել մտադիր պատրաստութեան չիցեն պէտք ի զենուլ եւ ի ճաշակել զգառնն աստուծոյ՝ զմիակն անարատ. որ ոչ զմարմին՝ այլ զհոգիս պարարէ պէսպէս շնորհօք. եւ այնքան առատապէս զեղուն եւ լնուն շնորհք՝ որչափ կանխէ պատրաստութիւն բարի, որչափ ընդարձակէ սիրտ ջերմեռանդն զշտեմարանս իւր։

Եւ անդ, օ՜ն անդր, ի բաց կացցեն, բաց թողցին սնոտիկք՝ առաջի իրականին եւ էականի. ծածկեսցին յաչաց մտաց առերեւոյթքս արտաքինք, զի կարող լիցի հոգի զաներեւոյթն նկատալ ի ներքուստ։ Աստուած մատչի առ մեզ կամ մեք առ Աստուած. ապա նա միայն լիցի կէտ ուշոյ մերոյ՝ վաղագոյն որչափ հնար իցէ՝ մինչչեւ հաղորդեալ ընդ նմա։ – Անհնար է մեծաւ սիրով ընդունել զսիրելին՝ եթէ ոչ կանխաւ եւ յերկար բաղձացեալ ի սրտէ. եւ ընկալեալ գամ մի՝ արժան է փարել եւ պինդ ունել, «կալայ զնա եւ ոչ թողից», զի մի՛ արդեօք, զարհուրիմ ասել, յուդայապէս յետ պատառոյն՝ ի բաց ելեալ վաղգաղակի՝ մատնիչ եւ դաւաճան գտանիցիմ այնքանոյ բարւոյ եւ բարերարի։ – Ոչ կարեմ, ասիցես թերեւս, ընդ երկար կալ ընդ Աստուծոյ՝ յետ հաղորդութեան, զի գործք կարեւորք կան իմ։ – Իսկ շահ օգտի հոգւոյդ՝ չիցէ՞ եւ այն գործ մի կարեւոր, մանաւանդ թէ գործ գործոց եւ կարեւոր ի կարեւորս. առ որ պատշաճագոյն ժամանակ է ժամն յետ հաղորդութեան։ Եւ որպիսի՞ արդեօք իցեն գործքն այն եւ զբաղանք՝ զոր պիտանեգոյն համարիս քանա զկենակցելդ եւ խօսակցել ընդ երկնաւոր այցելուիդ, քան զգործ փրկութեան հոգւոյդ. –զայն քեզ թողում տեսանել եւ կշռել։

Այլ չգտանեմ ասես, ասելիս առ Յիսուս. սիրտ իմ ցամաքեալ է, իղձք թուլացեալք, միտքս արարգ արարգ ցրուին, եւ ծանր է ինձ յերկարել կալ առ ոտս Սեղանոյն։ – Եւ ո՞չ վասն այնր իսկ պարտ եւ արժան էր քեզ յամառել յապաղել անդէն ի տեղւոջդ, եւ հանգոյն Յակովբայ երդմնեցուցանել զնա՝ ընդ որում գիրկընդխառն եղեր, եւ չթողուլ՝ մինչեւ օրհնեսցէ զքեզ, մինչեւ լուծցէ զխստութիւն սրտիդ. մինչեւ կակղասցին կարծրութիւնք հոգեկանք։ Եւ առ այս օժանդակեսցեն քեզ աղօթք եւ ներգործութիւնք առաքինականք շարագրեալք ի ջերմեռանդն անձանց, զորս դիւրին է գտանել յաղօթագիրս, եւ արժան է ընթեռնուլ մտադիւր յօժարութեամբ։ Բայց եւ զարմանալ արժան է քեզ անձամբ ընդ անձինդ, եթէ յանպիսի Տէր եւ Աստուած ընդունելով ի քեզ, ապաբան գտանիցիս, եւ չունիցիս ասել ինչ եւ թախանձել ի նմանէ։ Աղէ, հա՛ր միանգամ եւ երկիցս եւ բազմիցս զկուրծս քո. ընդոստուցո՛ զսիրտ քո ի գթոյն յոր անկեալ կայցէս, հաւատա՛, յուսա՛, սիրեա, հառաչեաց, տես եւ ցո՛յց զցաւս քո, խնդրեա դեղ դարմանոյ վիրացդ եւ ախտից, եւ որոց միանգամ կարօտ զքեզ ծանիցես. ապա գոհացիր, երկի՛ր պագ, դի՛ր ի մտի դրդել յորդորել զսիրտ քո ի վառիլ բորբոքիլ սիրով սիրողին զքեզ սաստկապէս, եւ աճեցուանել զկայծն զոր արդ ընկալար։

Առ այսոսիկ միտ դիր խնամով զգուշանալ յետ այսորիկ յամենայնէ՝ որ կարող իցէ ցրտացուցանել եւ խստացուցանել զսիրտ քո. – մի՛ եւս հուպ լինիր իրաց՝ որք գողացան եւ օտարացուցին ի քէն զսէր՝ զոր առ Փրկիչն քո պարտական էիր։ Փախիր ի փորձութեանց եւ ի վտանգաց, այլ մի՛ համարիր իսպառ փարատել զնոսին. նա մանաւանդ ակն կալ պատահարաց եւ դիպաց՝ հակառակաց բնաւորութեան քում եւ յօժարութեանցդ. համարեաց եթէ ահահասին ի վերայ քո այդոքիկ. եւ լե՛ր յառաջագոյն պատրաստ ի դիմի հարկանել, սպառազինեալ կրթութեամբ ներգործութեան առաքինութեանց, եւ յիշելով զհայցուածս քո եւ զխոստումնս ի հաղորդութեանդ յետնում. ընդ նմին եւ զխոստմունս Քրիստոսի առ քեզ, եւ առ ամենայն հաւատացեալս եւ սիրելիս իւր։

Այսպէս վառեալ զսիրտ քո յարժանապէս ընդունելութիւն սրբոյ խորհրդոյն, որչափ իցէ ի քում կարի, խաղաղագոյն ոգւով վայելիցես զշնորհս եւ զզորութիւն նորին, եւ քաջալերութեամբ կեցեալ որքան եւ տացի քեզ յամել ի կենցաղումս, նովիմբ եւ ակն կալցես բարւոք եւ երանելի վախճանի, որում գրաւական լիցի նոյն իսկ թոշակն յետին ըղձիւք ըղձացեալ եւ ի դէպ ժամու ընկալեալ։

Գ. ՉՅԱՊԱՂԵԼ ԶԸՆԴՈՒՆԵԼՈՒԹԻՒՆ ԹՈՇԱԿԻՆ

Քանի՜ մխիթարութիւն, քանի՜ օգուտ է հոգւոյ՝ թոշակն յետին, վերջին հաղորդութիւն Աստուծոյ յաշխարհի աստ ընդ հաւատացելոյ իւրում, մինչչեւ փոխեալ զնա ի հանդերձեալն, ոչ ոք կարծեմ անգիտանայ ի ճշմարիտ քրիստոնէից. այլ չիցեն սակաւք որք վրիպինի մեծէ շնորհէն՝ վասն յապաղելոյ ընդունել զայն. յապաղումն՝ որ բազում այն է զի արգասիք է առաջնոց անպատրաստ եւ գաղջ հաղորդութեանց. եւ որպէս սոքօք ոչ բաւեցին զլիութիւն զօրութեան ընդունել ի գնացս կենաց, այնպէս եւ ի մահուն զրկին ի յետին ի կարեւոր օգնականութենէ. բազմաց ահեղ իմն թուի յետինն թոշակ, այլ ստուգութեամբ փարատիչ է ահի, ոչ միայն հոգւոյն, այլ յաճախ եւ մարմնոյ ախտին. եւ հեռացուցիչ քան զմերձեցուցիչ մահու։ Եթէ Փրկչին մերոյ միայն դրօշակ հանդերձիցն բաւական էր ի բուժել զախտացեալս, զի՞նչ ոչ արասցէ ինքնին հաղորդելով եւ միանալով ընդ ախտացելոյն։ Եթէ այնքան խնամով եւ փութով ջանամք տալ եւ ընդունել զմարմնոյ դեղս, ընդէ՞ր յապաղիցեմք ընդունել զայն որ հոգւոց եւ մարմնոց համանգամայն է դեղ զօրաւոր։ Որպիսի՞ կուրութիւն, գուշակ վախճանի համարել զխորհուրդն փրկութեան, եւ զկենսաբերն՝ մահաբեր։ Այլ արդապեւ հիւանդութեան մեծի լիցի մեզ այն պատճառ, ասէ սուրբն Պետրոս Ոսկիաբան, եթէ ոչ ընկալցուք զայն կամ յոյժ անագան ընկալցուք։

Անագան եւ ապաժամ ընդունելութիւն թոշակին՝ ի վտանգի կացուցանէ զմեզ, եթէ ոչ ի զրկելոյ իսպառ ի շնորհաց նորին, գէթ ի նուազելոյ, վասն տառապանաց մարմնոյ, թմրութեան զգայարանաց, շփոթման մտացն, նուազման զօրութեանց հոգւոյն, որով եւ չմարթի եռանդեամբ ընդունել, եւ ընդ իմիք՝ ի դերեւ հանէ զդիտումն՝ վասն որոյ սահմանեալ էր խորհուրդն այն. այսինքն է, տալ զօրութիւն ժուժկալութեան ցաւոց, քաջալերս ի լրմանն, մխիթարութիւն ի տագնապսն, հաստատութիւն յամենայն դէպս եւ հարուածս հիւանդութեան. եւ ի վերայ ամենայնի զյոյս օգնականութեան հաստչի եւ Փրկչի հոգւոյն։ «Պատրաստ արարեր առաջի իմ զսեղան՞ նախաձայնէր անդստին մարգարէն, առաջի նեղչաց իմոց», որ են ցաւք մարմնոյս եւ վնշտք հոգւոյ. մի ինչ միայն հոգասցուք, ասէ Ոսկիբերան. զչզրկիլն յաստուածային կերակրոյ անտի։

Չիք դեղ եւ զէն զօրաւոր քան զհաղորդութիւնն՝ ընդդէմ փորձութեանց՝ զոր յարուցանէ ոսոխն սատանայ ի վերայ հոգւոյ՝ յօրհասին. զի եթէ անունն Յիսուսն միայն բաւական է ի հալածել զորսորդն զայն հոգեխանձ, քանի՞օն եւս ինքնին Յիսուս իջեալ ի սիրտ հիւանդին։ Ապա ուրեմն որ անփոյթ լինի ընդունել ի ժամու զայսպիսի կարեւոր օժանդակ՝անձամբ զանձն զինակապուտ առնէ ի մահու պատերազմին, եւ նմա մերկակռիւ ընդդէմ դժոխազէն հակառակորդին. եւ դիւրակ յաղթի՝ ի փորձութեանց, յարհաւրաց եւ ի հնարից բանսարկուին։ Իսկ որ բուն իսկ կենաց դեղովն ամրացեալ իցէ, որ զԱստուած յինքն կրիցէ՝ զտէրն զօրութեանց, յումէ՞ կամ յիմէ, երկիցէ նա. զի վասն աներկիւղ լինելոյ իսկ տուաւ մեզ հացն անմահութեան, ասէ Սուրբն Պասքաս. եւ Ս. Ամբրոսիոս յաւելու. Զիա՞րդ հնար իցէ ի յաւիտենական մահ ընբռնիլ այնմ՝ որ զկեանս ճաշակէ. չիք երկիւղ դատապարտութեան՝ որ զդատաւորն խանդաղատեալ յինքն ունիցի. զի ոչ միայն մեծ են յոյժ զօրութիւն եւ շնորհք թոշակին, այլ մեծ է եւ խոստումն Քրիստոսի. «Որ ուտիցէ ի հացէ աստի՝ կեցցէ յաւիտեան»։ Վասն այսորիկ կոչեն զայն հարք՝ նշան ընտրութեան, գրաւական փրկութեան, սերմն անմահութեան, եւ յոյս յաւիտենական երանութեան. զի եթէ որ յերկրի աստ զանձն իւր տայ մեզ, ասէ Ոսկիբերան, ո՞րչափ եւս առաւել ի հանդերձեալ կեանսն, եւ յաւելու ի տեսլենէ հաւաստեալ՝ զի յետ ընդունելոյ հիւանդին զթոշակն՝ հրեշտակք կան առ նովաւ մինչեւ ցաւանդումն հոգւոյն։

Վասն այսորիկ մեծապէս բասրելիք են սպասարկուք հիւանդին՝ որք ոչ ծանուցանեն նմա ի դէպ ժամու զընդունելութիւն թոշակին, եւ ինքն հիւանդն՝ եթէ կամիցի յապաղել, եւ կամ վրիպիցի, կամ անզգայօրէն իմն ընդունիցի։ Եթէ առ վտանգաւոր դատախազեալ եւ կասկածեալ ոք՝ գայր յանակնկալս՝ թագաւորն կամ դատաւորն ինքնին այլափոխեալ զհանդերձս իւր, եւ խոստանայր նմա ջատագով կալ յատենին եւ յաղթող կացուցանել, որպիսի՜ յօժարութեամբ, որպիսի՜ գոհութեամբ եւչ ընդունէր զնա դատափետեալն. – այնպիսի յօժարութեամբ, ըղձիւ յուսով եւ սիրով պարտ եւ պատշաճ է ընդունել զտէրն եւ զդատաւոր՝ որ այլակերպեալ դուզնաքեայ նշխարաւն՝ գայ առ հոգի օրհասականին. – եւ զի՞նչոչ արժանի իցէ նմա առնել եւ ասել՝ որ մինչ զանգիտէրն ահա ի կոչիլ ի դատ գերագոյն, յանկարծ զդատաւորն մեծ գտցէ առ ինքեան եւ յինքեան՝ ներողամիտ եւ սիրարկու. գրաւական եւ հաւատիս գթութեանն՝ զվէրս իւր եւ զարիւնն գուցանելով։ Ո՜հ, որպիսի՜ անզգայութիւն, որպիսի՜ ապերախտութիւն իցէ՝ ցրտութեամբ եւ կասկածանօք ընդունել զայնպիսի հաւատարիմ եւ հոգեսէր տէր եւ բարեկամ. – որպիսի՜ անմտութիւն եւ յամեցուցանելն աւուրս բազումս զեկաւորութիւն նորա, մինչեւ անկարողանալ այնուհետեւ ընդունել զնա զգաստ մտօք եւ ջերմն սրտիւ։ Քա՜ւ լիցի այս առ յինէն. այլ հայցեցից այժմէն շնորհս ի նմանէ՝ ի դէպ ժամու առնել ինձ այց զյետին նուագն՝ կենսաբեր հաղորդութեամբ իւրով, մինչ ի զգաստութեան իցեմ, եւ մանաւանդ ի շնորհս նորին եւ ի փափագ միանալոյ ընդ նմին. զի եթէ յամենայն նուագս ի դէպ է եւ արժան պատրաստել մտադիւր ի հաղորդութիւն կենարարին, ո՞րքան եւս առաւել ի պահուն՝ յորում կեանքս այս զրաւին, եւ սկիզբն լինի յաւիտենական կենաց, որոյ երանութեան առհաւատչեայ լիցի նոյն ինքն բարւոք պատրաստութիւն ընդունելութեան եւ մանաւանդ հաւատով, յուսով եւ սիրով ընդունելին Աստուած իմ Յիսուս։