Խորհուրդներու մեհեանը

ԲԱԶՈՒԿՆԵՐԸ 
(ՀԵՔԻԱԹ) 

Դուք տեսա՞ծ էք մեր լիճը, ամառ օրերուն, երբ եղէգներուն շուքը կը հալի աւազին վրայ, ու ջուրերն ի վար անգոյն բան մը, մեծ վշտի մը նման կը քաշուի կամաց։

Դուք տեսա՞ծ էք ջուրի մեծ աւազան մը, այնքան մեծ, որ իր ափերուն վրայ պզտիկ ձեւերը կը մարին դիմացէ դիմաց եւ եզերքին շարուած բլուրներուն պատկերները, անոր ծոցին մէջ, իրար կը փաթթուին հեքիաթի մեծ աղջիկներուն նման։

Բայց դուք չէք տեսած, ինչպէս գեղին ներկայ տղաքն ալ, ատանկ ջուրի մը վրայ, ճիշդ օրը կիսուած պահուն, փոքրիկ–փոքրիկ պղպջակում մը, լճի մէկ որոշ կէտին։ Հալած արծաթի այդ կայլակները, իրարու ետեւէ, իրենց խարիսխին մէջ իրարու վրայ դառնալով կը բացուին լճին մեռած երեսին, հանդարտ, երբ անոր վրայ իջնող դալկաբար կապոյտին մէջ ոչ մէկ հով կը քալէ ու ափին, մտածկոտ եղէգները իրարու սիրտ մտիկ կընեն տրտմութեամբ։

Գեղացին մեզի պատմած է վարէն եկող այդ ալեակներուն քիչ մը ողբերգական հեքիաթը, երբ մենք պզտիկ էինք ու պատմողին շրթունքէն բխող հարսնուկին հասակը մեր երեւակայութեան մէջ կ՚երկըննար, անհամաչափ ու խորհրդաւոր, մինչեւ որ մեր հոգին լեցուած կարծելով, գոցէինք անոր դուռները ու դառնայինք դուրսի աշխարհին։

* * *

Մեր լիճին տակ աւանդութիւնը քաղաք մը թաղած է: Անոր բեկորները երբեմն ալիքները կը փրցնեն ու կը նետեն ցամաք։ 

Բայց ալիքները երբեք բաւական զօրաւոր չեն եղած, լճին խորունկէն դուրս բերելու ցողուած հարսնուկ մը, որ իր պալատի շատրուանին առջեւ, պզտիկ աղբիւրի մը արծաթե գուռին մէջ, զմայլագին կը նայի իր պատկերին։ 

Ալիքները չեն գիտեր հեքիաթը ու չեն ճանչնար այդ աղջիկը, անոնք՝ որ ջուրերուն տակը բանտուած այնքան կտրիճներու կանանչ արեւները, շքեղանքով ու փրփուրով, ափերուն ամայութեանը կը նետեն տարիներով ու տարիներով, եւ քիչ անգամ նորեկի մը հոգուն երկու բերան աղօթք առած իրենց թեւերուն վրայ, կը տանին վարը, չմեռնող սպասումին մեծ նահատակներուն։ 

* *  *

Պալատ մը։ Հեքիաթը անոր պատերը արծաթով է հիւսած ու անոր պատուհանները շրջանակած է ոսկիով։ Ապակիի տեղ՝ անոր համար՝ թափանցիկ, ու սառած ջուրի պէս յստակ ըրած է ադամանդը:

Անոր առջեւը տնկած է պարտէզներուն ամէնէն աղուորը, ուր ծառերուն արմատները կը հանգչին հոգիներու պարոյրի մը վրայ եւ անոնց ճիւղերը մարմնացած բարիքներու նման, իրենց ձեւերուն գեղեցկութիւնը կը կախեն օդին մէջ:

Ու այդ պարտէզին կեդրոնը, հեքիաթը փորած է դարձեալ աւազան մը, որուն յատակը երկինքին պաստառէն կը ձեւի եւ անոր վրայ վազող աղբիւրը ջուրի տեղ տժգոյն բան մը կը թափէ իր բերնէն, տժգոյն, ա՛յնքան՝ որքան կ՚ըլլան մեր երազները, երբ շատ քունէ մը կը դալկանան։

Ու հեքիաթին շունչովը կը պտտի այդ պալատին, այդ պարտէզին մէջ ու այդ աւազանին առջին աղջիկ մը, պարզ, ինչպէս զինքը թանձրացնող հնչիւնը, անկարող անշուշտ հասնելու այն լեզուին, ուրկէ հասակը, շնորհքի գիծի մը պէս, դուրս կ՚իյնայ եւ ուր մորթին տեղ կաղապարուող բոցի մը յիշատակութիւնը յայտ կու գայ։ 

* *  *

Ու աղջնակը մինակ իր պալատին մէջ, իր ձանձրոյթը կը փաթթէ աղբիւրին ծորակին, զոր անտես ձեռք մը կը բանայ անոր ամէն մէկ  բաղձանքին առջեւ։ Եւ վազած նիւթը հարազատ մարմնառութիւնն է անոր երազներուն։ 

Աղջկան երազնե՜ր, երբ չեն անոնք ոսկին ու գոհարը: 

Եւ մանչեր կը վազեն ծորակին բերնէն, մեծ, պրկուած բերաններով, որոնք թրթռալէն կը հալին ու կը հատնին, մեծ, պրկուած աչքերով, որոնք պաղատանքի մէջ իրենց լոյսը, հեղուկ ադամանդի նման կը քամեն իրենցմէ։

Ու մանչեր կը վազեն ծորակին բերնէն, իրենց թեւերը խմորի պէս կակուղցած տղա՜քը բռնկումին, որոնց սիրտերը, ծանրացած իրենց ամբաւ սուգէն, որպէս սարդի ոստայնի մը մէջէն, դուրս կը թափին իրենց վանդակներէն։

Եւ կարաւանը կ՚անցնի բոլոր ձեւերուն: Անտեսանելի ձեռքը միշտ կը դարձնէ կախարդուած ծորակը, երբ արդէն կտրուած կաթի մը պէս բերնէն ինկած հեղուկէն ձանձրոյթը կը զատուի ու երազները, կտոր–կտոր, վիրաւոր ու մեռած կ՚երթան գուռին տակը թաղուելու: 

Ու վա՛յ այն օրին, երբ ծորակը պիտի յապաղի դառնալու։ 

*  * *

Աղջիկները, բոլորն ալ, խաղալ կը սիրեն։

Բայց հեքիաթին աղջիկը, իր ծորակին առջեւ, յոգնած է իր խաղէն: 

Ամայի պալատին մէջ, պատերը կը սպասեն ձեւին, որուն գիծերը սարսուռով պիտի արձանագրէին անոնք ու արեւին բաց ապակիներուն՝ շարժումի ոչ մէկ հեւք, որ գար կոտրելու անոնց մէջ։ 

Երկինքը ամուլ էր ու երկիրը մեռած։ 

Կը մեռնէին բոլոր մանչերն ալ, զոր ծորակը դուրս կու տար անսպառ, եւ ծառին ճիւղէն մետաքսէ հովի մը պէս ծփացող քողը պզտիկ թրթռումէ մը վերջ կ՚իյնար, որպէս թէ մէկը կոտրած ըլլար յանկարծ անոր թեւերը: 

*  *  *

Եւ օր մըն ալ եկաւ ան։

Մանչ մըն էր նորէն, աղուոր ու կախարդ, որուն աչքերուն մէջ  նայած ատենը աղջիկը զգաց, որ իր ոտքերը կը կտրէին գետնին։ Ու գուռին մէջէն, հեղուկին տժգունութենէն կամաց–կամաց անջատուեցան գիծեր ու ձեւեր, որոնք մարդերու համաչափութիւնը կը յօրինեն։ 

– Յետոյ անոր բազուկները գծուեցան գուռէն դուրս, ճերմակ, առինքնող ու տաք, ա՛յնքան՝ որ աղջնակը դողաց։

Այն ատեն է, որ ծառէն ծփացող քողը հովէն առնուած եկաւ թափելու աղջկանը վրայ, երբ անիկա ինկած էր գուռի մէջ, անկէ բարձրացող բազուկներէն վար քաշուած։

Ու անտես ձեռքը սպասեց։ 

Ծորակը բաց էր ու անոր բերնէն հիմա հեղեղն էր, որ դուրս կու գար։

* * *

Դուք աղջիկ եղա՞ծ էք, աղջի՜կ, այնքան տենդով երազուած բազուկներուն մէջ նուաղած ինկող աղջիկը եղա՞ծ էք երբեք։

Այն ատեն պիտի հասկանաք, թէ ինչպէս մեր միտքը կը մոռնայ ինքզինքը բոլորովին, ինչպէս երէկուան անծանօթին քայլերուն տակը փոշիանալը քիչ կը տեսնանք մենք մեզի, ու ինչպէս մենք կը գոցենք մեր կեանքը, անոր՝ անծանօթ տղուն քմայքէն բռնավար։ 

Ու մի զարմանաք, երբ պալատին աղջիկը կը մոռնայ ծորակը գոցելու, անտես ձեռքին թելադրելով անոր պաշտոնը։ 

* *  *

Եւ ջուրերը ելան, ելան ծանրութեամբ, ելան հեշտանքով ու պարտէզին ծառերը իրենց ձեւերը լքեցին անոնց փաթթող զգուանքին։ 

Ջուրերը ելան, անցան պալատին պատուհաններէն ու թաղեցին անոր կարկեհանէ տանիքը։

Ջուրերը ելան, լայնցած, գացին ու դաշտին մէջ ծածկեցին իրենց տակ հողաշէն գիւղերը, անջատ ամարանոցները եւ մօտեցան քաղաքին: 

Աղջիկը միշտ կը սեղմէր իր տղան իր կրակուած կուրծքին վրայ: 

Քիչ–քիչ քաղաքը մտաւ ջուրերուն մէջ, անոր հսկայ ապարանքները ծանր–ծանր սուզուեցան մեծ մեռելներուն նման, որոնք մահուան մէջ կը թափին հասուն պտուղներու պէս։ 

Ու երբ ծորակը դարձաւ, ընդարձակ դաշտէն ու քաղաքէն ոչինչ կը մնար։ 

*  *  *

Այն ատեն ջուրերուն խորը տեղի ունեցաւ եղերերգութիւնը, անողոք, անակնկալ մարտիրոսութիւնը պալատին աղջկան: 

Ծորակը գոցուեր էր ա՛լ չբացուելու համար։ Ու ջուրերուն ծոցը բանտարկուած դիւթանքի աղջիկը ալ չէր կրնար իր երազները վազեցնել գուռին մէջ, որ հիմա փախած էր իր տեղէն։ 

Ու անիկա կը փնտռէր, կը փնտռէր իր մանչը, որուն բազուկները փակեցին իրմէն դուրսի արեւն ու իր լուսաւորած վայելչութիւնները։ 

Անիկա կը փնտռէ, տակաւին դարեր ետքը, մինչեւ այսօր, իր մանչը, կէս–օրերուն, երբ լճին երեսին վրայ արեւը պայծառ կերպասի մը պէս կը փռուի անփոյթ։ 

Անիկա կուլայ ու մեղմ կը հեծկլտայ, կ՚աւելցնէ հեքիաթը, տարիին մէջ մասնաւոր օրեր, երբ իրիկուան լուսինները աւելի տարփալից ջուրերուն կը հակին ու միջոցին մէջ կը պտտի անծանօթ աստուածութիւնը, ան՝ որ գուռերէն տղու բազուկներ կը ծաղկեցնէ ու աղջիկներուն սիրտը իրենց շրթները կը փոխադրէ։ 

*  *  *

Մեր լճա՛կը։ Ինծի կու գայ, թէ ծերերուն պատմած բխումը, լճի մէկ կէտին, ամրան որոշ օրերուն, կը բացատրէ քիչ մը, տարօրինակ այս հեքիաթը։ 

Եւ երբ նոր դողալ սորվող աղջիկներ, իրենց մանրիկ կուրծքերը կը թաթխեն անոր գաղջութեանը խորը, հին աղօթք մը ու երկու խաչ կը պաշտպանեն զանոնք ջուրէն վեր ճերմկող թեւերուն թովանքէն:

Բայց, ամառուան այդ օրերուն, երբ ջուրերը ոսկի կը դառնան  ու երկինքին երեսէն կապոյտը կը տարտամնայ, երբ եզերքի բլուրները կարծես աներեւոյթ հովէ մը թեւ առած կը փախչին աւազանին մեծ հայելիէն, մեր գեղէն շատեր կարծած են տեսնել կարկեհանէ տանիքը մեծ պալատին, որուն վրայ ձեռքերը ծնօտին, աղջնակ մը կընայի միշտ վար, սպասելով բազուկներուն, որոնց իր մէջքը պիտի տար։