Ճառք

Արմատք դեղոց բժշկաց զցաւս մարմնոյն առողջացուցանեն, եւ հոսումն արտասուաց ապաշխարութեան զմեղացն զվէրսն ոգոցն բժշկեն. եւ մանաւանդ որ հանդերձ ողորմութեամբ եւ գթով տնանկացն ապաշխարիցեն։ Քանզի բազում արմատք են ախտիցն որ դադարեցուցանեն, որք խառն են 'ի դեղս բժշկաց. բայց է որ առաւել եւս ազդոյ է առ 'ի ցաւոցն փարատումն։ Նոյնպէս եւ 'ի դեղս սորա բազում ճգնութիւնք ապաշխարութեան են 'ի մաքրումն մեղաց. բայց ողորմութիւնն է կարեւոր եւ ազդոյ քան զամենայն առաքինութիւնս առ 'ի զմեղս քաւելոյ եւ զվէրսն բժշկելոյ հանդերձ ողբովք եւ հառաչանօք եւ գթագին արտասուօք. յորմէ մի՛ յապաղեսցուք եւ վաղուենէ 'ի վաղիւ արասցուք զդարձն մեղացն ապաշխարութեան, եւ մի՛ աւուր վախճանին մնասցուք՝ առնել զընչիցն ողորմութիւն։ Զի գող է օրն այն, յափշտակող է օր վախճանին. աներեւոյթք են ելք յաշխարհէս, յանկարծահաս է եւ ստիպող, եւ ոչ թողացուցանէ աղաչել եւ մաղթել, լալ եւ ողբալ, ողորմել եւ ապաշխարել։ Ըմբռնէ իբրեւ զորոգայթ, յափշտակէ իբրեւ զառիւծ. եւ իբրեւ զգերի գերիվարաց վարեալ անողորմ, հառաչես արտասուել եւ հեծես ողբալով, եւ օգուտ ինչ ոչ գտանես։ Զի ժամէ 'ի ժամ առնելով՝ զժամանակ ապաշխարութեանն կորուսեր. որով կարող էիր զբեռինս մեղաց թեթեւացուցանել, եւ զտիղմ անօրէնութեանցն մաքրել. լինել արդարոցն երամակից, որդի Հօրն երկնաւորի, եւ ժառանգորդ անանց բարութեանցն։

Եւ արդ կամ փափագանօք ըզձափափկութեանցն եւ կամ սպառնալեաց ահեղ տանջանացն փութասցուք յապաշխարութիւն, եւ մի՛ բեռն 'ի վերայ բեռին կապեսցուք, եւ ցաւ 'ի ցաւս յաւելուսցուք։ Եւ մի՛ խաբեսցէ սատանայ՝ թէ բազմաժամանակեայ են կեանքս, եւ մի՛ պատրեսցէ զմեզ մանկութեամբս՝ եթէ 'ի ծերութեանն ապաշխարեմք։ Մի՛ մնասցուք աններելի վախճանին եւ անողորմ պահանջողացն. մի՛ անվաստակ ծուլասցուք, եւ անվարձ գնասցուք։ Այլ զյանցանս քաւեսցուք եւ զմեղսն ապաշխարեսցուք, եւ նախանձաւոր լերուք քաջացն քաջութեան եւ առաքինութեան առաքինեացն. որոց սիրտքն սրբեալք եւ միտքն լուսաւորեալք, անմեղ 'ի մեղաց եւ անարատք յանօրէնութեանց. որ միշտ զվերինն խորհին, եւ 'ի վերինսն հոգան հանապազ. որք զմարմինս ունին հողեղէնս եւ հրեշտակակրօնս. որք ոչ են կարօտ գրոց վարդապետութեան եւ տարացոյց օրինակաց. զի առաւել քան զգիրն երեւեցուցին զմտացն ուղղութիւն եւ զվարուցն առաքինութիւնս։ Հեռի եմք յուղիղ գնացից, եւ օտար 'ի վարուց առաքինութեան. շեղեալք յորոգայթից թշնամոյն եւ շաղախեալ տղմով յանցանաց. կարօտք եմք խրատուց եւ վարդապետութեան եւ տարացոյց ինչ օրինակաց. եւ թերեւս ահից սաստիցն յահեղ հրոյն երկիցուք, եւ տարացոյց օրինակացն աղէտիցն իմասցուք։ Մարմնովս զոգոցն ծանիցուք, եւ երեւելեաւս զաներեւոյթն գիտասցուք. ահիւ ահեղ տանջանացն զղջասցուք, եւ փափագանօք անանց բարութեանցն։ Ապաշխարութիւն պարտ է առնուլ զօրինակս վիրաց ոգոցն ցաւոցն զցաւ ախտիցն մարմնոյ, թէ ո՛րպէս միշտ ողբայ անձն ցաւագին զվարանս ցաւոցն մարմնոյ, եւ հանապազ լայ դառնապէս զառժամանակեայ ախտիցն զայրացումն, եւ 'ի տարակուսանաց ահեղ աղէտիցն հառաչէ եւ հեծէ անդադար, եւ ձայնք պաղատանաց եւ վայից եւ զանողորմսն խանդաղատեն։ Զի 'ի սաստկութենէ աշխատիցն ցաւոց ոչ 'ի սէր սիրելեացն բերկրի, եւ ոչ 'ի թշնամանս ատելեացն զայրանայ. ոչ զփափկութիւն կենացն յիշէ, եւ ոչ զվայելչութիւն գեղոյն ածէ զմտաւ. եւ զամենայն իսկ զպատիւս եւ զպայծառութիւն աշխարհիս անփոյթ արարեալ ուրանայ 'ի տարակուսանաց ցաւոյն։ Այլ կայ միշտ սգով եւ արտասուօք եւ ողբագին խանդաղատանօք. զվիշտս վտանգին միայն պաղատի, ընդ որ բազումք 'ի մերձաւորաց արտասուեն ողորմելով, եւ փութան լինել 'ի խնդիր բժշկաց եւ դեղոց առ զառժամանակեայ զցաւսն փարատելով, եւ վարձս եւս բժշկացն խոստանան եւ գինս դեղոց վասն տագնապի ցաւոց փարատելոյ։

Եւ այս ամենայն վասն ապականացու մարմնոյս լինին նեղութիւն. որ թէպէտ եւ բժշկի, սակայն մեռանել ունի։ Իսկ զի՞նչ արասցուք զմշտնջենաւոր ցաւս ահեղ հրոյ գեհենին՝ որ պատրաստեալ պահի բազմավէր ոգոց մերոց, որ միշտ 'ի մեղս է ախտացեալ, եւ 'ի մահիճս յանցանաց անկեալ դնի անբժշկապէս. եւ հանապազ խոցոտեն, եւ միշտ վիրաւորեն մեղացն անօրէնութիւնք, եւ առաւել չարաչար չարչարեն զքեզ վարանք աղէտիցն ցաւոց։ Եւ ոչ հառաչեմք եւ հեծեմք եւ հանապազ պաղատիմք առ Աստուած. ոչ ողբամք զցաւս մեղաց, եւ ոչ զվէրս յանցանաց մերոց յուանամք. ոչ անդադար լալով արտասուեմք զանօրէնութիւնս մեր, եւ զմշտնջենաւոր տանջանացն արհաւիրսն. այլ վէրս 'ի վերայ յաւելումք հանապազ, եւ սպեղանեօք ապաշխարութեան ոչ դարմանեմք. ոչ բժիշկս խնդրեմք, եւ ոչ դեղս որոնեմք. ոչ ինչս ծախեմք, եւ ոչ վարձս խոստանամք ընդ կարեւոր վիրացս բժշկութեան, եւ ընդ անհնարին ախտիցս անօրէնութեան. որ ոչ միայն աղեօք եւ որովայնիւք եմք 'ի ցաւս, այլ ամենայն մարմնովս եմք 'ի վէրս մեղաց։ Քանզի աչք մեր յածողք յարատ հայեցուածովք են 'ի վէրս. լսելիք մեր առ 'ի զանդէպսն ախորժելոյ են 'ի ցաւս. լեզուք մեր բամբասանօք եւ երդմամբք են 'ի ցաւս. սիրտք մեր չար ցանկութեամբ եւ պիղծ խորհրդովք են 'ի ցաւս. ձեռք մեր յափշտակութեամբ եւ 'ի զրկանաց են 'ի ցաւս. ոտք մեր 'ի թատերացն խաղուց եւ յանպարկեշտ գնացից են 'ի ցաւս. եւ ամենայն մարմինք մեր ջրգողեալք մեղօք, եւ այտուցեալ անօրէնութեամբ։ Եւ այսպէս ամենայն անդամօք եմք 'ի ցաւս եւ 'ի վիշտս մեղաց. եւ առ բժիշկս ոգոցն ոչ մերձենամք, եւ դեղոյ ապաշխարութեան չեմք 'ի խնդիր. ախտիւ մեղացն չարչարիմք, եւ արտասուօք ապաշխարութեան ոչ բժշկիմք։ Ոչ ողբովք սրբեմք զդառն թարախն մեղաց, եւ ոչ արտասուօք լուանամք զչար նեխութեանցն փտութիւն. զոր եթէ աստ ոք ոչ բժշկէ աղօթիւք, պահօք եւ ողորմութեամբ, անդ ահեղ հուրն առաջի կայ, եւ բորբոքումն անշէջ բոցոյ գեհենին. պատրաստ են եւ սպասեն հրահոսանք գետոցն հրեղինաց եւ տարտարոսքն աղջամղջինք լի խաւարաւ. դառն դահիճք եւ անողորմ չարչարանք. բազում վարանք աղէտից, եւ ահագին արհաւիրք աններելի տանջանաց, որ մնան եւ պահին յօր մեծի ահեղ դատաստանին։

Եւ արդ այս ամենայն առաջի կայ, եւ մեք գրգիմք եւ փափկանամք եւ մեղանչեմք աներկիւղ, եւ ամենեւին յերկրաւորս յորդեալք զամենայն ինչ անհոգաբար կատարեմք. ուտեմք եւ ըմպեմք, եւ 'ի քուն լինիմք անհոգաբար, եւ բազում աւելաստացուածութեամբ մթերս ժողովեմք իբրեւ զանմահս եւ զմշտնջենաւորս. եւ զօրն երբէք չածեմք զմտաւ, ոչ զարհաւիրս դատաստանին, եւ զդառն ամօթն յաւիտենական։ Եւ ոչ յիշեմք իսկ ամենեւին եթէ զինչ ունիցիմք կրել յետ մահու, եւ ոչ զամենահնար պատերազմն սատանայի ածեմք զմտաւ բազում զգուշութեամբ եւ երկիւղիւ հանապազ, որ միշտ 'ի գաղտնիս մարտնչի անդադար, եւ աներեւոյթ վիրաւորէ յարաժամ. եւ չզգամք եւ չզգուշանամք 'ի չար նետից նորա, եւ խստավէր հարուածոցն. այլ յամենայն 'ի ցանկութիւնս վայելեմք անհոգաբար, եւ հագչիմք անակնածելի։ Եւ այնպէս ծուլութեամբ եւ անհոգութեամբ վարիմք, որպէս թէ չիցեն իսկ տանջանք, եւ ոչ գեհեն, եւ ոչ դատաւոր ահաւոր, եւ ոչ դատաստանք անողորմ. ոչ քննութիւնք գործոց, եւ ոչ խնդիրք խորհրդոց. ոչ վարուց համարք, եւ ոչ դատարկ բանից պահանջումն։

Եւ այս ամենայն ծուլութիւնք 'ի չար հնարից սատանայի են որ յամենայն վարս մեր ընթանայ, եւ դնէ անդ զորոգայթն մահու. քանզի ոչ եթէ չարեօքն միայն չարչարէ սատանայ, այլ զուղիղ վարսն 'ի չարութիւն դարձուցանէ. եւ բարի արուեստիցն զոր 'ի մարդ տեսանէ, դնէ նմին որոգայթ մահու։ Զոր սակաւն համարիս, եւ ոչ փութաս ապաշխարել, նովին կորուսանէ. քանզի կորուսանէ զպահողն կեղծաւորութեամբ եւ 'ի ցոյցս ճգնելով. զաղօթականն արհամարհանօք կալ առաջի Աստուծոյ, եւ զմիտսն յածեցուցանելով արտաքոյ. զողորմածն 'ի տեսս հիւանդաց ոչ գնալ։ Կորուսանէ եւ զվարդապետսն կեղծաւորութեամբ ուսուցանելովն, որ ոչ բազում երկիւղիւ զկամսն Աստուծոյ ուսուցանիցէ։ Կորուսանէ եւ զսաղմոսերգողն սատանայ, եթէ ոչ զգուշանայցէ չար ախտիւ սնափառութեանբ, այլ 'ի ցոյց եւ 'ի գով լսելեացն ասիցեն, եւ ոչ զպատգամսն Աստուծոյ պատմեսցեն, եւ զօրհնութիւնս նորա երգեսցեն, որք ոչ իբրեւ զփառաւորիչս պատուեն։ Կորուսանէ եւ զլսողսն սատանայ վասն ծուլութեամբ եւ արհամարհանօք լսելոյ պատգամացն Աստուծոյ եւ բանին վարդապետութեան։ Կորուսանէ եւ զվաստակս վաստակաւորաց սատանայ տրտնջելովն, եւ մեծ 'ի վերայ հեղգագունիցն երեւելով, եւ 'ի հաշիւ եւ 'ի համար զգործ սպասաւորութեան իւրոյ բերելով, եւ յայտնելով ամենեցուն զջան վաստակոյն իւրոյ. որ ոչ իբրեւ զվաստակաւորսն հանգիստ գտանէ, այլ իբրեւ զտրտնջողսն եւ զդատապարտեալսն յանդիմանի։ Կորուսանէ եւ զընչաւորս սատանայ որք 'ի ժողովելն միայն են ժրացեալք, եւ ոչ 'ի բաշխելն տնանկաց. որ եւ ոչ ընչիւքն ապրել մարթասցեն, այլ իբրեւ զանողորմս եւ զագահս դատապարտեսցին։ Կորուսանէ եւ զաղքատս սատանայ հեծեծանօք եւ տրտնջելովն, եւ ոչ գոհանալով զԱստուծոյ որ կամի 'ի մշտնջենաւորսն մեծացուցանել զնոսա։ Կորուսանէ եւ զարուեստաւորսն սատանայ, եթէ վարձ աւելի առնուցուն քան զգործն, եւ կամ նախանձու եւ չարակնութեամբ զտաղանդ արուեստին արգելուցուն յայնցանէ՝ որ ուսանելն խնդրեն, որ իբրեւ զտաղանդապարտս պարտաւորեսցին։ Կորուսանէ եւ զիշխանս սատանայ՝ որ ծանր իշխանութեանն լինիցի, եւ գազանացեալ սրտիւ զռամիկսն ահաբեկիցէ, եւ կամ վասն շքեղ երեսաց ինչ եւ կաշառուց՝ զիրաւունսն արդարոցն գողանայցէ։ Կորուսանէ եւ զայնոսիկ որ ընդ իշխանութեամբն են, եթէ ոչ իբրեւ սպասաւորի Աստուծոյ հնազանդեն եւ երկիւղիւ զպատիւն հատուցանիցեն։ Կորուսանէ եւ զհարկապահանջսն հարկահանաց, եթէ աւելի քան զհրամանս արքունի պահանջիցեն եւ զնեղեալսն նեղիցեն… եւ զբոց գեհենին վառիցեն։

Եւ արդ այսպէս ամենեցուն կազմէ սատանայ որոգայթս մահու, եւ յուղիղ կարգաց եւ 'ի վարուցն Աստուծոյ հանէ. պտուղ չար եւ վարձ անօրէն՝ որով կարծենն զարքայութիւնն ընդունել, նովին զտանջանսն ունին ժառանգել։ Եւ յայնչափ յափշտակութիւն յիմարեցոյց սատանայ, մինչեւ յաղօթելն եւ 'ի պահելն եւ յողորմութիւնս առնելն տայ մեղանչել։ Եւ ոչ ջանամք թափել 'ի մէնջ զթմբիր սատանայի, եւ պաղատանօք ապաշխարութեամբ զտէր հաշտեցուցանեմք. զի կարող է ապաշխարութիւնն զսեւացեալս մեղօք սպիտակեցուցանել, եւ զգեռաթաթախսն մաքրել, զխաւարեալսն մեղօք լուսաւորել, եւ զմթերս անօրէնութեանցն փարատել։ Եւ զայս գիտելով սատանայի մօտի առ այն՝ որ ապաշխարելն կամիցի, եւ ծանրացուցանէ զմիտս նորա չյօժարել 'ի սկիզբն ապաշխարութեանն։ Քանզի գիտէ՝ եթէ սկիզբն ուղղիցի, ապա եւ վաստակ ապաշխարութեան քաղցրանայ. եւ վասն այնորիկ ամենայն հնարիւք յսկիզբն ապաշխարութեանն զգուշանայ ծուլացուցանելովն, եւ օր 'ի յօր առնելով։

Եւ մեր զայս գիտելով փութով փութասցուք սկիզբն առնելով ապաշխարութեան. զի միայն յսկսանելն թուի եթէ ծանր իցէ, եւ անդէն գործն հեշտանայ, եւ երթայ քաղցր եւ ցանկալի։ Որպէս եւ ալփափետացն զառաջինն եւ դպրոյն զանուանս անգամ գրոյն չհամարձակի երկրորդել որ ուսանելն կամիցի. այլ խեցխեղեփօք կիսանուն եւ բեկբեկելով, եւ ապա գիր զգրոյ կախելով անաշխատ բերելով զհեգենայն։ Նոյնպէս եւ ապաշխարութիւնն եթէ յսկզբանն միայն համբերիցէ, խոստովանութեամբն շնորհս ընդունին, եւ շնորհօքն միտքն լուսաւորին. զերկիւղ տանջանացն իմանան, եւ երկիղիւն արտասուս եւ սուգ ստանայ. սուգն պահս ուսուցանէ, եւ պահքն աղօթս բերեն. աղօթքն յողորմութիւնս յօժարեցուցանեն, եւ սակաւ սակաւ յաստիճանէ յաստիճան ելանէ, եւ դիւրաւ յերկինս վերանաս։ Այլ եւ կարող ես միով միով 'ի սոցանէ արդարանալ եթէ կամիցիս. զի բազումք ուղիղ խոստովանութեամբ միայն ապրեցան. ոմանք սգով եւ տրտմութեամբ փրկեցան. ոմանք խորգով եւ մոխրով միայն ապաշխարեցին. ոմանք լալով եւ արտասուօք զտէրն հաշտեցուցին. ոմանք պահօք եւ աղօթիւք ապաշխարեցին. ոմանք ողորմութեամբ զողորմութիւնն Աստուծոյ ընկալան. ոմանք մարդասիրութեամբ եւ տկարագունիցն ծառայելով գտին ապաշխարութիւն. ոմանք խոնարհութեամբ եւ հնազանդութեամբ թողութիւն մեղաց ընկալան։ Զի որպէս ազգի ազգի են մեղացն ճանապարհք, նոյնպէս եւ զանազան են դեղք ապաշխարութեանն, որով կարող ես բժշկել զամենայն հիւանդութիւնս մեղաց, ոչ թուովք ամաց եւ բազում ինչ ժամանակօք, այլ միայն ուղիղ դարձիւ եւ սրտիւ 'ի չարեացն հեռանալով կարող ես արդարանալ։

Եւ արդ զայս ամենայն գիտելով ապաշխարութեամբ զմեղս մեր քաւեսցուք. քանզի պղծութիւնք մեղաց ոչ միայն յահեղ աւուրն դատապարտեն, այլ եւ աստէն իսկ չարեօքն չարչարեն մտացն խղճիւ, եւ գաղտագողին շրջելով ակնածութեամբք 'ի մարդկանէ, կասկածանօք 'ի ծանօթից, ամօթով 'ի սիրելեաց, նախատանօք 'ի թշնամեաց, սպառնալեօք դատաւորաց, երկիւղիւ բանդից եւ պատուհասից, յանդիմանութեամբ պատուիրանացն Աստուծոյ, եւ ահիւ ահեղ տանջանացն։ Եւ անդր երթեալ ո՞վ կարասցէ պատմել զմշտնջենաւոր աններելի աղէտիցն նեղութիւնս, ուր այրինն եւ մաշին ամօթով եւ նախատանօք։ Իսկ զապաշխարութեան պտուղս ոչ միայն յերկինս վայելես, այլ եւ աստէն իսկ հարիւրապատիկ ընդունիս խնդութեամբն, անհոգութեամբն, գովութեամբ պատուիրանաց, անխիղճ մտացն ուրախութեամբ, անակնածելի 'ի մարդկանէ, անկասկած 'ի ծանօթից, անպարսաւ 'ի թշնամեաց, առանց ամօթոյ առ սիրելիսն, համարձակ 'ի հրապարակս, աներկիւղ առ դատաւորացն, ազատ 'ի պատուհասից, կեանք խաղաղականք, մահ հեշտական, ակնկալութիւն մշտնջենաւոր եւ փափագելի փափկութեանցն։ Իսկ անդուրախութեանցն ո՞ր բերան բաւական իցէ պատմել զանբաւ բարութեանցն զվայելչութիւնսն։

Արդ այս է վարձ արդարութեանն, այս պտուղ ապաշխարութեանն։ Վասն որոյ մի՛ երկնչիր 'ի մեղաց բազմութենէ մտանել յապաշխարութիւն. միայն անկիր առ Աստուած. չէ դատաւոր, այլ բժիշկ. չէ դահիճ սպանող, այլ Հայր գորովագին։ Ընդ առաջ քո ելանէ որպէս անառակ որդւոյն. զպարանոցաւ քո անկանի որ դարձարդ յապաշխարութիւն. յաչս առ բերան համբուրէ զքեզ Հայրն երկնաւոր. զպատմուճանն առաջինն անմեղութեան հրամայէ զգեցուցանել քեզ. կօշկաւն 'ի միւսանգամ թիւնիցն թշնամւոյն ամրացուցանէ զքեզ։ Պատարագաւն 'ի մարմնոյ Որդւոյն Աստուծոյ կերակրիս. ընդ քեզ վայելեն ընտիր ծառայքն 'ի պատարագէն, եւ սուրբք ամենայն երգեն եւ պարեն 'ի դառնալ յանառակութենէդ քումմէ։ Ընդ որ հիացեալ նախանձի փոքր մի առաջին ժողովուրդքն թլփատութեամբ՝ ոչ մտանել յուրախութիւն զենման Որդւոյն Աստուծոյ. առ որս ել եւ եկն էականն Աստուած մարմնով՝ աղաչել զհրեայն հաւատացեալ 'ի Հայր՝ կոչել 'ի հաւատս հեթանոսին ապաշխարողի, եւ ուրախ լինել 'ի դարձի եղբօրն իւրոյ անառակի, եւ 'ի միասին վայելել 'ի զենմանէ Որդւոյն Աստուծոյ, եւ ժառանգել զանանց բարութեանցն զվայելչութիւնսն ընդ Հօր եւ ընդ Որդւոյ եւ ընդ Սրբոյ Հոգւոյն. որում փառք եւ պատիւ յաւիտեանս յաւիտենից։