Գիրք Պատմութեան

Վասն Ֆռանկաց եկեղեցւոյն։

Ի Սուրբ Յակոբայ ելեալ անցանելով ՚իդրանց բերդին, միտեալ յահեակ կողմն դէպ ՚ի հիւսիսգնալով, գտանես երկաթեայ մեծ դուռ մի որ է վանքնՖռանկաց. եւ մտեալ ՚ի նա երթալով ՚ի ներքոյ կամարիուրուք ելանի աստիճանաւ առ եկեղեցին որ է միջակ. շինեալ ՚ի վերայ երկուց քառանկիւնի սեանց. ունելովզկաթողիկէն կառուցեալ ՚ի վերայ աւագ խորանին. եւ՚ի վերայ սեանց ունելով զերիս խորանս. անուանակոչեալ զեկեղեցին լաթիներէն Սուրբ Փրկիչ. ըստ ձեւոյն ո՛չ էր մեծ վանքս, այլ ամ ըստ յամէնորագոյն շինութիւնս առնելով մեծացուցանել բազումխցերօք եւ պարտիզօք, բնակելով ՚ի նմա աբեղայքնիւրեանց մեծաւորաւ եւ ճոխ կենցաղավարութեամբ, պաշտպանեալ յամենայն թագաւորաց Եւրոպիոյ. մանաւանդ ՚ի Սպանիացւոց։ Սա էր յառաջագոյն Վրաց, եւ կոչիւր Սուրբ Յօհաննէս, այլ ժորժամ հանինզՖռանկսն ՚ի Սուրբ Սիօնէ՝ զայս վանքս ժառանգեցին։Այլազգիք կոչեն Տէրըլամուտ. այս է Սիւնի վանք։Աստի ՚ի վեր կոյս ՚ի վայր կոյս գտանին վանորայք եւեկեղեցիք Յունաց մեծ եւ փոքր. եւ զի չեն տեղիքտէրունականք եւ կամ ուխտատեղք, վասն այն ո՛չգրեցաք անուամբ եւ տեղեաւ, գոլով մերայնոցանճանաչ. բայց ՚ի Յունաց համբաւեալք անուամբ սրբոցոմանց. որպէս օրէն է ազգին Յունաց կոչել։

Վասն Չարչարանաց Ճանապարհին։

Մի՛ եպերեսցի շաւիղ պատմութեանս ասելովթէ, նախապէս գրեցաւ պատմութիւն Խաչելութեան, Թաղման եւ Յարութեան Տեառն, եւ յետոյ ՏեղիՉարչարանաց արդէն զիա՞րդ գրեսցի։ Այս է պատճառն, զի տէրունական ուխտաւորքն մեր մինչ ո՛չ մտանիցեն՚ի Սուրբ Յարութիւն, ո՛չ գնան յայլ ուխտատեղիս, եւերկրորդ՝ շրջագայօղն ՚ի Սուրբ Տեղիս, նախ ՚ի ՍուրբՅակոբայ ելեալ դիմէ յո՛ր կողմն որ են Սուրբ Տեղիքն. եւ անտի՛ ընթանայ կատարել զուխտն։ Վասն այնորիկչարչարանաց ճանապարհի պատմութիւնս աստ եդաւ։Ա՛րդ՝ ելեալ տէրունական ուխտաւորքն ՚ի ՍուրբՅակոբայ, գալով ՚ի դուռն Սրբոյ Յարութեան, եւյարեւելեան փոքր դրանէն անցանելով զբանտիւնՍրբոյն Պետրոսի, որ է այժմ տապախանան, գնալով ՚իհիւսիս կողմն առ մութ կոչեցեալ շուկանն. որ յերկուկողմանց շինեալ են խանութք սրբատաշ քարիւ բայցաւերակք եւ մթագոյնք։ Ի հիւսիսային ծայր այսրփողոցիս, գտանի չորեքդիմի ճանապարհ, եւ ՚իյարեւմտեան կողմն գոյ կամար մի աւերակ։ Սա՛ է ԴուռՎճռի. եւ այսպէս ասի թէ՝ զվճիռ դատապարտելոցն եւչարագործոցն աստ հատանէին։ Ուստի եւ զվճիռմահուանն Քրիստոսի ՚ի դուռս այս ետուն. որ եւ ՚ինշանին երեւի սիւն մի տակաւին ուր եդին ՚ի գլուխսեանն զվճիռ Տեառն, այսինքն զսիճիլն թէ մահապա՛րտէ։ Եւ ճշմարտի, Դուռս այս գոլով յեզր քաղաքինառաջնոյ. ուր ասէ՝ Եւ հանեալ զնա արտաքոյ քաղաքին, եւ աստի ելանէին ՚ի լեառն Գողգոթա, գոլով տեղիկառափելոյ մահապարտաց արտաքոյ քաղաքին զի մի՛ապականեսցի սուրբ քաղաքն ՚ի չարագործացյաւանդութենէ հրէից։

Մերձ սորին ՚ի հիւսիսային կողմն տեսանիկամար մի ուր կային կանայք ոմանք. որք յորժամ տեսինզնա ՚ի դրանէ քաղաքին հանեալ եւ զվճիռն հատեալ, կոծէին եւ աշխարէին զնա. վասն որոյ աստ դարձաւՔրիստոս եւ ասէ՝ Դսդերք Երուսաղէմի, մի՛ լայք ՚իվերայ իմ. այլ լացէք ՚ի վերայ անձանց եւ որդւոցձերոց։ Զի թէ ընդ փայտ դալար զայս առնեն ընդ չորնզի՞նչ լինիցի։ Մարգարէացաւ Տէրն մարգարէից թէ՝Լացէք ՚ի վերայ անձանց ձերոց զի գալո՛ց են Տիտոս եւՎեսպիանոս, եւ այնքան վիշտս եւ գերութիւնս առնելոցեն ձեզ որ Լ հրէայ ՚ի մի կաշէփող ծախիցեն. եւքաղցու՝ զթրիքս անասնոց ուտել ո՛չ բաւականեսցինորպէս եւ եղեւ իսկ։