Խոնարհները

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԲԱՌԱՐԱՆ

Հետագայ էջերուն կազմուած հայերէն, թուրքերէն ու ֆրանսերէն բառարանները, հասկնալի պատճառներով, որեւէ յաւակնութիւն չունին ամբողջական ըլլալու։ Անյաղթահարելի դժուարութիւններու բախեցանք մանաւանդ թուրքերէն շարք մը բառերու եւ գաւառաբարբառներու պարագային։ Բազմալեզուեան բառարանագէտները հաւանաբար օր մը լրացնեն այդ պարապը։ Մինչ այդ հոս տրուածը, կը կարծենք, որոշ չափով մը կրնան օգտակար ըլլալ մասնաւորաբար թուրքական ու ֆրանսական միջավայրերէն հեռու ապրած նոր ընթերցողներուն։

ՀԱՅԵՐԷՆ ԲԱՌԵՐ

Ազազուն – նիհար, վտիտ, ցամքած

Ալք – ծալք, խորք

Ախտաժէտ – ախտաւոր, հիւանդոտ

Ակիշ – կրակ խառնող թիակ

Աղջ – մշուշ, կիսամութ

Ամազոն – կրծկալ, չփակ

Անգայտ – նոսր, նուրբ, թեթեւ, ցանցառ

Անդենաւորուած – անդենական կեանքին անցած, մեռած

Անդոհ – խռովք

Անժուժելի – անհանդուրժելի, անըմբռնելի։

Անկղ – կուժի բռնատեղ, կանթ

Անոպայ – կոշտ, կոպիտ, բիրտ

Անվարտի – յետին չքաւոր, անկուտի

Անութ – թեւի տակը

Անքոյթ – ապահով, անվրդով, խաղաղ

Ապշոպել – գզուըռտուքով իրարմէ բան յափշտակել, շորթել

Աշխ – մետաղէ կամ փայտէ կապ, շղթայ

Առաձիգ – երկարաձիգ, ձգուող

Առէք – կտուր, տանիք

Առէքը դրուած – մոռացութեան մատնուած

Արագել – արագացնել

Արիշ – նեցուկ, խեչակ

Արտուն – տեսակ մը անտառային ծառ

Բազմազանակ – բազմագոյն

Բանկալ – եկեղեցիներու բակին մէջ պզտիկ սենեակ, ուր մոմ կը ծախեն

Բաջաղանք – դատարկաբանութիւն

Բերնուց – անգիր, գոց

Բզկալ – տեսակ մը նուագարան

Բժժանք – յուռութք, կախարդանք

Բոլորշի – բոլորակ ձեւ ունեցող, կլոր

Բուծարան – շերամի որդերը խնամելու վայր՝ ցախի բարակ ճիւղերէ շինուած

Գալարափող – երաժշտական գործիք, որ հին ժամանակ պատերազմի մէջ կը գործածուէր

Գարգմանակ – սաղաւարտի զարդ

Գեղօր – սենեակի մանր եւ գողտրիկ զարդ

Գէրեկնալ – աղաչել–պաղատիլ

Գլել – գլորել, թաւալել

Գուշ – աղի աման Գուլ – բութ, ոչ սուր Գուբ – փոս, վիրապ

Դանիէլի Գիրք – աստուածաշնչական Դանիէլ մարգարէի գիրքը

Դատիլ – աշխատիլ

Դժնիկ – փշոտ թուփ

Դուլ – դադար, ընդմիջում

Եղկ – ոչ ոք, ոչ պաղ, մեղկ, գաղջ

Եղուած – իւղոտուած

Եռոտ – եռք ունեցող, եռացող

Երանք – աճուկ, որովայնին եւ ազդրերուն միացման տեղը

Երկանկ – երկու բռնատեղ ունեցող փարչ

Զահանդագին – սարսափելի, ահազդու

Զաղփաղփուն – թոյլ, տկար, անհաստատ, խախուտ, անվաւեր սխալ

Զանցել – յորդիլ, սահմանէն դուրս ելլել

Զառածիլ – շեղիլ, թեքիլ, սայթաքիլ, խոտորիլ, մոլորիլ

Զգլխանք – գինովութիւն

Էտինք – ետինք, իրիկնապահ, իրիկնաժամ

Թակ – ուռնակ

Թեզան – ծոպ

Թոփիկ – գունտ

Ժահր – թունաւոր մանրէ, մաղձ

Ժմնող – հասնող

Ժում – անգամ, ժամ, ժամանակ, ատեն

Ժուռ ածել – ման գալ, պտտցնել

Իզնիկի լիճ – լիճ՝ Պրուսայի մօտ, որուն շուրջը շատ հայաբնակ գիւղեր կային

Լենալ – լեցնել

Լիսեռ – ծնկան ոսկոր, ողն, ողնաշարի ոսկոր

Լուր օրեր – սովորական օրեր, ոչ տօնական

Խալտենալ – շուարիլ, սխալիլ

Խոզակ – շերամի բոժոժ

Խոնջան – վարտիքի կապ

Խոնջէնք – յոգնութիւն Խօսկամռուկ – չխօսկան

Խպնիլ – ամչնալ, կարմրիլ, շիկնիլ

Ծարիր – կոպերուն եւ յօնքին քսուելիք սեւ ներկ

Ծմակ – լեռներու մէջ արեւ չտեսած տեղ, ձոր, հովիտ

Ծոցուոր – յղի

Կատոզ – մեծ տակառ

Կարժ – իլիկի վրայի մանր թելը

Կեղերջ – լաց, ողբ, ջայլ

Կնիւն – ճահճային բոյս, որով խսիր կը հիւսեն

Կոկոզել – պպզիլ

Կոշկոճում – տանջալի մահ

Կորդ – անմշակ, խոպան, պինդ, թանձր

Կործել – շրջել, գլխիվայր դարձնել, շուռ տալ

Կրնծիլ – երաշտէն թոռմիլ, չորնալ

Կուզ – ողկոյզ

Հագագ – կոկորդ, շունչ, խռչակ

Համետ – թամբ

Համոզկեր – համոզիչ

Յայսմաւուրք – վարք սրբոց

Հատած – վերջացած

Հարկինք – խնճոյք, հացկերոյթ, կոչունք. նաեւ՝ լուծ մը եզ, ամոլ

Հեղանիւթ – հեղուկ նիւթ

Հմայիլ – յուռութք, կախարդանք

Հնհնուք – մտորում, մտմտանք

Հոյնել – խուզարկել

Ճլմտորիլ – մեծնալ

Ճուլիկ – տհաճ

Մաղաղկուն – մղկտացող

Մաղմաղ – տաք մոխիր Մամուկ – սարդ

Մատնել – մատովը վերցնել

Մարմաշ – շղարշ, բարակ կտաւ

Մլիկ–մլիկ – մեղմօրէն

Մխտել – հրել

Մղեղ – աւելորդ յարդ

Մոյնք – երանգ, գոյն. վայելչութիւն

Մորմ – մորենիի պտուղ

Յայտնութենական – «Յայտնութիւն Յովհաննու» գիրքի նման

Յոյր – գէր, ճարպակալած

Յունապ – յունապի ծաղիկի պտուղը

Նամէտ – խոնաւ, գէջ, թաց, տամուկ

Նայեադ – յաւերժահարս, ջրային ոգի, պարիկ, ըղձանոյշ

Շահ – կաղնիի դալար ճիւղ

Շաղփաղփուն – շատախօս, շաղակրատ, ցնդաբան

Շառայլ – ճառագայթ, ճաճանչ, շող

Շարաւուտք – թարախային, գարշահոտ

Շափիւղայ – կապոյտ գոյնով թանկագին քար

Ոսկեճամուկ – ոսկեղէն կամ ոսկեթել ճամուկ՝ զարդարանք ունեցող, ոսկեհուռ

Ոսկեհուռ – ոսկեթել, ոսկեհիւս, ոսկեթելով ասեղնագործուած

Ոտից – կօշիկ

Ուրց – շրթնածաղիկներու ընտանիքին պատկանող բոյս

Չախել – յանդիմանել, սաստել

Պաղշտեցնել – զովացնել

Պայազատ – ազնուական, ազնուատոհմ

Պանդոյր – անմիտ, անխելք, ապուշ, տխմար

Պապօ – հայր

Պարաւանդել – շրջապատել, շղթայել, կապել, կաշկանդել

Պարկենք – պատկեր, պատկերի պէս գեղեցիկ

Պարտասուն – յոգնած

Պարոյր – գալար

Պեմուրատ – նպատակին չհասած

Պիլորել – ոլորել, գալարել

Պող – ասեղնագործ ծաղիկներով զարդարուած գոգնոց

Պոռուխ – դեղին փոքր ծաղիկներով թուփ

Պուկի – կախարդանք, կախարդական տարազով մարդերը իրարու կապող խորհրդաւոր արարողութիւն

Պապուկ – աղքատ, մուրացիկ

Պտուկ – պզտիկ թաղար, կաւեղէն աման, նաեւ՝ ստինքի ծայրը

Ջայլ – ողբ ու կոծ, մեռնողի վրայ լացող գովք

Սարուածք – սարք, գործիք, անօթ, հանդերձանք

Սոթտել – դէպի վեր ծալել, ամփոփել

Սպածանելի – գոգնոց

Սպառսպուռ – ամբողջովին, բոլորվին, կատարեալ

Վաթել – թափել

Վայրավատին – տարտղնուած, ցրուած, խարխլած

Վարմ – թռչուն որսալու թելէ կազմուած թակարդ, ծուղակ, ցանց

Վարշամակ – թաշկինակ, դաստառակ, սրբիչ, ապարօշ, խոյր

Վարսիլ – գամել, մխել

Տաղաւար – եկեղեցական մեծ տօն՝ թիւով հինգ. նաեւ տնակ, խրճիթ, կրպակ

Տաղել – խարանել, շիկացած երկաթով այրել

Տառատոկ – մեծ վերարկու

Տեսանող – մարգարէ, գուշակ

Տոլ – չորցած դդումէ ջրաման, սնամէջ դդում

Փաչատել – պատռել, բզկտել

Փէտատ – բրիչ Փոթ – ծալք

Փսոր – փշրանք

Փքուն – փքուած, ճոռոմ, պիղծ, վայրենաբարոյ, կոպիտ

Քերեվիզ – խոտի տեսակ, քարոս

Քթուել – երկու բութ մատներու միջեւ ոջիլ կամ լու սպաննել

Քոլոզ – գագաթը սուր թաղիքէ միակտուր գլխարկ

Քուղ – ոլորուած դերձան, շատ բարակ չուան, առասուն

Օգտել – բաւականացնել

Օրհասակ – կէսօր

ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ ԲԱՌԵՐ

Ազադլամաթ է – քու փրկածն է

Ազապ – չամուսնացած

Ալըշմըշ – վարժուած

Ախ – ոխ

Աճելէ – աճապարանք

Ամա – բայց, սակայն

Ամճա – հօրեղբայր

Աշըխ – աշուղ, գուսան

Աշք օլսուն – կեցցես, գոհունակութեան արտայայտութիւն

Ապա – հագուստ, կոշտ կտաւ, հովիւներու վերարկու

Ապլա – հօրաքոյր, մեծ, աւագ քոյր

Ապուչուխին – հագուստին

Ապտալ – տխմար

Ասլան – առիւծ

Ասխատար – այսքան

Ատաշ – անուանակից

Բաղլա–բաղլա – շերտ–շերտ

Գազա – գաւառական կեդրոն, թրքական վարչական բաժանում

Գագալլոն – արմատներէն, ճիւղերէն

Գուռա – մածունի աման, թրծուած հողէ շինուած

Եազմա – լաչակ

Եաթախ – անկողին

Եաթաղան – լայն բերան սուր

Եախուլի – արհամարհական արտայայտութիւն, անճարակ

Եաման – ճարպիկ

Եայ – լար

Եայլա – արօտավայր

Եաւաշ – կամաց, դանդաղ

Եմէնի – թուրքական թեթեւ կօշիկ

Զապուն – տեսակ մը վերարկու

Զապթիէ – ոստիկան, թուրք քաղաքապահ զինուոր

Զէօթէն – արդէն

Էնթարի – պարեգօտ, նաեւ՝ գեղջկական հասարակ վերնազգեստ, թեթեւ, անթեւ վերարկու

Էնֆիէ – քթախոտ

Էսնաֆ – արհեստաւոր, բարեկեցիկ

Էօքսիւզ – որբ, անտէր

Էֆէ – կայտառ, յանդուգն, քաջ

Ըրախի – օղի

Ըրաստ – հանդիպող

Թահսիլտար – հարկահաւաք, գանձիչ

Թարպօշ – ծաղիկ

Թերպիէսիզ – անկիրթ

Թէք – միայն թէ. նաեւ անզոյգ

Թիրիթ – Դիրտ

Թոմպուլ – գիրուկ

Թոն – ձեւ

Թոսուն – դիմացկուն

Թոփալ – կաղ

Իկիտ – կտրիճ

Ինատ – յամառ, խռովկան

Լաքին – սակայն

Լաֆ – խօսք

Լէպլէպի – բովուած սիսեռ

Խաբ – փախուստ տալ

Խազնա – գանձ, գանձարան

Խաթար – վտանգ

Խայֆէ – սուրճ, սրճարան

Խայըխ – մակոյկ

Խաշլըխ – ընթացիկ ծախսի համար տրամադրուած գումար

Խաս – յարգի

Խարամ – անէծքի ձեւ մը, արժանի չըլլաս, չվայելես

Խարթալաճ – ալիւրապատ

Խաւալ – սրինգ

Խզմէթճի – ծառայ

Խէր – բարիք Խըյախ – հիանալի

Խըսըմ – ազգական

Խըսմէթ – բախտ

Խոլա – դիւրին

Խորոզ – աքլոր Խորդում – խողովակ

Կեչինմիշ կ’ըլլանք – գլուխ կը պահենք

Կեռաէր – բռունցքի հարուած

Կէնճ – երիտասարդ

Կէտտէշ – աման

Կէրտէլ – կաթնաման

Կէօզլէթմիշ ընել – աչքով ծածուկ հետեւիլ

Կիւմկիւմ – կաթնաման

Կոճ – ոսկոր, նաեւ՝ հաւաքատեղի

Կոճա – խոշոր, մեծ

Կոնկոն – ձեռքի եւ դէմքի ծամածռութիւններով ճախրել

Հազըր – պատրաստ

Հալ – վիճակ

Հախ – իրաւունք

Հաճաղա – հաճի աղա, ուխտաւոր

Հայտա–հայտա – դէ–դէ

Հաւա – հով

Հաւլու – անձեռոց

Հէլպէթ – անշուշտ

Հերքէս – ամէն մարդ

Հէմ – թէ

Հէքիմ – բժիշկ Հիլալ – մահիկ

Հիսապ – հաշիւ

Հովարտա – սնապարծօրէն քաջ

Ղարիպ – օտար

Ճապա – ձրի

Ճիզմէ – երկարավիզ կօշիկ՝ մինչեւ ծունկերը

Ճիհէզ – օժիտ

Ճին – դեւ, սատանայ

Ճղարա – սիկարէթ

Մալ – ունեցուածք

Մախամ – երգի եղանակ

Մահալլապի – կաթնապուրի նման անուշեղէն

Մար – թել, թելերուն արանքի բացութիւնը

Մարթին – ռազմական զէնք

Մարման – շալ

Մեզէ – աղանդեր

Մելէիք – հրեշտակ, հուրի–փերի, շատ գեղեցիկ կին

Մէտէ – ախորժակ

Մերէթ – անէծքի ձեւ

Մինասիպ – յարմար

Մինտէր – ներքնակ

Միսարիֆ – ծախս

Միւտիր – գաւառապետ

Մուխթար – թաղապետ

Նազար – չար աչք

Նազլու – պչրոտ, նազանի

Նալին – փայտէ ոտնաման

Շալվար – գիւղացիի լայն տաբատ

Շախա – կատակ

Շամառ ապտակ

Շավք – լոյս, լուսաւոր, սէր, խանդաղատանք

Շերպէթ – օշարակ

Շէօյլէ – այսպէս

Ումիշ – յուսալ

Ումուռ ընել – մտահոգուիլ

Ումուտ – լոյս

Ույմուշել – յարմարիլ, ունկնդրել

Ուշախ – աշկերտ, խանութի մէջ յանձնակատար

Չալըմ – հպարտութեան ցոյց, յոխորտանք, սեթեւեթանք

Չախկալ – շնագայլ

Չանկալ – կեռ

Չափա – փորելու գործիք, փէտատի տեսակ

Չէմպէր – ծոպաւոր լաչակ

Չէրէզ – չիր, չոր միրգ, բովուած սիսեռ

Չէրպէր – երկաթէ կամ փայտէ շրջանակ

Չիֆթէ – երկփողանի հրացան

Չուլ – ցնցոտի, քայքայուած կերպաս

Պագգալ – նպարավաճառ

Պալա – ամպի քուլայ

Պալոզ – ցած դասակարգի

Պալտըր – զիստ

Պախչա – պարտէզ

Պաճ – պճեղ

Պաշախ – քաղհան

Պաշխասըն – օտարը, ուրիշը

Պաւուլ – ճամբորդական պայուսակ

Պեթամպալ – անէծք, գրողի տարած, խեղճուկրակ

Պելա – փարձանք

Պեքար – օրավարձով աշխատող բանուոր

Պէլքի – թերեւս

Պէտէլ – փրկագին

Պէրէքէթ – բարիք, շահ

Պիլէ – նոյնիսկ

Պինլիկ – օղիի մեծ շիշ

Պինչ – բերան

Պիտէ – հացի տեսակ՝ հաւկթաձեւ

Պողչա – ծրար

Պոյ – հասակ

Պուլամա – խաղողէ պատրաստուած անուշ

Պումարէք – օրհնեալ

Պումիշ – ոլորել

Պոշ – դատարկ, պարապ

Ջարտախ – ձեղնայարկ

Սաղ – ողջ

Սաղլամ – հաստատուն, վստահելի, պարզ, անարատ

Սատէ – անխառն

Սաֆրան – թոյն, մաղձ

Սենէտ – մուրհակ

Սեքսէն – ութսուն

Սէվտա – սէր

Սէտիր – լայն նստարան, բազմոց՝ ամբողջ պատը բռնող

Սըխըլմըշ – նեղուած

Սըրա – կարգ, հերթ

Սիլահլըգ – զէնքի պատեան

Սիւրիւ – հօտ

Սրըխ – ցից, երկայնահասակ

Վալի – կուսակալ

Տալղըն – սուզակ

Տահա – տակաւին, դեռեւս

Տավա – դատ

Տաւուլ – թմբուկ

Տելմէ – անթեւ ժաքէթ

Տերէ – ձորակ

Տէրման – դեղ

Տիրէկ – ձող, յենարան, սիւն

Տիւլտիւլ – հեռադիտակ, մանրադիտակ

Տիւտիկ – սուլիչ

Տիք – ցցուած, ուղղահայեաց

Տուտուկ – սրինգ

Փայ – բաժին

Փարա – դրամի միաւոր

Փնթի – թափթփած

Փիճ – ապօրինի զաւակ

Փիր – փառաւոր

Փիւսկիւլ – ծոպ

Փոսթ – ոչխարի մորթ

Քէչէ – թաղիք

Քեսէ – քսակ

Քէֆիէ – արաբ տղամարդոց յատուկ ծոպաւոր գլխանոց

Քէլ – ճաղատ

Քէւրէվիզ – բանջարեղէն

Քէօշէ – անկիւն

Քէօշք – դղեակ

Քէօսէ – գօշ

Քէօր – կոյր

Քէօփէկ – շուն

Քէֆ – խրախճանք

Քընընճել – քնանալ, մրափել Քիլէ – ցորեն չափելու չափ Քիւփ – մեծ կարաս

Քոչակ – ապականած տղայ, որ կը պարէ լկտի՝ պորտային շարժումներով նաեւ գնչու պարուհի

Օխա – ծանրութեան չափ

Օղուլ – տղայ

Օյին – խաղ

Օրթախ – ընկեր

Օվա – բացատ

Ֆախիր – խեղճ, աղքատ Ֆանելա – ներքնազգեստ Ֆերաճէ քող

Ֆիստան – կանացի շրջազգեստ

Ֆուխարա – աղքատ, տնանկ

ՖՐԱՆՍԵՐԷՆ ԲԱՌԵՐ

Էփաթան – հրաշալի, շքեղ

Թրաժիք – ողբերգական

Թրամվէյ (անգլ. ) հանրակառք

Թրիւք – հնարնք

Լէժանտ տէ սիէքլը – «Դարերու առասպելներ» (Վիքթոր Հիւկոյի բանաստեղծական հատորներէն մէկուն խորագիրը)

Լիտըր (անգլ. ) ղեկավար, առաջնորդ

Լիթիւրժի – պաշտամունք, ծիսարան, աղօթագիրք

Կիշէ – տոմսեր ծախելու կրպակ

Մանիֆաթորիա – գործարան. ձեռքով շինուած ապրանք

Մատմազէլ – օրիորդ

Միւսիւ – պարոն

Շանթաժ – ահաբեկչութիւն, սպառնալիք, մեքենայութիւն

Պալուրտիզ – տաղտկալի խօսք, ցնդաբանութիւն

Պլուզ – բաճկոն

Սալոն – հիւրասրահ

Սէզոն – եղանակ

Սէօր – քոյր

Սնոպութիւն – անմիտ զմայլանք

Սքարփին – նրբամուճակ

Տեքոր – բեմական զարդարանք, կահաւորում

Տէրուլըման – ընթացք

Տիասփորա – սփիւռք

Փաթեթիք – կարեյոյզ, յուզական Փանթալոն – տաբատ Փանսիոնէր – թոշակառու Փարտըսիւ – վերակու

Փրոցես – հոլովոյթ

Քանէփա – բազմոց

Քանտէօր – պարզութիւն, անբծութիւն

Քոլորի – գոյն, նրբերանգ

Քորսէ սեղմիրան