ՄԻԱԲԱՆՔ ԵՒ ԱՅՑԵԼՈՒՔ ՀԱՅ ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ

Ե

 

ԵԱՂՈՒՊ ԱՄԻՐԱ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍԵԱՆ, ԱԿՆՑԻ.

Վաճառապետ (պազիրկեանպաշը) արքունի. 1751ին, Նալեան Յակոբ պտրք։ի օրով, իր Սողոմէ կնոջ հետ ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը. իր ընծայաբերութիւնները պղնձէ յիշատակարանը մը վրայ մի առ մի նշննակուած են. (ԺՊԵ. հատ. Բ. էջ 78-79). Եաղուպ ամիրա` հայկական անունով Յակոբ Յովհաննէսեան, իր ուխտը կատարելէ եւ Ս. Յարութեան տաճարին վերնատունը նորոգել տալէ յետոյ, Նալեան պտրք։ի հետ կը վերադառնայ Պոլիս 1752ին, եւ նոյն տարին Յուլիս 9ին կը գլխատուի Սուլթան Մահմուտէն (Ազգպտմ. էջ 2979):

Եաղուպ ամիրա Ս. Յակոբի տաճարին Ս. Մակարի մատրան մէջ ունի հետեւեալ յիշատակարանը.

«Եաղուպ տղայ փրկչին ծառայ.

Շինեաց զտապան սբ. Մակարայ.

Լուսաւորչին եւ մասն է աստ.

Բարեխօսել նմին պատրաստ:

Յամի Տեառն 1751 եւ Հայոց թուին ՌԲՃ։ի պատրիարքութեան Յակոբայ»:

Քրիստոսի Ս. Գերեզմանին ոսկիէ կանթեղ մը յիշատակ ղրած է եւ այս է յիշատակարանը.

«Յիշատակ է Ակնցի Յովհաննէսի որդի գերօրհնեալ մհտ. Եաղուպ Աղային Ս. Գերեզմանին Քրիստոսի մշտավառ կանթեղս»:

 

ԵԶԵԿԻԷԼ ՎՐԴ. ՅՈՎՀԱՆՆԷՍԵԱՆ, ԶՄԻՒՌՆԻԱՑԻ.

Մբ. Ծ. 1834ին, Ձռ. 1868ին, ՏՅՊ. (1870-71), Տեսուչ Տպարանի (1872-76). աչքերու դարմանումի համար կ՚ուղեւորի Վիեննա (1876-96). յետոյ կարգաթող 1896ին:

 

ԵԶԵԿԻԷԼ ՎՐԴ. ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ, ՎԱՆՑԻ.

Մբ. Ծ. 1864ին, Ձռ. 1892ին. հիւրընկալ (1894-95). Առ. Տիգրանակերտի (1895-1908). եպիսկոպոսանալու համար կ՚ուղեւորի Ս. Էջմիածին, բայց կը հիւանդանայ եւ կը վախճանի Երեւանի մէջ 1910ին:

 

ԵԶՆԻԿ ԵՊՍ. ԱՊԱՀՈՒՆԻ, ՊՈԼՍԵՑԻ.

Ծ. 1843ին. աշկ. Նուպար Շահնազարեան վարժ։ի. Ձռ. 1868ին, վարած է զանազան պաշտօններ. քաղ. դէպքերու հետեւանքով կը տարագրուի Երուսաղէմ 1891ին եւ կը մնայ մինչեւ 1895: Ներումով կը վերադառնայ Պոլիս. յետոյ կ՚անցնի Եգիպտոս եւ հրամանաւ կթղ. Խրիմեան Հայրիկի, կ՚երթայ Կովկաս եւ Պարսկաստան. 1907ին պաշտօնով կը մեկնի Ամերիկա, ուրկէ քիչ յետոյ 1908ին կը վերադառնայ Պոլիս, եւ վախճանի 1913ին:

 

ԵԶՆԻԿ ՎՐԴ. ՆԵՐԿԱՐԱՐԵԱՆ, ՎԱՆՑԻ.

Մբ. Աղթամարի, Ծ. 1864ին. Ձռ. 1888ին. Աղթամարի, Վանայ, Բաղէշի թեմերուն մէջ վարած է առ. պաշտօններ. կթղ. Տեղապահ Աղթամարի (1910-13). Վանայ գաղթականութեան հետ կ՚ուղեւորի Կովկաս 1915ին, Ս. Էջմիածին 1918ին: Պուլկարիա եւ Եգիպտոս ալ մնալէ յետոյ` կ՚ապաստանի Ս. Յակոբի վանքը 1924ին. կը վախճանի Ս. Յակոբի մէջ 1926ին:

 

ԵԶՆԻԿ ՎՐԴ. ՊԱՊԱԵԱՆ, ՊՈԼՍԵՑԻ.

Մբ. Ծ. 1862ին, աշկ. Ժառ. վարժ։ի Ձռ. 1889ին, ՏԴ. (1893-94), ՏԲ. (1894-97), ՏՅՊ. 1898ին, Առ. Էնկիւրիի (1901), Տրապիզոնի (1902-904): Տարագրութեամբ կը վերադառնայ Ս. Յակոբի վանքը 1916ին: Զինադադարին կը մեկնի Եգիպտոս եւ հոնկէ ալ Պոլիս. քարոզիչ Ս. Կարապետի Սկիւտար (1920-26). այժմ դադրած է Միաբանութենէ:

 

ԵՂԻԱ ԵՊՍ. ԲԵԹՂԵՀԷՄԻ.

Մբ. 1666ին եպս. կը ձեռնադրուի Եղիազար կթղ. էն Ս. Յակոբի մէջ, Մինաս եւ Պօղոս վարդապետներուն հետ. Նւ. Հռովմի, Սպանիոյ 1690-99. Նւ. Թէքիրտաղի. 1700ին. ՏԲ. 1702ին (Օրագրութիւն Մինաս Ամդեցիի): Եղիա եպս. վարած է նաեւ Լիվոռնիոյ նուիրակութիւնը. այդ պատճառաւ 1690ին Ս. Յակոբի Միաբանութիւնը տեղւոյն իշխաններուն կը գրէ որպէսզի լաւ ընդունելութիւն ընեն անոր. տեսնել մանրամասնութիւնները (Սրգս. Ցուց. հատ. Բ. էջ 1246): Եղիա եպս գրած է Երուսաղէմի Պատմութիւն մը, որ կորսուած է: 

Նաե. էջ 70

ԵՂԻԱ ԵՊՍ. ԵՒԴՈԿԻԱՑԻ.

Մբ. աշկ. Եւդոկիացի Մարկոս եպս։ի. կնիքը 1800, փոխ. դարպասընկալ եւ թարգման 1818ին, այր ըմբոստ, ամբարտաւան եւ խրոխտ բարուք. եղբայրատեաց քան եթէ եղբայրասէր (Սաւալան, էջ 1151). Գաբրիէլ պտրք։ի վանական խնդիրներու առթիւ կ՚աքսորուի Թարսիս 1821ին, մջինորդութեամբ ՊԿ. Պօղոս արքեպս։ի կը դառնայ Պոլիս 1821ին, կրկին կը վերադառնայ Ս. Յակոբի վանքը 1823ին. փոխանորդ 1824ին. յետոյ Եւդոկիացի Յովհաննէս Զէթինեան, Յակոբ եւ Կեսարացի Կարապետ ձեռնասուն վարդապետներով կը մեկնի վանքէն: 1835ին կը վախճանի Միգնոս կղզին: Յովհաննէս Չէթինեան (Կոլոտ) վրդ. կ՚ապաշխարէ եւ կրկին կ՚ընդունուի միաբաններու շարքին մէջ 1843ին, որ ատեն կը փոխադրէ Եզիա եպս։ի ոսկերոտիքը եւ կ՚ամփոփէ Սիոնի գերեզմանատունը (ԺՊԵ. Բ. 455-56): 1822ի գրուած նամակ մը, զոր ստորագրած է Պոլսոյ փոխանորդ Իզմիրցի Յարութիւն վրդ., Եղիա եպս։ը կը նկարագրէ այս բառերով. վրդովիչ, տապալիչ եւ չարայոյզ քակտիչ:

 

ԵՂԻԱ ՎՐԴ. ԵՐԶՆԿԱՑԻ.

Մբ. ՏՀ. 1800ին:

 

ԵՂԻԱ ՎՐԴ. ԿԵՍԱՐԱՑԻ.

Մբ. կը կոչուի ծեփարար (սվաճի կամ նաղաշ), ճարտար գրչութեամբ ընդօրինակած է հետեւեալ ձեռագիրները.

1724ին Մարտիրոս Եգիպտացի եւ Գրիգոր Պարոնտէր պատրիարքներու վարքագրութիւնը հետեւեալ յիշատակարանով «Գրեցաւ գիրքս թվին ՌՃՀԳ (=1724) ամին, սբ. Յակոբայ միաբան Օտապաշի Կեսարացի մահտեսի Յովսեփի որդի տէր Եղիա վրդ։ին ձեռամբ. իւր հոգւոյն եւ ծնողացն ամենայն զարմիցն. յիշատակ է ի դուռն Ս. Յակոբայ».

1729ին` Մարոնիտ Մարիանոսի Պատմութիւն Ս. Երկրի գիրքին Ա. հատորը.

1735-1736ին Նանա Ասորիի Յովհաննու Աւետարանին մեկնութիւնը. «…իսկ ես ամենանուաստ ծառայս Աստուծոյ եւ ծառայիցն նորին միաբան Սրբոյն Յակոբայ Կեսարացի Եղիա վարդապետս` որդի Օտապաշոյ Սրբոյ Աթոռոյս Մհտ. Յովսեփին Նիչիացւոյ որ ի Կեսարիա».

Նոյն թուականին ընդօրինակած է նաեւ Տաթեւացի Գրիգոր վրդ։ին երկու հատոր քարոզգիրքը, մեկնութիւն Եզեկիելի Մարգարէութեան, Դիոնեսիոսի Արիսպագացւոյն գրքերը (ՄՁ. թ. 806). ծերջնոյս յիշատակարանին մէջ կը յիշուին ընդօրինակողին ծնողքը` Յովսէփ եւ Յուստիանէ, մեծ հայրը` Գրիգոր, մեծ հայրը` Գրիգոր, մեծ մայրը` Մարիամ, եղբայրները, Մհտ. Մուրատ եւ Գրիգոր Սարկաւագ:

1737-1739ին նոտրագիր Ճառընտիր մը, եւ Սարգիս Շնորհալիի կաթողիկէ թղթոց մեկնութիւնը.

1750-51ին Գանձ մը (ՄՁ. թ. 1249), որուն կցած է ընդարձակ յիշատակարան մը` ուր կը նկարագրէ իր ընդօրինակութիւնները եւ աշխատանքը Ս. Տեղերու նորոգութեանց առթիւ:

1712ին Ս. Յակոբի վանքին Ս. Էջմիածնի տաճարին ներքին պատերը զարդարել կուտայ Կուտինայի նկարէն աղիւսներով:

 

ԵՂԻԱ ՎՐԴ. ՀԱՄԹԵՑԻ.

Մբ. 1680ին:

 

ԵՂԻԱ ՎՐԴ. ՎԱՆՑԻ.

Մբ. խոստ. Ս. Յակոբի վանքին, որուն պարտուց վճարման համար 1709ին կը նուիրէ ԺԳ ոսկի, հին հաշուետոմարներու համաձայն:

 

ԵՂԻԱ ՎՐԴ.

Մբ. Կարնոյ Պետրոս եպս-էն առ Շղթայակիր 1746 թուականով գրուած նամակի մը մէջ կը յիշատակուի Եղիա վրդ-ը. իբր Նւ. Ս. Երուսաղէմի:

 

ԵՂԻԱ ՎՐԴ. ՅՈՎՀԱՆՆԷՍԵԱՆ, ՎԱՆՑԻ.

Մբ. Ծ. 1826ին, Ձռ. 1868ին, ՏՓ. 1870ին, ՏՀ. (1874-76), հիւրընկալ (1876-78), ՏՅ. (1878-80), ՏՅ. Բ. անգամ (1880-81), ՏՅ. Գ. անգամ (1882-1886). ՏՅՊ. (1887-1891). խոստ. (1891-97) ՏՅ. Դ. անգամ (1897-98). Բ. անգամ խոստ. (1898-904) փ. Լսպ. 1906ին. փոխանորդ (1906-1908). Լուսահան (1895-1918): Կը վախճանի 1919 փետր. 19ին. Ս. Յակոբի վանքին յիշատակ կը թողու մթերանոց մը Երուսաղէմի մէջ:

 

ԵՂԻԱ ՎՐԴ. ՉՆՔՈՒՇՑԻ.

Մբ. ՌՃԼԲ (=1683) թուին, իր անձնական ծախքով շինել տուած է ջրհոր մը Բեթղեհէմի վանքին մէջ, որուն կափարիչին վրայ կը գտնուի հետեւեալ յիշատակարանը.

«Յիշատակ է հորս Շէնգուշցի Եղիա վրդպին.

թվին ՌՃԼԲ» (=1683):

 

ԵՂԻԱ ՎՐԴ. ՎԱՆՑԻ.

Մբ. Ձռ. 1843ին, կնիքը 1844. ՏՓ. 1847ին. հիւրընկալ 1849ին. նաեւ ՏԲ. եւ ՏՅ. 1846ին կը վախճանի:

 

ԵՂԻԱԶԱՐ (Մհտ. ) ԱՄԻՐԱՅ ԱԿՆՑԻ.

Սեղանաւոր Եզգիպտոսի փոխարքայ Մէհմէտ Ալի փաշային: Եգիպտոսի առ. Կիրակոս եպս-ի ժամանակ Ս. Յակոբի վանքին կը կտակէ 1826ին 10, 000 դահեկան: Եղիազարի մահէն յետոյ` Մէմէտ Ալի փաշա Ակնէն բերել կուտայ անոր քեռորդիները` Ալիքսան եւ Յակոբ, որոնք կը յաջորդեն Եղիազար Ամիրային, եւ Գահիրէի Ս. Աստուածածին եկեղեցիին բակին մէջ կը կառուցանեն Հոգետուն մը եւ հիւանդանոց մը. եւ կը հաստատեն 8000 ղրշ-ի չափ տարեկան հասոյթ բերսղ ջրհոր մը. նաեւ դպրատուն մը եւ հիւրանոց մը. այս հաստատութեանց յիշատակարանները կը դնենք հոս.

Ա

Հիւանդանոց

«Ի յիշատակ Սրբոց Յակոբեանց առաքելական Ս. Աթոռոյն Երուսաղէմի շինեցաւ հոգետունս եւ հիւանդանոցս ներքին մեծակառոյց ջրհորովն ի վայելումն միաբան կարգաւորաց եւ աղքատ հիւանդաց ազգիս, արդեամբ հոգելոյս Ակնցի Սարրաֆ մհտի. Եղիազար ամիրայի վասն իւրում եւ ծնողացն, բարեջան աշխատութեամբ նորուն քեռորդւոց հոգւոյ գերազնիւ մհի. Ալիքսան եւ մհի. Յակոբ աղայից. յամի տռն. 1828ին. յառաջնորդութեան տեառն Կիրակոսի արքեպիսկոպոսի»

Բ

Դպրատուն եւ Հիւրանոց

«Ի վայելումն ազգիս

Հայոց շինեցաւ դպրատունս

եւ հիւրանոցս ի յիշատակ հոգւոյ

ակնցի Սարաֆ մհի. Եղիազար բարե

համբաւ ամիրային եւ ծնողաց եւ

համայն կենդանեացն իւրոց

յամի տռն. 1828 եւ Հայոց

ՌՄՀԷին. »

 

 

ԵՂԻԱԶԱՐ ՊԵ. ՀՌՈՄԿԼԱՅԵՑԻ.

Աշկ. Չնքուշցի Յովհաննէս վրդի. 1641ին (Թորոս Աղբար Ա. էջ 400). Ձռ. 1644ին. առ. Արզնի Բարձրահայեաց Ս. Աստուածածնի վանքին եւ եպս. 1647ին. ՊԿ. (1651-52). կը հրաժարի եւ կը դառնայ Արղըն. յետոյ կուգայ դարձեալ Պոլիս (1653-55). փոխանորդ Երուսաղէմի մէջ. 1657ին. (Անդ. էջ 400-403). Ս. Յակոբի վանքը կ՚ազատէ Յունաց ոտնձգութիւններէն (ՄՁ. թ. 85 եւ թ. 232): Կայսր. հրովարտակով 1659ին Ապրօ Չէլէպիի օժանդակութեամբ. կթղ. եւ պտրք. Ս. Յակոբի վանքին. գաղտնի համաձայնութեամբ Սսոյ Խաչատուր կթղ-ին ձեռքով կաթողիկոս կ՚օծուի Հալէպի մէջ 1663ին. այս թուականով շրջաբերականներ կը ղրկէ` ծանուցանելով իր օծումը. Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եղիազար կաթողիկոս` սպասաւոր Ս. Գլխադրի որդւոյ Զեբեդիայ տիտղոսակրութեամբ: Երուսաղէմի Աստուածատուր Պտրք. եւ Փ. Մարտիրոս վրդ. Ղրիմցի կը մերժեն Եղիազարը (1665-66). որոնց կը միանայ Յակոբ Դ. Ջուղայեցի կթղ-ը. Եղիազարը 12 կանոններով կ՚ուղէ հանդարտեցնել Ջուղայեցին, բայց չի յաջողիր. Քրիստոսի գերեզմանին վրայ Հայոց պատարագելու վաղեմի իրաւունքը վերահաստատելու համար նոր հրովարտակ կ՚ստանայ եւ կթղ-ի օծման հանդէսները Պոլսի մէջ կատարելէ վերջ, 1666ին բազմաթիւ ուխտաւորներով կը դառնայ Երուսաղէմ. նոյն տարին Ս. Յակոբի մէջ եւ Աստուածայայտնութեան տօնին, Ս. Միւռոն կ՚օրհնէ եւ այն միւռոնէն նուէր կը ղրկէ Հռովմայ պապին, ըստ խնդրոյ Լատինաց. իր կոնդակին համաձայն (Արծրունեան էջ 46-49). այս միւռոնը հանուած եւ օրհնուած էր պտուղէն ա'յն ձիթենիին որ կը գտնուէր Հայոց Ս. Հրեշտակապետի վանքին մէջ, եւ որուն կապուած էր մեր Փրկիչը իր չարչարանաց գիշերը: Երկու կաթողիկոսաց միջեւ բանագնացներով եւ յորդորներով հաշտութիւն գոյացնել անկարելի ըլլալով` ժամանակ մը Եղիազար աստանդական կը շրջագայի. եւ կը յաջողի վերստին իր հրովարտակը հաստատել տալ եւ Երուսաղէմ գալ. (1666-1672). 1679ին Յակոբ կթղ-ին վախճանումով Ս. Էջմիածնի միաբանները աղերսագրով մը (Անդ. էջ 50-54) կը հրաւիրեն Եղիազարը ընդունիլ Ամենայն Հայոց հայրապետութիւնը. հրաւէրը կ՚ընդունի եւ կը մեկնի Պոլիս 1680ին. կ՚ուղեւորի 1682ին Էջմիածին եւ իրեն կ՚ընկերանան Երուսաղէմի միաբաններէն Մինաս, Նահապետ եւ այլ վարդապետներ: Եղիազար կթղ. Ս. Յակոբ գտնուած միջոցին 1663ին կը շինէ Ս. Էջմիածնի եկեղեցին, ի յիշատակ փոխման Ս. Կուսին, նոյնպէս Աբեղա եւ Պէքէար թաղերուն խուցերը, ըստ այս յիշատակարանի.

«Հազար հարիւր տասնեկուսին

Կազմի խցերս բոլորովին

Յաւուրս մեծի գահակալին

Եղիազար տեառն վեհին

Որք հանդիպիք տուք զողորմին

Աշխատողացն եւ պատճառին»:

Նոյն տարին կը նորոգէ Ռէմլէի Ս. Գէորգ եկեղեցին եւ Ս. Յակոբի աւանդատունը. 1676ին Ս. Ստեփանոսի եւ Ս. Լուսաւորչի խորանները. 1677ին (ՄՁ. թ. 120) Յոպպէ մէջ մթերանոցներ, սենեակներ եւ խան մը: Եղիազարի Ս. Յակոբի եկեղեցիին տուած յիշատակներու մասին (ՄՁ. թ. 532): Էջմիածին հասնելով 1682ին գործի կը ձեռնարկէ. 1691ին կը վախճանի եւ կը թաղուի Ս. Գայիանէի վանքը (Ջամբռ, էջ 25-26 եւ 239). յօրինած է Աւագ Ուրբաթու Կտակը, ընդօրինակուած Գրիգոր Նիւսացիի Գիրք Կուսութեան ձեռագրին մէջ. (Էջմ. Ցուց. թ. 450) Եղիազար կթղի. ընդարձակ կենսագրութիւնը:

տես Սաւալան

ԵՂԻԱԶԱՐ ՍՐԿ.

Մբ. 1640ին Ս. յակոբի վանքին մէջ կ՚ընդօրինակէ բոլորգիր Աւետարան մը զոր նոյն թուականին Գրիգոր պտրք Պարոնտէր յիշատակ կուտայ վանքին:

 

ԵՂԻԱԶԱՐ ՎՐԴ.

Մբ. Ձռ. 1692ին. Ամդեցի Մինաս պտրք-էն ՏՓ. 1694ին. անոր Օրագրութեան մէջ կը յիշատակուի:

 

ԵՂԻՇԷ ԱՐՔԵՊՍ. ԴՈՒՐԵԱՆ, ՊՈԼՍԵՑԻ, ՊԵ.

Որդի մհտ. Աբրահամ Զըմպայեանի 1815-1884, երկաթագործ, եւ Արուսեկի. Ծ. 1860 փետր. 23. Սկիւտարի Միր Օղլու կամ Փափազ Օղլու փողոցի տան մէջ, ուր բնակած են երկար ատեն, աւազանի անունը Միհրան:

Միհրան կրտսերն է իր չորս եղբայրներուն մէջ: Առաջինը` Յարութիւն, տաճկագէտ, օգնական-խմբագիր Մանզումէի Էֆքեարի. իբրեւ թարգմանիչ, Կարապետ Փանոսեանի խմբագրապետութեան ատեն: Երկրորդը Պետրոս Դուրեան բանաստեղծը. ծնեալ 1851 եւ վախճանեալ 1872 Յունվար 21: Երրորդը Ագրիպպաս, փաստաբան: Յարութիւն, դեռ երիտասարդ, կը վախճանի Պատրոսէն տարի ուկէս ետքը, 1873 հոկտ. 23:

Դուրեան եղբայրները վաղուց կորուսած են իրենց երկու վաղամեռիկ քոյրերը, Էլպիս եւ Արտէմ:

Հայրերնին կը մեռնի Պարտիզան (Պադչէճիկ) 1884 մարտին. եւ կը թաղուի հոն: Իսկ մայր Դուրեան կը վախճանի Գատը գիւղ, 1905 մարտին, եւ կը թաղուի Սկիւտարի գերեզմանատունը, իր բանաստեղծ զաւկի շիրմին քով: Միհրան իր նախակրթութիւնը աւարտելէ ետքը Սկիւտարի ճեմարանին մէջ, ուսուցչութեան կը կոչուի նոյն հաստատութեան մէջ 1876ին:

1878 դեկտ. 9-10 կը ձեռնադրուի սարկաւագ, Իզմիրլեան Մատթէոս եպս-ի ձեռքով, Սկիւտարի Ս. Կարապետ եկեղեցիին մէջ. եւ այդ օրէն եւս կ՚առնէ Եղիշէ անունը. ձեռադրիչ եպիսկոպոսին առաջարկութեամբը:

1879 մայիս 13 կը ձեռնադրուի աբեղայ, դարձեալ Իզմիրլեան եպս-ի ձեռքով.

1879 Յուլիս 1, կ՚ընդունի մասնաւոր վարդապետութեան գաւազանը.

1880-1890 քարոզչի եւ ուսուցչի պաշտօններով կը մեկնի Պարտիզակ: 1882 մայիս 15, կ՚ընդունի ծայրագոյն վարդապետութեան աստիճանը:

1889-1890 Պատգամաւոր յԵւրոպա. Աշըգեան Խորէն պատրիարքին կողմէն:

1890-1914, Արմաշի Դպրեվանքին մէջ, ուսուցիչ-տեսուչ, եւ փոխ-վանահայր-վերատեսուչ. եւ այդ հանգամանքով ալ եպիսկոպոս, 1898 Հոկտ. 25. Խրիմեան կթղ-ի ձեռնադրութեամբ:

1904-1908 Առաջնորդ Զմիւռնիոյ:

1908 Յուլիս 16, տեղապահ պատրիարքութեան Պոլսոյ:

1908 Դեկտ. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսութեան ընտրելի Մատթէոս Բ. Իզմիրլեան կթղին. հետ:

1909 Մայիս 2-1910 դեկտ. Պատրիարք Կ. Պոլսոյ:

1911 Ամենայն Հայոց կաթողիկոսութեան կոչուած մէկ քուէր տարբերութեամբ, Գէորգ Ե. կթղի. հետ.

1911-1921 Կ. Պոլիս, քարոզիչ, ուսուցիչ եւ ատենապետ Ազգ. Կենդ. Վարչութեան Կրօնական Ժողովին:

1919ին եւ 1920ին երկիցս կ՚անդամակցի Հայ Ազգ. Պատուիրակութեան Համագումարին, ի Փարիզ:

1921 Յունիս, կ՚այցելէ Երուսաղէմ. ուր եւ սեպտ. 5ին կ՚ընտրուի պատրիարք Առաքելական Ս. Աթոռոյս, Ազգային Երեսփոխանական ժողովի կողմէն, եւ Անգլիոյ Ճօրճ թագաւորին վեհապետական հաստատութեամբ, կը գահակալէ 1921 նոյեմբեր 1ին:

Եղիշէ Ս. Պատրիարք իր գահակալութեան առաջին օրէն ուշադրութիւն դարձուցած է Ժառ. Վարջ-ի բարեկարգութեան եւ յառաջդիմութեան. իր օրով հաստատուած են Կիւլպէնկեան եւ Մելգոնեան սանուց Ընծայարանի երկու դասարաններն, որոնց` ինչպէս նաեւ Ժառանգաւորացի` անձամբ կը դասախօսէ: Առաջին անգամ ըլլալով որոշմամբ Տն. Ժողովոյ կարգադրած է որ 1928-1930 շրջանին համար` նոր ձեռնադրուած երկու աբեղաները Անգլիա երթան ուսանելու եւ ապա գան դասախօսելու Ընծայարանին մէջ: Դարձեալ որոշմամբ նոյն ժողովոյ հրամայած է վերսկսիլ Սիոն ամսագրին հրատարակութիւնը, որուն` ինքն ալ կ՚աշխատակցի բանասիրական, կրօնական եւ այլ յօդուածներով: Ընծայացուաց եւ միաբանութեան զարգացման համար այժմ դարակներու մէջ ամբարած է հազարաւոր հատորներ որ քիչ ժամանակէն պիտի զետեղուին իր Յոբելեանին առթիւ նոր շինուելիք Մատենադարանին մէջ:

Եղիշէ Ս. Պատրիարք ունի նաեւ հրատարակութիւններ, որք են. Բառագիտութիւն (տպ. 1886), Ընթացք ի գրոց բարբառ, Ա. Տարի (1880) Բ. Տարի (1883). Ընտիր ասացուածք (1882): Պատմութիւն Հայ Մատենագրութեան (1885), Հովուական Սրինգ (տպ. Իզմիր, 1909) Դրուագներ Մանուկ Յիսուսի Կեանքէն (1926), Այբուբէնք Հայերէն Բանասիրութեան (1928). ունի ուրիշ անտիպ երկասիրութիւններ որոնք հետզհետէ պիտի հրատարակուին:

Եղիշէ Ս. Պատրիարք բացի գրական ու կրթական գործունէութենէն, խնամք ունեցած է Ս. Յակոբի վանքին կալուածներուն նորոգութիւնները կատարել տալու. մանաւանդ անոնք որ վերջին 1927 Յուլիս 11ի երկրաշաժէն առաւել կամ նուազ չափով վնասուած էին. այսպէս վերջին ժամանակներն նորոգուած են Ս. Յակոբի վանքին վնասուած մասերը. ի հիմանէ կառուցուեցաւ նաեւ Ազգ. Նախակրթարանի եւ Մանկապարտէզի շէնքը, որ երկրաշարժէն վտանգաւոր կերպով քայքայուած էր. հետզհետէ կը նորոգուին Բեթղեհէմի, Ռամլէի, Յոպպէի վանքերը ու կալուածները. Ս. Յակոբի վանքի թեմերուն կրթական գործերուն հոգատարութիւնը կատարելով հանդերձ, Հայֆայի մէջ եկեղեցիի եւ վարժարանի համար գետին մը գնուած է. պատեհ ժամանակին շինութեան սկսելու համար. Վեհաշէնի (Յարութիւն պտրք-ի կալուածը) վրայ երկու յարկ եւ մէկ թեւ եւս աւելցուած է, ծախքովն մասնաւոր ընկերութեան մը որ պայմանեալ որոշ ժամանակէ յետոյ կալուածը իր ամբողջ հասոյթովը պիտի յանձնէ Ս. Յակոբի վանքին: Եղիշէ Ս. Պատրիարք իր մասնաւոր ուշադրութեան առարկայ ըրած է նաեւ հիւանդ, ծեր եւ տկար միաբաններուն սնունդի պարագան, այն պատճառաւ իր կարգադրութեամբ շինուած է պատրիարքարանի պարտէզին մօտ քարուկիր կովտուն մը, առաջին անգամ բարեպաշտ նուիրատուներու շնորհիւ կաթնտու կովերու թիւր քառապատկուած է այսօր, որով եւ անարատ կաթ եւ մածուն կը մատակարարուի Միաբանութեան: 1928 տարուան կիսուն սկսուած է նաեւ վերաշինութիւնը Պարոնտէր կոչուած վանուցս այգիի ամարանոցին, դնելով զայն վայելուչ վիճակի մը մէջ:

Որոշուած է Տ. Եղիշէ Ս. Պատրիարքին քահանայութեան յիսնամեայ Յոբելեանը (1879-1929) կատարել 1929 Հոկտ. 26, Շաբաթ, Թարգմանչաց տօնին, ի նշան երախտագիտութեան հանդէպ այս բազմարդիւն եկեղեցականին` որ յիսուն երկար տարիներով պայծառացուց Հայ Եկեղեցիին բեմը, ունեցաւ բազմաթիւ աշակերտութիւն մը, եւ փայլեցաւ ազգային գրական` բանասիրական եւ կարեւոր ուբարձր պաշտօններու ծառայութիւններովը:

 

ԵՂԻՇԷ ԵՊՍ. ԿԱՐՕՅԵԱՆ, ՍՍԵՑԻ.

Մբ. Սսոյ. Ծ. 1870ին. Ձռ. 1899. եւ յետոյ կը ձեռնադրուի եպս. Եղիշէ անունով, վարդապետական անունն էր Հրանդ. Սսոյ Սահակ կթղ-ին հետ, 1915ին, ընդհանուր պատերազմի ժամանակ կ՚ապաստանի Ս. Յակոբի վանքը. ապա կը մեկնի Սիս եւ քիչ յետոյ Կիպրոս, եւ հոն կը վարէ գաղթականներու հոգեւոր պաշտօնը:

 

ԵՂԻՇԷ ԵՊՍ. ՉԻԼԻՆԿԻՐԵԱՆ, ԽԱՐԲԵՐԴՑԻ.

Մբ. Ծ. 1863ին. շրջնաւարտ Ժառ. Վարժ-ի 1879ին. Ձռ. 1886ին, ՏՊ. 1887ին. կը մեկնի Կեսարիա իբր տեսուչ եւ ուսուցիչ տեղւոյն Ժառ. Վարժարանին (1888-89). Բ. անգամ ՏՊ. եւ ՏԴ. (1890-91) թարգման (1891-95). առ. Բաղէշի (1897-1901). տեսուչ Երուսաղէմի Ժառ. Վարժ-ի եւ դարձեալ թարգման (1902-905). ՓԿԵ. (1906-1910). կը ձեռնադրուի եպս. 1910ին. դարպասնկալ (1910-1914). ատենապետ Միաբ. Ընդհ. Ժողովի (1910-1916). 1917ին Սահակ կթղ-ի հետ պետական որոշումով կը տարագրուի Դամասկոս. Առ. Դամասկոսի (1917-1918). Նախագահ Վարչ. Ժողովի (1919-1921). եւ 1920 դեկտ. 5ին կը կատարէ Պէրութի Ս. Նշան Եկեղեցիին օծումը:

Իր հրատարակութիւններ են. Յուշեր եւ Նօթեր (1916-1920). (տպ. Աղեքսանդրիա. 1923). Յիշատակներ Բաղէշի Առաջնորդութենէս (տպ. Երուսաղէմ, 1925). Արձագանգ Զանազան Ազգ. Անցուդարձերու (տպ. Երուսաղէմ, 1925). Նկարագրութիւնք (1914-1918) (տպ. Երուսաղէմ. 1927). Արձագանգ Բ. (1900-1918). (տպ. Պէրութ. 1927) Յուշք եւ Պատճէնք երկու հատ. (տպ. Պէրութ. 1928). Ճնջիկ Բարոյական Առածներու եւ այլն:

տպ. Երուսաղէմ. 1928

ԵՂԻՇԷ ՎՐԴ. ՄԵՍՐՈԲԵԱՆ, ՎԱՆՑԻ.

Մբ. Վարագայ վանքին. եւ աշկ. Խրիմեան Հայրիկի, 1866ին ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը:

 

ԵՂԻՇԷ ՎՐԴ. ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ, ԵԱՇՑԻ.

Մբ. Ծ. 1806ին. աշկ. Ճօթուշանցի Գէորգ եպս-ի, Ձռ. 1849ին. ժամօրհնող (1879-1685). ՏԹ. 1857ին. կը մեկնի Եաշ 1857ին. կը վերադառնայ 1859ին. կը վախճանի 1885ին:

 

ԵՍԱՑԻ ԱԲ. ԱՄԲԱՐՉԵԱՆ ՆՈՐ-ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ.

Մբ. Ծ. 1880ին, Ձռ. 1925ին. ժամարար Յոպպէի 1926ին:

 

ԵՍԱՅԻ Ա. ՊԵ. (1133-1152).

Եսայի ա-ի գահակարութեան թուականին պատմական կարեւոր դէպք մը տեղի ունեցած է, զոր հոս կը յիշատակենք, ազգային տեսակէտով շահեկան ըլլալուն համար.

A. Martin 1889ին, Les Premiers Croisès՚ et les Syriens Jacobites de Jerusalem խորագրով գրքոյկի մը մէջ կը գրէ` թէ ինքը Լիոնի մատենադարանին մէջ գտած է ասորերէն ձեռագիր Ժամագիրք մը, Մարաշցի Միքայէլի գրչութեամբ 1138ին, որ յիշատակարանի մը մէջ կը պատմէ թէ Յակոբի ասորիները Երուսաղէմի մօտ, ունէին բերդի նման վանք մը Պէյթ Արիֆ եւ Ադրիսիէ անունով. երբ ֆրանկերը Երուսաղէմի վրայ կը յարձակին ասորիները արաբներէն վախնալով` իրենց պատրիարքին հետ կը թողուն նոյն տեղերը եւ կը փախչին Եգիպտոս 1100ին: Լատինք Երուսաղէմի կը գրաւեն, եւ գրաւողներէն մին էր Jeoffroy անուն ֆրանկ մը, որ տիրանալով Ասորիներու վանքին կը հաստատուի հոն (1100-1104): Խաղաղութենէ վերջ, Ասորիները իրենց եպիսկոպոսին հետ Եգիպտոսէն կը վերադառնան եւ կ՚ուզեն վերստանալ իրենց վանքը ագարակով միասին. եւ ցոյց կուտան իրենց սեփականութեան թուղթերը. Անտիոքի Ասորիներու պատրիարքը` Աթանաս` անձամբ Երուսաղէմ կուգայ եւ Պաղտին Ա. թագաւորին մօտ հարկ եղած դիմումը կը կատարէ: Շատ դրամ վատնելով` Ասորիք կը տիրանան իրենց վանքին: Այս միջոցին Արաբներէ Jeoffroyն, ձերբակալելով կը տանին Եգիպտոս եւ կը բանտարկեն, եւ ան երեսուն եւ երեք տարի կը մնայ բանտի մէջ: Jeoffroyի ընտանիքը, 1137ին կը խնդրէ Հայոց եպիսկոպոսէն, որ նոյն ատեն ի նպաստ հայ կարօտելոց դրամահաւաքութեան համար Եգիպտոս կ՚ուղեւորէր, միջնորդութիւն մը կատարել տեղւոյն ազդեցիկ Հայոց մօտ, Jeoffroyն ազատելու համար բանտէն. եւ փոխարէնը կը խոստանան տալ ագարակ մը կամ գիւղ մը: Նոյն յիշատակարանը կը յարէ թէ Հայք Եգիպտոսի մէջ 1135-37ին շատ զօրաւոր եւ դիրքի տէր էին. Երուսաղէմի հայ եպիսկոպոսը խոստանայ կատարել իրենց խնդրանքը: Եսայի կ՚ուղեւորի Եգիպտոս. եւ կը դիմէ Եգիպտոսի Հայոց իշխանին, որ` երբ կը տեսնէ հայ եպիսկոպոսը` շատ կ՚ուրախանայ, եւ որովհետեւ հայոց իշխանը բոլոր Եգիպտոսի մէջ շատ ազդեցիկ էր, կը խոստանայ անոր շնորհել ինչ որ կը փափաքէր. Եսայի բանտարկեալին մասին կը միջնորդէ եւ Jeoffroy կ՚ազատի ուկը վերադառնայ Երուսաղէմ եւ կ՚ուզէ տիրանալ ասորիներուն վանքին. բայց ասորի Իգնատիոս եպիսկոպոսը կը դիմէ թագաւորին, շատ նեղութիւններէ վերջ, դրամական հատուցումով կ՚ստանայ վանքը 1144ին, հաճեցնելով նաեւ Jeoffroy ֆրանկ իշխանը: A. Martin այս ասորի ձեռագրէն զատ, Բարիզի Ազգ. Մատենադարանին մէջ գտած է ասորերէն ձեռագիր Ավետարան մը (թ. 51) գրչութեամբ Ռոմանոս դպրի, որ իր յիշատակարանին մէջ, առանց յիշելու վերոգրեալ մանրամասնութիւնները կը գրէ թէ Jeoffroy ֆրանկը բանտէն ազատած ու Երուսաղէմ վերադարձած էր հայ եպիսկոպոսին միջնորդութեամբը:

Այս երկու յիշատակարանները որքան որ հայ եպիսկոպոսին անունը չեն յիշատակեր, բայց ժամանակագրութեան համաձայն, հաւանական կը գտնենք թէ վերոյիշեալ հայ եպիսկոպոսը Եսայի Ա. Երուսաղէմի պատրիարքն է որ Եգիպտոս ուղեւորելուն առիթով կը միջնորդէ Վահրամ (ըստ արաբաց, Պահրամ) Վզրուկին մօտ ու բանտէն կ՚ազատէ ֆրանկ իշխանը. ու կը վերադարձնէ Երուսաղէմ: Վահրամ Եգիտտոսի Սուլթանին մեծ ծառայութիւն մատուցած էր եւ մեծ ազդեցութիւն ունէր Եգիպտոսի մէջ. Վահրամ եւ եղբայրը Վասակ Գրիգոր կթղ. Պահլաւունիի եւ Ներսէս Շնորհալիի հօրեղբայրներն էին. առաջինէ ըսինք, սուլթանին վզրուկն էր Գահիրէի մէջ եւ երկրորդը կ՚ապրէր Թեբէի մօտերը. Վահրամի մասին տեսնել:

Շնորհ. էջ 163-168. նաեւ Historiens Orientaux des Croisades, Tome. III. էջ 408 եւ 417

ԵՍԱՅԻ Բ. ՊԵ.

(1391-1394): Ղալաթիոյ Ս. Լուսաւորիչ եկեղեցիին աւագ դրան վրայ զետեղուած է երկաթագիր յիշատակարան մը, ուր պէտք է յիշուած ըլլար Եսայի Բ. պատրիարքը.

«Տաճարս Աստուծոյ: Ի սկզբան կառու

ցաւ սուրբ տաճարս յանուն Սրբոյն

Գրիգորի Լուսաւորչի

մերոյ ի հայրապետութեան հայոց Տ.

Թէոդորոսի Սրբազան կաթողիկոսի եւ ի

Պատրիարքութեան Սրբոյ Երուսաղէմի

Տ. Եսայիայ Արքեպիսկոպոսի առաջնոյ, գնեալ տեղիս սրբոյ

Տաճարիս ի Ճենովացւոց կոմս անուն

Բարեպաշտ վաճառականի ուրումն.

Քէֆէ քաղաքին Ղըրիմու` յամի տեառն 1436»:

Ուրիշ յիշատակարանի մը համաձայն, Կոմս անունը Կոզմաս է: Այս յիշատակարանին մէջ յիշատակուած կաթողիկոսն է Թէոդորոս Բ. (Կիլիկիա) 1377-1392, սոյն թուականին համաձայն, հողի գնումին եւ եկեղեցիի շինութեան ժամանակ Երուսաղէմի պատրիարքը պէտք է ընդունիլ ոչ թէ Եսայի Ա. այլ Եսայի Բ. որուն իշխանութիւնը տեւած է 1391-1394: 1436 թուականը չի յարմարիր ո'չ Թէոդորոս Բ. Կթղ-ին եւ ոչ ալ Եսայի Ա. պտրք-ին հետեւապէս պէտք է ուղղել այս սխալը որ շփոթութենէ յառաջ եկած կը թուի: Տեսնել այս մասին: 

Կոլոտ. էջ 109-112. Հա. 1928 էջ 355-359

ԵՍԱՅԻ Գ. ՊԵ.

(1430-1431) Մարտինոս Ե. պապը 1431 փետր. 1ին Հելուետիոյ Բասիլիա (Basilea կամ Basel) քաղաքը նոր ժողով մը հրակիրած էր եկեղեցիի միութեան համար. իր մահով ժողովին հաւաքումը յապաղեցաւ եւ յաջորդ ընտրուեցաւ Ե. գինէոս Դ: Բասիլիոյ ժողովականները 1433ին ժողովի հրաւիրեցին, ինչպէս յունաց կայսրը ու պատրիարքը, նոյնպէս հայոց կաթողիկոսը Կոստանդին Վահկացին. կթղ-ին հրաւիրագիրը Պոլիս ղրկեցին երկու հայ եպիսկոպոսներուն` որ հասցուցին զայն Վահկացիին, ու Բասիլիայի ժողովականաց ալ գրեցին որ կթղ-ին կը վերաբերի այս խնդիրը, իրենք հրաւիրագիրը ղրկած են անոր: Այս գիրը ստորագրող եպիսկոպոսներէն մին էր Յովհաննէս` կթղ-ին փոխանորդը Պոլսի մէջ, իսկ միւսը` Եսայի եպիսկոպոս` Երուսաղէմի պատրիարքին աթոռակիցը: Եւգինէոս Դ. ինքն ալ, 1436ին Յոյներուն եւ Հայերուն հրաւիրագիրներ ղրկեց. այս անգամ ժողովը գումարուեցաւ Իտալիոյ Փերրարա (Ferrara) քաղաքը որմէ յետոյ փոխադրուեցաւ Փլորինտիա (Florence): Հայոց կթղ-ին վերաբերեալ հրաւիրագիրը այս անգամ ղրկուեցաւ միայն Եսայի եպս-ին. որ կը պատասխանէ հրաւիրագիրը ղրկած է կթղ-ին, եւ թէ ա'ն միայն կրնար որոշում մը տալ. պատասխանը շատ քաղաքավարական էր եւ կը կրէր Եսայիաս Երուսաղէմի ստորագրութիւնը: Այս նամակներուն ընդօրինակութիւնը կը գտնուի Mansiի հաւաքածոյին մէջ (հատ. Լ. էջ 642. տե'ս Ազգպտմ. էջ 2070-78. Պալճեան. էջ 80-90): Վերեւ յիշուած Եսայի եպս-ը աթոռակից մ'էր Երուսաղէմի Եգիպտացի Մարտիրոս պտրք-ին որ յիշատակարաններու համաձայն, վերոյիշեալ Եսայի եպս-ին աջակցութեամբ Գողգոթայի վերստացման գործին մէջ յաջորղութիւն գտաւ: Եսայի եպս. առանձին ալ գահակալեց: Յիշատակարաններու մէջ Եսայի Գ. ի անունը Մարտիրոս պտրք-ին հետ միասին կը յիշատակուի, ինչպէս Սարգիս գրքի յիշատակարանին մէջ:

ՄՁ. թ. 67

ԵՍԱՅԻ Չ. ՊԵ. ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ, ԹԱԼԱՍՑԻ.

Ծ. 1825ին. Ս. Յակոբ կը ժամանէ 1844ին. Ձռ. 1850ին. կ՚ուղեւորի Պոլիս լուսանկարչութիւն սորվելու համար 1859ին. կը մեկնի Եւրոպա 1863ին Սպարթալեան եղբայրներու եւ Մանչեսթը բնակող հայ վաճառականներու օգնութեամբ կատարելագործելու նաեւ գալվանումի եւ գունաւոր պատկերներ շինելու արուեստը. վերադարձին` նոյն վաճառականներուն իբր ձօն յիշատակի` 1869ին Երուսաղէմի տպարանէն կը հրատարակէ Ուռհայեցի Մատթէոսի Ժամանակագրութիւնը: 1864ին կ՚ընտրուի պատրիարք եւ կ՚ուղեւորի Էջմիածին եպիսկոպոսանալու համար. պաշտօնի կ՚անցնի 1865ին. կը գնէ Միւհէնտիսեան մայր տառերը, ուժ կուտայ տպարանին, Ժառ. Վարժ-ին, Թանգարանին. կը բանայ լուսանկարչանոց մը եւ գալվանումի աշխատանոց մը. նոր տպարան մը կը հաստատէ Ս. Յակոբի տաճարին հարաւային կողմը, ընդարձակ քարաշէն գետնայարկին մէջ, զանազան բաժանումներով. կ՚սկսի հրատարակել տալ զանազան ձեռագրեր (1865-1885): Ս. Յակոբի վանքին մէջ 1866էն սկսեալ կը հրատարակուի Սիօն ամսագիրը մինչեւ 1877: Կ. Պոլսի պատրիարքարանին առաջարկին եւ Եգիպտոսի Փոխարքային յանձնարարութեամբ, ինչպէս Երուսաղէմի անգղ. հիւպատոս Ն. Դ. Մուրի դիմումին վրայ, Եսայի պտրք. Եթովպիոյ Թէոդորոս կայսեր մօտ պատգամաւորութիւն մը կը ղրկէ 1867ին, միջնորդելու համար յիշեալ կայսեր մօտ որպէսզի երկու տարիէ ի վեր բանտարկեալ անգղ. հիւպատոսը եւ իրեն ընկերներն ինչպէս նաեւ Հնդկաստանցի հայազգի Մասան ազատ արձակէ. այդ պատգամաւորութիւնը որ կը բաղկանար Սահակ եպս-է, Տիմոթէոս վրդ-է եւ սպասաւոր Գուրդպէլէնցի Եզեկիէլէ, Եթովպիա մեկնեցաւ նոյն տարւոյն ապրիլ ամսոյ առաջին օրը եւ վերադարձաւ 1869ին: Այս ծառայութեան փոխարէն Անգղիոյ թագուհին շնորհակալութեան համար Արտաքին Գործոց նախարարութեան միջոցաւ ղրկած է իր, եւ իր Ամուսնոյն (եւ որդւոյն) կենդանագիրները Հայոց պատրիարքին. մանրամասնութիւնները տեսնել (Սիօն. 1867. էջ 49-54. 89. 189-193): Կալուածական գործոց համար Եսայի պատրիարք կ՚ուղեւորի Եգիպտոս (1867-68): Ինչինչ անտեղութիւններու պատճառաւ` իսպառ կը դադարեցնէ 1870ին Ս. Գլխադրի մատրան եւ Ս. Փրկիչ վանքին մէջ Լատինաց պատարագ մատուցանելու նորամուտ սովորութիւնը (իրենց տօներուն առթիւ): Կ՚ուղեւորի Պոլիս Ս. Յակոբի վանքին պարտուց հատուցման դարման մը գտնելու համար 1882ին. այդ նպատակով հոն կը մնայ մինչեւ 1885, եւ յետոյ հիւանդ վիճակի մէջ նոյն տարին վերադառնալով Երուսաղէմ` կը վախճանի օգոստ. 29ին, ու կը թաղուի հանգուցեալ պատրիարքներու շարքին մէջ Ս. Փրկչի վանքը. իր տապանագիրն է հետեւեալը.

«Այս է տապան հանգստեան Եսայիայ Ս. Արքեպիսկոպոսի Թալասցւոյ եւ պատրիարքի Ս. Աթոռոյս որ վարեալ զիշխանութիւնն զամս քսան. հանգեաւ ի Տէր յամի 1885, ի 29 Օգոստոսի»:

 

ԵՍԱՅԻ ՍԵԲԱՍՏԱՑԻ.

Քրձ. 1744ին շինել կուտայ իր անձնական ծախքով Ս. Յակոբի տաճարին երկաթեայ ճաղերը:

 

ԵՍԱՅԻ ՎՐԴ.

Մբ. 1480ին: Ժամանակակից գրիչ մը Գրիգոր վրդ. Արճիշեցին գովասանքով կը յիշէ Եսայի վրդ-ը հետեւեալ կերպով.

«…Քաջ վարդապետն Եսայի.

Որ է ամեն շնորհաւք ի լի.

Հմուտ ամենայն արհեստի.

Ի կապելն այս սբ. կտակի

Խրատատու եղեւ մեզի: »

ՄՁ. թ. 352

ԵՍԱՅԻ ՎՐԴ. ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ, ԴԱՄԱՍԿԱՑԻ.

Մբ. Ձռ. 1886ին. աշկ. Ժառ. Վարժ-ի (1871-73). Դասապետ եւ շինուածապետ (1889-90). Օգնական Սեբաստիոյ Առաջնորդ-վանահօր. (1898-99). ՏՅ. եւ անգամ Տն. ժողովի 1900ին. ՏՅՊ. 1919ին: կը վախճանի Ս. Յակոբի վանքին մէջ 1909ին, Ս. Յակոբի յիշատակ կը թողու կէս մթերանոց մը Երուսաղէմի մէջ:

 

ԵՍԱՅԻ ՎՐԴ. ԿԵՍԱՐԱՑԻ (ՏԷՐԷՎԱՆՔ).

Հայրն Աբրահամ քհ. մայրն Սուլթան: Ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը 1740ին, եւ յիշատակ կուտայ ձեռագրաց մատենադարանին ընդարձակ ձեռագիր քարոզգիրք մը եւ կը գրէ հետեւեալ յիշատակարանը նոյն ձեռագրին վերջը. «Յշտկէ. ամենահարուստ քարոզգիրքս, Կեսարացի Տէրէվանք գիւղացի Եսայի վարդապետին, ի սուրբ Երուսաղէմ ի դուռն սբ. Յակոբայ, ի թվին ՌՃՁԹ (=1740), յիշեցէք ի տր. Քս. ». (ՄՁ. թ. 69): Յիշեալը յիշատակ տուած է նաեւ մագաղաթեայ Աւետարան մը նոյն թուականին:

 

ԵՍԱՅԻ ՎՐԴ. ՂԵՒՈՆԴԵԱՆՑ, ՄՇԵՑԻ.

Մբ. Մշոյ Ս. Կարապետի, 1867ին Մուշէն կը տարագրուի Ս. Յակոբի վանքը, 1868ին ներումով կը մեկնի Պոլիս:

Սիօն, 1867, էջ 14

ԵՐԱՆԻԿ ՄՊ. ԿԷԼԻՊՕԼՈՒՑԻ.

Ս. Յակոբի վանքին յիշատակ կը թողու Ռումելիի երկաթուղիի արժեթուղթ մը. Ս. Յակոբի վանքի սեղանատան կամարի տակ կէս մթերանոց մը, որուն համար կոնդակ մը տրուած է 1877 թուականով, կէս մթերանոց Յոպպէ, կէս մթերանոց մ՚ալ Երուսաղէմի մէջ, վերջինս ընկերակցութեամբ իր քրոջ դստեր( Մարիամին:

 

ԵՐԵՄԻԱ ԱԲ.

  Մբ. 1703ին կը միաբանակցէր. կը յիշուի Մինաս Ամդեցիի Օրագրութեան մէջ:

 

ԵՐԵՄԻԱ ԱԲ. ԱՐԱՄԵԱՆ, ՊՈԼՍԵՑԻ.

Մբ. Ծ. 1873ին, Ձռ. 1925ին. կը վախճանի 1926 Յունիս 27ին:

 

ԵՐԵՄԻԱ ԱԲ. ՀԱՂԲԱՏԵՑԻ.

(ՄՁ. թ. 612), Աղթամարի վանքին ձեռագիր Սաղմոսարան ժամագիրքի մը յիշատակարանին համաձայն, Տիրացու Երեմիա (յետոյ աբ. ) Ս. Յակոբի վանքին մէջ ընդօրինակած է զայն Սարգիս քհ. Փայասցիին (Այաս) համար. ահա յիշատակարանը. «…Սարգիս կոչեցեալ ի յերկրէն Հոռօմոց եւ ի քաղաքէն Փայասու. որ եկն սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, ի յուխտս սուրբ տնօրինականացն Քրիստոսի եւ փափաքանօք կացեալ տարի մը բոլոր ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ ի սուրբ Յարութեան Քրիստոսի եւ սուրբ Յակոբայ ծառայութիւն եւ սպասաւորութիւն առնելով եւ սրտի փափաքն լնելով: Տեսեալ զսուրբ գիրքս եւ փափաքելով սմա. ստացաւ զսա ի հալալ ընչից եւ ի յարդեանց իւրոց ի թվին Հայոց ՌՃԺԴ (=1665) յիշատակ իւր եւ ծնողացն, հօրն` Մինասին եւ մօրն` Աննային եւ եղբարցն` պարոն Յովհաննէսին եւ Մահտեսի Խաչերին եւ որդւոցն Մինասին եւ Մարտիրոսին եւ ամենայն արեան մերձաւորացն… արդ եղեւ գրաւ գրչութեան սորա ի թվ. Հայոց ՌՃԺԴ (=1665), ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ. ընդ հովանեաւ սբ. Յակոբայ եւ սուրբ Հրեշտակապետաց եւ այլ տնօրինականացն Քրիստոսի ի սուտ, ի տխմար եւ անիմաստ գրչէ տիրացու Երեմիայէ: » (Լալա. Ցուց. էջ 47-48): Հաւանաբար իր ընդօրինակութիւններն են (ՄՁ. թ. 5) Ճաշոցը, ՌՃԺԹ (=1670) թուականով, որուն ստացողն է Թէոդորոս Տարոնեցի Երուսաղէմի պտրք-ը: 1677ին Ս. Յակոբի մէջ գրուած Հաւաքածոն (ՄՁ. թ. 496) որուն ստացողն է Նահապետ վրդ. (յետոյ կթղ. ի Ս. Էջմիածին), նաեւ 1679ին Պտմ. Միխ. Ասորւոյ եւ Մ. Խորենացւոյ (ՄՁ. թ. 692), վանեցի տր. Յովհաննէսի համար:

 

ԵՐԵՄԻԱ ԵՊՍ. ԵՒԴՈԿԻԱՑԻ.

Մբ. կը վախճանի 1835ին:

 

ԵՐԵՄԻԱ ԵՊՍ. ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ, ԵՐԵՒԱՆՑԻ.

Մբ. Ս. Էջմիածնի. ուխտաւորութեամբ կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը 1728-1735 եւ վերադարձին հանդիպելով Պոլիս, Զմիւռնիա եւ Մանիսա, կ՚ուղեւորի Ս. Էջմիածին: Մանիսայի Ս. եկեղեցիին մատենադարանին մէջ գտնուած ձեռագիր Գանձարանին մէջ 1835ին կը գրէ հետեւեալ յիշատակարանը. «թվ. ՌՃՁԴ (=1735) յուլիսի ի. ումն ես Երեւանցի Մարգարի որդի Երեմիայ Պարոնտէրս եկի Ս. Երուսաղիմայ Մանասեայ. գնացի Ս. Էջմիածին»:

Արմաշ. Ցուց. թ. 217, էջ 552

ԵՐԵՄԻԱ ԵՊՍ. ՏԷՐ ՍԱՀԱԿԵԱՆ, ԽԱՐԲԵՐԴՑԻ (Քէսիրիկ գիւղացի).

Մբ. Ծ. 1824ին, աւազանի անունը Ղազարոս. Ձռ. 1857ին. Նւ. Ռուսաստանի եւ Պարսկաստանի (1866-69). ՏՅՊ. 1870ին. կը ձեռնադրուի եպս. 1872ին. Պատրիարքական Տեղապահ (1885-89). արքեպս. 1889ին. 1892ի կթղ-ի ընտրութեան քառանուն ընտրելիներէն էր Երեմիա: Կը վախճանի 1900ին Երուսաղէմի մէջ. յիշատակ կը թողու չորս մթերանոցներ ի նպաստ Ս. Յակոբի վանքին:

 

ԵՐԵՄԻԱ ԵՐԷՑ.

Ղալաթիոյ Ազգ. Մատենադարանի, թ. 92, Գրիգոր Նիւսացի եւյլն. ձեռագիրն` որ 1674ին գրուած է Թոգատցի Սուքիաս վրդ-ին համար Ս. Յակոբի վանքին մէջ Երեմիա երէցի մը ձեռքով, ունի հետեւեալ յիշատակարանը. «նաեւ զստացող գրոցս զՍուքիաս ած-աբան վարդապետն եւ զծնողսն իւր յիշեսջիք ի Տէր, որ գրել զսուրբ գիրքս ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ. թվ. հայոց ՌՃԻԳ (=1674), ձեռամբ սոսկ եւ անպիտան յոգնամեղ Երեմիա երիցիս յիշատակ յաւիտենական, զի եւ դուք յիշեալ լինիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ. » (Կիւլ. Ցուց. կ. պ. անտիպ): Բայց աստի 1671ին Ս. Յակոբի մէջ ընդօրինակած է (ՄՁ. թ. 623) ձեռագիրը յիշեալ Սուքիասին համար:

Խապ. Ցուց. տետր Ը

ԵՐԵՄԻԱ (ՏԻՐԱՑՈՒ) ԷՐԶՐՈՒՄՑԻ.

1737ին ուխտաւորութեամբ կ՚ այցելէ Ս. Յակոբի վանքը, եւ ուխտէն առաջ, Հալէպի Չըխըրլի խանին մէջ գտնուող Ճաշոցին մէջ կը գրէ հետեւեալ յիշատակարանը. «Ավ. ես յԱրզրումցի խօճայ զԱստատուրի որդի, որ յիւելի անուն լայճոյ ասեն եւ տիրացու Երեմեաս եկի ի քաղաքն Հալէպ. ի թվին ՌՃՁԶ-ին (=1737) Հոկ. ԺԸ-ին եւ Ծ. օր Հալապ Չըխրլի խան նստայ. յետոյ գնացի Դամասկոս, որ եւ ուխտեմ անտի ի սբ. քաղաքն Երուսաղէմ գնամ եւ խսմէթ լինի ամէն քրիստոնէից եւ այս Ճաշոյ գիրքն բազում անգամ ընթերցայ-գրողաց եւ յիշատակ տվողաց…մին, Հայր մեր եւ մին յողջոյն ասացի: »

Հալէպի Ձեռ. թ. 136

ԵՐԵՄԻԱ ՉԷԼԷՊԻ ՀԱՄԹԵՑԻ.

Որդին Մաղաքիա Զէլէպի, թոռն Գասպար Չէլէպի. 1649ին Պոլիս կը փոխադրուի ընտանեօք, վէզիր Ահմէտ փաշայի հետ, որուն սիրելի եղած էր. կ՚ազատէ իր ազդեցութեամբը քսան եւ հինգ հայ թիապարտները, կը վախճանի 1649ին կամ 1650ին եւ կը թաղուի Պալգլիի գերեզմանատունը. (Թծսպ. էջ 50, ):

Երեմիա Չէլէպի Ս. Յակոբի վանքին յիշատակ թողած է ոսկեկուռ խաչ մը եւ մէկ ոսկի սկիհ մը, իբր նուէր յիշատակի (ՄՁ. թ. 532). իր մասին տեսնել նաեւ:

Թորոս Աղբար, Բ. էջ 397

ԵՐԵՄԻԱ ՉԷԼԷՊԻ ՔԷՕՄԻՒՐՃԵԱՆ, ՊՈԼՍԵՑԻ.

Ծ. 1635ին. որդի Մարտիրոս քհ-ի, որ Նարվէրցի մհտ. Ամբակումի քրոջ աղջկան հետ ամուսնանալով` Երուսաղէմի Գրիգոր Պարոնտէր պատրիարքէն քահանայ ձեռնադրուած էր Ս. Յակոբի մէջ. իր անդրաինկ որդին էր Երեմիա Չէլէպի. որ յետոյ որդեգիրը եղաւ իր մօրեղբօրը (Թորոս Աղբար Բ. էջ 403): Ուխտաւորութեամբ Ս. Յակոբի վանքը կ՚այցելէ նախ մօրը քեռի մհտ. Ամբակումի եւ Դարանաղցի Գրիգոր վրդ-ի եղբօր Մարկոսի հետ. ՌՂԸ (=1649) թուին, ըստ Տարեգրական պատմութեան Երեմիա Չէլէպիի, այս ուխտաւորութեան կ՚ընկերանային Պոլսի վեց եկեղեցիներէն 90 անձեր, որոնց գլխաւորներն էին Քէպէճի Զիրաքը Քէրէստէճի Մուրատը, Խօտավէրտի Ղալֆան, Էքմէճի Կիրակոս, Շէհրի Տէր Գրիգոր, Տէվրիկցի Տէր Բարսեղ եւ Խաս-գեղցի Տէր Ղազար (Եր. Չէլ. Օր. ): Չէլէպին Բ. անգամ Ս. Յակոբի վանքը կ՚այցելէ Բերիայէն, Եղիազար կթղ-ին շփոթները հանդարտեցնելու համար 1664ին, եւ կը մնայ մինչեւ 1666 եւ կը դառնայ Պոլիս. (Չամչ. Գ. էջ 702). 1685ին ալ ուղեւորած է Էջմիածին. Եղիազար կթղ-ի եւ Մարտիրոս Ղրիմցիի պայքարներու մասին Երեմիա Չէլէպիի միջամտութեան մանրամասնութիւնները տեսնել Չամչեանի եւ Սաւալանի պատմութեանց մէջ: Երեմիա Չէլէպի 1677ին Պոլսի մէջ կը հիմնէ տպարան մը եւ կը հրատարակէ զանազան գրքեր. նոյն տպարանէն 1678ին հրատարակուած են Եղիազար կթղ-ի աշակերտ Յովսէփ եւ Սուքիաս վրդ-ներուն ծախքով Տնօրինական Տեղիք խորագրով տետրակը, տասնեւհինգ պատկերներով եւ երեսունեւհինգ էջերով զոր ՌՃԺԴ (= 1665) թուին Երեմիա Չէլէպին գրած է. նոյն տետրին յիշատակարանններն են հետեւեալնարը. «Տեղեաց տնօրինականաց Տեռան մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ ի սուրբ Երուսաղէմ եւ ընդ գաւառսն: Զպատմողաբարն ոտաշարեալ, զոր տեսեալ Տէր Յովսէփ վրդ. հրամանատար Տեռան Եղիազար կաթողիկոսին Երուսաղիմայ. կամակցութեամբ Տեառն Սուքիաս րաբունապետի ետուն տպագրել ի փառս փրկագործութեան Քրիստոսի եւ ի պարծանս քրիստոնէութեան հաւատոյս: Երախայրիցուցեալ առ Հոգեւոր Տէրն, բնաբանիդ ՊԽԷ. տնօրէնի թիւ Խ եղանակէ. խնդայի երբ ասէին գնամք ի յԵրուսաղէմ. որպէս մարգարէն ասէր. Տուն տեառն է ինքն Երուսաղէմ. հասեալ լինէին ոտք մեր առ դրունս քո Երուսաղէմ, զքաղաքդ Աստուծոյ տեսնելու զփառն քո Աստուծոյ Երուսաղէմ»: Նոյն տետրակին վերջընթեր էջին վրայ ալ կը գտնուի հետեւեալը. «ի Սուրբ Երուսաղէմ սա երգեցաւ Պէյազ ընծայեալ, Յարկըն Տէր Եղիայ որ լուսարարն արժանաւորեալ». Պէյազ ըստ թուահաշուի հայոց ՌՃԺԴ (=1665) թուականը, որ է Եղիազարի Երուսաղէմի կաթողիկոսութեան երկրորդ տարին. իսկ տետրակին տպագրութեան ժամանակը` յիշատակարանէն կը հասկցուի թէ` կաթողիկոսին նուիրակը Պոլիս գալով` տպագրել տուած եւ Երուսաղէմ ղրկած է. նոյն տետրակին վերջը կը կարդացուին սոյն տողերը. «Էհպապ Քրիստոսի թուէք-եւ զաջ իմ ի Հայս յիշեցէք. – միշտ Յինէն մի խնայէք». Էհպապ` Քրիստոսի 1678 թուականը կ՚ակնարկէ. իսկ Զաջ իմ եւ Յինէն` Հայոց ՌՃԻԷ (=1678) թուականը (Մտնգտ. 672-73):

Ս. Յակոբի ձեռագրաց մատենադարանին մէջ պահուած է Երեմիա Չէլէպիի Օրագրութիւնը (1648-1662), իր ձեռքովը գրած սոյն ձեռագիրը գրավաճառ Յարութիւն Մարգարեան, ի յիշատակ հօրէ Մարգարի, նուէր տուած է Ս. Յակոբի մատենադարանին, ուր կան նաեւ Երեմիա Չէլէպիի տաճկերէն լեզուով Յայսմաւուրքը, ընդօրինակուած Ս. Էջմիածին 1685ին իր որդւոյն` Գրիգոր վրդ-ի համար. եւ 1682ին ընդօրինակուած նամակներ ուղղեալ առ Գրիգոր վրդ.: Երեմիա Չէլէպին վախճանած է 1695ին: 

Թծսպ. էջ 139

ԵՐԵՄԻԱ ՍՐԿ.

Մբ. 1664ին, Ս. Յակոբի վանքին մէջ կ՚ընդօրինակէ Տաթեւացի Գրիգոր վրդ-ի Ձմրան հատոր Քարոզգիրքը:

ՄՁ. թ. 305

ԵՐԵՄԻԱ ՎՐԴ. ԷՐԶՐՈՒՄՑԻ.

Մբ. Ս. Յակոբի տաճարին աւագ սեղանի վարագոյրներէն մին կը կրէ Երեմիա վրդ. Էրգրումցիին եւ եղբօրը` ծաղկարար Յովհաննէս մասին հետեւեալ յիշատակարանը. «Յիշատակ է Էրզրումցի Երեմիա վրդ-ի եղբայր մհտ. Յովհաննէսին որ է գործիւ ծաղկարար յԵրուսաղէմ, ի դուռն Ս. Յակոբայ, թվ. ՌՃՁԱին» (=1732): Կը վախճանի 1744ին, տապանագիրն է հետեւեալը. «Այս է տապան հանգստեան Էրզրումցի Տէր Երեմիա վարդապետին որ հանգեաւ ի թվին ՌՃՂԳ (=1744) ամէն ընթերցող տուք զողորմի ամէն»: Ս. Յակոբի վանքին իր տուած յիշատակներու մասին: 

ՄՁ. թ. 532

ԵՐԵՄԻԱ ՎՐԴ. ԼԻՖՈՌԵԱՆ, ՔԷՍԱՊՑԻ.

Մբ. Ծ. 1875ին. Ձռ. 1902ին. նահատակուած է Պիրէճիկ 1915ին:

 

ԵՐԵՄԻԱ ՎՐԴ. ՄԻՔԱՅԷԼԵԱՆ, ԲԵՐԻԱՑԻ.

Մբ. 1832ին. Ձռ. 1843ին, ՏԲ. եւ ՏՌ. 1847ին. կը վախճանի 1854ին:

 

ԵՐԵՄԻԱ ՎՐԴ. ՉՈՐԼՈՒՑԻ.

Մբ. որդի մհտ. Կարապետի եւ աշկ. Պօղոս ՊԿ. Ադրիանուպոլսեցիի. Նւ. Ակնայ եւ Ռումելիի: Իր այս պաշտօնէն յետոյ, վարած է Կ. Պոլսի փոխանորդութիւնը. կը հրաժարի եւ կը մեկնի Չորլու եւ ապա կ՚ուղեւորի իբր Նւ. Ակնայ. կը վախճանի 1838ին: Իր վարդապետին խնդրանքովն 1830ին կը յօրինէ Յաճախապատում գրոց խրթնիմաց խօսքերու լուծմունքը:

ՄՁ. թ. 628

ԵՐԵՄԻԱ ՎՐԴ. ՍՏԱՄՊՈԼՑԻ.

Մբ. Կարբեցի Մարտիրոս սրկ-ի ընդօրինակած Ժողովածուի (Էջմ. Ցուց. թ. 647) յիշատակարանին նայելով` Ստամպոլցի Երեմիա վրդ. 1725ին Պոլսէն Երուսաղէմ եկող ուխտաւորաց նաւուն մէջ Երուսաղէմ եկող ուխտաւորաց նաւուն մէջ գտնուած է Մարտիրոս սրկ-ին հետ, ու վերջինս ղրկուած է Իզմիր` որպէսզի եթէ հոն ալ կան ուխտաւորներ նաւ առաջնորդէ. նաւուն մէջ գտնուած են 200 հայ, 100 յոյն ուխտաւորներ եւ տաճիկ նաւավարներ. Մարտիրոս վերադառնալուն` տեսած է որ նաւը հովէն քշուած ու տարուած է եւ ալէկոծութենէն ընկղմած` Իզմիրի աջռեւ, եւ ուխտաւորներն ալ ծովամոյն եղած են:

տե'ս Մարտիրոս սարկաւագ եւ Գրիգոր պտրք. Շղթայակիր

ԵՐԵՄԻԱ ՎՐԴ. ՏԷՐ ՍԱՐԳԻՍԵԱՆՑ, ՎԱՆԵՑԻ (ՏԷՎԿԱՆՑ).

Մբ. Լիմ Անապատի. 1866ին կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը (Հ. Հ. էջ 271), 1868ին եպս. կը ձեռնադրուի Ծոփաց աշխարհին համար. իր գրաւոր աշխատութիւններէն գլխաւորն է Հայենասիրութիւն Հայոց անուն գործը:

 

ԵՐԵՄԻԱ ՔՀ. ԽԱՍԳԻՒՂԻ (Կ. ՊՈԼԻՍ).

1865ին կ՚այցելէ Ս. Յակոբի վանքը եւ ըստ առաջարկութեան Եսայի պիրք-ի, կը կնքէ պայմանագրութիւն մը` Օրացոյցի պատրաստութիւնը սորվեցնելու` հինգ հազար դահեկանի սակարկութեամբ` միաբան մհտ. Յարութիւն Զինճիրճեանի եւ ուրիշ միաբաններու. այս խնդրին մնարամասնութիւնները տեսնել (Սիօն 1869, էջ 29-32): Ս. Յակոբի վանքի Օրացոյցը 1867ին սկսած է հրատարակուիլ Երեմիա քհ-ի ուսուցման համաձայն. յիշեալը 1880ին կը վախճանի Խասգիւղի մէջ. բացի իր Օրացոյցներէն, որոնց հրատարակութեանը ձեռնարկած է սկսեալ 1839էն, հրատարակած է նաեւ 1864ին տումարական գրուածներ:

 

ԵՐՈՒԱՆԴ ԱԲ. ՔԷՀԵԱՅԵԱՆ. ԱՐԱԲԿԵՐՑԻ (ԾԱԳ. ԳԻՒՂԱՑԻ).

Ծ. 1903ին, աշկ. Արաբկիրի Մայր Վարժարանին. 1915ի տարագրութեան ատեն կը կորսնցնէ իր ծնողքը եւ պարագաներէն շատերը. տարագրութենէն ողջամբ կը վերադառնայ հայրենիք եւ 1922ին կուգայ Հալէպ, ուր երեք տարի մնալէ յետոյ 1925ին Երուսաղէմ կը հասնի եկեղեցականութիւնը ընդգրկելու համար եւ կընդունուի միաբան Ս. Յակոբի վանքին. դպրութեան եւ սարկաւագութեան աստիճաններ նախապէս ստանալով 1928 Հոկտ. 14ին աբեղայ կը ձեռնադրուի Ս. Գերեզմանին առջեւ:

 

ԵՐՈՒԱՆԴ ԵՊՍ. ՓԵՐՏԱՀՃԵԱՆ, ԱՄԱՍԻԱՑԻ.

Մբ. Արմաշու դպրեվանքին, Ծ. 1874ին. Ձռ. 1901ին. Առ. փոխանորդ Քղիի 1905ին. 1908ի կթղ. ընտրութեան պատգամաւոր, պատրիարքական փոխանորդ Կ. Պոլսի, (1911-1916), ուրկէ 1916ին կը տարագրուի Ս. Յակոբի վանքը: Զինադադարէն յետոյ կը մեկնի իբր հոգեւոր հովիւ Կիպրոսի (1918-19). դարձեալ փոխանորդ Պոլսի (1920-21). կը ձեռնադրուի եպս. 1922ին, Առ. Թրակիոյ եւ Պուլկարիոյ ու նոր Յունաստանի (1923-25), կը հրաժարի 1926ին, այժմ ի Պուլկարիա:

 

ԵՓՐԵՄ ՎՐԴ. ԱՍԻԼԵԱՆ, ՍՍԵՑԻ, (ՏՈՀՄՈՒՆԻ).

Մբ. Սսոյ. Ծ. 1880ին, Ձռ. 1909ին Սսոյ մէջ. 1915ին Սսոյ Սահակ կթղ-ին հետ կ՚ապաստանի Ս. Յակոբի վանքը, ուրկէ կը մեկնի 1918ին: Յաջորդաբար վարած է հովուական զանազան պաշտօններ Սսեցի ժողովրդեան մէջ (1919-1923). Առ. Տեղապահ Հալէպի 1924ին, այժմ Պէյրութի կթղ. փոխանորդ:

 

ԵՓՐԵՄ ՎՐԴ.

Կը պաշտօնավարէր 1779ին, երբեմն առաջնորդ Տիգրանակերտի. ապա միաբան Ս. Յակոբի վանքին:

 

ԵՓՐԵՄ ՎՐԴ. ԳԵՐՄԱՍՏՑԻ.

Մբ. Ծ. 1835ին, Ձռ. 1862ին, մատակարար (1867-75), կը վախճանի 1883ին:

 

ԵՓՐԵՄ ՎՐԴ. ՀԱՃԸՆՑԻ.

Մբ. Ձռ. 1811ին, մոմճի, ժամարար եւ քարտուղար. ՏԲ. ՏՓ. ՏՌ. (1836-45). Բ. անգամ ՏՌ. (1847-1849). երկիցս Նւ. Կիլիկիոյ, (1829-31). ինչպէս կը հասկցուի Ատանայէն Այնթապ գրուած նամակէ մը. Առ. Դամասկոսի 1835ին, կը վախճանի 1859ին: 1823ին ընդօրինակած է ձեռագիր մը:

ՄՁ. թ. 1821

ԵՓՐԵՄ ՎՐԴ.

Մբ. Նւ. Ակնայ 1774ին, Նւ. Գաղատիոյ 1777ին.

 

ԵՓՐԵՄ ՎՐԴ. ՊԷԶԻՐՃԵԱՆ, ՍԵԲԱՍՏԱՑԻ.

Մբ. Ծ. 1858ին. աշկ. Ժառ. Վարժ-ի, նախ միաբան կ՚ընդունուի Սեբաստիոյ Ս. Նշան վանքը (1885-88). յետոյ Ս. Յակոբի վանքը. Ձռ. 1892ին, ՏՅ. 1899ին, մատակարար 1900ին, ՏՀ. 1905ին, ՏՌ. 1908ին, ՏՓ. 1909ին, խոստ. եւ գանձապետ Ս. Յակոբի (1911-13) Բ. անգամ ՏՀ. 1916ին. դարձեալ գանձապետ 1926ին. 25 ապրիլ 1928ին կը վախճանի Նապլուսի հիւանդանոցին մէջ Տիբերիայէն դարձին` ուր օդափոխութեան գացած էր, եւ մարմինը Երուսաղէմ բերուելով 26 Ապրիլին կը թաղուի Սիոնի գերեզմանատունը: Յիշատակ թողած է Ս. Յակոբի վանքին կէս մթերանոց մը Երուսաղէմի մէջ: