Հնախօսութիւն աշխարհագրական Հայաստանեայց աշխարհի, Ա

Հեղինակ

Բաժին

Հայագիտութիւն Հայ դասական մատենագրութիւն

Թեմա

ՂԱԶԱՐ 'ի թղթահամարն 20. 'ի յիշելն զբերս Այրարատու յիշէ եւ զբազմութիւն թռչնոց նորա ասելով. «Սնուցանէ յինքեան երկիրն ջրովք արուեստիւք զառաւել ութիւն Հաւուցն յուրախ ութիւն եւ 'ի սթափումն որսատենչ ազատացն … Եւ կամ այլ բազում եւ անհամար ցամաքանոցն ջոկք Թռչնոցն»։ Ապա 'ի պետմելն զորսորդ ութիւնս մանկանց իշխանացն. գրէ. «Բազմազան վայրենի Հաւուց ձագս եւ ձուս 'ի կղզեաց գետոյն բերեալ մատուցանեն ընծայս իշխանացն»։ Իսկ Խորենացին յաշխարհագրութեան իւրում վասն բարձր Հայոց գրէ ունել Հաւս պիտանիս։ Զնոյն գրէ եւ վասն չորրորդ Հայոց, եւ վասն Այրարատու, ըստ ձեռագրաց։ Այլ 'ի պատմութեան իւրում գ. 59 'ի յիշելն զծովացեալ մօրն զոր գործեն աղբիւրք Եփրատայ որ 'ի Կարին գաւառ բարձր Հայոց, դնէ 'ի նմա զբազմ ութիւն ջրային թռչնոց ասելով. «Յորում (են) անբաւութիւնք… զանազան Հաւուց ճարակաւորաց, յորոց 'ի ձուոց միայն կերակրեալ լինէին բնակիչքն»։ Այլ յայսչափ թռչնոց աստի յանուանէ յիշատակեալքն 'ի գիրս մեր՝ են սոքա։

       Դեզհուկ։ Խորենացին յաշխարհագր ութեան վասն Աղձնեաց նահանգին գրէ ունել Հաւ Դեղուկ. որ յայլ եւ այլ օրինակս գրի եւ Դեզակ եւ Գոհոն, եւ Գեհոն։

       Կաքաւ. Սալամբ. Խորենացին վասն Մոկաց նահանգին գրէ ունել ի Հաւուց զԿաքաւ։ Իսկ Ղազար 20. յԱյրարատ նահանգին յիշէ զերկոսին եւս ասելով, «Սնուցանէ յինքեան երկիրն… զկրկջաձայն քաղրաձայն առապարասէր, վիմասոյզ, սորամուտ երամս Կաքաւացն եւ Սալամբացն»։

       Կատակ։ ՅՈւտի նահանգին դնէ Խորենացին լինել Ի Հաւուց՝ Կատակ։

       Աքար։ Յիշատակի առ Ղազարայ 20. յասելն վասն Այրարատ նահանգին. «Սնուցանէ… զեղէգնաբնակ թփամուտ մացառաղօղ պարարտամարմին զանուշահամ ազգ Աքարացն վայրենեաց»։ Որ գուցէ էր կոչեցեալն տաճկերէն Եապան խօրօզի. իսկ իտալերէն Ֆաղանի։

       Փոր։ Ի նահանգին Այրարատեան դնէ Ղազար 21. ասելով. «Սնուցանէ□ զջրասուզակ մամրախնդիր խոզակեր մեծանձունք եւ յաղթամարմինք Հաւքն Փորն, եւ Թանձրն, եւ Սագն»։
       Աստանօր յիշատակեսցուք եւ զթռչունն անուանեալ 'ի Դուռնըֆօռ ճանապարհորդէն Թագաւոր Ագռաւուց զոր Սօնինի 'ի վերջին բնապատում բառարանս կոչէ Թռչուն Հայաստանեաց. թէպէտ եւ 'ի ներքոյ պատկերի նորա՝ որ գտանի 'ի հանդիսարանի գրատան Փարիզու՝ գրեալ կայ Թռչուն Պարսկական։ Այս թռչուն չեւ է ծանուցեալ. եւ հայելով 'ի գեղեցկութիւն նորա զոր ցուցանէ պատկերն՝ անկ էր կարգել 'ի դասս սիրամարգաց, քան թէ ագռաւուց՝ յորս եդ Դուռնըֆօռ։