Ազդարար

Արդ՝ յետ ինչ հարցմանց, ապա հարցանէ ցնա արքայն Հօսէն դարձեալ եւ ասէ՝ զինչ տայ իմանալ ձեզ՝ որ երրեակ Աստուած ասէք որ եւ անբանք եւս ոչ ասեն: Ասէ՝ երիս անձինս ասեմք յԱստուած, բայց երրեակ Աստուած ոչ ասեմք. զի որ բազմաստուածութիւն ասէ՝ երկեակ, կամ երրեակ, կամ այլ աւելի զնա նզովեմք: Ասէ արքայ՝ որպէս ասէք երրեակ անձինս՝ որ ոչ իցէ երրեակ Աստուածս. զի յայտնապէս երրեակ անձինքդ ասացեալ երրեակս Աստուածս ցուցանեն: Ասէ՝ բազում ինչ գոն՝ որ երրեակէ, եւ մի եւ անդրադարձապէս: Ասէ արքայ՝ զի՞նչէ որ այդպէս իցէ: Ասէ՝ զոր օրինակ արեգակն երրեակ ինչէ եւ միակ որպէս էութիւն, լուսն, եւ ջերմութիւն: Նոյնպէս եւ վարդդ՝ որէ է, ունի հոտ, եւ գոյն, բայց մի վարդէ: Արդ՝ երրեակ ինչ իմանալով յարեգական, եւ ՚ի վարդդ ոչ երրեակ արեգակ ոչ եւ /457/ երրեակ վարդ տայ մեզ իմանալ, այլ մի: Ասէ՝ արքայ այդոքիկ պատհումնեն արդ՝ ՚ի բաց բառնիլ պատահման՝ ոչ ապականի ենթակայն եւս յԱստուած ոչէ պարտ պատահումն իմանալ, զի եթէ իմասցի՝ հարկաւորի գոյացութիւն գոլ, որով հետեւ Աստուած ոչէ գոյացութիւն, եւ ոչ պատահումն պարտի գոլ ՚ի նա: Ասէ արդարեւ Աստուած ոչէ գոյացութիւն, եթէ պատհումն համահետեւիցի նմա՝ բայց իմացումն մեր տկարագոյնէ եւ անզօր, եւ թարց առարկի եւ օրինակի՝ դժուարաւ հասանիմք որպէս եւ ասացեալեն մարգարէք ամենայն թէ՝ Աստուած գթածէ՝ եւ ողորմած, զի թէպէտ սոքա եւս պատահումնեն, այլ յորժամ սոքօք ըմբռնեմք՝ եւ ճանաչեմք զԱստուած՝ պատահումն զայն ՚ի բաց ընկենումք: զի մի գոյացութիւն համահատեւիցի: Ասէ արքայ՝ եւ ՚ի գրիս մեր եւս յիշի՝ որ Աստուած ողորմածէ եւ գթած, բայց ոչ պատահաբար՝ եւ բաղադրաբար իմանամք, այլ, նոյնութիւն: Ասէ՝ այ՞ո այդպէս ճանաչեմք զԱստուած եւ մեք՝ որ ոչ պատահաբարէ, այլ նոյնաբար զոր ինչ ասի ՚ի նա: Նոյնպէս եւ ես զօրինակն զոր ասացի՝ ոչէ Աստուած այնպէս, այլ վասն ճանաչման ասեմք, զի յայտնի լիցի՝ որ երրեակ ինչ իմանի ՚ի նա. բայց մի Աստուած է, եւ ոչ  երրեակ: Արդ՝ եթէ կամիցի արքայդ արքայից՝ գոյացաբար օրինակօք եւս ծանուցից, զի իսկապէս ծանիցես՝ որ երրեակ անձնէ յԱստուածութեանն, այլ ոչ երրեակ Աստուածս Ասէ արքայ՝ ո՞րպէս: Ասէ՝ որպէս էութիւնդ քո պանձալի, բանականութիեամբ, եւ կենդանութեամբ մարդէ. եւ թէ մու ՚ի սոցանէ ոչ գուցն, անկատար մնայ: Զոր օրինակ, ՚ի Պետրոս՝ եթէ տարաբարձցի էութիւն՝ դառնայ յոչինչ. եթէ բանակութիւն դառնայ անբան. եւ եթէ կենդանւոթիւն՝ դառնայ անկենդան. եւ այնպէս բարձման միոյն՝ ապականութիւնէ միւսոյն, ընդ էր վասն զի գոյացականքեն, եւ երիցս յորս բարձցի՝ մարդկութիւն ապականի, եւ այլ /458/ ոչ եւս մնայ մարդ: Նոյնպէս ճանաչեմք եւ զԱստուած որ յէութենէ, եւ ՚ի բանականութենէ, եւ ՚ի կենդանութենէ մի մարդ է, այլ ոչ երեք մարդ, երրեակէ, եւ մի. միէ եւ երրեակ. այլ ոչ երեք Աստուածք, զի թէպէտ անձամբ զանազանեն, այլ աստուածութեամբ միեն որպէս օրինակն ցուցաւ ՚ի պետրոս: Զի թէպէտ յէութենէ, ՚ի բանականութենէ, եւ ՚ի կենդանութենէ է, որէ երրեակ ինչ այլ սակայն մի մարդ է, եւ մի պետրոս, այլ ոչ երեք մարդ, եւ կամ երեք պետրոս: Ասէ արքայն՝ ասի եւ յԱստուած ամենակարող լսող, լրմամբ, եւ այլ այնպիսի. ընդէր միայն երրեակդ ասէք: Ասէ՝ այո՞, տէր իմ արքայ. բայց որ ինչ ՚ի սահմանս պետրոսի ելանէ՝ նաէ հաստատիչ մարդկութեան պետրոսի, այլ սոքա միայն ՚ի սահմանս ելանեն վասն այսորիկ սոքա միայն ասին ՚ի սահմանս, եւ ոչ նոքա վասն զի սոքօք սահմանի պետրոս որ մարդ է եւ ոչ նոքօք զոր որպէս յօրինակն ասացի ՚ի պետրոս՝ էութիւն, կէնդանութիւն, եւ բանականութիւն՝ որ ՚ի սաամանս նորա ելանէ՝ որ զնա մարդ առնէ բայց լսողութիւնն, տեսողութիւնն, եւ կարողութիւնն ոչ ելանէ ՚ի սահմանս, վասն այնորիկ նօքօք ոչ սահմանեմք, եւ ոչ ասեմք: Թէպէտ են գոյացութիւնք բայց մարդկութիւնն ոչ հաստատեն ՚ի դնելն, եւ ոչ ապականեն ՚ի բաց բռնիլ. այլ նոցա դնելն հաստատեն. եւ ՚ի բաց բառնիլն ապականեն: Որպէս ասեմք, պետրոսէ, կենդանի, եւ բանական: այլ ոչ ասեմք, տեսօղ, եւ լսող, եւ կարօղ: Այսպէս եւ Աստուած որ ինչ առ նա սահմանաբարէ, ասեմք, որպէս ասացին սուրբ Մարգարէքն ըստ խելաց, եւ որ ինչ արտաքոյ սահմանինէ՝ թէպէտ ունի, այլ ոչ մուծանի ՚ի սահմանն: Ասէ արքայ՝ մի թէ վասն ճանաչման զիսկական էութիւնն նորա ասացի, որ անհնարէ թէ մու յերրակացս պակաս իցէ յԱստուած, Աստուած կատարեալ /459/ կարիցէ գոլ. Որ զԱստուած կամի ճանաչել՝ պարտէ երրոկաւս մի Աստուած գոլ, եւ ճանաչել, եւ որ պակաս ճանաչիցէ՝անկատարէ ճանաչումն, վասն այնորիկ ասաց Քրիստոս աշակերտացն՝ յորժամ մկրտիցէք զհավատացեալս՝ այսպէս ուսուցանիցէք նոցա պահել զԱստուած պաշտութիւն որպէս պատուիրեցի ձեզ զմի անձն էութիւն հաւատալ եւ զմի անձն բանականութիւն եւ զմի անձն կենդանութիւն էութիւն ծնօղ բանականութեան, եւ բանականութիւն ծնեալ յէութիւնէ՝ որէ յերկոցունցս մինն ծնօղ եւ միւոն ծնեալ համագոյաբար, եւ ոչ այլայգոյաբար վասն զի բնութեամբ միենէ որքեն անեղանելիք, եւ ոչ յետ եւ յառաջ միմեանց: Որպէս որքան պետրոս մարդէ՝ կենդանի բանականէ, ոչ էութիւնն նախքան զբանականութիւնն եւ ոչ բանականն քան զկենդանութիւնն եւ սոքա քան զէութիւնն այլ համանգամայն յորժամ կատարեալ մարդէ: Այսպէս եւ զԱստուած ճանաչեմք, որպէս մարգարէքն մեզ աւանդեցին, եւ բանականութիւնս մեր ենթադատէ, այսպէս գոլ Աստուած, եւ այսպէս ճանաչել: Ասէ արքայն՝ յոյժ ընդունելիէ խելաց վասն զի ամենայն ոք ընդունի՝ որ Աստուած է է՝, կենդանի եւ բանական, ոչ սահմանաբար, այլ ճանաչաբար: բայց զայս եւս ասա ինձ զայդոսիկ որ ՚ի պետրոս իմաստասիրի, բաղադրաբարէ, թէ ո՞չ: Ասէ՝ այո՞ բաղադրաբարէ: Ասէ արքայն՝ ուրեմն՝ եւ յԱստուած պարտէ բաղադրութիւն գոլ որպէս օրինակդ ցուցեր: Ասէ ՚ի մարդս զոր ինչ իմաստասիրի՝ ամենայնն բաղադրութիւնն է պատճառն այսէ՝ որ զամենայն զոր ինչ ունի յետ եւ յառաջ գոն միմեանց որպէս նիւթն՝ քաբ զտեսակաւորութիւնն՝ եւ գոյացութիւնն քանզ պատահումն եւ զայլս այսպիսիս, եւ յորժամ գան սոքա իմիաւորութիւն բաղադրութիւնն ասին: Եւս սոքա կարօտքեն միմեանց զի նիւթն կարօտի տեսակաւորութեան զի /460/ ՚ի ներգործութիւն եկեսցէ, եւ տեսակաւորութիւն եւ գոյացութիւն՝ քանզ պատահումն, եւ զայլս այսպիսիս, եւ յորժամ գան սոքա ՚ի միաւորութիւն բաղադրութիւն ասին: Եւս՝ կարօտքեն միմեանց զի նիւթնկարօտի տեսակաւորութեան՝ զի ՚ի ներգործութիւն եկեսցէ, եւ տեսակաւորութիւն կարօտի նիւթոյն՝ զի յէութիւն եկեսցէ քանզի անհնարէ՝ եթէ թարց նիւթոյ տեսակաւորութիւն էասցի: Եւ յայսցանենաց յամենայնէ՝ արտաքոյէ Աստուած եւ վասն այսորիկ ոչ գոյ ՚ի նմա բաղադրութիւն Ասէ արքայն: ըստ խելացէ զի ըստ խելաց ասացեր Եւ զայս եւս ասա՝ ընկեր գոյ Աստուծոյ. թէ ոչ: Ասէ՝ զայդ մարգարէիւն Եսայեաւ ասաց Աստուած՝ ո՞վէ իմ ընկեր յառաջ կացցէ, եւ ձայն տացէ. քանզի անհնարէ թէ ժամանակաւորաց ոք Աստուած լիցի բնութեամբ, զի ամենայն որինչեն յետ Աստուծոյ են, եւ ստեղծուածք, զի՞նչ իցէ որ հաւասար Աստուծոյ իցէ, կարասցէ գոլ ընկեր Աստուծոյ: Ասէ արքայն՝ քաջայայտէ՝ որ Քրիստոսի բանն Աստուծոյ է, որ միաւորեալէ ընդ մարդկութեանս բնութեան բանն Աստուծոյ որպէս կարէ լինիլ ընկեր Աստուծոյ: Զոր օրինակ բան արքաիդ ոչ կարէ լինիլ ընկեր արքաիդ նոյնպէս եւ բանն Աստուծոյ Ասէ արքան որպէս Քրիստոս բանն Աստուծոյ Ասէ՝ թէ մեք հնազանդ եմք ասացելոցն մարգարէից, նոքա այսպէս ծանուցին մեզ՝ թէ Քրիստոս յերկուց էութեանցէ միաւորեալ, Աստուծոյ՝ ՚ի բանէն Աստուծոյ, եւ ՚ի մարդկութենէ, վասն այսորիկ Աստուած ասացին սուրբ մարգարէքն, եւ մեք եւս ասեմք: Զոր օրինակ լոյս արեգակն որ ընդ յօդոյն միաւորեալէ, արեգակ եւ լոյս կարեմք ասել այսպէս եւ լոյս Աստուածութիւնեն՝ որ ըստ մարդկութեան միաւորեալէ, Աստուած ասեմք: Եւս  հուր որ ըստ երկաթոյ միաւորեալէ՝ երկաթոյն հուր կարեմք ասել զի այրիչէ, եւ լուսաւորիչ սոյնպէս եւ Քրիստոսի Աստուած ասեմք, որ միաւորեալէ ըստ բանին Աստուծոյ: Ասէ արքայն՝ ահա դու /461/ յայտնապէս ընկեր Աստուծոյ հաստատեցեր, ապա զի ար՞դ ոչէ ընկեր, զի յայտնապէս զնա Աստուած ասացեր Ասէ, որպէս ասացի թէ՝ անհնարէ, թէպէտ արեգակն ասասցի սոյնպէս եւ Քրիստոս թէպէտ Աստուած ասեմք, անհնարէ թէ՝ ընկեր Աստուծոյ լինիցի: Որպէս անհնարէ բանին քոյ՝ որ գրեալէ ՚ի քարտիսի, թէ ընկեր արքայիդ ասասցի այսպէս եւ բանին Աստուծոյ որ ըստ մարմնոյն միաւորեալէ, թէ ընկեր Աստուած ասասցի: Ասէ արքան այսպէսէ անկարծիք, որ զբանս իմ որ ՚ի քարտիսին գրեալէ՝ ոչ կարէ ընկեր ինձ լինիլ վասն զի ոչէ իբրեւ զիս: Ասէ՝ որպէս բանն քոյ՝ ոչէ իբրեւ, զքեզ, նոյնպէս եւ դու ոչ կարես լինիլ իբրեւ զբանն քոյ վասն զի մինն ծնօղէ, եւ միւսն ծնեալ սոքա ոչ կարեն մի գոլ այսու յատկանան անձինքն բայց ըստ բնութեան մի համագոյ, ոչ այլեւայլ այլ բնութեամբն համագոյ՝ եւ մի եւ նոյնն, որով հետեւ մի են ըստ բնութեան եւ համագոյ, վասն այսորիկ Աստուած ասի ծնօղին եւ ծնիցելոյն: Որպէս պանծալի արքայիդ, եւ հօրդ ազնուոյ մարդ, զի ըստ մարդկութեան մի բնութիւնէ երկոքունցդ՝ որ կենդանի բանականէք, զի այսէ ասհման երկոցունցդ, եւ սահմանն արտայայտիչ բնութեան: Բայց անձամբ զանազան, եւ այլեւայլ որ դու պանծալիդ ոչ կարես հօր քոյ հայր լինիլ եւ ոչ նա քեզ որդի լինիլ. այլ երկոքեանդ համաբնութեամբ մարդ, եւ ոչ առաւել, եւ ոչ նուազ: Նոյն եւ յԱստուածութիւնն ծնօղն, եւ ծնեալն, համագոյ եւ համաբնութեամբ մի Աստուած, այլ անձամբ այլ եւ այլ. զի անեղեն եւ անժամանակ՝ որպէս ծնօղ միտքդ, եւ ծնեալ բանդ, եւ ոչ են առաւել եւ նուազ՝ յետ եւ յառաջ. այլ որ քան Աստուածէ բանականէ, եւ ոչէ երբեմն ՚ի նա որ անբանիցէ այլ որքան սաէ, նաէ, եւ որքան նաէ սաէ, անբաժանաբար: Եւ նոյն բանն որ ծնողին /462/ Աստուծոյ էր, նոյնն ՚ի մարմնի միաւորեցաւ, եւ որ ՚ի մարմնի մաւորեալէ, նոյննէ ընդ ծնողին իւրոյ Աստուծոյ: Ասէ Արքայն՝ զի արդ մարթի այդպէս լինիլ: Ասէ՝ ծանուցեալս այս ՚ի մարգարէից՝ ոչէ հեռի ՚ի խելաց, որպէս բան քոյ Տէր իմ արքայ, որ գրեցելէ ՚ի քարտիսի նոյննէ ՚ի միտս քո, եւ նոյննէ ՚ի քարտիսի գրեալ՝ քանակաւորեալ, ձեւացեալ, եւ որ ակացեալ, եւ ոչ այլ, անփոխատրապէս, եւ անայլայլբար: Այսպէս եւ բանն Աստուծոյ որ միաւորեցաւ ըստ մարմնոյ մարդկայնոյ, նոյննէ անմեկնելի ըստ Աստուած, ծնողին իւրոյ՝ որ էր անժամանակ եւ անեղանելի եւ  նոյննէ ժամանակապէս եւ անփոխատրաբար՝ եւ անայլայլաբար ՚ի մարմնի միաւորեալ, քանակաւորեալ, ձեւացեալ, եւ որակացեալ: Ասէ արքայն՝ ընդ էր բանն Աստուծոյ մարմնացաւ որպէս ասեսգ: Ասէ՝ ընդ է՞ր եւ դու արքայդ արքաից զբանս քո գրես ՚ի քարտիսի եւ ձեւացուցանես, եւ որակացուցանես ծածկեալն եւ զթաքունն յայտնես: Ասէ արքայն՝ յաղագս խաղաղութեան եւ բարձման խռութեան եթէ ուրեք ինչ լեեալ իցէ: Ասէ՝ յաւիտեան կեցցե  արքայ՝ վասն այդպիսի ինչ իրաց՝ բանն Աստուած որ ծածկեալէր ՚ի միտս, եւ ՚ի սիրտս ծնողի Աստուծոյ նախ մարգարէից յայտնեաց լսելով եւ ապա մարմնով երեւեցաւ առի խաղաղութիւնն տալ յերկիր, եւ բառնալ զխռովութիւն, որպէս ծանուցին մեզ մարգարէքն: Յայնժամ ասէ արքայն՝ ըստ նախարարս, եւ ըստ ներքենիսն՝ կարի գեղեցիկ ասաց ըստ խելաց որպէս բանն իմ որ ՚ի սրտի իմումէ՝ ծածկեալէ, եւ ոչ ոք կարէ իմանալ լինիլ ունկամբ, եւ յորժամ կամիցիմ գրել ՚ի քարտիսի՝ յանժամ ներեւի, եւ տեսանի: Ուրեմն՝ նախնումն որ ծածկեալէր ՚ի սրտի իմում ոչ ոք իմանայր, եւ ոչ ոք լսէր, եւ ոչ ոք տեսանէր. ըստ այսմէ անիմանալի, այլ յորժամ /463/ ասացից զնոյնն, եւ լսելի լինիցի, յայնժամ լինի իմանալի որ ունկամբ  լուեալ եղեւ, այլ յորժամ կամիցիմ զնոյն անիմանալին՝ եւ անտեսանելին՝ տեսանելի առնել, գրեմ զնոյնն ՚ի քարտիսի: Այսպէս Աստուած եւ բան իւր որ ծածկեալէր յինքեան՝ անիմանալիէր, եւ յորժամ ասաց Մարգարէցն որ նոքա ունկամբ լուան, իմացան զանիմանալին, եւ յորժամ մարմնացաւ յայնժամ տեսեալ եղեւ ուրեմն նոյնն էր անիմանալի՝ յորժամ էր յԱստուած, եւ նոյնն իմանալի եղեւ որ իմացաւ ՚ի մարգարէիցն, եւ նոյնն տեսանելի եղեւ՝ յորժամ միաւորեցաւ ընդ մարմնոյ: Գեղեցկապէս ծանուցին մարգարէքն՝ որք արդար եւ խորհրդակիցքեն խորհրդոցն Աստուծոյ: Ապա ասէ արքայն արքայից Հօսէն՝ դառնալով ցերանելի Հայրն մեր Յոհաննէս՝ զինչէր խռովութիւնն՝ որ նա եկն եւ արար խաղաղութիւն: Ասէ՝ յերկինս խռովութիւն անկաւ՝ յորժամ սատանայ մարտեաւ ընդ Աստուծոյ յորժամ ասաց ելից բարձրացայց, եւ եդից զաթոռ իմ յամպ, եւ եղէց նման բարձրելոյն, յայնժամ ահեղ թնդմամբ որոտաց Տէր յերկնից՝ յաճախեաց զփայլատակունս իւր եւ խռովեցոյց զնոսա, եւ առաքեաց զնետս իւր եւ ցրուեաց զնոսա, յայնժամ անկան յերկնից ՚ի բարձանց՝ ՚ի խորս անդնդոց,  եւ յանկանիլն ձգեաց զտուտն իւր եւ քարշեաց զերրորդ մասն աստեղաց, այսինքն՝ հրեշտակաց՝ որք ընդ նմա անկան յերկնից ՚ի բարձանց, յերկինս այսպիսի խռովութիւն անկաւ: Իսկ յերկրի պտղոյն ճաշակմանն ադամայ եղեւ թշնամութիւն եւ խռովութիւն, յորժամ Ադամ զպատուիրանն Աստուծոյ եթող եւ զպատուիրամս թշնամւոյ Աստուծոյ պահեաց, եւ ընկալաւ, մինչ զի արտաքսեցաւ ՚ի փառակենցաղ դրախտէն, եւ այսպէս բազմանայր օր եւ աւուր մեղքն, յանցանքն, եւ անօրէնութիւնքն մինչ զի ջրհեղեղաւ կորոյս զամենեսեան, եւ ոչ ոք էր որ /464/ զխաղաղութիւն շնորհէր, քանզի ամենեքեան մեղան վասն այնորիկ բանն Աստուծոյ մարմնացաւ, եւ արար խաղաղութիւն յերկինս եւ յերկրի: Ասէ արքայն կարողէր Աստուած ՚ի ձեռնմիոյ մարգարէի զայդ գործել: Ասէ՝ ոչ ոքէր որ բնութեամբ անարատ գտանիւր եթէ զայդ նովաւ շնորհէր որպէս ասէ սաղմոսն՝ ոչ ոքէ որ առնէ զբարի, եւ չէ ոք մինչեւ իմի: Զոր օրինակ ծառոյ արմատն՝ եթէ դառնիցէ, ամենայն որ ինչ ՚ի նմանէ ելանէ դառն լինի այսպէս արմատն ամենայն մարդկայինս բնութեան որ ադամէր դառնացաւ ճաշակամամբ պտղոյնմ, եւ զոր ինչ ՚ի նմանէ յառաջ եկն ամենայն նոյնպէս դառնէր, եւ ոչ ոքէր որ առնէր զքաղցրութիւն: Որպէս ասաց Սաղմոսն՝ Աստուած յերկնից նայեցաւ յամենայն որդիս մարդկան տեսանել թէ՝ իցէ ոք իմաստուն որ խնդրիցէ զԱստուած, եւ ոչ ոք էր: Զի ասաց թէ՝ Ամենեքեան խոտորեցան ՚ի միասին, եւ անպիտանացան, ոչ ոքէ որ առնէ զքաղցրութիւն, եւ ոչ ոք մինչեւ ՚ի մի: Եւ Աստուած ասաց Մերգարէիւն Եսայեաւ՝ հայեցայ՝ եւ ոչ ոքէր որ օգնէր զմտաւածի՝ եւ ոչ ոքէր որ ՚ի թիկունս հասանէր. փրկեաց զնոսա բազուկ իմ: Եւ դարձեալ ասէ մարգարէն Եսայիաս՝ ոչ պատգամաւոր ոք, եւ ոչ հրեշտակ. այլ ինքնին Տէր եկեսցէ եւ փրկեսցէ: Նշան գալստեանն այսէ՝ որ զբանն Աստուած յղասցի առանց սերման, եւ ծնցի որդին Աստուծոյ, եւ նոյնն մեզ տացի որդի եւ կոչեսցեն զանուն նորա Էմանուէլ: Ասէ արքայն զինչէ Էմանուէլ: Ասէ՝ Հելլենացւոց բարբառէ Աւետարանն Սուրբ մեկնէ՝ (որէ ընդ մեզ Աստուած) Այս առաջին նշան գալստեան նորա՝ որ անսերմն յղութեամբն Աստուած անուանեցաւ վասն այնորիկ ասաց ըստ մեզ՝ զի ծանիցուք զնա մարդկութեամբն Աստուած այսինքն՝ բանն Աստուած որ միաւորեցաւ ըստ բնութեանս մարդկութեան: Մարդկութիւն որ ոչ էր Աստուած /465/ յորժամ բանն Աստուած ըստ մեզ եղեւ մարդկութիւն Աստուած անուանեցաւ վասն այսորիկ ըստ հրամանի Աստուծոյ եւ ըստ գրեցելոյ մարգարէիս՝ Աստուած ասեմք Քրիստոսի վասն զի կարելիէ թէ երկինք եւ երկիր անցցեն, բայց անկարելի գիտեմք, թէ հրամանն Աստուծոյ անցցէ, նոյնպէս գրեալն ՚ի մարգարէից անկցի՝ եւ ոչ կատարիցի: Այս առաջին նշան գալստեանն Քրիստոսի որ բանն Աստուած ՚ի կուկէն ծնաւ առանց սերման առն: Իսկ երկրորդ նշան գալստեան նորա այսէր որ ասաց՝ ոչ պատգամաւոր ոք ոչ հրեշտակ, այլ ինքնին Տէր եկեսցէ եւ փրկեսցէ եւ յայնժամ աչք կուրաց բացցին. եւ ականջք խլից լուսիցեն յայնժամ վազեսցէ կաղն իբրեւ զեղջերու եւ պարզլիցի լեզու ծանրախօսաց: Վասն զի աստուած մեր հատուցանէ զդատաստան, եւ հատուսցէ, ինքնին եկեսցէ, եւ փրկեսցէ զմեզ: Եւ դաւթի ասաց Աստուած Յայնժամ ասացի թէ՝ ահաւասիկ գամ ես. գլուխս գրոց գըրեալէ վասն իմ: Ասէ արքայն՝ ո՞րէ գլուխ գրոց: Ասաց՝ Աստուածաշունչն զոր. մովսէս գրեաց: Ասէ արքայն՝ որպէսէ գրեալ: Ասաց ազդարար Աստուած յակոբայ, եւ մովսէս ՚ի բերանոյ յակոբայ, եւ Աստուած գրեաց թէ՝ մի պակասիցի իշխան ՚ի յուդայ եւ մի պետ յերանաց նորայ, մինչեւ եկեսցե նմա հանդերձեալն եւ նաէ ակնկալութիւն հեթանոսաց: Ասէ արքայն՝ թէ որոյ ցեղէ գալոցէր  Քրիստոս զայն յայտ առնէ, եւ զնա ակնկալութիւն հեթանոսաց Ասէ ասաց՝ այո՞ Տէր իմ արքայ: Ասէ արքայն՝ զազգաբնութիւն ունի՞ք Ասաց՝ սուրբ Աւետրրանն պատմէ՝ յաբրահամէ մինչեւ ՚ի Քրիստոս որ ՚ի թագորական ցեղէ, եւ ՚ի քահանայկան, պարտէր ծնանիլ բանն Աստուած որպէս ասացին մարգարէքն երեմիայ՝ եւ բարուք: Սաէ Աստուած մեր ընդ որում ոչ համարիցէ այլ յետ այսորիկ ՚ի յերկրի երեւիցի, եւ ըստ պատգամք որք մնան յաւիտեան: Ամենեքեան որք ընդուին զնա ՚ի կեանս /466/ եւ որք թողուն զնա մեռանին: Եւ մարգարէն ամբակում ասաց՝ տէ՛ր զլուր քո լուայ եւերկեայ հայեց ՚ի գործս քո եւ զարհուրեցայ: ՚Ի մերձենալ ամացն յայտնիցիս եւ ՚ի հասանիլ ժամանակին երեւիցիս: Եւ զայն եւս ասաց՝ թէ Աստուած ՚ի հարաւոյ եկեսցէ Եւ այսպէս ամենայն մարգարէք զՔրիստոս Աստուած ասացին, եւ մեք եւս ըստ շաւղաց նոցա գնալով, եւ Աստուածային հրամանին հետրելով զխելս թողումք, եւ զորինչ Աստուած ասացեալէ. եւ մարգարէքն գրեալեն ընդունիմք եւ զհետ երթամք: Ասէ արքայն՝ որ ոք զմարգարէն ընդունիցի՝ պարտէ զոր ինչ ասասցէ ընկալցի եւ ընդունիցի, եւ ունկնդիր լինիլ ասացելոցն նորա յորժամ ստուգապէս վերահասու լեալ իցէ թէ ճշմարիտ մարֆարէ է: Ասաց՝ բազում բնական բանկանութեամբ հաստատեալեն՝ որ ամենայն մարդոյ պարտէ լսել ճշմարիտ մարգարէի, եթէ ըստ խելաց ինչ խօսիցի, եւ թէ ՚ի վեր քան զխելս, վասն զի նոքա եւս զոր ինչ յԱստուծոյ լուեալ են զայն խօսին, եւ ոչ թէ յանձնէ: Վասն այնորիկ եւ նոքա եւս՝ յորժամ զայսպիսի ինչ լսէին յԱստուծոյ՝ սոսկացեալ զարմանային, եւ դողումն ըմբռնէր զնոսա, որպէս եւ մարգարէն Դաւիթ յորժամ լուաւ թէ՝ Աստուած ՚ի տաճարի իւրում յայտնի ՚ի ժամանակի, սոսկացեալ սքանչանայր՝ եւ սարսափէր՝ թէ զի արդ լինիցի այդ ոչ միայն ինքն այլ եւ ամենայն ազգք եւ ազինք, եւ թագաւորութիւնք, եւ իշխանութիւնք: Որպէս ասէ ՚ի մէջ սաղմոսին Ահաւասիկ թագաւորութիւնք երկրի ժողովեցան, եւ անկցին ՚ի միասին, Ինքեանք տեսին այսպէս զարմացան, խռովեցան, սասանեցան, եւ դողումն կալաւ զնոսա: Եւ Ամբակում Մարգարէն եւս ասաց՝ յորժամ լուայ ՚ի Տեառնէ թէ՝ ՚ի մերձենալ ամացն յայտնիմ, եւ ՚ի հասանիլ ժամանակին երեւիմ, եմուտ դողումն յոսկերս իմ, եւ ես յանձն իմ խռովեցայ: Վասն զի ՚ի վեր քան զբնութիւնս պատմեաց /467/ Աստուած, իսկ նոքա սքանչացեալ ընկալան, բայց դողալով եւ սարսափմամբ. եւ մեք եւս որք աշակերտեմք Մարգարէիցն, եւ ստեղծուածեք Աստուծոյ՝ պարտիմք հնազանդիլ բարբառաց նոցա եւ ոչ այլ ինչ ասել: Զի բարուք Աստուած երեմիայի, եւ եսայեայ ասաց թէ՝ կարիցէ ասել կաւն ցբրուտն բան ինչ այսպէս եւ մեք որք ստեղծուծքեմք, ոչ կարեմք ասել ինչ ցստեղծօղն զոր ինչ կամի: Ասէ արքայն այդպէսէ բայց թէ զի՞նչ ասացեալեն որ պարտէ լսել մարգարէին թէ ըստ խելաց, եթէ ՚ի վեր քան զխելս: Ասաց քաջայայտէ որ ամենայն աշակերտք՝ որոց եւ աշակերտիցի, պարտէ՝ աշակերտին այնորիկ որ կամի ուսանիլ, զոր ինչ եւ ասացէ վարդապետն իւր ընդունել պարտէ զոր ինչ եւ ասացէ ընդունել: Դարձեալ՝ որ ոչ ճանաչէ զճանապարհս՝ պարտէ հնազանդիլ այնմ, որ ճանաչէ, եւ այսպէս ոչ ոք ճանաչէ զճանապարհս Աստուծոյ՝ որպէս զմարգարէս ուրեմն՝ որ կամի զճանապարհս Աստուծոյ ճանաչել, պարտէ հնազանդիլ մարգարէի: Դարձեալ ամենայն կուրի պարտէ առաջնորդ, ապա թէ ոչ՝ սղալի, եւ ՚ի խորխորատ անկանի, սոյնպէս ամենայն մարդ աչացուեն՝ եւ Աստուած զմարգարէս ետ զի առաջնորդեսցեն, վասն այսորիկ պարտէ հնազանդիլ նմա զոր ինչ եւ ասասցէ, յոր եւ առաջնորդեսցէ: Ասէ արքայն՝ զայս եւս ասա ինձ թէ իւր ճանաչէք զճշմարիտ, եւ զսուտ մարգարէն: Ասաց՝ կրկին կերպիւ: Ասէ արքայն՝ որպէս: Ասաց՝ նախ այսէ՝ զի զոր ինչ ասասցէ հանգոյն ամենայն մարգարէիցն իցէ զասացեալսն, եւ ոչ այլագունակ եւ երկրորդ՝ զի նշանօք հաստատեսցէ: Ասէ արքայն բազումք են որք զնշանս ցուցանեն, բայց սուտք են որպէս կախարդքն ցուցին ընդ դէմ Մովսիսի առաջի փարաւոնի: Ասաց բանն ներերեւեցուցանէ որպէս եւ եղեւ առ նոսա, զոր եւ ինքեանք իսկ խոստովանեցուն /468/ զստութիւն իւրեանց, եւ զճշմարտութիւն նորա, եւ ասացին՝ մասամբն Աստուծոյ առնէ Մովսէս զնշանս եւ այսու հաստատեցաւ զճշմարտութիւնն Մովսիսի որ թարց կարծեաց մարգարէ էր: Եւ այնու հետեւ ով ոք եկեսցէ՝ եթէ համեմատութիւն ունի ընդ բանի նորա, ճշմարիտէ եւ նա: Զոր օրինակ յամենայն իմաստասիրաց հաստատեալէ՝ որ մարդն՝ կենդանի բանականէ, եւ որ այսպէս ասասցէ՝ եւ նա իմաստասէրէ, ապա եթէ զներհակն. այսինք անբան եւ անկենդան իսկ եւ իսկ յամենեցունց ծանուցեալ լինի, որ նա ոչ իմաստատսէրէ, եւ ոչ ՚ի կարգո իմաստասիրիէ այլ իբրեւ անբան ոք՝ արտաքս ընկեցեալ լինի, եւ նշաւակեալ խայտառակի: Ասյպէս եւ մարգարէն՝ զի Աստուած սոյնպէս պատուիրեաց թէ՝ սոյնպէս ծանիջիք զճշմարիտ մարգարէն, եթէ հանգոյն այլոց ճշմարիտ մարգարէից խօսիցի՝ զոր ինչ եւ ասասցէ նա ճշմարիտէ, եւ նմա ունկնդիր լերուք, եւ թէ ոչ՝ խոստելիէ, եւ արտտքս ընկենլի, ՚ի բաց կարէք ՚ի նմանէ: Ասէ արքայն՝ նախկին մարգարէն՝ իւ պարտէ ճանաչել, զի ոչ դոյ ոք նախքան զնա՝ զի համեմատեսցեն: Ասաց՝ նշանօք զոր օրինակ մօվսէս ծանուցեալ եղեւ նովաւ քանզի ո՛չ գոյր նախքան զնա մարգարէ՝ եթէ համանմանութեամբ ծանիցի այլ նշանօքն ծանուցեալ եղեւ զորս ո՛չ ոք արար նոյնպէս քանզի համեմատութիւն ըստ այլոց բանակութեամբ եւ կենդանութեամբ մարդ ասի ապա թէ ոչ՝ ոչ ասի մարդ սոյնպէս եւ մարգարէն պարտէ ճանաչել որպէս հրամայեաց Աստուած եւ յետ նորա երկոքումբք ճանաչել այսինքն բանիւն եւ նշանօքն: Բայց բազումք բանիւքն ծանուցեալ եղեն որպէս դաւիթ սողոմոն, եւ այլք ՚ի մարգարէիցն: Զայս եւս ծանուցանեն մարգարէքն թէ՝ ամենայն մարգարէք վասն վկայութեան Քրիստոսի եկին, զի վկայեսցեն վասն գալստեան նորա. որպէս քաջագոյն յայտնիէ որ /469/ գալըստաանն Քրիստոսի կատարումն եղեւ մարգարէից Ոսայս հալլսր եւ եօթն հարիւր ամէ՝ որ ոչ եւս եկն մարգարէ որ յամենայն աւուր ունայն ՚ի մարգարէից ոչ լինիւր. այլ զհետ միմեանց ոչ դատարէր մարգարէութիւն, որք պատմէին զգալուստ Քրիստոսի: Բայց այժմս որք դադարեալքեն՝ ծանուցանեն թէ վասն որոյ գայինն եւ վասն որոյ պատմէինն կատարեցաւ եւ լուրմն եղեւ զի նախքան զգալուստն Քրիստոսի՝ օր ոչ անցանէր առանց մարգարէի: Որպէս եւ Պատմի յԱստուածաշունչն թէ՝ յորժամ վերացաւ Եղիայ. յիսուն այր ՚ի մարգարէիցն որ յերիքով, մարտեան առ եղիսէ, եւ ասացին զայս ինչ՝ եւ զայն, զի թէ միայն յերիքով այնքան, ապա յերկիրն ամենայն հրէաստանի որքան գոյր: Բայց յետ գալստեանն Քրիստոսի՝ որ այսքան ամէ՝ որ ոչ մի եւս երեւի, որով յայտէ թէ՝ որք գայինն վասն պատմելոյ զգալուստն Քրիստոսի գային, եւ որով հետեւ ահլ եւս ոչ գոն յայտէ թէ լրումն եղեւ: Եւ ամենայն բանք մարգարէիցն յաւետեաց կուսին սկսան նորա պատմեցին ոմանք զմարդեղութիւնն, ոմանք զնշանագործութիւնն, ոմանք զչարչարանս նորա. ոմանք զերեքօրեայ զթաղումն, եւս եւ ոմանք զյարութիւնն, եւ ոմանք զհամբարձումն, եւ ոմանք զնստիլն ընդ աջմէ հօր, եւ ոմանք զմիւսանգամ գալուստն, եւ ոմանք զհատուցումն իւրաքանչիւր գործոց, եւ այսպէս մի ըստ միոջէ զամենայն գրեալեն: Եւ վասն այնորիկ եկեալ են՝ զի վասն այսոցիկ վկայեսցեն, վասն այսորիկ ամենայն ազգ եւ ազինք յորժամ ընթեռնուն զգրեալսն նոցա հաւատան վկայութեանց նոցա, եւ զխելս ՚ի բաց եդեալ զհետ ընթանան գրելոց նոցա: Ֆրանկք ամենայն որքան թագաւորութիւն որ գոն ՚ի նոսա, Հոռոմք, Ռուս, Հաբաշք, Հայք, Ասորիք, Ղփտիք, Վիրք, Եաղուբիք, եւ այլք. յորժամ /470/ ընթեռնուն զգիրս մարգարէիցն՝ մակացու լինին որ զամենայն ինչ վասն գալստեան նորա գրեալքեն, հետեւին ասացեալոցն մարգարէից՝ որք յայլ եւ յայլ ժամանակս գրեալեն դիտաւորութիւնն առ մի ինչ որք եւ հաւատացեալք ամենեքեան Քրիստոնայք կոչին միով հաւատով: Ասէ արքայն՝ դոքա ամենեքեանքն՝ Քրիստոսի Աստուած ասեն: Ասաց՝ այո՞ արքայ բայց ՚ի կրօնս զանազանութիւն ինչ գոյ, եւ ոչ ՚ի հաւատս: Ասէ արքայն՝ ո՞րպէս: Ասաց՝ եթէ յաղօթս, եւ թէ ՚ի պահս զանազանութիւն ինչ գոյ ոմանք բազում ունին, ոմանք սակաւ եւ ոման միջակք: Ասէ արքայն՝ լուեալ եմ թէ դուք ազնիւէք քան զնոսա ամենայննքն: Եւ իբրեւ զայս ասէ՝ ելանէ յաթոռոյն յոր նստեալէր եւ գնայ արտաքս յեկեղեցւոյն. իսկառ դրան եկեղեցւոյն նստէ դարձեալ յա ժոռ ուր տան նմա սուրճ, այսինքն ղահֆա առի ըմպել: Եւ երբ աւարտեաց զարբումն սրճոյ, այսինքն ղահֆային ելեալ գնայ ՚ի տեղին իւր՝ ուստի եկեալնէր եւ զայլն տես՝ իսկ ՚ի լերչ անդր՝ զորմէ ՚ի կարճոյ գրեալեմ եւ զյճախագոյնն իսկ լիովին ՚ի շնորհապատար սոփերի իւրում անդ տեսցես, եւ որով արդեօք զիղձ փափագնաց քոց յոյժ առաւել լցուսցես: Արդ՝ աստանօր թողում զայսոսիկ ո՞վ ազնուական բաղձալիդ իմ եւ պատմեցից կարճ ՚ի կարճոյ զծննդեննէ, եւ զարգացմնէ, եւ զարդիւնաւոր արդասալիր ճոխութեանց տեառն Յոհհանու հրեշտակոյին վարդապետի յորմէ պատմելս գիտեմ ստուգիւ որպէս ինձ հիքոյս եւ քեզ եւս նոյն գունակ ըղձալիէ եւ փափագելի վասն որոյ աշխոյժ տենչանօք արծարծեալ բորբոքեցայ՝ զի անդուլ ճգամբ աշխատասիրեցայց՝ առ ՚ի լոյս ածել զբովանդակ քաջափառ եւ շնորհաւէտ արգասեաց նորա պտուղք ՚ի ծննդենէ մինչեւ ՚ի լրման աւուրց կենաց նորա: Վասն որոյ այսպէս ախորժելիէ ինձ եւ բաղձալի /471/ սկսանիլ զճառս, քանզի կարի ըղձանօք բաղձամ թէպէտ յոյժ երկայնագոյն եւ լայնասփիւռ բանիւք վերաճառել զսմանէ, եւ հրաշափառագոյն բանիւք՝ գերադրուատել զնա՝ որ եղեւ պայծառ արուսեակ, եւ ակն արփիափայլ տանս Ասքանազեան: Բայց սակայն ըստ որում քաջայայտ իսկէ մենեցոն զառաւելութենէ զերկնաձիր շնորհաց նորա, զսրբութենէ, եւ զմաքրութենէ հրեշտակային կրօնից նորայ, չարութենէ անկքելի, եւ անընկճելի գործոց նորա. եւ զգեղապանձ վեհանձնութենէ նորա. մանաւանդ զի եւ անմարթ իսկէ ինձ եւ անկարելի՝ զի յայսմ ՚ի դոյզն սոփերի զբովանդակ արգասիս բարեաց նորա խուն իմն սեւակաւ որակաւ պարուրել: Վասն որոյ ասացից կարճ ՚ի կարճոյ ըստ մղտագոյն տեսութեան մտացս իմոց, որչափ զօրեսցէ իղձ տենչանացս իմոց: Արդ՝ ծնաւ սա ՚ի նոր Ջուղայ ՚ի բարեպաշտ ծնողաց, մինչ տակաւին երեխայէր ընկալաւ զբարի սնունդ ՚ի յանձն իւր ՚ի ծնողաց իւրոց, եւ իբրեւ ելից զմանկական հասակն իւր, եւ եմուտ ՚ի պատանեկութիւն, հրաժարեալ ՚ի բազմախօս կենցաղոյս՝ եկն ՚ի վանս եւ ուխտեաց ապրիլ կրօնաւորութեամբ: Ուր ուսաւ զհին եւ նոր կտակարանս Աստուածայինս առաջի Տէառն Դաւթի Առաջնորդի վանացս, նա եւ ուսաւ զհամայն գիտութիւնս իմաստասիրական հանճարոյ: Այլ եւ յոյժ աշխատեցաւ իսկ ՚ի պահս, ՚ի յաղօթս, ՚ի տքնութիւնս, ՚ի գետնախշտութիւնս, ՚ի յանսուաղութիւնս, որ զցայդ եւ զցերեկ ոչ հանգչէր, հացիւ ոչ յագէր, ոչ ուտելով եւ ըմպելով շատանայր: Այլ ՚ի տուէ եւ ՚ի գիշերի ընթեռնոյր, եւ ՚ի Տեառնէ Աստուծոյ հայցէր զշնորհս՝ եւ զիմաստութիւնս՝ որ եւ ընկալաւ իսկ ՚ի Տեառնէ ամենակալէ զհայցուածս իւր, որով այնքան արդեօք բարգաւաճեալ պարճացաւ, մինչ զի կարեմ ասել թէ՝ ոչ /372/ եղեւ ընդ հատ քան զերանելին Ոսկերերան. եւ առաւել քան զարիստոտէլ: Եւ ապա գնացեալ յարաբիայ՝ ուսանի զգիր, եւ զլեղու արաբացւոց որով եւս առաւել յոյժ գերազանցաբար ճոխացաւ մինչ զի գալախեցոյց եւ պապանձեցոյց զլեզուս իմաստասիրացն պարսից: Եւ ոչ երբէք իսկ դադարեցաւ ՚ի խօսելոյ ընդ նոսա, եւ կամ գրելոյ առ նոսա, որովք ծանոյց արդեօք զճշմարտութեան հաւատս մեր, մինչ զի կակաղացոյց զկարծրացեալ սիրտս նոցա որ ընդ մեզ, եւ եբարձ զթշնամութիւնն զայն՝ զոր յառաջն ունէին, զոր եւ մինչեւ ցայսօր յոյժ քաղցրութեամբ վարին ընդ մեզ եւ զբազում մարգարտահիւս եւ զիմաստնալից գրեանս արար պարսից եւ արաբացւոց լեզուաւ, եւ գրով, վասն բացայայտութեան ճշմարտի հաւատոյս մերոյ, եւ ընդ դիմութիւն մոլորութեանց նոցա, որք են այսոքիկ: Նախ գրեալ շարադրեաց զհարց պատասխանին՝ զոր առ արքայն Սլէման եղեւ ըստ բնական բանականութեան, ըստ խելաց հաւանութեան: Երկրորդ՝ գրեաց զգիրք մի իսկ՝ որ ըստ չափոյ սաղմոսին լինի, վասն Աստուածութեանն Քրիստոսի առ արքայն Հօսէն զոր հրամայեաց գրել: Երրորդ՝ ըստ նոյնոյ չափոյ շարահիւսեալ վերագրեաց վասն հաղորդութեան Մարմնոյ եւ Արեան Կենարարին, եւ զորս նախ բնական բանականութեամբ, եւ ապա ըստ գրոց վկայութեան շարադրեաց, որ բանականութիւն եւ խելն ամենեցունց վեր ընկալցի մահմետականաց: Չորրորդ՝ զգիրք մի եւս գրեաց՝ որ լինի յաւէտ եւս ըստ չափոյ առաքինութեանց գրոց, յաղագս անհասանելի Սրբոյ Երրորդութեանն, ըստ ճանապարի խելաց, եւ ըստ բնական բանականութեան: Հինգ երրորդ՝ շարադրեալ մակագրեաց զգիրք մի եւս՝ որ ըստ ճանապարհի տրամաբանութեան, եւ հաւաքաբանութեան, նախադասութեամբ, եւ եզրակացութեամբ /473/ հաստատեաց յորում թէ՝ պարտէ գոլ ՚ի յԱստուածութիւնն Երրորդութիւն՝ Հայր եւ Որդի եւ Սուրբ Հոգի, համագոյ՝ եւ համաբնութիւն, եւ հարկաւորաբար մարմնացեալ մի անձն՝ Աստուած գոլ որ ըստ չափոյ եւ կէս սաղմոսին լինի: Վեցերորդ՝ զգիրք իմն եւս գրեաց՝ որ ըստ չափոյ սաղմոսինէ վասն աստիճանաց սրբոյ հաւատոյս մերոյ եւ նոյնքանաբար աստիճանաց գործաց: Եօթն երորդ՝ գրեաց զգիրք մի իսկ տրամաբանական եւ հաւաքաբանական ճանապարհաւ թէ՝ զի՞արդէ Ամէն օրհնեալ Ամենասուրբ երորդութիւն համագոյ եւ մի բնութիւն եւ անձանցն զանազանութիւն որ լինի ըստ չափոյ մոլութեանց գրոց: Ութ երորդ՝ գրեաց, զոր ինչ վիճաբանութիւն լեալէր ընդ ախուինպարսից: Եւ զայլ եւս իսկ զբազում համառօտ տետրակս գրեաց, զոր արկի ՚ի թիւս որոց: Իսկ զայսոսիկ զամենայն նախ ըստ խելաց, եւ բնական բանականութեամբ եւ տրամաբանական արհեստիւ, եւ հաւաքաբնական ճանապարհաւ գրեաց եւ հաստատեաց եւ ապա ըստ գրոց վկայութեանց. զի ամենայնիւ անպատասխան լիցին ազգ պարսից եւ հաւանութիւն խելաց լիցի, զոր ոչ ոք ընդիմասցի, եւ հակառակութեան վէճս ունիցի: Եւ զմի երես թղթոց սոցա գրեաց ՚ի գիր եւ ՚ի հայոց բարբառ, եւ զմիւս երեսն դէմ յանդիման ՚ի գիր եւ ՚ի բարբառ պարսից, տօղ եւ երես առ երես: Որք եւ մինչեւ ցայսօր ընթերցեալ լինին ՚ի պարսից իմաստասիրաց քանզի բազում գիրք գտանի ՚ի գրոց նորա առ իմաստասէրս պարսից որովք եւ յոգունք ՚ի յորոց բռնադատին ՚ի ճշմարտութիւնէ եւ համարձակ խոստովանին զանունն Քրիստոսի ճշմարիտ Աստուած եւ որդի Աստուծոյ կենդանւոյ: Բայց պատրեալք ՚ի փառաց սնոտի  կենցաղոյս եւ երկուցեալք ՚ի բազմութեանց ազգին իւրեանց ոչ կամայօժար կամօք յանձն առնուն մկրտիլ յանուն Ամենասուրբ Երրորդութէան: Իսկ /474/ այժմ յոյժ ճահէ ինձ գրել եւ ծանուցանել զայնս գրեանս՝ զորս արար ՚ի գիր եւ ՚ի բարբառ հայոց. թէ որքանքիցեն, եւ կամ որպիսիք զորս արար եւ շարադրեաց Երանելի եւ գերահռչակ Վարդապետն Յովհաննէս մեղրածորան՝ եւ անհամեմատ երկնաձրիւ իմաստութեամբ իւրով: Բայց գրեթէ՝ ոչ ատակեալ զօրեմ մանրամասնաբար զբովանդակ գեղեցկաբար շարադրեալ գրեանս նորա ուրոյն ուրոյն մի ըստ միոջէ ասաէն պարունակեալ ՚ի թիւ արկանել զի են անթուելիք նա զի եւ բազումք այնքեն որք ՚ի ձեռս մեր չեն անկեալք այլ սփռեալք եւ տարածեալքեն ընդհամայն տիեզերս: Ուստի եւ մեք այսչափ ինչ գրեսցուք: Նախ՝ զքերականութիւն եւ զտրամաբանութիւն յոյժ համառօտ, բայց լի զօրութեամբ որպէս յայտէ զորմէ ամենեցուն: Երկրորդ՝ զգիրքն ընդ դէմ երկաբանակաց արդ այսոքիկ գոն  տպեցեալք յամենայն ուրեք Իսկ զմնացեալս զայսոսիկ չեն ՚ի տիպ մտեալք որքեն այսոքիկ: Նախ՝ զգիրքն որ կոչի մակացութիւն ճշմարտութեան շարադրդալ տրամաբանակաան եւ Աստուածաբանական ոճով: Երկրորդ՝ զգիրքն որ կոչի համառոտ Աստուածաբանութիւն որք լինին ըստ չափոյ առաքինուեաց գրոց: Երրորդ զգիրքն որ յորջորջի Սրբազնագործութեան,   եւ կամ Ճաշակեցէք ասի գիրք Սրբազնագործութեան յատ այնմ զի խօսի յաղագս Սրբազնագործութեան Մարմնոյ եւ Արեան Կենարարին: Եւ ասի ճաշակեցեք, ըստ այնմ, զի սկից բն բանին իւրոյ եդ զտունն սաղմոսին որ ասէ՝ Ճաշակեսցէք եւ տեսէք զի քաղցրէ տէր, որով եւ աւարտեաց իսկ կարի գեղեցկագոյն եւ քաղցրազեղուն վարդապետութեամբ որպէս եւ զորմէ յայտ իսկէ տեսողացն զայն: Չորրորդ՝ արար զմեկնութիւն Երգոց երգոյն Սողոմոնի, մինչեւ ցայն տեղին ուր ասի՝ Ուղղութիւն սիրեաց քեզ յոյժ համեղ՝ եւ զարմանալի վերլուծութեամբ /475/, որ կրկնապատիկ ըստ չափոյ սաղմոսին լինի: Հինգ Երրորդ՝ զմեկնութիւն Սաղմոսացն Դաւթի. որ լինի ըստ չափոյ սաղմոսին, յոյժ գեղեցիկ մտածութեամբ: բայց ոչ զբոլորն, այլ միայն մինչեւ ՚ի տունն այն որ ասէ՝ Արդ թագաւորք զայս ՚ի միտ առէք: Վեց երրորդ՝ գրեաց զթուղթ իմն լի երկնային իմաստութեամբ առ Լուդովիկոս Եպիսկոպոսն Լատին յանդիմանելով զանմտութիւն նորա: Եօթն երրորդ՝ գրեաց զգիրք իմն աղօթից ՚ի դէմս Ամենասուրբ Երրորդութեան, յոյժ քաղցր եւ համեղ ոճով: Արդ՝ որպէս կանխաւ իսկ զեկուցի, եւ այժմ զնոյն դարձեալ կրկնելով ասեմ թէ՝ անմարթէ ինձ եւ անկարելի բովանդակ գեղեցկահիւս՝ եւ մարգարտայեռ շարադրեալ գրեաս նորա ՚ի թիւ որքանուեան պարուրել այլ միայն զայնս գրեցի՝ զորս տեսի աչօք եւ զփորձառի ընթերցմամբ: Բայց դու մի երբէք իսկ կարծիցես բնաւ թէ միայն այսքենէ՝ որք տրամադրեալք հաշուեցան, եւ այլք արդեօք ոչ գոն գիրք ՚ի նմանէ շարադրեալք մի զայս երբէք զմտաւ ածիցես զի գոն բազում որպէս եւ այսու յաւէտ ցուցանել կարեմ զառաջադրութիւնս իմ Քան զի ըստորում յատնիէ ամենեցունց զայնց Արուեստաւորաց Որք Զաիւ եւ զգիշեր Անխոնջ երկամբք տքնին ՚ի վերա արհեստից իւրեանց եթէ դարբնութեան իցէ եւ եթէ ոսկերչութեան եւ կամ թէ այլ իմն արհեստի եւ ոչ ինչ իւիք յայնմանէ միտեալ շեղին ՚ի յայլ գրած գրեթէ այնոքիկ յոյժ հրաշապէս եւ չքնաղաբար յառաջանան ՚ի գործ անդր եւ կարի իսկ բազմազան եւ բիւրակերպ վայելչական իրա յինքեան արտելուզանեն ՚ի սքանչացումն եւ ՚ի զարմացումն բազմաց տեսողաց: Որք ասենն հիացմամբ թէ՝ մարդ մի ե՞րբ արդեօք կարաց այսքան եւ այսպիսի գործ յիւրմէ արտադրել այլ չէ զարմանք Արհեստաւորին թէ եւ Զարմանք մեծ Թուիցի Տեսողացն /476/ զի Արհեստաւորն՝ եթէ մշտաջան սրբութեան ճգնիցէ ՚ի վերայ Արհեստին իւրոյ, կարէ: Իսկ ՚ի գոյզս ժամանակի բազում եւ անթուելի գործ յին քենէ յառաջացուցանել Իսկ զայս հաւաստութիւն ունիմք Իսկ յայատնի յարացուցիւ ՚ի յամենայն իրս՝ Որք անգուլ երկամբ վաստակին ՚ի գործս իւրեանց Արդարեւ գրեթէ՝ յոյժ վաղվաղակի ժամանեն ՚ի ծայր եւ ՚ի գագաթ Սքանչելարուեստ բարեփառութեանց Ըստ որում եւ կենսատու փրկիչն մեր Յիսուս ասաց առ աշակերտսն իւր՝ ջանացարուք մտանել ըստ նեղգուռն: Զայն յարի եւ բան մեծահռչակ բանաստեղծ իմաստասիրին վիրգիլոսի որ ասէ թէ՝ Յարատեւ աշխատանքն յաղթէ զամենայն դժուարինըս: Արդ՝ այնպէս եւ երանելին այն միշտ աշխատէր ՚ի գործս իւր յամենայն աւուրս կենաց իւրոց: Ուրեմն հաւատալիէ թէ զի շարադրեալ իցէ զբազում դրեանս՝ որք ոչ երեւին այժմ ՚ի մէջ մեր: Արդ եթէ հաւատալիէ այն բան՝ զոր Մարկոս աւրէլիոս կայսրն գրէ առ Պօլիօն բարեկամն իւր թէ յաւուր միում կային բազում մարդիկք ժողովեցեալք առի հռչակել զտօնս իւրեանց գայ ՚ի մէջ նոցա փիլիսոփայ միթե բացի որ զամենայն զոր զգեցեալէր եւ ընդ իւր ունէր ձեռամբ իւրովէր գործեալ: Զի զկօշիկս ինքնէր կարեալ զվերարկուս եւս ինքնէր ձեւաեալ եւ արարեալ զշապիկն ինքնէր գործեալ. եւ զամենայն իրս զոր ընդ ինքեան ունէր: Զայս տեսեալ Սքանչացան ամենեքեան տեսանելով զայնքան արհեստս ՚ի միում մարդում: Վասն որոյ հարցեալ եղեւ ՚ի յորոց փիլիսոփայն թէ՝ ուստի իցես ուսեալ եւ առեալ զայդքան Զանազանութիւն Արհեստից առորս պատասանեալ ասաց հանճարեղ Բանիւ թէ յուլութիւն եւ կամ ծուլութիւն մարդկային առիթ եղեւ զի մու արհեստ բաժանիցիւր ՚ի բաչում Մասունս Քանզի Զայն զոր Գիտեն Այժմ /477/ Ամենեքեան պարտէր իսկ զի զայն ամենայն գիտայցէ միոք միայն: Ապա ուրեմն որ չափ եւս առաւել հաւատալ պարտիմք զի սա արարեալ իցէ զբազում հոգելից սոփեր իմաստնականս որ ոչ եթէ ճգնեալ աշխատէր ՚ի վեր բազում եւ զանազան արհեստից հանգոյն թե բացի Փիլիսոփային այնորիկ այլ ՚ի վերա միոյ արհեստի այսինքն ՚ի վերայ ընթերցման եւ գրելոյ զգիրս որք զբոլորն ՚ի մի արհեստ յանգաւորին թէեւ ինքն բաց յայսմանէ՝ գիտէր յօրինել զժամացոյցս այսինքն զսահաթս եւ գիտէր նկարագրել զպատկերս որ եւ սա իսկ նկարագրեաց զբոլոր պատկեսն զորս տան տեառն Աստուծոյ մերոյ (Յոյժ գեղեցիկ յօրինուածովք: Սա բազում անգամ բռնադատեալ Ստիպեցաւ ՚ի պայազատ իշխանաց ջուղայեցւոց ՚ի նա եւս առաւել ՚ի յԱղէքսանդր ջուղայեցի Հծ պտէն եւ յընկերակցէն իւրոյ զի յանձն առցէ ձեռնադրիլ Եպիսկոպոս եւ ոչ էառ յանձն: Այլ ասէր շատէ ինձ զվարդապետութիւնս իմ որով կարեմ միշտ կալ անզբաղ եւ քարոզել անդադար զաւետարանն Քրիստոսի քրիստոնէից եւ խուժադուժ հեթանոսաց. քանզի ըստ ասելոյ ումեմն ՚ի մաստնոյ՝ նաւ խռովեալ փութայ ՚ի նաւահանգիստ եւ անձն ժուժկալ խնդրէ զանապատ Այսպէս եւս սա սիրելով զվարս միայ նակեցութեան յոյժ հրաշափառապէս գերազանցեցաւ քան զամենեքումբք եւ զբազում արդիւնոլիր եւ արգասաւոր գրեանս ՚ի լեզու պարսից եւ ՚ի բարբառ հայոց, եթող անսպառ գանձ ՚ի մէջ եկեղեցւոյն Քրիստոսի որովք իսկ մանկունք եկեղեցւոյ յղփացեալ յօրանան եւ ինքն ՚ի մէնջ հանապազ տանի անջինջ յիշատակաւ զմրցանակ գովութեանց: Նա իսկ եւաներկիւղաբար կացեալ  յատենի անագորոյն արքայոց պարսից՝ որք կամէին զօրէնս Քրիստոսականս արմատախիլ առնել, եւ դժնիկ փոխանակ անոշահոտ նարդոսի եւ Քրքմի եւ Այլոց Արմատացուցանել ՚ի մէջ: /478/ Քրիստոնէից: Բայց նա զինեալ հոգւովն սրբով Անվեհեր համարձակութեամբ կացեալ յատենի նոցայ եւ հաստատէր անհամեմատ իմաստութեամբ իւրով զԱստուածութեան Քրիստոսի որպէս եւ յառաջայգոյն արդեօք զայնցանեաց ՚ի կարճոյ բաղհիւսեցաք արսածրելով զայնս՝ ըստ խնդրոյ ամենաբաղձիկ պանծալւոյս:

Այսքանս բաւական համարեցաք վասն ներկայ Ազդարարիս ընթերցողացն եւ ըստ խոստման մերում զմնացորդսն մինչեւ ցաւարտ տպելոցեմք ՚ի հետեւեալ Ազդարարոջսն:

Թուին Հայոց

Թուին Քրիստոսի