ԱԶԴԱՐԱՐ
ԴԱՄԱՅ
ԱՄՍՈՅ
1795
թիւ
14
Յետեւմունք
Պատմութեան
Պարսից
արարեցելոյ
՚ի
Խաչատուր
Վարդապէտէ
նոր
Ջուղայեցւոյ
Սկսելոյ
Ովդան
ամսոյ
ազդարարի,
եւ
այժմ
սկսեալ
՚ի
478
էրրորդ
էջէ
Թիրայ
ամսոյ
Ազդարարէ:
Արդ՝
աստանօր
հայեաց
զգուշութեամբ
սանձալի,
զի
պարտ
իսկէ
մեզ
զարմանալ
՚ի
վերայ
սքանչելեացն
Աստուծոյ՝
որք
՚ի
մեզ
ներգործեցան
յաւուրսն
յայնոսիկ
բայց
թէպէտ
կարի
զարմանալ
արժանէ
եւ
ըմբոն
առ
Ամենահրաշ
իմաստութեան
Տեառն
մերոյ
Երանելոյն
Յոհաննու
Վարդապետի,
այլ
առաւել
սքանչելիէ
գրեթէ՝
՚ի
վերայ
անճառ
ամենախնամի
գթութեանն
Աստուծոյ:
Զի
նախ
՚ի
յայնպիսի
սաստկասառոյց՝
եւ
՚ի
մրրկաբեր
ժամանակի
այսպիսի
այր՝
արանց
գլուխ
շնորհեաց
մեզ
որով
եւ
՚ի
ձեռս
շնորհաց
նորա
սանձեալ
նուաճեաց
զան
գայռագեղ
բռնութիւն
աշխարհակալ
կայսերաց:
Երկրորդ՝
զի
ըստորում
սիրտ
թագաւորաց
՚ի
ձեռին
իւրում
ունի
ըստ
գրեցելումն՝
մեղկեալ
կակղացոյց
զկարծրացեալ
սիրտս
նոցա՝
որ
այնչափ
երկար
/505/
տեւեցին
ժուժկալութեամբ
՚ի
լսել
ձայնի
կենսածաւալ
աւետարանին
Քրիստոսի:
Եւ
որքան
իսկ
զարմանալի,
եւ
հիանալի,
եւ
՚ի
վեր
քան
զխելս
մտաց
զի
՚ի
նմանէ
լսէին
բանս.
այնքան
ստէպ
տոկային
յաւէտ
եւս
լսել:
Եւ
ոչ
արդեօք
բնաւ
իսկ
խեթիւ
զնա
նայեցին,
եւ
կամ
երբէք
զայրացեալ
բարկացան
՚ի
վերայ
համարձակ
բանից
բերանոյ
նորա
այլ
ընդունեցին
զնա,
եւ
սիրով
ընկալան
զբանս
նորա:
Օ՞շ
թէ
միայն
մկրտեէին,
եւ
հռչակէին
զաւետարանն
Քրիստոսի
յընդհանուր
տէրութեանս
իւրեանց:
Այլ
թուիթէ
ոչ
ինչ
իւիք
՚ի
կողմանէ
իւրեանց
ունին
տալոյ
զպատասխան
յաւուր
դատաստանին
թէ
ոչ
ունէաք
քարոզիչս
եւ
ծանուցիչս
ճշմարտութեան
ուստի
զթիւր
եւ
զխոտորնակ
ճանապարհն
գնացաք:
Այլ
ամենախնամ
եւ
Ամենաբարին
Աստուած
ներգործեաց
զլոյս
շնորհաց
իւրոց
՚ի
պարս
՚ի
ձեռս
ազգիս
հայոց՝
որք
ներողութեամբն
Աստուծոյ,
եւ
կամ
թէ
վարկ
լիցի
ասել
նախասահմանութեամբն
Աստուծոյ
գերի
վարեցան
՚ի
պարս
յորոց
շառաւիղեալ
ծագեցաւ
արեգակն
արդիւնաւոր
զսքանչելի
եւ
զցանկալի
վարդապետն
Յոհաննէս
որով
իսկ
ճշգրտապէս
եւ
մանրամասնաբար
ծանեան
զճշմարտութիւն
աւետարանի
օրինիս:
Վասն
զի
սիրտ
նոցա
գոլով
կապեալ
՚ի
սէր
աշխարհի
եւ
՚ի
հեշտութեան
նանրանման
եւ
սնոտիապատուաստ
փառաց
կենցաղոյս
ոչ
կարացին
հետեւել
ճշգրտապատում
ճշմարտութեան
այլ
ինքեանք
իսկ
կամօք
իւրեանց
հրաժարեցան
՚ի
ճշմարտութեան
լուսոյ
կենաց
եւ
հետեւեցան
՚ի
մոլար
շաւղաց
եւ
՚ի
սնոտի
կրօնից՝
որոյ
հիմնաւորութիւն
վարկցես
իսկ
ստուգիւ
՚ի
վերայ
ստութեան՝
եւ
ունայնութեան,
քան
թէ
ստուգութեան
եւ
ճշմարտութեան
հաստատել:
Քանզի
ազգ
մի
որ
՚ի
բնէստութեան
եւ
ունայնութեան
հաւատացեալ
իցէ
եւ
հետեւեալ
դժուարինէ
նոցա,
եւ
յոյժ
դժուարին
/506/
առի
ճանաչել
զստուգութիւն,
եւ
հետեւել
ճշմարտութեան
եթէ
ոչ
իսկ
տեսանիցեն
զմեծագունեղ
նշանս
ինչ
եւ
կամ
թէ
զսաստիկ
հարուածս
եւ
զտան
ջանս
որպէս
երբեմն
Տրդատայ
մերոյ
իսկ
արքայի
առ
դիպեցաւ
եւ
զօրաց
նորա
եւ
ամենայն
ազգն:
Վասն
զի
յառաջ
քան
զպիղծ
կրօնն
մահմետի
որ
մինչ
տակաւին
չէր
՚ի
պարս
՚ի
միջի
սոցա
բնաւորեալ
այս
ազգ
գրեթէ
առաւել
քան
զամենայն
ազգս
կռապար
իշտս
սիրէին
զունայնութիւն
կռապաշտութեան
եւ
կերպստայօդ
եւ
բիւրալան
բաջաղանս
դանդաչէին
ըստորում
քաջայ
այո
իսկէ
զորմէ
՚ի
բազմաց:
Այսպէս
եւ
այժմ
սոքա
յոյժ
կարի
առաւել
քան
զայլ
մահմետականս
հետեւեն
սնոտի
գործոց,
եւ
վատափառ
կրօնից,
ստուգապէս
զայսմանէ
քաջ
գիտեն
ամենեքան
զորմէ
յաւէտ
երկարաբանելս
տայ
տեղի
եւ
առիթ
ձանձրութեան
ընթերցողաց:
Ուրեմն՝
միայն
այսչափ
ինչ
ասել
ինձ
ճահ
վարկանիմ
եւ
որով
իսկ
ծանուցանել
ըզվատասրտութիւն,
եւ
զթիւրութիւն
ազգիս
այսմիկ
չարի:
Քանզի
երանելի
վարդապետն
մեր
Յոհաննէս
թարգմտնեաց
զաւետարանն
սուրբ,
եւ
զգործս
առաքելոցն
եւ
զչորեքտասան
թուղթսն
պօղոսի
առաքելոյն,
եւ
զկաթուղիկեայսն
ըզյայտնութիւն
Սրբոյ
Յոհհաննու՝
մինչեւ
իլրումն
նորոյս
կտակարանի
՚ի
բարբառ
պարսից
եւ
արաբացուց
որք
ընթերցան
զօրհանապազ
եւ
վկայեցին
ամենեքեան
թէ
արդարեւ
պատգամ
Աստուծոյ
է,
եւ
՚ի
վաղճանի
ոչ
կարացին
ընթանալ
զկնի
լուսայ
կենաց
այլ
մնացին
՚ի
խահարի
կորստեան
եւ
անմտութեան
որով
ինձ
թուիթէ՝
տեսեալ
բարեգթածին
Աստուծոյ
(որ
կամի
զի
ամենայն
մարդիկք
կեցցեն,
եւ
զգիտութիւն
ճշմարտութեան
եկեսցեն)
զճանապարհս
սրտից
նոցա
եւ
զկամս
մտաց
նոցայ
վասն
որոյ
կուրացոյց
զաչս
նոցա
համանման
հրէիցն
Աստուածասպանից
զի
մի
երբէք
կարասցեն
ճանաչել
ստուգիւ
զճշմարտութիւն:
Ուստի/507/
յետ
ամենայնի
՚ի
դէպէ
ինձ
ասել
յայսմ
վայրի
թէ
Ամենաբարի
եւ
գթառատն
Աստուած
ոչ
զրկեաց
զլոյս
իւր
՚ի
յազգէն
պարսից
այլ
թէպէտ
բազում
լուապատէր
արեգակունք
ծագեաց
Աստուած
՚ի
պարսկաստան
յաշխարհիս
առաքելով
զնոսա
հոլովապատ
ընթացիւք
առի
որովք
տեսանել
նոցա
զլոյսն
կենաց
սակայն
առաւելապէս
քան
զհամայնն
ծագեցաւ
՚ի
վեր
նախնամ
տեսչութենէ
Աստուծոյ
զփառազարդ
վարդապետն
մեր
Յոհհաննէս
Արեգակն
եօթնաճոճանչ
նշաղիւք
այլ
նոքայ
ոչ
կարացին
տեսանել
զկենսաւէտ
լոյսն
ուստի
եւ
տարագրեալ
զրկեցան
յարփիափայլ
եւ
յարքունական
Կենաց
պողոտայէն:
Որոյ
վասն
նա
բարեփառ
եւ
ցանկալի
այրն՝
կարէ
ընդ
դաւթայ
ասել
առ
Աստուած
թէ
բազումքէին
որք
հալածէին
եւ
նեղէին
զիս
այլ
ես
՚ի
վկայութեանց
քոց
ես
ոչ
խոտորէի:
Քանզի
խօսէի
զվկայութիւնս
քո
առաջի
թագաւորաց
եւ
ոչ
ամաչէր:
Իսկ
նոքա
ոչ
ընկալան
զբանն
քո
ես
զի
արարից
թէ
եւ
ընկալան
զսերմն
բանին
կենաց՝
բայց
ոչ
բուսուցին
զոստս
բեղմնաբերս,
այլ
եւ
ոմանք
զիս
նեցեալ
խուէին,
եւ
հալածէին
նմին
իբր
հայէի
յանագորոյնսն
եւ
մաշէի,
զի
զպատուիրանս
քո
ոչ
պահէին:
Եւ
զայլս
նմանս
անյսոիկ:
Այլ
եւ
երանելի
եւ
փառազգեաց
Րաբունին
ոչ
թէ
միայն
եւ
եթ
ունէր
իսկ
արհաւիրք
արտաքուստ,
եւ
տառապան
՚ի
հեթանոսաց
այլեւ
ունէր
՚ի
ներքուստ
մարտ
՚ի
փառասէր
եւ
՚ի
խաւարաիղձ
եպիսկոսպոսաց
եւ
յունայնակենցաղ
վարդապետաց
եւ
աբեղայից:
Քանզի
սա
կայր
եւ
կենցաղավարէր
իբրեւ
զմի
՚ի
ճգնաւորաց
անապատի,
եւ
անհամեմատ
զվարս
ստացեալ
ունէր
՚ի
մարմնաւորաց
յանձին
իւրում
զի
ոչ
ուտէր
միս
ոչ
զանձն
իւր
պճնէր
փառազարդ
զգեստուք
այլ
միայն
աշտուճ
հացիւ
եւ
խոշոր
խարանազգեստուք
շատանայր:
Իսկ
այնոքիկ
յաւելուծավք
քան
զսահմանեալ
պարէնն
կրօնաւորաց
/508/
ուտէին
ըմպէին
զգենուին
եւ
խրախճանային
յաւուրս
նարութեան
իւրեանց
եւ
նա
նոցա
խրատէր
՚ի
զգուշութիւնս
եւ
զգործս
ըստ
արժանի
կարգի
իւրեանց
ցուցանել՝
եւ
մշտատեւ
ճգնութեամբ
ընթեռնուլ
զգերանս
Աստուածային
Զի
ասէր
նոցա
թէ
որովք
կարէք
լուսաւորիլ
լուսով
գիտութեան
զի
գիտութիւննէ
լոյս
ուղղիչ
մարդոյ
իսկ
մեծ
խորխորատ
մթինէ
եւ
խոր
խաւարասոյզ
անգիտութիւն
սուրբ
գրոց
իսկ
՚ի
նոցանէ
ոչոք
անսաց
զբանից
երանելւոյ
առն
Աստուծոյ
այլ
նշկահեալ
արհամարեցին
զնա
եւ
զբանս
նորա
եւ
այպնակատակ
բանիւք
նախատակոծ
առնէին
զնա
եւ
երգիծուցանէին
եւ
զբազումս
՚ի
շարադրեալ
գրոց
նորայ
հրակիզեալ
այրեցին
առ
նախանձու:
Ուստի
զայսացեալ
նա
՚ի
վերայ
նոցայ
գնայ
նստէ
արտաքոյ
վանացս
՚ի
տան
Հօր
իւրում
եւ
անդ
գործէ
զգործս
իւր
Աստուծոյ
եւ
մարդկան
հաճոյականս:
եւ
ոչ
ոք
՚ի
յորոց
հետեւեցաւ
նմայ
՚ի
գիտութիւնս
եւ
՚ի
գնացս
իմաստութեան
բաց
միայն
Աստուածատուր
վարդապետն
որ
յապա
գնաց
՚ի
բիւզանդիոն
լուսաւորեաց
զնոսա
ուսուցանելով
անդ
զգիտութիւնս
արտաքին
գրոց
յորմէ
ուսաւ
պաղտասար
դպիրն
եւ
արար
զքերականութիւն,
եւ
զայլ
շահեկան
արդիւնս:
Եւ
ապա
եկեալ
նա
անտի
դարձեալ
՚ի
վասն
մեր
եղեւ
առաջնորդ
վանացս
որպէս
եւ
զորմէ
՚ի
վայր
գնացեալ
ճառելոցեմ
՚ի
տեղւոջ
իւրում:
Իսկ
այլքն
մնացին
յանմտութիւնս
իւրեանց
եւ
խաւարեցաւ
անմտութեամբ
սիրտք
նոցա
եւ
կորուսին
այնպիսի
չքնաղակերպ
գիտութիւն
՚ի
միջոյ
իւրեանց
մինչեւ
ցայսօր
ժամանակի:
Զայն՝
զոր
մինչեւ
ցայսօր
այլք
վայելեն
եւ
խրախանան
լուսապայծառ
գիտութեամբ.
Իսկ
մեք
նստեալ
մնացաք
զուրկ
՚ի
խաւարչտին
տեղւոջ
եւ
կարօտեալ
մուրացկան:
Արդ
եթէ
յայնժամ
ուսանէին
նոքա
՚ի
յոտս
տեառն
Յոհհաննու
Դերապատիւն
/509/
վարդապետի,
եւ
աշակերտք
նորայ
հանգոյն
աշակերտաց
Մխիթարայ
Աաբայի
կաթոգին
բաղձանօք
զկին
հոտոյ
իւղոց
նորայ
վերաթեւեալ
ճեպէին՝
անստգիւտ՝
կարծեմ
թէ
այժմ
առաւելապէս
աստ
պանձանայր
իմաստութեամբ
եւ
յոյժ
ճոխապէս
գերափայլել
երեւիւրքան
զամենայն
ուրեք
յորս
իմաստուն
գտանի
Եւ
մանաւանդ
իսկ
ոչ
ինչ
իւիք
ընդ
հատ
գտանիւր
այլ
յաւէտ
պերճացեալ
քան
զվանս
Մխիթարայ
Աբբայի,
եւ
զայլս
տեղիս:
Բայց
էր
Օր՝
եւ
ոսկեղէն
ժամանակ
առորով
յայնժամ
իսկ
պերճանայր
ասաստին
հրաշագեղ
մակացութեամբ
զոր
կորուսաք
զայն
սակս
խաւարասէր
բարուց
մերոց
ուստի
թախանձանօք
աղաչեմ
զձեզ
դուք
որք
այժմ
պանձայքդ
զգօնաձայլ
իմաստութեամբ
մի
եւ
դուք
նոյնպէս
զի
մի
գուցէ
իբրեւ
զմեզ
զգենուցուք
զգծծատեսակն
կերպարան:
Թէպէտ
չէ
օր
էն
իսկ
զանցեալ
ունեցեալ
իրովք
ոք
պարծիլ
որպէս
ասէ
առածն
հասարակաց
թէ
ասիլ
եթէ
ունէի
երբեմն
զայս
ինչ
եւ
զայն
ոչէ
՚ի
հաշուի
այլ
զոր
ունիմ
այժմ
զայն
անկանի
՚ի
հաշիւ
բայց
օրէնէ
եւ
առաւել
եւս
յատկահոյն
կարգադրութիւն
պանձալ
եւ
պարծիլ
զհայրենական
իրօք
Որ
հայրն
մեր
ըստ
հօգւոյ
եթող
վասն
մեր
՚ի
մէջ
եկեղեցւոյն
Քրիստոսի
զբազում
անսպառ
գանձս
արդիւնականս,
թէ
եւ
յորոց
արգասեաց
զուրկեմք
կողոպուտ
բայց
ունիմք
՚ի
բազմաց
գանձուց
նորա
զբազումս
՚ի
մէջ
մեր
նմին
իրի
եւ
որովք
պարծիմք
իբրեւ
զորդի
հարազատք՝
առ
ժառանգութեան
հայրենօք:
Նա
իսկ
եւ
որովք,
եւ
զարթուցիչ
շնորհիւն
Աստուծոյ
յուսամք
եւ
ապաւինիմք
կրկին
արծարծեալ
բորբոքիլ
յորաց
նշուլից
՚ի
յիմաստըս
զօգնութեան
եւ
վերստին
շքեղազարդապէս
բարգաւաճիլ
վերանորոգիլով
արփիաչքնաղ
մակացութեամբ:
Արդ
եթէ
այն
Հայրն
/510/
մեր
մեծապատիւ
յորժամ
աղօթս
մատուցանիւր
առ
տէր
Աստուած
՚ի
գիշերի
առ
դրան
եկեղեցւոյն՝
լուս
պայծառ
յերկնից
Եօթնաճաճանչ
ճառագայթիւք
շուրջ
զնովաւ
փայլատակեալ
լինէին,
մինչ
գրեթէ՝
՚ի
սաստիկ
լուսոյ
նշոլիցն՝
լուսաւորեալ
երեւիւր
համասփիւռ
լուսոյ
նշոլիցն՝
լուսաւորեալ
երեւիւր
համասփիւռ
վայր
տեղւոյն
այնորիկ
ըստ
որում
զորմէ
իսկ
ստուգութեամբ
հաւաստի
առնեն
ամենեքեան
որք
հնագոյնք
որք
զնա
աեսեալնեն:
Ուրեմն՝
եւ
մեք
աներկբայ
յուսով
հաւատամք
լուսաւորիլ
կրկնազարդապէս
երկնաձրիւ
լուսով
նորին:
Եւ
եւս
զի
եթէ
՚ի
գրեալ
գրոց
երանելւոյ
հօրն
մերոյ՝
լինին
բազում
բժշկութիւնք
ախտաժետաց,
եւ
առնեն
զբազում
սքչանելիս
որպէս
եւ
ես
ապարդիւն
անարժանս
բազում
անգամ
իսկ
տեսի
աչօք
իմովք
եւ
զորոց
անշուշտ
իսկ
եւ
անստգիւս
վկայեցի:
Ապաքէն
ուրեմնէ
անկեղծաբար
հաւատամք,
առ
՚ի
որովք
զախտ
յիմարութեան
մերոյ
ապաքինիլ:
Ահաւասիկ
յետ
ամենայնի
այսուհետեւ
կայ
եւ
մնայ
ինձ
ասել
զայս:
Արդ
զկնի
յոգնաբեղուն
գեղապանձ
եւ
հրաշափառագոյն
գործոց
զորս
՚ի
նմանէ
արտազեղեալ
ծաւալեցաւ
որ
մինն
յորոց
այսէ
զոր
յառաջագոյն
ոչ
զեկուցի
՚ի
վերանդր:
Քանզի
սա
հարցեալ
եղեւ
՚ի
շահսուլտան
հօսէն
արքայէն
յաղագս
բնական
կրից
մամնոյ
թէ
հի՞մ
արդեօք
սանձեալ
նուաճէք
զբնական
կիր
մարմնոյ
զի
ասէր
թէ
ոչէ
գործ
կամայական
զի
մարթ
լիցի
սանձել
զնա
անձնիշխան
կամօք
այլէ
գործ
եւ
կիրք
բնական
որ
անկարէ
եւ
անհնարին
ընկճել
զնա
անձնիշխան
կամօք:
Ապա
որպէս՞
կարէք
կեալ
թարց
կնոջ
զի
կին
ստեղծաւ
վասն
առն
եւ
այր
ասկս
կնոջ,
վասն
որոյ
՚ի
յայսմ
իրողութեան
յոյժ
զարմացեալեմ
կամիմ
զի
ցուցցես
ինձ
զառիթն
եւ
զտարակուսութիւնս
իմ
/511/
բառնալ:
Առ
որ
իմաստնահանճար
հայրն
մեր
գործնական
պիտոյիք
պատասխանէ
որով
եւ
զառիթ
ընկճման
բնական
կրից
մարմնոյն
ցուցանէ,
քանզի
որպէս
երբեմն
արար
իմաստունն
Պիւթագորաս
յորժամ
հարցեալ
եղեւ
՚ի
յոմանց
թէ
որ
չափ
իցեն
կենաք
մարդկան
նա
առ
նոսա
ոչ
այլ
ինչ
ասաց
Բանիւ
այլ
փոքր
ինչ
երեւեալ
եւ
իսկոյն
գնաց
անտի
ծածկեցաւ
յաչաց
նոցա
որպէս
գրէ
հրաշագեղ
խորենացի:
Կամեցեալ
իմաստունն՝
այնու
արագ
փախստամբ
ցուցանել
նոցա
թէ
յոյժ
վաղանցուք
եւ
կաճէ
կեանք
մարդկան:
Սմին
սարաս
արար
եւ
երջանիկ
այն՝
զի
խնդրեաց
յարքայէն
յեղել
առինքն
զմի
՚ի
ներքինեաց
իւրոց՝
զի
ծանուսցէ
նմա
զառիթն
որ
գնացեալ
պատմեսցէ
արքային:
Եւ
իբրեւ
՚ի
վաղիւն
ներքենին
գայ
առնա,
եւ
ոչ
ինչ
երբեք
խօսի
ընդ
նմայ
այլ
նստեալ
գրէ
արագապէս
զգիրս
իւր
որպէս
սովոր
իսկ
էր
յամենայն
ժամ
գրել:
Իսկ
ներքենին
այն
վշտացեալ
՚ի
բազում
կանգնելոյն
նստէ,
եւ
իբրեւ
զժամս
բազումս
է
անց
՚ի
վերայ
ծունկք
նորա
կթուցեալ
ցաւեցան
վերստին
յարուցեալ
կանգնի
եւ
այսպէս
փոյթ
ընդ
փոյթ
նստեալ
եւ
կանգնեալ
մինչեւ
յոյժ
տաղտկանալ
նմա:
Ապա
ասէ
վարդապետին
մերոյ
ասա
ինձ
զոր
ին
չ
կամիս
ասել
զի
երթեալ
ծանուցից
արքային,
ասէ
ցնա
գնա
զոր
ինչ
տեսեր
պատմեա
արքային:
Իսկ
գնացեալ
զսարազ
անցմանց
իրին
արքային
զեկուցանի
որով
իսկն
ծանեաւ
արքայն
զառիթ
իրին
եւ
յոյժ
ներբողեաց
զհրաշալի
խոհեմութիւն
նորա
՚ի
մէջ
նախարարաց
իւրոց:
Եւ
ապա
երանելի
հայրն
մեր
եզերեալ
կնքեաց
զարդիւնալիր՝
եւ
զարգասաւոր
որ
կեանս
իւր
՚ի
բարւոք
ծերութեան
՚ի
հազար
հարիւր
վատսուն
եւ
հինգ
թուականիս
Արամազեան
տումարիս,
եւ
՚ի
յեօթանասն
երորդի
եւ
չորորդի
ամի
հասակի
կենաց
իւրոց
՚ի
փառս
Քրիստոսի
Աստուծոյ
մերոյ
օրհնելոյն:
Որոյ
/512/
յիշատակն
օրհնեալ
եղիցի
եւ
բարեբանեալ
եւ
աղօթիւք
նորին
գթասցի
տէր
՚ի
վերայ
մեր
եւ
աճեցուսցէ
զսերմն
բանին
կենաց
՚ի
մեզ:
Ահա
զրաւ
լեալ
զյիշատակ
պատմութեանց
երկուց
աշակերտոց
Տեառն
դաւթի
ընտրեալ
Առաջնորդին
արդ՝
աստանօր
ժամէ
ինձ
զերրորդէն,
եւ
զայլոց
աշակերտաց
սակաւուք
իմիք
ծանուցանել
Իսկ
երրորդ
ընտրեալգոյն
եւ
գերահրաշ
աշակերտ
նորա
էր
Աղէքսանդր
Աստուածաբան
եւ
մեծ
իմաստ
րաբունին
որ
էր
քսջափառ
եւ
անպարտելի
հզօր
ախոյեան
ընդ
դէմ
հերձուածողաց:
Սա
զկնի
Տեառն
Ստեփաննոսի
առաջնորդի՝
ընտրեցաւ
՚ի
յառաջնորդութիւն
վանացս
նորոյ
ջուղայի,
եւ
ապա
յետ
Նահապետ
Կաթուղիկոսի
հաւանութեամբ
ամենայն
ազինս
Արամազեան
կարգեցաւ
Հայրապետ
՚ի
Յէջմիածին:
Չորրորդ՝
Խաչատուր
վարդապետ:
Հինգերրորդ
Մինաս
վարդապետ:
Վեցերրորդ՝
Անդրէաս
վարդապետ:
Եօթներրորդ՝
Միքայէլ
վարդապետն:
Սաէր
յոյժ
հմտացեալ
՚ի
յերաժշտականութեան
արհեստի:
Ութերրորդ
Մարկաս
վարդապետ:
Իններրորդ՝
Յովսէփ
վարդապետ:
Տասներրորդ
Սիմէօն
վարդապետ:
Մետասան
Երրորդ՝
Յոհան
վարդապետ:
Արդ
սոքա
ամենեքեան
որք
յիշատակեցան՝
ընկալան
զկարգ
եւ
զաստիճան
Եպիսկոպոսութեան
բայց
՚ի
Յոհաննու
Սքանչելահրաշ
վարդապետէն,
որ
իւրով
կամօք
հրաժարեցաւ
ոչ
մտանել
՚ի
յայն
ջոկ:
Արդ՝
ահաւասիկ
այն
երջանիկ
կավառ
եւ
բարեբաստիկ
Տէր
Դաւիթ
առաջնորդն
ստացեալ
ժողովեաց
զբազում
աշակերտս
եւ
լուսաւորեալ
պայծառացոց
զհոգիս
նոցա
Աստուածային
եւ
երկնաւոր
քաղաքավորութեամբ
եւ
զարդարեալ
գեղեցկապանձ
վարելչացոյց
զնոսա
փիլիսոփայական
գիտութեամբ
եւ
բնազանցական
Աստուածաբանութեամբ
Որոյ
թիւ
բոլորից
աշակերտացն՝
լեալէ
մինչեւ
ցքառասուն
ամենեքեան
/513/
որք
ընտիրք՝
եւ
վառազգացք
որպէս
ես
՚ի
յորոց
զսակաւ
ընտրելագոյնս
առեալ
դրոշմեալ
մատենագրեցի
զանուանս
նոցա
սոփերի
մերում:
Եւ
ապա
զկնի
յոլովից
քրտնաթոպ
եւ
երաշխէս
տարժանմանց՝
որ
ճգնեալ
տքնեցաւ
վսեմազարդ
եւ
Մեծապատիւ
հայրն
մեր
Տէր
Դաւիթ
Րաբունապետ
՚ի
վերա
տան
Տեառն
եւ
յարկի
փառաց
անեղին
Աստուծոյ
այնուհետեւ
իսկ
լրացեալ
Բովանդակի
զժամանակ
նժդեհութեան
նորա
եւ
՚ի
1133
թուջո
լքանի
՚ի
կենաց
եւ
փոխի
առ
Քրիստոս
Տէրն
մեր:
Որոյ
յիշատակն
օրհնութեամբ
եղիցի:
Իսկ
արգ
զի
ըստորում
Տէառն
Շնորհիւ
կատարեցի
զխնդիր
տենչալոյս
իմոյ
ըստ
կարողութեան
քանաքի
եւ
մղտագոյն
դիտման
մտացս
իմոց՝
որ
զառ
՚ի
նորա
անէ
փափագանօք
խնդրէիր
՚ի
մատենի
աստ
յայսմիկ
կարճ
՚ի
կարճոյ
արձանագրել
որոյ
վասն
եւ
ես
ոչ
անփայթ
արարի
զհայցուած
նազենւոյս
իմոյ
այլ
կատարեցի
յոժարակամ
սիրով
թէ
եւ
էր
ան
յարիր
եւ
անհեթեթ
՚ի
յոճոյ
ճառիս
մերոյ:
Աստանօր
ժամէ
ինձ
վերստին
դարձուցանել
զբանս
մեր
՚ի
յիրակութիւնս
Շահաբազայ
երկրորդի
Արքայի
եւ
զմնացածս
բանից
նորա
զորս
թողաք
՚ի
վերանդր՝
այսուհետեւ
յուշազգած
եւ
իրազեկ
առնել:
Քանզի
զայսու
ժամանակաւ
հանին
զդաշտեցի
զթաւրիզեցի,
զերեւանեցի
եւ
զայլես
հայքս
՚ի
սպահանայ
քաղաքամիջէն,
եւ
՚ի
մերձ
ջուղայեցւոց
բանկեցուցին
որպէս
եւ
զորմէ
Առաքեալ
վարդապետն
կարի
ճոխագոյն
վիպէ:
Եւ
որպէս
ստուգեն
զնմանէ
բազումք
թէ՝
էր
այր
արդար
ակշիռ
եւ
խաղաղասէր
ոչ
սիրէր
զանիրաւութիւն
եւ
ոչ
խնդայր
ընդ
կորուստ
մարդկանց
եւ
յոյժ
առաւել
սիրէր
անխարդախ
սիրով
զքրիստոնեայսս՝
քան
զազգն
իւր
Իսկ
զկնի
յոգուն
արութեանց
եւ
/514/
քաջափառութեան
գործոց
լուծանի
՚ի
կենաց
որեւ
բովանդակեալ
զժամանակ
աէրութեան
իւրոյ
Եւ
ապա
սեպհականեալ
ժառանգէր
զՊերճական
պետութիւն
երկրորդն
Շահ
Սէֆի
որդի
նորա
Յետ
որոյ
յաջորդէ
զտեղի
նորայ
եղբայր
նորայ
երրորդն
Շահիսմաէլ
Իսկ
զկի
նորա
ժառանգէ
զաթոռ
թագաւորութեան
Շահ
Սլէման
արքայն
որ
էր
այր
քաջ
եւ
իմաստուն
սորայ
եւ
եղեւ
յոյժ
հակառակ
հաւատոյս
քրիստոնէութեան:
Ընդ
որում
եւ
խօսեցաւ,
հանճարեղ
եւ
իմաստնախոհ
բանիւք
երջանիկ
վարդապետն
Յոհաննէս
վասն
հաւատոյս
քրիստոնէութեան
որպէս
եւ
զորմէ
՚ի
վերանդր
յաճախ
բանիւք
մանրամասնաբար
ծանուցի:
Իսկ
ընդ
ժամանակս
ընդ
այնորիկ,
վտարանջեալ
ապըստամբեցան
աղուանք,
եւ
զՂանդահար
քաղաք
ընկճեալ
նուաճեցին
ընդ
իշխանութեամբ
իւրեանց:
Յորժամ
զայս
համբաւ
հռչակ
հարկանի
յականջս
Սլէման
Արքային
՚ի
ժամու
ընթրեաց
երեկոյի
յեղանակս
սաստկասառոյց
եւ
՚ի
ձիւնամածեալ
ձմրան,
նոյն
ժամայն
յարուցեալ
՚ի
սեղանոյ
համադամ
եւ
անուշահամ
խորտկաց
կերակրոց
եւ
ըմպելաց,
հրամայէ
հիպերէտաց,
եւ
յառաջադէմ
պաշտօնէից
իւրոյ
փոյթ
ընդ
փոյթ
կանգնել
զվրան
արտաքոյ
քաղաքին:
Եւ
ինքն
արքայն
՚ի
գիշերայն
ժամուն
գնացեալ
զետեղի,
՚ի
ներվրանի
իւրում
զայս
յորժամ
ազդ
եղի
զօրացն
ամենայն
վաղվաղակի
ժողովեցան
միահամուռ
ամենեքեան
առ
դրան
խորանի
արքային:
Ուրանօր
ծանեան
զկամս
արքային
թէ
կամի
չուել
՚ի
վերայ
Ղանդահարայ
քաղաքի
եւ
ճնշեալ
նուաճել
զապստամբեցեալ
զաղուանսն
եւ
կերծանել
զանագորոյն
եւ
զստամբակ
զօրութիւն
նոցայ
ուստի
մինչեւ
՚ի
ծագել
լուսոյ
արեգական
/515/
պատրաստեցան
ամենեքեան
՚ի
պատրաստութիւն
պատերազմի,
իսկ
ապա
ելեալ
արքայն
՚ի
տեղւոջէ
անտի,
կարի
արշաւմամբ
չուեալ
խաղացբճօօ
հազար
զօրօք
գնաց
պաշարեաց
զքաղաքն
Ղանդահարայ
եւ
էառ
մեծաւ
ռազմիւ
զքաղաքն
՚ի
նոցանէ
՚ի
միջոց
դոյզն
ժամանակի:
Ուր
եւ
զբազումս
՚ի
յորոց
սրախոշոշ
մահուամբ
սատակեաց
եւ
զմարզպանութիւն
քաղաքին
ետ
՚ի
ձեռս
գորգին
խանի
միոջ
որէր
ազգաւ
վրացի
եւ
ինքն
արքայն
անցեալ
եկն
՚ի
քաղաքն
սպահան:
Իսկ
գորգին
կացեալ
անդ
յոյժ
եւ
յոյժ
վշտացեալ
տառապեցոյց
զնոսա
վասն
որոյ
յոյժ
վշտացեալ
՚ի
տառապանաց
նեղութեանց
սպանին
զնա
յաւուրս
Շահսուլտան
Հօսէն
արքայի:
Եւ
Արքայն
Սլէմայն
զկնի
բազում
բարեփառութեանց
գործոց
մերձեցեալ
ժամանէ
նմա
զհասարակաց
աւուրն
լուծանի
՚ի
կենաց
՚ի
սպահան
քաղաքիս,
ռճխգ |
Թուին
Հայոց |
Թուին
Քրիստոսի |
թուականիս
մերոյ:
Որոյ
թագաւորեալ
տնդ
ամենայն
ամս
Եւ
յաւուրս
ժամանակաց
սորա
էր
Առաջնորդ
Սրբոյ
վանացս
մերոյ
զՏէառ
Ստեփաննոս
վարդապետն
զորմէ
՚ի
անդր
՚ի
կարգս
աշակերտաց
Տերն
Դաւթի
վարդապետի
ճառեցաք:
Եւ
զկնի
սորա
նստաւ
յաթոռ
Առաջնորդութեան
զտէր
Աղէքսանդր
վարդապետն: |
28 |
|
Եւ
ապա
յետ
Սլէման
Արքային
փոխանորդ
զաթոռ
նորա
՚ի
նոյն
ամին: |
սճխգ |
սողդ |
Շահ
Սուլտան
Հօսէն
զորդի
նորա,
որէր
յոյժ
վարժեալ
եւ
հմտացեալ
՚ի
գիտութիւնս
պարսից:
Սա
յաւէտ
եւս
քան
զհայր
իւր
Սլէման
եղեւ
ներհակ
եւ
հակառակ
հաւատոյ
եւ
կրօնի
քրիստոնէութեանս
առ
որ
զինեալ
հոգովն
սրբով
խօսեցաւ
վսեմազարդ
վարդապետն
Յոհաննէս,
եւ
կասեալ
ընկճեցոյց
զչար
կամս
նորա
ըստորում
եւ
զորմէ
վաղուրեմն
ճոխաբար
զեկուցի:
/516/
Եւ
արքայն
հօսէն
որ
չափէր
առաւել
պերճացեալ
եւ
հմտացեալ
՚ի
յիմաստս
գիտութեան
այնչափ
առաւելապէս
էր
լքեալ
եւ
նահանջեալ
՚ի
քաջափառ
գործոց
արութեանց
քանզի
ոչ
ինչ
գործ
արութեանց,
եւ
քաջութեան
եցոյց
սա
այլ
ուտելեաց
եւ
ըմպելեաց
պարապեալ
եւ
՚ի
յորս
էրէոց:
Որ
եւ
շինեալ
՚ի
հարաւակողմ
քաղաքիս
՚ի
յանապատ
տեղւոջ
զգեղեցիկ
պալատս
արքունական
եւ
շուրջ
զնովաւ
զդրախտս
եւ
զբուրաստանս
՚ի
պատճառս
զբոսնաց,
եւ
կոչեաց
զանուն
նորա
ֆահրապատ
եւ
ինքն
Արքայն
հանապազօր
հեծեալ
՚ի
վերայ
գրաստու
կանամբք
եւ
աղախնովք՝
եւ
ներքինեօք
գնայր
՚ի
պալատէ
քաղաքին
՚ի
պալատն
ֆահրապատայ՝
եւ
անդ
զբօսնուր:
Իսկ
ազնիւ
կին
արքայիս
որ
էր
թագուհի
՚ի
վերայ
ամենայն
թագուհեաց
իբրեւ
ետես
զխենէշ
եւ
զանարի
վարս
արքային,
կշտամբեալ
յանդիմանէ
զնա
խրատական
բանիւք
եւ
ասէ
տես
արքայ
զի
նախնիք
քո
քաջութեամբ
աիրեցին
նահան
գաց
եւ
գործովք
արութեամբ
ընդարձակեալ
տարածեցին
զտէրութիւնս
իւրեանց
՚ի
վերայ
յոգունց
գաւառաց
եւ
ոչ
եթէ
խենէշութեամբ
եւ
վատարի
երկչոտութեամբ:
Եւ
դու
եթէ
կամիս
ժառանգել
զնոցունց
թողեալ
տէրութեան
որ
այժմ
առ
քեզէ
հասեալ,
եւ
դու
զայն
ունիս
ուրեմն
աղաչեմ
զքեզ
տէրիմ
արքայ՝
զի
համանման
քաջութեան
գործոց
նոցա
զգործս
եւ
զարութիւնս
երեւեցուցես
յանձին
քում,
որով
կարես
կեալանփոյթ
եւ
անսայթաք
՚ի
տէրութութան
քում:
Իսկ
եթէ
ոչ
այնպէս՝
գիտասջիր
զի
իսկ
եւ
իսկ
կործանելոցես
զպճնազարդ
տերութեան
գահ
եւ
խայտառակեալ
նշաւակիցիս
՚ի
մէջ
ամենայն
ազգաց:
Այսպիսի
բան
լուեալ
արքայն
յիմաստնախոհ
կնոջէն
ոչ
ընդոստեալ
զարթչեաւ
՚ի
թմրեալ
հեղգութենէ
իւրմէ,
եւ
ոչ
երախտահատոյց
եղեւ
այնպիսի
/517/
օգտաբեր
խրախտատունին
իւրոյ
որ
կամէր
որովխրատիւք
զանձն
նորայ
ապրեցուցանել
՚ի
մահառիթ
վտանգէն
եւ
շքեղազարդ
փառօք
զնա
բարգաւաճ
եւ
արգասաւոր
առնել:
Այլ
հանգոյն
կամակոր
անձանց՝
եւս
առաւել
՚ի
խելագարութիւն
միտեալ
ցնդեցաւ
քանզի
զկնի
աւարտման
բանից
նորա
կարի
զայրացեալ
ցասեաւ
՚ի
վերայ
խոհեմալիր
խրատու
նորա
վաղվաղակի
հրամայէ
խեղդ
զպարանոց
նորա
արկանել,
եւ
հեղձամեղձուկ
զնա
առնել
եւ
կորուսանել:
Իսկոյն
կատարի
զհրաման
թագաորին
եւ
սպանանի
զգեղեցիկ
եւ
զհանճարեզ
տիկինն
փոխանակ
բարի
եւ
շահաւէտ
խրատու
իւրոյ:
Որով
եւ՝
արդարեւ
ուսանիլ
ճահէ
մեզ
ոչ
խրատել
զանձինս
խստասիրտս
եւ
կամակորս
մինչեն
իսկ
տակաւին
՚ի
կամակորութիւնս
իւրեանց
զառածեալք
գիտացեալք
հաւաստեաւ
զի
յաւէտ
չար
՚ի
նոցունցփոխանակ
բարեգոյն
եւ
օգտակար
խրատու
մերոյ
ընդունիմք:
Նմին
իրի
եւ
երջանիկ
մարգարէն՝
բարձրագոչ
ձայնիւ
խրատէ
զմեզ
իմաստնաբար
բացատրելով
թէ՝
Ամովս:
Որ
իմաստուն
իցէ
արդեօք
լռեսցէ
իսկ
՚ի
ժամանակիս
յայսմիկ
զի
ժամանակս
չարէ:
Ահա
իսկ
ժամանակիս
յայսմիկ
զի
ժամանակս
չարէ:
Ահա
իսկ
ժամանակ
չար
եւ
ժամանակ
անընդունելի,
եւ
ժամանակ
կործանման
Աստուծոյ
խրատտուին
եւ
խրատ
ընդունողին:
Վասն
որոյ
կամ
մեղմով
խրատել
պարտէ
զխոստասիրտ
եւ
զկամակոր
անձինս
եւ
կամ
թէ
յայնպիսեաց
բարւոք
իսկէ
բացէ
՚ի
բաց
հրաժարիլ
մինչեւ
զիջանիցեն
՚ի
կամակորութեանց
իւրեանց:
Նմին
աղագաւ
մարգարէն
Դաւիթ
եւ
առաքեալն
Պօղոս
յոյժ
ճահողապէս
խրատեն
զմեզ
ոմն
ասելով
թէ՝
ընդ
նմին
եւ
հաց
իսկ
ոչ
ուտէի
իսկ
միւոն
ասէ
թէ՝
ընդ
այնպիսոյն
եւ
հաց
եւս
մի
ուտեր:
Արդ
այժմ
դարձայց
՚ի
կարգ
բանիս
իմոյ,
եւ
զնմանէ
բուռն
հարեալ
խնամով
ճառեցից
ուստի
արտաքս
ելի
թողլով
կիսակտուր
/518/
զբանս
իմ,
զի
որով
իցէ
իսկ՝
բացափայլեալ
՚ի
լոյս
անդր
եկեսցէ
զհամայն
իրողութեանս
՚ի
վաղնջուց,
եւ
՚ի
կանուխ
ժամանակաց
եղելոց:
Իսկ
այսուհետեւ
ճահէ
ինձ
փոքր
ինչ
նրբութեամբ
քննել
եւ
հետազօտել
զապստամբութեանց
Աղուանից
ազգին,
եթէ
ոյր
աղագաւ,
եւ
կամ
թէ
վասն
էր
ապստամբեցան
Աղուանք
՚ի
Շահ
Սուլտան
Հօսէն
Արքայէ
Պարսից:
Եւ
թէպէտ
զորմէ
իսկ
ոմանք
բազում
եւ
զանզան
զպատճառս
սէսպիսաբար
ստորոգեալ
դանդաչեն
այլ
մեք
ստուգիւ
հետազօտեալ
զնմանէ
՚ի
բազմաց՝
այս
իսկէ
զոր
՚ի
ստորեւ
փութամք
վերաճառել:
Արդ՝
որպէս
կանխագոյն
իսկ
պատմեցաք
զգօրգին
խանէն
թէ՝
ընկալաւ
զմարզպանութիւն
Ղանդահարայ
քաղաքին
յԱրքայէն
Սլէմանայ,
եւ
յոյժ
վշտացոյց
զնոսա
ամենայն
ասռապանօք:
Եւ
որոց
կրեալք
զբիւրակերպ
նեղութիւնս
՚ի
ձեռանէ
նորա
եւ
կերպի
իւրք
ճողոպրիլ
՚ի
մեծագոյն
կեղեքմանց
նորա՝
ոչ
մարթանային:
Ուստի
յելս
գտեալք
հնարից՝
կամեցան
գալ
ոմանք
՚ի
նոցանէ
եւ
բողոքել
զնմանէ
առաջի
նորա:
Եւ
նախաշաւիղ
գործոյս
եղեւ
միրվէիս
հայր
մահմուտին՝
եկն
ընդ
այլոց
ոմանց
՚ի
սպահան
քաղաքս
ուր
եւ
գրեցին
յերկար
մի՝
եւ
ծանուցին
յորում
զամենայն
տառապանս
մնացեալ
առ
դրան
արքային,
եւ
թախանձ
արկեալ
բազում
անգամ
զբազում
նախարարս՝
եւ
զյառաջադէմ
պաշտօնատարս
ոչ
եղեւ
իսկ
նոցա
հնար
մատուցանել
զծանարտակս
իւրեանց
առաջի
արքային,
առի
որով
տեղեկանալ
արքայն
զբազմաժամանակեայ
նեղութեանց
նոցա,
եւ
զհայթաթանս
սպեղանեց
ընձեռել
խղխայթեալ
որոց
հարուածոց:
Քանզի
ինքն
արքայն՝
գլխովին
պորտաբուծ
եղեալ
ծառայէր
իսկ
խենեշութեան
եւ
որովայնի
եւ
ամենայն
ծառայք
դրանն
արքունի
ուրաքանչիւր
ոք
փութայր
գործել
զօգուտ
անձին
իւրոյ
եւ
ոչ
/519/
ոք
այն
իսկ
գոյր
արդեօք՝
որ
զշինութէնէ
հասարակաց
խորհել
իսկ
ջանայցէր:
Այլ
ամենայն
ծառայք
եւ
ծառայակիցք
արքայացեալքէին
եւ
ինքն
արքայն
եղեալէր
ծառայ
կրելով
յինքեան
միայն
զանուն
արքայի
եւ
իրօք
եւարդեամբ
ամենայնիւ
զուրկէր
կողոպուտ
՚ի
թագաւորութենէ
իւրմէ:
Ուստի
եւ
բնաւ
արքայարանն
վեր
՚ի
վայր
յեղաշրջեալէր
եւ
իւրաքանչիւրոք
ըստ
հաճոյից
կամաց
իւրոց
գործէր
եւ
առնէր
զկամ
իւր
վասն
զի
ոչ
ոքէր
որ
՚ի
թիկունս
նացա
հասանէր
եւ
օգնէր
ըստ
նոցայ
առնելով
զիրաւունս
եւ
զդատաստանս
ըստ
արդարութեան:
Եւ
յետ
ամենայն
տեսութեանցս
այսոցիկ
զոր
ետես
միրվէիս
աղուանն
նաեւ
յաւել
եւս
տեսանել
՚ի
վերայ
այնր
ամենայնի
եւ
զայսոսիկ:
Նախ
զամենայն
իսկ
հնարս
աշխարհին
տեղեկացեալ
ծանեաւ
եւ
զբովանդակ
ելումուտս
ճանապարհաց
նոցա
դիտեալ
իմացաւ
եւ
ապա
յաւուր
միում
ետես
եւ
զայս
խենեշական
գործս
յիմարութեան
յարքայէն
եւ
որով
եւ
յոյս
մեծ
ստանայր
՚ի
հոգուջ
իւրում
վասն
ապագայի
ապստամբութեան՝
զոր
խորհեալ
էր:
Քանզի
որք
ոմանք
վաճառականք
որք
գային
՚ի
Շիրազայ,
իբրեւ
հասին
մերձ
՚ի
սահմանս
Սպահանայ
քաղաքիս
որէ
իբրեւ
հինգ
ասպարիզաւ
հեռի
՚ի
քաղաքէս,
եւ
կոչի
անուն
տեղւոյն
այնորիկ
հազար
դարայ
այսինքն
ունօղ
հազար
դար
եւ
փոս
տեղիս:
Անդանօր
իսկ
մերկացեալք
ասպատակեցան
յաւազակաց
յամենայն
աղխից
եւ
՚ի
մթերից
իւրեանց
որոց
եկեալ
պատմեցին
զաղէտս
անցից
Արքային,
եւ
ոչ
կարաց
գտանել
զաւազակս
զայնոսիկ,
ոչ
ինչ
ունելով
փոյթ
՚ի
վերայ
այնպիսի
իրաց:
Նա
իսկ
յաւուր
միում
եկին
որք
ոմանք
եւ
պատմեցին
արքային
թէ
Ազգն
Լօռոց
որք
բնակեալքեն
՚ի
հարաւակողմ
քաղաքիս
եկին
եւ
ասպատակեալ
կապտեցին
զգեօղն
նաջա
ֆապատ
ուստի
ելանէ
զազնիւ
եւ
զընտիր
ողկոյզս
խաղողոյ:
/520/
Իբրեւ
հարցեալ
տեղեկացաւ
արքայն
թէ
հինգ
փարսախ
հեռիէ
՚ի
քաղաքէս
գիւղս
այն
ասաց
թէ
ինձ
ոչ
ինչէ
փոյթ
զի
շատէ
ինձ
եւ
բաւական
զսպահան
քաղաքս:
Դարձեալ
իսկ
յաւուր
միում
սպան
զագռաւ
մի
ըստ
հանդիպման
հրամայէ
զբազում
դահեկանս
բաշխել
աղքատաց
վասն
այնր
իրի
զի
թողցէ
տէր
Աստուած
զմեղս
սպանուեալ
ագռաւու:
Արդ
զսոյն
եւ
առաւել
քան
զայսոսիկ
խելագարական
եւ
վատնական
իրողութեանս
քաջայոյզ
մտածմամն
տեսեալ
միրվէիս
գիտաց
յոգի
իւր
եթէ
ապստամբութիւն
՚ի
գործ
արկցէ՝
կարէ
յաղթել,
եւ
ստնանել
զազգսն
պարսից,
եւ
զթագաւորութեան
գահ
կործանել:
Ուստի
փոյթ
ընդ
փոյթ
հապճեպ
տագնապաւ
ընթացեալ
վաղվաղակի
ժամանէ
՚ի
քաղաքն
Ղանդահար
եւ
յանկարծակի
՚ի
յեղակարծ
ժամոջ
յառնէ
՚ի
վերայ
գօրգին
խանի,
եւ
՚ի
բահլճի
անդ
իւրում
սպանանէ
զ
եւ
զքաղաքն
հանդերձ
ամենայն
նահագօք
իւրովք
ընդ
իշխանութեան
իւրով
նուաճէ,
բայց
զկասկած
իմն
առեալ
միրվէիսի
վասն
սպանման
գօրգին
խանի
կարծելով
՚ի
միտս
իւր
թէ
գուցէ
արքայն
յորժամ
լուիցէ
զսպանումն
նորա
իսկոյն
ժողովէ
զզօրս
եւ
յարուցեալ
ելանէ
՚ի
պատերազմ
ընդ
դէմ
իւր:
Վասն
որոյ
յամեաց
ինքն
մինչեւ
՚ի
ձիգ
ժամանակս
որ
եւ
այսու
առաւել
փորձեաց
զբաղդ
իւր
քանզի
ասէր
՚ի
մտի
անդ
իւրում
եթէ
արքայն
իսկ
զօրաժողով
լեալ
եկեսցէ
՚ի
վերայ
իմ
ոչ
կարեմ
յաղթել
նմա
զի
յաղթութիւն
նորա
է
եւ
եթէ
ոչ
իմէ
յաղթութիւն
եւ
պարտէ
ինձ
գնալ
զօրօք
՚ի
վերայ
նորայ:
Եւ
յորժամ
յետ
ժամանակաց
տեսանէ
Միրվէիս
թէ
ոչ
արքայն
ինքն
գնայ
եւ
ոչ
զչօրս
առաքէ
վասն
որոյ
խնդալից
ցնծութեամբ
զուարճանայ
իբր
գլխովին
տիրեալ
զպարս:
Եւ
գումարեալ
համախըմբէ
զբազմութիւն
յոգնագւն
չօրաց
եւ
/521/
զանթիւ
կաճառս
ամեհի
հրոսակաց:
Եւ
ընձեռեալ
որոց
մատուցանէ
խրախուսական
աւետիս
քաջալերելով
զզօրս
իւր
ասելով
Մի
վհատիք
մի
ահաբեկեալ
կասկածիք
զանգիտելով
ինչ
ինոցանէ
այլ
քաջայարուք
եւ
կացէք
սրտապինդ
ամրութեամբ
եւ
լերուք
որք
զօրութեանց
զի
նոքայ
որոք
մերեն
եւ
կերակուրք
որոյ
մերոյ:
Եւ
ոչ
իսկ
յետ
բազում
ժամանակաց
այլ
մօտ
նուաճելոցեմք
հզօր
զօրութեամբ
ապարտս
ընդ
իշխանութեամբ
մերով
թարց
իրիք
երկբայութեան
որով
եւ
յղփացեալ
յօրանայք
ամենայն
առատութեամբ
բարեաց
զոր
այժմ
կարստէք
գասարակական
աւուր
կերակրոյ:
Եւ
անբերելի
զոխս
անպատում
վրիժուց
մերոց
առնումք
թշնամեաց
մերոց՝
որք
՚իբրեւ
զտզրուկ
ծծեցին
զարիւնս
մեր:
Եւ
այսպիսի
խրախուսական
բանիւք
քաշերել
հանդիսեաց
զզօրս
իւր
զի
մի
այն
յոյս
լիցին
զյաղթութենէ
պարսից՝
եւ
զերկիւ
ղալից
եղեալք
նահանջեցեալք
ընկճիցին:
Այլ
մինչ
դեռ
միրվէիս
՚ի
սոյն
դեգերէր
յանկարծ
ժամանէ
՚ի
վերայ
նորայ
զախտցաւագին,
որով
եւ
մեռանի
իսկ:
Բայց
նախքան
զմեռանիլն
իւր
պատուիրեաց
միրվէիս
Մահմուտայ
որդւոյ
իւրում
զի
զառաջադրեալ
գործ
իւր
նա
ինքն
մահմուտ
յառաջեալ
աւարտեսցէ՝
որ
էր
ամաց
իբրեւ
քսան
եւ
ութից,
եւ
մի
երկմտեսցէ
ինչ
վասն
յաղթութեան:
Իսկ
Մահմուտ
հետեւօղ
եղեալ
հօրն
բարուց
եւ
քաջութեանց
որեւ
առաւել
քանզ
հայր
իւր
եղեւ
ընդ
դիմակ
եւ
քաջագօտի
ախոյեան
ընդ
դէմ
պարսից
առի
կործանելոյ
զնոսա:
Ուստի
հանդերձ
զօրու
ծանու
խաղայ
յաւէտ
արշաւմամբ
եւ
գայ
մտանէ
՚ի
սահմանս
Կրմանայ
աշխարհի
եւ
մեծաւ
մարտիւ
նուաճեաց
զմայրաքաղաքն
կրման
ընդ
ձեռանբիւրով:
Ուրանօր
զբազումս
՚ի
յորոց
սրոյ
ճարակ
տուեալ,
եւ
աւուր
առեալ
զամենայն
ինչս
եւ
զստացուածս
նոցա
բաժանեալ
՚ի
մէջ
/522/
զօրաց
իւրոց
՚ի
յղփութիւն
նոցա:
Եւ
ելեալք
անտի
արծուաբար
սլացմամբ
արձակեալ
խոյացան
՚ի
վերայ
այլոց
գաւառաց
ասապատակ
առնելով
ընդ
ամենայն
տեղիս
ուր
եւ
հասանէին՝
գերփէին
աւեր
էին
եւ
սպառ
սպուռ
կործանէին
զհամայն
բնակիչսն
ըստ
այնմ
օրինակի:
Եւ
ոչ
ոք
այն
իսկ
գոյր
որ
դիմանայր
մարտիւ
առաջի
նոցա
այլ
իբրեւ
զտկար
եւ
զաղկաղկ
երամս
հաւուց
յեեւեսաց
զարհուրեալք
խուսափէին:
Եւ
այսպէս
արհաւրօք
բազմք
լցեալ
զամենեքումբք
եկին՝
եւ
ժամանեցան
՚ի
գեօղն
գուլնաբաթ
որէ
իբր
հինգ
փարսախ
ճանապարհաւ
բացագոյն
՚ի
քաղաքէս
սպհանայ
Անդանօր
՚ի
դաշտի
անդր
ուրեմն
հրամայէ
մահմուտ
կանգնել
զխորանսն
յորում
զետղ
առեալ
նստէ
ամենայն
բանակաւ
իւրով:
Իսկ
՚ի
տեղւոջ
անդ՝
յոր
կայ
առեալ
նստէ
մահմուտ
խորհելով
՚ի
սրտի
իւրում
ասէր:
Զի
թէ
Արքայն
հօսէն
ինքնին
՚ի
մարտ
եկեսցէ
ընդ
զօրաց
իւրոց՝
պարտէ
ինձ
խոյս
տալ
՚ի
տեղւոջէս
եւ
գնալ
՚ի
տեղին
ուստի
եկի
զի
յաղթութիւն
նորաէ:
Եւ
եթէ
արքայն
մնասցէ
՚ի
քաղաք
անդր
եւ
զգաունդս
զորաց
առաքեսցէ
՚ի
վերայ
իմ
մարտնչել
ընդիս
ես
ստուգիւ
իսկ
յաղթեցից
նմա
եւ
պարտասեալ
ստանանեցից
զնոսա
եւ
խրամատեալ
աղարտեցից
զՏէրութիւն
նորա
զի
ինձ
տուեալ
է
՚ի
Տեառնէ:
Իսկ
արդ
նա
ինքն
արքայն
հօսէն
այնչափ
մոլեգնաբար
զառասեալէր
յախտս
՚ի
գամոլութեան
մինչ
ոչ
ինչ
յաւէտ
կարեւոր
բարի
եւ
երջանկութիւն
վարկուցեալ
համարէր
անձին
իւրոյ՝
բայց
՚ի
մուլութեանցն
զորոց
աչալուրջ
կամօք
զհետ
մտեալէր:
Ուստի
եւ
ոչ
իւիք
արդեօք
փութայր
՚ի
յառաքինութիւնս
նկրտիլ
որովք
իսկ
երջանկանայ
մարդ
եւ
ստանայ
զանուն
քաջութեան:
Այլ
նոքօք
իսկ
կաշկանդեալ
եւ
պարաւոնգեալ
/523/
կարծէր
զինքենէ
ինքն
քան
զԱքիւլ
լէս
եւ
քան
զայլ
տիտանեան
եւ
բաեւեյաղթ
անձինս
գոլ
քաջազօր
եւ
յաղթօղ
ամենեցուն
մինչ
ոչ
ինչ
գրէր
եւ
համարէր
զարձակումն
հինից
թշնամեաց
յորոց
պարտէր
զգուշանալ
եւ
փոյթ
ընդ
փոյթ
խորտակել
եւ
մանրել
զխոստերախ
արձակումն
նոցա
համանման
հօր
իւրոյ
Սլէմանայ
արքայի:
Եւ
ոչ
թողուլ
մինչեւ
՚ի
կատար
ժամանեալ
ամբարտաւանութեանց
նոցայ
որովք
զարհուրելի
եղեն
՚ի
մէջ
ռամիկ
եւ
սոսկական
ժողովրդոց
եւ
ահագին
իմն
տեսողաց:
Քանզի
յորժամ
հռչակ
եղեւ
զյանդուգն
արձակմանէ
նոցայ
՚ւ
սպահան
քաղաքով
գնացեալ
ծանուցին
որք
ոմանք
արքային
թէ
ահա
վտարանջեալ
ապստամբեցան
աղուանք
զքէն
եւ
եկեալ
նուաճեցին
զկրման
քաղաք՝
եւ
զբովանդակ
շրջակայ
գաւառս
նորայ:
Նա
իսկ
իբրեւ
քաջամարտիկ
ախոյեան՝
ոչ
ինչ
իւիք
զանգիտեաց
եւ
երկեաւ
զյախուռն
ձկտութենէ
նոցայ
որք
կամէին
կուռն
ջանիւք՝
եւ
բուռն
զօրութեամբ
յափշտակել
եւ
ընկճեալ
զտէրութիւն
Շեխ
Սէֆեան:
Եւ
ոչ
խմբեաց
զգումարս
մարդկաց՝
առի
որովք
վաղաժաման
մերձենալ
առ
նոսա
եւ
զստամբակ
զօրութիւնս
նոցա
խորտակեալ
զի
մի
փոքր
մի
եւս
մնացեալ
արմատացեալք
բողբոջս
շառաւիղեսցեն:
Այլ
հարցանէր
ցնոսա
թէ՝
ու՞ր
արդեօք
հասեալրցեն
նոքայ
եւ
զբացակայութիւն
տեղսոյն
ցուցանել
՚ի
յորոց
խնդիրէր:
Եւ
իբրեւ
տեղեկանայր
թէ
տասն
օրեայ
ճանապարհաւ
հեռիեն
զմէնջ
ապա
ընձեռեալ
ըղերձէր
նոցա
զխրախուսական
քաջալերութիւնս
ասելով:
Մի
բնաւ
իսկ
յորոց
երկնչիք
զի
թէպէտ
եկին
եւ
զքրման
քաղաքն
ճնշեալ
մաշեցին
բայց
ոչ
կարեն
գալ
առ
մեզ
եւ
մտանել
՚ի
քաղաքս
մեր
զի
պակուցեալք
սարսեն
յինէն
եւ
փութանակի
գնան
անդրէն
՚ի
տեղի
իւրեանց
յոր
եկին
ահա
Հօսէն
արքայն՝
/524/
որ
չարավատ
երկչոտութիւն
՚ի
սրտի
իւրում
բնաւորեալ
ունէր
աստանօր
արիաբար
խրախուսէ
զնախարարս
իւր՝
առ
ոչ
երկնչելոյ
զնոցանէ:
Զարմանք
իմն
թուի՝
զի
այր
մի
երկչոտ
հի՞մարդեօք
կարէ
յորդորական
բանիւք
քաջալերել
եւ
կամ
թէ
ոչ
իսպառ
երկնչիլ
յահագին
թշնամեաց:
Ահա
եւ
զայս
իսկ
արդեօք
գոգջիր
՚ի
բնուստ
անդուստ
գոյ
բնաւորութիւն
զի
ամենայն
քաջասիրտ
եւ
արիական
անձինք
յոյժ
զարհուրեալք
սօսափին
՚ի
մեծագոյն
արհաւրաց
մինչեւ
իցէ
հասեալ
՚ի
վերա:
Այլ
ընդ
՚ի
վերա
ժամանելն,
աներկիւղաբար
զօրացեալք
հանդիսանան
գուպարս
մարտի
ոչ
իւիք
զկասկած
երբէք
կրելով
՚ի
յարհաւրաց
եւ
՚ի
լրման
հանդիսի
առնուն
զյաղթանակ
մրցանակի:
Եւ
հակ
սմին
համայնք
անձինք
երկչոտ
եւ
վատասիրք՝
մինչ
չեն
տեսեալ
զահաւոր
եւ
զահռելի
զարշաւանս
արհաւորաց,
կարի
վստահաբար
մեծագոյն
պանձան
այլ
յորժամ
հուպ
ընդ
հուպ
մերձենայ
առ
նոսա
իսկոյն
սրտաբեկ
եւ
երկու
ղալից
լեալք
աճապարեալք
խուսափեն:
Զոր
օրինակ
արարեւ
Շահ
սուլտան
Հօսէն
արքայն:
Քանզի
մինչ
թշնամիքն
՚ի
բացուստ
էին
իբր
ոչ
ինչ
համարելով
զնոսա
խրախուսեալ
քաջալերէր
զզօրս
իւր
այլ
յորժամ
մերձեցան
եւ
եկեալ
ժամանեցան
՚ի
գիւղն
գօլ
նաբաթ
եւ
՚ի
դաշտի
անդ
բնակեցան
յայնժամ
տագնապաւ
մեծաւ
քստմնեալ
զարհուրէր
եւ
զելս
փրկութեան
ջանայս
հայթայթել
վասն
զի
՚ի
կանուխն,
՚ի
դէմ
եւ
՚ի
պատշաճ
ժամանակի
արիաբար
ոչ
ժամանեաց
համայնաջինջ
եւ
արմատասպառ
խլել
եւ
անհետս
առնել
զնոսա
իսկ
անաբանն՝
՚ի
տարադէպ
ժամու
ոչ
ինչ
կարաց
սանանել
զնոսա
այլ
ինքն
իսկ
զսպեալ
սարսափէր
զերկչոտութիւնս
իւր
յայտնելով
որով
եւ
ընկճեալ
նուաճեցաւ
ընդ
որոց
ծառայութեան
լծով:
Որ
թէպէտ
յոյժ
բազմութեան
/525/
լդով:
Որ
թէպէտ
յոյժ
բազմութիւն
սպայից
զօրաց
հաւաքեալ
դումարեաց
առի
որովք
ամբոխիւ
մեծաւ
ելանել
՚ի
հանդէս
մարտի
ընդ
դէմ
քաջագօտի
եւ
արիական
աղուանաց
որք
՚ի
սաստիկ
ծռայութենէ
իւրեանց՝
յոյժ
արիացեալքէին
եւ
առիւածաբար
մռնչէին
առի
կլանել
զնոսա:
Քանզի
յիրաւի
ասաց
որ
ասացան՝
թէ
չարէ
սաստիկ
ծառայութիւն
եւ
չարէ
սաստիկ
ազատութիւն
որ
առաջ
նովին
աղկաղկ
եւ
տկարն
արիաբար
առիծանայ
եւ
երկրորդիւ
քաջահզօրն
տկարանայ:
Ուստի
եւ
գունդն
բովանդակ
զօրաց
պարսկական
ընդ
սաստիկ
աշխատութեամա
կացեալք
յոյժ
տկարացեալք
էին
՚ի
զօրութեանց
իսկ
գումարք
զօրաց
աղուանից
կրեալք
զբիրւրակերպ
ծառայութիւնս
յաճախաբար
քաջացեալէին
եւ
զոգիս
իւրեանց
՚ի
բաց
եդեալք
առինուլ
զոխս
վրիժուց
՚ի
նոցանէ:
Բայց
որք
ոմանք
ոչ
թողին
Հօսէն
արքայի՝
ելանել
՚ի
քաղաքէն
եւ
մտանել
՚ի
հանդէս
մարտի
ընդ
զօրաց
իւրոց
թիւնէր
իբր
վատսուն
հազար:
Այլ
զփաղաքուշ
շողոմութիւնս
նմա
առնելով
պահեցին
՚ի
քաղաքոջ
(ասէին
թէ)
զի
մի
գուցէ
զվտանգ
ինչ
՚ի
մարտի
խռան
քեզ
պատհեսցի
՚ի
յորոց:
Եւ
ինքեանք
թարց
՚ի
միք
մեծի
խորհրդո
եւ
թարց
ան
ընդունակութեան
՚ի
հրանգութիւնս
զինուց
դէմ
եդեալ
խաղացին
սորալով
՚ի
բերան
արեան
ծարաւի
որոյ
յաղուանից:
Եւ
յորժամ
յանդիման
եղեն
միմեանց
երկոքին
կեղմանքն
զփողսն
պղնձին
գոչեցուցանել
հրամայիցին
եւ
յառաջ
պղնձին
զոչեցուցանել
հրամայիցին
եւ
յառաջ
առեալ
աղուանից
զճակատս
իւրեանց
առիւծաբար
արձակեցան
՚ի
վերայ
նոցա
եւ
բազում
՚ի
յորոց
սրախոշոշ
մահուամբ
սատակեցին:
Եւ
այնուհետեւ
վտանգ
մեծ,
եւ
ան
ակնունելի
դիպուած
տարակուսանաց
անկեալ
շուրջ
զնոքօք
պաշարէ
զնոսա
ուստի
եւ
սարսեալք
դողային,
քանզի
ոչ
ոք
՚ի
յազգէ
պարսից
գոյր
/526/
արդեօք
՚ի
զինուորական
հանդէսս
հրահանգեալ
այլ
իւրաքանչիւրոք
զառասպելապատում
ստութիւնս
առաւել
գիտէին,
քանզի
զինուորութիւնս,
իսկ
աղաուանք
՚ի
զէնս
մազեալք
եւ
յարհեստս
զինուորական
հրահանգեալ
՚ի
ժամանակի
նեղութեացն
յոյժ
քաջացան,
եւ
կուռն
ջանիւք
ռազմ
եդեալ
խիզախէին
ըստ
նոսա
՚ի
ժամս
ձիգս:
Իսկ
իվճարել
խազմին
զօրքն
պարսից
՚ի
պարտութիւն
մատնեցան
յերեսաց
դոյզն
դնդից
աղուանից:
Եւ
փախստեայ
անկան
մազապուրծք
՚ի
քաղաքն
սպահան
զօրոց
զբազումս
զվէրս
ընկալեալք
էին
յանձինս
իւրեանց
՚ի
նոցանէ:
Եւ
իբրեւ
հարցեալք
լինէին
՚ի
քաղաքոց
թէ՝
ընդէ՞ր
պարտեցայք
յերեսաց
աղուանից
ասէին
որոց
թէ՝
նոսա
ոչ
թէ
մարդիկքէին
արդեօք
այլ
գազան
դժնդակք
եւ
արեան
արբուք:
Զի
ոչ
իսկ
գթածաբար
արշաւէին
՚ի
վերայ
մեր
զաչս
զսիրտս
եւ
զայլ
անդամս
մարմնոյ
ոյլ
անխնայաբար
յարձակեաց
՚ի
վերայ
մեր
յախերական
կոտորէին
զմեզ
եւ
՚ի
ծայր
որոյ
սուսերի
մաշէին
զանձինս
մեր:
Վասն
որոյ
յոյժ
պակուցեալք
՚ի
նոցանէ
զարհուրեցաք
եւ
ըստ
կրունկս
չոգաք
՚ի
հետս
զի
մի
բոլորիցս
մի
օրինակ
սպառէին
որով
սուսերի
իւրենց:
Եւ
թշուառաբաստ
Արքայն
Հօսէն
կայր
վարանեալ
եւ
տարակուսեալ
՚ի
խորհուրդ
իւր
ոչ
գիտէր
իսկ
թէ
զ՞ինչ
արդեօք
արասցէ:
Բայց
հրամայեաց
վաղվաղակի
շինել
շուրջ
պարսպաւ
քաղաքին
զմեծամեծ
բրգունս
եւ
զմահարձանս
առի
որովք
պաշտպանեալ
պահպանիլ
զանձինս
իւրեանց
եւ
մարտնչել
ընդ
դէմ
ահագին
թշնամեաց
զի
դոնէ
մի
տիրեսցեն
քաղաքին
աղուանք:
Իսկ
յափշտակիչ
բռնաւորն
մահմուտ
յետ
ութ
աւուրց
ելեալ
՚ի
տեղոջէն
գայ
մտանէ
ամենայն
բանակաւն
իւրով
՚ի
մեծավայելուչ
եւ
՚ի
պայծառաշէն
պալատն
ֆահրապայ
յայգւոջ
զոր
զինեալէր
Շահ
Սուլտան
/527/
Հօսէն
արքայն:
Ուր
զետղ
առեալ
նստէ
համայն
բանակաւն
իւրով
եւ
վաղվաղակի
առաքէ
զզօրս
բազումս
՚ի
վերայ
քաղաքին
որք
գնացեալ
փոյթ
ընդ
փոյթ
պաշարեցին
զքաղաքն
եւ
պատեցին
շուրջ
զնովաւ
պատնէշս
մեծամեծս:
Եւ
տային
յոյժ
քաջաբար
պատերազմ
ընդ
քաղաքացւոցն
եւ
՚ի
բաց
դարցձսհցանէին
զնոսա
՚ի
քաղաքն
եւ
երբեմն
ընդ
հեռաւոր
զօրաց
որք
գային
՚ի
նպաստ
եւ
՚ի
զօրավիդ
լինիլ
թագաւորին:
Քանզի
Արքայ
Հօսէն
՚ի
գաղտնի
յղեաց
զչորորդ
որդին
իւր
Թահմազ
՚ի
դիպօղ
ժամու՝
՚ի
շրջակայ
աշխարհս
տէրութեան
իւրոյ
զի
մի
զսպայս
զօրաց
առաքեսցէ
յօգնութիւն:
Եւ
այսպիսի
պատճառաւ
զերծաւ
նա
՚ի
քաղաքէն
եւ
գնացեալ
կատարէր
զհրամանս
Հօր
իւրոյ
այլ
ոչ
ինչ
օգտեցան
՚ի
նոցանէ
զի
աղուանք
քաջութեամբ
խիզախէին
ընդ
որոց
եւ
անխնայաբար
կոտորէին
զնոսա
՚ի
սուր
սուսերի:
Իսկ
Թահմազ
որդի
Շահին
ապա
չուեալ
բնակեցաւ
՚ի
գաւառս
մազանդարանայ
որ
յետոյ
ընկալաւ
զԹագ
Արքայութեան
ըստորում
՚ի
վայր
գնացեալ
՚ի
կարճոյ
ճառելոցեմք
զնմանէ:
Այլ
արդ
զոր
ինչ
անկէ
այժմեան
պիտոյից
զայնս
իսկ
բացատրեալ
բացայայտեսցուք:
Արդ՝
յորժամ
տագնապաւ
մեծաւ
կայր
պաշապրեալ
զբարեքաձեւ
եւ
զչնաշխարհիհ
արքայանիստ
Մայրաքաղաքն
Ասպահան
՚ի
Մահմուտ
բռնակալէն
յանժամ
իսկ
իսկ
եթէ
որ
չափ
եւ
կամ
թէ՝
քանիցս
արդեօք
գիւղք
եւ
աւանք
եւ
արուարձանք
առհասարակ
հրձիդք
՚ի
յորոց
ընդ
բնակիչօք
գաւառաց
եւ
յարուարձանց
սպահանայ
քաղաքին
ոչ
մարթ
ելոյր
մեզ
մի
ըստ
միոջէ
ընդ
գրով
արկանել:
Այլ
միայն
այսչափ
ըստ
որում
եւ
ստուգապէս
յայտնիէ
համայն
տեսողաց
զի
այժմ
ըզբազում
աւերակ
տեղիս
տեսանեմք
քան
զշէնս
զորս
՚ի
/528/
նացանէ
քայքացեալ
յատակեցաւ:
Ըստ
այնմ
օրինակի
առնել
կամէին
եւ
զջուղայ:
Այլ
ոմն
Աղայ
Մարգար
՚ի
թաղէ
Թաւրիզոյ
որ
մականումբ
լղուորեանց
կոչիւր
ընդ
այլովք
արամբք
սակաւուք
ելանէ
ըստ
յառաջ
Մահմուտայ
բռնակալին
եւ
զներումն
հարուածոց
՚ի
նմանէ
հայէց
որովք
եւ
բարձեալ
լինի
զկարկտաբեր
հարուածն
՚ի
հայոց
ազգէ
՚ի
բնակչաց
նոր
ջուղայի:
Եւ
մեծագոյն
մասի
հարուածոցն
զերծաւ
յուղայ
բայց
բոլորովիմբ
ոչ
մնաց
անվտանգ
՚ի
նոցանէ՝
որպէս
եւ
զորմէ
իսկ
՚ի
ստորեւ
ուսանելոցեմք:
Իսկ
յետ
ութ
ամսոց
պաշարման
քաղաքին,
երբ
սովալլուկ
եղեն
համայն
բնակիչք
քաղաքին,
որ
բազումք
եւս
վասն
սաստիկ
սովոյն
զսուրբ
եւ
զանսուբ
կենդանիս,
եւ
զդիակունս
մեռելոց
անխտրաբար
ուտէին:
Ապա
անձնատուր
լինի
արքայն
իւրով
կամօք
մահմուտայ,
եւ
գնացեալ
՚ի
ֆահրապատ
առ
մահմուտ
դնէ
զթագն
արքայական
ձեռօք
՚ի
գլուխն
մահմուտայ
բռնակալին,
եւ
իբր
արքայի՝
խոնարհեալ
սեպհակայն
արքայն,
զողջոյն
արքայական
նմա
մատուրանէ:
Եւ
ապա
յետ
երից
աւուրց
տարեալ
զնա
՚ի
ներքս
՚ի
քաղաք
սնդր
մուծանէ
եւ
զարքայարանն
հանդերձ
ամենայնիւ
՚ի
սեռս
նորա
յանձնէ:
Եւ
այնուհետեւ
արքայն
հօսէն
մեկուսացեալ
առանձնանայ
՚ի
սենեկոջ
իմիքուտելով
զհաց
իւր
անդ
ցաւօք
եւ
տրտմութեամբ:
Եւ
ապա
Մահ
մուտսկսանի
անողորմաբար
խստութեամբ
կոտորել
զպարսիկս,
որ
միանգամայն
արեամբ
կտորեցելոցն
լցաւ
քաղաքն
ամենայն:
Եւ
ոչ
միայն
այսու
ամենայն
շատացաւ
այլ
եւ
զբազում
ասպատակաւորս
սփռեալ
իսկ
տարածեաց
՚ի
վերա
նոցա
որք
աւուր
արարեալ
կապտեցին
զամենայն
աղխս
մթերից
նոցա,
նա
եւ
մինչեւ
՚ի
լրման
ամի
միոյ
՚ի
տէրութէնէ
իւրմէ,
էր
հրաման
զօր
աղուանից,
զի
ամենայն
յաւուր
ուրբաթու
ուր
եւ
գտեցեն
զպարսիկս,
անխնայաբար
սպանցեն
իբր
/529/
զվարձս
ինչ
մեծ
վարկանելով
սպանումն
նոցա:
Այլ
զայս
սաստիկ
հրաման՝
յետ
ամի
միոյ
դատարեցաւ:
Եւ
թէպէտ
՚ի
նոր
ջուղայ
սրածութիւն
ինչ
ոչ
եղեւ,
այլ
զբազում
տունս
կապուտ
կողոպուտ
եղեւ
՚ի
յորոց:
Եւ
՚ի
միում
նուագի
զհարկս
սաստիկս
պահանջեաց
՚ի
նորոյ
ջուղայի
բնակչացս
զհարիւր
հազար
թուման
որէ
հարիւր
բիւր
դահեկան:
Առ
այսր
աղագաւ
սպանին
աղուանք
՚ի
յազգէս
հայոց
զարս
երիս
ազնիւս
եւ
ըզ
պայազատս
որոց
անունքնէին
այսոքիկ:
Զխաչիկ
աղայն՝
որ
էր
իշխապետական
ծերակոյտ
ջուղայի:
Զսարհատն՝
Խալդարեանց:
Եւ
զՄանուկն
Սամուրի
Զորոց
Հօգիսն
Տէր
լուսաւորեսցէ
ընդ
լղուորեանց
Աղայ
Մարգարիւն
որ
՚ի
վերանդր
յիշեցաք
եւ
զպսակն
յաղթանակի
կապեսցէ
՚ի
գլուխս
նոցայ
փոխանակ
զի
յոգնճգամբ
տքնեցան
՚ի
վերա
հօտին
Քրիստոսի
Աստուծոյ
մերոյ
Զայսու
ժամակնաաւ
էր
Առաջնորդ
Սրբոյ
եւ
հրաշակերտ
Վանացս
նորոյ
ջուղայի
զՏէր
Մովսէս
վսեմագոյն
Րաբունապետն
Որէր
այր
առքինի
եւ
արիապանձ
եւ
քաջալարժ
կրթեալ
՚ի
քաղաքավարութիւնս
որով
եւ
ստացեալ
ունէր
զփառս
մարմնականս
եւ
ահագին
իմն
իսկ
երեւ
իւր
բոլոր
տեսողացն
Վասն
զի
որժամ
հրավիրեցաւ
Տէր
Աղէքսանդր
վարդապետն
՚ի
Հայրապետութիւն
եւ
հրամանաւ
Հօսէն
արքայի
եղեւ
հայրապետ
ամենայն
ազինս
հայոց
ապա
յետ
նստէ
յաթոռ
առաջնորդ
ուե
զՏէր
Մովսէս
վարդապետ
որ
մինչեւ
՚ի
գալ
աղուանից
դեռ
եւս
գոյր
կենդանի:
Եւ
թէպէտ
յայսմ
պրակոջ
կարեւորէ
մեզ
արձանագրել
թէ
քանի
ամենայն
արդեօք
տիրեցին
Շեխ
Սէֆեանք
՚ի
վերա
տանն
պարսից
բայց
այժմ
ոչ
պատշաճ
վարկաք:
Այլ
յորժամ
իսպառ
վերջասցի
տոհմն
Շեխ
Սէֆւոյ
յայնժամ
գրեցից
այլ
արդ
այսչափ
միայն
զի
յամի
քսան
եւ
ինն
երրորդի
տէրուեա
իւրոյ
Հօսէն
արքայն
յանձնեաց
զարքայնիստն
/530/
սպահան
հանդերձ
Թագիւն
Մահմուտայ:
Արդ
բաւ
լիցի
արդեօք
զոր
ինչ
ասացաք
զհօսէն
արքայէ
եւ
զմարտից
աղուանից
եւ
զսպանմանէ:
Շահ
Հօսէնին
յետոյ
գրեսցուք:
Այլ
աստանօր
ժամէ
ինձ
վերստին
դառնալ
եւ
պատմել
զբռնակալութէան
աղուանից,
եւ
ապա
դարձեալ
զՏոհմն
Շեխ
Սէֆւոյ
վճարեսցուք:
Այսքանս
բաւական
համարցաք
վասն
ներկայ
Ազդարարիս
ընթերցողացն
եւ
ըստ
խոստման
մերում
զմնացորդսն
մինչեւ
ցաւարտ
տպելոցեմք
՚ի
հետեւեալ
Ազդարարոջսն: |
|
|
/531/
Հետեւմունք
Պատմութեան
Հէիդարալի
Խանի
Արարեցելոյ
՚ի
Պարոն
Յակոբ
Սիմոնեանէ,
Սկսելոյ
Ադամ
ամսոյ
Ազդարարի,
այժմ
Սկսեալ
՚ի
485
երրորդ
էջէ
Թիրայ
ամսոյ
Ազդարարէ:
Եւ
տուեալ
էր
հրաման
ամենայն
զօրաց
իւրոց
հանդարդ
մնալ
՚ի
մէջ
պատնիշի
իւրեանց,
ոչ
ոք
իշխեսցէ
արձակել
թնդանօթս
կամ
հրացանս
՚ի
վերա
քաղաքին
բայց
ամենայն
ժամ
պատրաստ
լինիցեն
էթէ
ոք
իշխեսցէ
ելանել
՚ի
քաղաքէն
առ
՚ի
առնել
պատերազմ
ընդ
դէմ
իւրեանց
ինքեանք
եւս
տացեն
քանզի
հանապաղ
ասէր
ցզինուորսն
իւր
ոչէ
հարկաւոր
մերձեբալ
քաղաքին
այսպէս
նստցուք
մինչեւ
անճարանայցեն
երկիրն
յանձեն
մեզ
բարւոք
գիտեմ
զի
սղոթիւն
մեծ
եղեալէ
՚ի
մէջ
նոցա,
եւ
յամսեան
յունվարի
ըռաճայն
խորհուրդէր
արարեալ
զի
՚ի
մէջ
գիշերի
ելցէ
բերդէն
եւ
անկցի
՚ի
վերա
զօրացն
Բահդուրին
որպէս
արարել
միոյ
կողմանէ
անկաւ
՚ի
վերա
բանակին,
եւ
՚ի
ծագիլ
արեգական
դարձաւ
՚ի
տեղի
իւր
ուստի
ելեալէր,
եւ
կոտորուսծ
քնէին
իբրեւ
ինն
հազարք
եւ
ոչ
ոք
կարաց
իմանալ
՚ի
մէջ
կոտորուածոցն
որքանքին
քաղաքացի
քանզի
նոքայ
ունէին
սովորութիւնս
այս
զի
յորժամ
անկանէր
ոք
՚ի
պատերազմի
իսկոյն
յատանէին
զգլուխն
եւ
մերկացուցանէին
յանդերձսն
առեալ
տանէին
զհետ
իւրեանց
քաղաքն
զի
մի
ոք
իշխեսցէ
ճանաչել
թէ,
ովիցէ
անկեալն
այսմ
ամսոջս
չորս
անգամ
այսպէս
արար,
եւ
անտի
հրամայեաց
համարս
առնել
զօրացն
իւրոց
որով
գտին
եւ
իմացան
որ
երեսուն
հազար
զօրք
կորուսին
անդ
Թիփու
սհաբն
որ
սպարապետէր
՚ի
վերա
զօրացն
հրամանաւ
հօր
իւրոյ
ոչ
կարաց
հանդուրժիլ
՚ի
հնգետասան
երորդն
յունվարի
առանց
հրամանի
հօր
իւրոյ
քսան
հազար
զօրօք
անկաւ
՚ի
վերայ
ներքնա
բերդին
յոյժ
ցաւմամբ
ետուն
պատերազմ
վեց
ժամ
յոյժ
քաջապէս
երկոքունց
կողմանց
ական
բազումք
բայց
յաղթօղ
գտաւ
՚ի
վերա
նոցա
առաւ
բերդն
եւ
ապայ
առաքեաց
լրտես
մի
զի
տարցէ
լուրս
յաղթութեանն
իւրոյ
առ
հայրն
իւր
յորժամ
եհաս
լուրս
այս
բարկացաւ
յոյժ
այլ
ոմն
/532/
կարգեաց
սպարապէտ
՚ի
վերայ
զօրացն
եւ
հրամայեաց
կոչել
զորդին
իւր
ինքն
իսկոյն
կատարեցին
եկն
Թիփու
սհաբն
եկաց
առաջի
հօր
իսրոյ
հաեցաւ
զերեսս
որդւոյն
սկսաւ
խօսիլ
յոյժ
բարկութեամբ
եւ
ասէր
թէ
ըստ
կարծեաց
քոց
բարւոքէ
գործտ
զայտ
զոր
գործեցեր
բայց
թուի
՚ի
յաչս
իմ
չար
գործ
ինչ
քանզի
առանց
հրամանի
իմոյ
արարեր
զայդ
վասն
որոյ
ոչես
արժանի
կոչել
զորդի
իմ
թէ
ոչ
մի
ոմն
ապերախտ
՚ի
մէջ
բանակի
իմոյ
եւ
հրայմայեաց
արկանել
՚ի
արգեալնս
եւ
կարգեն
՚ի
վերայ
նորա
պահապանս
զի
պահեսցեն
զգուշութեամբ
եւ
ոչ
ոք
իշխեսցէ
խօսակցութիւնն
ինչ
առնել
ընդ
նմա
եւ
կողոպտեաց
զամենայն
զոր
ինչ
ունէր,
եւ
երկրորդում
աւուրն
ոմն
ոսվքար
կոչեցեալն
Սնկրչէթի
գնաց
առ
՚ի
տեսանել
զթիփու
սհաբն
որով
լրտեսքն
ազդեցին
ինքեան
հրամայեաց
արկանել
բանտ
Սովքարն
այն
եւ
յետ
այնորիկ
եկն
այլ
լրտես
ասաց
նմա
տէր
որդին
քոյ
եղեւ
յուսայատ
եւ
կամի
սպանանել
ինքեան
քանզի
ոչ
ինչ
ունի
առ
՚ի
առնել
զծախս
իւր
իսկոյն
հրամայեաց
կոչել
առաջ
իւր
յորժամ
եկն
ասաց
ընդ
էր
կամիս
բառնալ
զկեանս
քոյ
ես
բարւոք
գիտեմ
պաճառ
դորայ
հրամայեաց
բերել
քսան
հազար
հունս
եւ
կնքել
կնքաւ
իւրով,
եւ
սպասաւորքն
արարին
այնպէս
եւ
ասաց
տարէք
դրամտ
այդ
՚ի
մէջ
վրանի
դորա
քանզի
եթէ
ոչ
իցէ
դրամ
ինչ
՚ի
մէջ
վրանի
իւր
ոչ
ննջի
եւ
ոչ
յանտարտեսցէ
սիրտ
իւր
եւ
այսպէս
տարան
կնքեալ
դրամն
՚ի
վրանն
եւ
արձակեաց
զորդին
երթալ
եւ
իշխել
՚ի
վերա
զօրացն
որպէս
էրն
յառաջն
բայց
պատրաստ
լինիցի
երբէք
ոչ
իշխեսցէ
առնել
ինչ
առանց
հրամանի
իւրոյ,
եւ
ապա
նախարարքն
սկսան
բարեխօս
լինիլ
վասն
բանդարկեալ
Սնկրչէթին
եւ
ոչ
կամէր
արձակել
վասն
բազում
աղաջանացն
նոցա
ետ
՚ի
վերա
նորա
տոկոս
զի
յատուացէ
երկոտասն
հազար
հունս
՚ի
գանձարանն
ապա
լինիցի
արձակ
՚ի
բանտէն,
եւ
՚ի
քսան
երրորդն
նոյն
ամսոյն
ելին
բազում
Ֆաղիր
կամ
դարվիշս
՚ի
քաղաքէն
ամենեքեանն
ունէին
սուր
մերկ
՚ի
ձեռին
իւրեանց
եկին
դէպ
՚ի
վրանն
Բահդուրին
եւ
յորժամ
լուեղեւ
գալուստ
նոցա
հրամայեաց
ամենեցուին
բազմեցուցանեն
արտաքոյ
վրանին
որք
էին
իբրեւ
երեք
յարիւր
եւ
յիսուն
արք,
եւ
մի
ոմն
՚ի
նոցանէ
եմուտ
ներքս
վրանին
արարին
խոսակցութիւնս
գաղտ
իբրեւ
ժամս
երկուս
ոչ
ոք
գիտեաց
զինչէր
խոսակցութիւնն
նացա
/533/
դարվիշս
այս
եգիտ
պարգեւս
եւ
որք
ընդ
նմա
եկեալ
էին
ետուն
հինգ
ըռուփիս
եւ
արձակեաց
նոցա
երթալ
՚ի
տեղի
իւրեանց
ուստի
եկին
եւ
՚ի
նոյն
գիշերի
ել
ըռաճայն
եղբայրն
զորդին
իւրով
հանդերձ
վեց
հազար
զօրօք
ետուն
պատերազմ
սաստիկ
մինչեւ
Ըռաճայն
եգիտ
գնդակ
մի
բազկի
իւրոյ
եղբայրն
եւ
զորդին
մի
մի
գնդակ
՚ի
վերա
ոտից
իւրեանց
որով
երեքեանն
եղեն
վիրաւորեալք
դարձան
բերդն
եւ
գտին
դրունքն
փակեալք
քանզի
բնակիչք
եւ
զինուորքն
միաբանեալ
ասէին
թէ՝
ոչ
ունիմք
պարէնս
ինչ
՚ի
մէջ
քաղաքիս
եւ
դու
ոչ
կամիս
հնազանդիլ
կամ
առնել
խաղաղութիւն
զհետ
Բահդուրին,
վասն
որոյ
մեք
ոչ
կամիմք
բանալ
զդրունս,
եւ
Ըռաճայն
էր
վիրաւոր
յորժամ
ել
բերդէն
էին
վեց
հազար
զօրք
զհետ
իւր
եւ
յորժամ
դարձաւ
էր
մի
միայն
երեք
հարիւր
որք
ընտանիք
ամենեքեան
մտին
բերդն
քանզի
ոչ
կամէին
ճակատել
ընդ
դէմ
Բահդուրին,
անճարացեալ
հայցէր
՚ի
նոցանէ
զողորմութիւն
եւ
նոքա
ոչ
կամէին,
եւ
տեսաւ
զի
ոչ
գոյր
հնար
փրկութեան,
սկսաւ
երդնուլ
թէ՝
առնիցէ
խաղաղութիւն
ապա
բացին
դուռն
եմուտ
ներքո,
եւ
առաքեաց
ոմն
՚ի
նախարարցն
իւր
առ
Բահդուրն
առ
՚ի
առնել
խաղաղութիւն
եւ
նա
ոչ
կամեցաւ,
ետ
ցնոսա
սակաւ
գնդակս
եւ
վառօդս
ասաց
նոցա
թէ
անցեալէ
ժամն
խաղաղութեան
արդ
առաքեցի
քեզ
սակաւ
մեքենայս
եթէ
կամիք
առաքեմ
եւս
բազումս
զի
պատերազմիցէք
ընդ
դէմ
ինձ
աւուրս
ինչ
եւ
նոքայ
առեալ
գնացին
ազդարարին
Ըռաճային
իւրեանց
զամենայն
եւ
՚ի
նմին
ժամու
Ըռաճայն
գլխատեաց
բազումք
՚ի
ժողովրդսնէն
իւրմէ
եւ
զամենայն
գանձս
իւր
կորուս
՚ի
մէջ
երկրի
որ
ոչ
ոք
գիտեաց
թէ
զինչ
եղեւ
եւ
՚ի
քսան
եւ
ութ
երորդն
նոյնամսոյ
ելինքն
եւ
ամենայն
մերձակայ
ընտանիքն
իւր
որք
եւ
կանայք
որք
էին
իբրեւ
հոգիք
վաթսուն
եւ
հինք
եկին
դէպ
՚ի
բանակն
Բահդուրին
յորժամ
լու
եղեւ
գալուստ
նոցայ
իսկոյն
հրամայեաց
կանգնեցուցանել
վրան
մի
մերձ
՚ի
վրանին
իւրոյ
եւ
պատրաստել
տեղի
յագելոյ
նորա
եւ
յորժամ
եհաս
անդ
եմուտ
՚ի
վրանն
զոր
պատրաստեալ
էին
վասն
ինքեան
եւ
ապա
հրամայեաց
Նավաբն
բերել
շղթայս
երկաթի
եւ
դնել
՚ի
մէջ
սկոտեղ
ոսկւոյ
եւ
ծածկել
բեհեզով
տանել
առ
Ըռաճայն
ասել
նմա
թէ
Նավաբն
առաքեաց
քեզ
ընձայս
այս
եւ
/534/
իսկոյն
ծառայքն
կատարեցին
զհրամանն
առեալ
տարան
շղթաքն
ծածկեալ
եդին
առաջի
Ըռաճային
եւ
հրամայեաց
Ըռաճայն
բանալ
զտեսցէ
թէ
զինչ
իցէ
՚ի
միջի
նորա
յորժամ
բացին
սկոտեղն
տեսաւ
էր
՚ի
միջի
նորա
չղթայք
իսկոյն
ձգեաց
զերկսին
զոտսըն
եւ
ասաց
այսպէս
թէ
Հայրն
իմ
կամի
խրատել
զիս
եւ
ես
պարտեմ
հնազանդիլ
որպէս
պարտէ
զորդին
հնազանդիցէ
հօր
իւրոյ
եւ
ապայ
եդին
շղթայսն
նորա
եւ
անտի
տարան
՚ի
Սրնկփաթան
եդին
՚ի
բանտի
իւրայինքն
զյետ
նորա
մինչեւ
մեռաւ
Ըռաճայն
՚ի
բանտի
անդ
եւ
հրամայեաց
մի
ոմն
՚ի
ծառայի
իւրոյ
կոչեալն
այլազբայի
լինիցի
Տէր
եւ
իշխան
՚ի
վերա
քաղաքին
եւ
աւար
էառ
զամենայն
բնակրացն
որք
ամենեքեանն
եղեն
ողորմելիք
եկաց
անդ
ամիսս
երկուս
եւ
գրեաց
հրով
արտաք
ընդ
ամենայն
տղիս
արձակել
Թնդանօթս
եւ
առնել
ուրախութիւն
վասն
յաղթութեանն
իւրոյ
եւ
անտի
չուեաց
ասէր
թէ
երթամ
դէպ
Բէնկլուր
ոչ
ոք
գիտէր
ուրէր
գնալոց
այսպէս
ոկն
իբրեւ
ութն
աւուր
ճանապարհ
որով
ամենեքեանն
կարծէին
թէ
երթայ
Բէնկլուր
եւ
յետ
ութ
աւուրցն
հրամայեաց
երկոտասն
հազար
հեծելազօրաց
որք
էին
անձնապահապանք
իւր
ամենեքանն
պատրաստ
լինիցեն
՚ի
նոյն
գիշերի
առնեն
պարէնս
եփեալ
զհետ
իւրեանց
որ
բաւական
լինիցի
ութ
կամ
տասն
աւուրս
եւ
կարգեաց
՚ի
վերա
բանակին
քուրմ
մի
որոյ
անունն
կոչէին
Փուռնէամ
առ
՚ի
կառավարել
զօրացն
եւ
յետ
վեց
աւուրց
ելցեն
անտի
երթան
դէպ
՚ի
Կառփայ
ինքեան
գտցեն
անդ
այս
հրամանս
ոչ
ոք
գիտէր
բայց
Փուռնէայնքոր
կարգեաց
կառավարիչ
զօրացն
եւ
պատուիրեաց
մի
ոք
իշխեսէ
գրել
թուղթ
աստ
եւ
անդ
մինչեւ
աւուրս
տասն
զի
մի
ոք
գիտասցէ
զինչ
եղեն:
Եւ
յամի
Տէառն
1779:
յամսեանն
փետրվարի
գիշերին
չուեաց
անտի
անձնապահ
ապանացովք
իւրով
սաստիկ
արշաւմամբ
երթայր
դէպ
՚ի
Կառփայ
եւ
զօրքն
որք
զհետ
երթային
ոչ
գիտէին
ուրեն
երթալոց
քանզի
սայ
ոչ
ունէր
սովորութիւն
առնել
խորհուրդ
յումեքէ
կամ
ազգ
առնել
ումեք
թէ
զինչ
կամի
առնել
ինչեւիցէ
եկն
եհաս
՚ի
քաղաքն
Կառփայ
ասեն
թէ
ուր
եթող
բանակն
իւր
անտի
մինչեւ
Կառփայէր
երեսուն
եւ
հինգ
աւուր
ճանապարհ
սա
վասն
սաստիկ
արշաւանացն
եւ
արագ
ընթերցմանցն
իւրոյ
ժամանեաց
անդ
(պատկառեմ
թէ
ասել)
՚ի
/535/
հնգետասան
աւուրս
եւ
յորժամ
էհաս
անդ
ետես
զի
Հալիմխանն
ելեալէ
՚ի
բերդէն
եւ
տայ
պատերազմ
ընդ
դէմ
Միրսհաբին
եւ
ոչ
ոք
գիտեաց
զգալուստն
Նաբաբ
Բահդուրին
եւ
բարեբախտ
Նավաբ
այս
իսկոյն
առաքեաց
երկու
հազար
զօրս
՚ի
մէջ
բերդին
քանզի
ոչ
ոք
կայր
՚ի
մէջ
բերդին
թէ
ոչ
մի
միայն
պահապանքն
տիրեցին
բերդն
(այսինքն
Կառեայ
եւ
առաքեաց
լրտես
մի
առ
Միր
Սհաբն
առ
՚ի
ծանուցանել
նմա
գալուստ
իւր
անդ
եւ
յորժամ
լուաւ
Միր
Սհաբն
յոյժ
ուրախ
եղեւ
սկսան
երկոքունց
կողմանց
տալ
պատերազմ
յոյժ
սաստիկ
մինչեւ
կալանաւոր
եղեւ
Հալիմ
Խանն
՚ի
ձեռն
Նավաբ
Բահդուրին
եւ
անտի
սկսան
մտանել
՚ի
քաղաքն
Կառփայ
եմուտ
պալատն
Հալիմխանին
եւ
բազմեցաւ
անդ
եւ
էր
մերձ
քաղաքին
բերդ
մի
մեծ
եւ
ամուր
՚ի
վերայ
բարձր
լեառն
միոյ
կոչեցեալն
Սեդօթ
ուրէր
ամենայն
գանձ
եւ
ստացուածս
Հալիմխանին
ասաց
սմա
թէ
գրեայ
հրաման
՚ի
վերայ
քաղաքապետին
սեդօթու
զի
հանձնեսցէ
ինձ
զայն
եթէ
ոչ
՚ի
սուր
մաշեցից
զամենեսեանդ
եւ
ողորմելի
Հալիմխանն
անճարացեալ
գրեաց
հրաման
զի
ահնձնեսցեն
բերդն
արանցն
Բահդուրին
եւ
յորժամ
տիրեաց
զամենայն
հրամայեաց
աւուր
առնել
զամենայն
բնակիչս
քաղաքին
եւ
Հալիմխանն
իւրանոքն
հանդերձ
կապեալ
շղթայիւք
տանել
՚ի
Սրնկփաթան
որով
տարան
եւ
ապա
տիրեաց
զստացուածս
նորայ
որով
գտին
հարստութիւն
գանձուց
յոյժ
մեծ
առաքեաց
զամենայն
Սրնփաթան
եւ
ինքն
մնաց
անդ
ամիսս
ինչ
առի
առնել
կարգադրութիւնս
նորա
եւ
կոչեաց
Միր
Սհբին
ասաց
թէ
քեզ
շնորհեմ
երկիրս
զայս
դու
լինիցես
տէր
քաղաքիս
եւ
եկամուտ
սորայէ
քառասուն
լաք
ըռուփիս
այս
եւս
քեզ
լիցի
բայց
դու
պարտիս
ամենայն
ժամ
պահել
երկոտասան
հազար
հեծելազօրս
վասն
յարկաւորութեան
պատերազմի
երբ
ունիցեմ
ընդ
ումեք
եւ
ապայ
աքսորեաց
որդւոյն
իւրոյ
Թիպու
սհաբն
առ
սրնկփաթան
եւ
կարգեաց
՚ի
վերայ
նորա
հարիւր
եւ
յիսուն
արս
ընտիրս
պահապանս
ճանապարհի
եւ
գրեաց
թուղթ
ընդ
ամենայն
տեղիս
իւ
արդին
անցան
ելացէր
թէ
Թիփուն
աքսորեալ
առաքեցի
Սրնկփաթան
մի
իշխեսցէ
մտանել
՚ի
մէջ
քաղաքի
ումեք
ընդ
անցս
ճանապարի
մինչեւ
ժամանիլն
իւր
՚ի
Սրնփաթան
պարտէ
ամենայն
տեղ
բնակիլ
արտաքոյ
քաղաքին
եւ
եթէ
ունիցի
հարկաւորութիւն
ինչ
պարտէ
/536/
գնել
ծախիւք
իւրով
զոր
ինչ
կամի
եւ
քաղաքացիքն
մի
ոք
իշխեսցէ
ելանել
առ
՚ի
տեսանել
նմա,
եւ
գրեաց
առ
Մախտումալիխանն
որէ
քաղաքապետ:
Սրնկփաթանւոյ,
առաքեցի
զորդին
իմ
առ
քեզ
պարտիս
պահել
նմա
աքսորեալ
՚ի
մէջ
պալատին
իւր
եւ
մի
ոք
իշխեսցէ
առնել
խօսակցութիւնս
ինչ
ընդ
նմա
բայց
յորժամ
հաստնիցէ
անդ
իտունջեան
մի
մտցէ
քաղաքն
այլ
երեկյեանն
մտցէ
չորս
արամբ
եւ
յետ
մտանելոյ
՚ի
տուն
իւր
յայնժամ
պարտիս
կարգել
՚ի
վերա
նորա
պահապանս
երեք
հարիւրս
ամենեքեանն
կատարեցին
որպէս
հրամայեալ
էր
նոցա՝
եւ
ապագրեաց
հրովք
արտաքս
ընդ
ամենայն
տեղիս
որք
էին
իներքո
տէրութեան
իւր
որք
էին
քաղաք
երեւելիք
առնեն
ուրախութիւն
մեծ
վասն
Աստուածատուր
յաղթութեան
իւրոյ
՚ի
Կառփայ
արձակել
Թնդանօթս
հարկանել
զարապանս
եւ
բառնել
շաքար
՚ի
վերայ
սայլի
եւ
բաշխել
ամենեցուին
յարուստք
եւ
ախքատք
ամենայն
մասնաորեսցեն
՚ի
շաքարէ
բաշխեցեալ:
Եւ
չուեաց
անաի
գնաց
դէպ
՚ի
Սրնկփաթան
Բէնկլուր
քաղաքնէր
ընդ
անցս
ճանապարհացն
յորժամ
մերձ
եղեւ
անդ
կամեցաւ
մտանել
ներքս
առի
տեսանել
Պալտան
նոր
շինեցեալ
քանզի
ութ
ամօք
յառաջ
հրամայեալէր
անդ
շինեսցեն
պալատ
մի
գեղեցիկ
հրամանս
առաքեաց
ներքս
զի
զարդարեսցեն
քաղաքն
ամենայն
եւ
բնակիչքն
ելցեն
ընդ
յառաջ
առի
մուծանել
ներքս
ինքեան
որով
սկսան
զարդարել
կռփակս
եւ
շուկանս
ամենայն
ծածկեալ
բեհզով
եւ
ծաղկունքներով
եւ
ապայ
ելին
ամենեքեան
ընդ
յառաջ
որ
ես
ելի
ընդ
յառաջ
նորա
զի
անդ
բնակէի
յիրաւի
տեսաք
զարմանալի
վառք
ինքնէր
բազմեալ
՚ի
մէջ
գահի
եւ
գահնէր
բարձրեալ
՚իվերայ
փղի
եւ
շուրջանակի
պատեալ
կալեալ
կալեալ
կային
չորս
հազար
արս
տիգաւորս
եւ
յետեւ
նոցայէր
հինգ
հարիւր
փիղս
զարդարեցեալս
յետս
փղացնէին
ամենայն
զօրքն
եւ
յառաջ
իւր
էին
քսան
Թնդանօթս
եւ
չորս
հազար
ձիավարս
ուն
լով
՚ի
ձեռին
իւրեանց
հրացանս
արձակելով
եւ
յետս
նոցա
հինգ
յարիւր
որք
երօպացիք
հեծեալս
ունելով
՚ի
ձեռին
իւրեանց
սուր
մերկ
եւ
այլ
բազում
հետեւակքս
բացեալ
դրօշակօք
արձակէին
Թնդանօթս
հարկանէին
զարապանս
Թմբկօք
եւ
պարիւք
մեծաւ
հանդիսիւ
մուծին
ներքս
քաղաքին
իրաւի
էր
տեսիլ
զարմանալի
եւ
փառաց
նորա
եւ
յորժամ
եմուտ
Պալատն
նոր
իսկոյն
/537/
բարկացաւ
՚ի
վերա
նոցայ
որ
վերակացուքէին
շինուածոցն
ունէր
իրաւունս
բարկանալւոյ
քանզի
ութ
ամէր
որ
շինէին
դեռ
չեւէր
կատար
հասեալ
զառաստաղն
պատառեալէր
վասն
որոյ
պատժեաց
՚ի
նոցանէ
բազումս
առաւ
տոկոսս
եկեաց
անդ
աւուրս
չորս
գնաց
՚ի
Սրնկփաթան
եւ
հրամայեաց
՚ի
յիմանէ
քակել
շինուածսն
զայն
եւ
սկսանել
շինել
նոր
եւ
հաստահիմն
մի
եւ
նոյն
կերպարանօքն
քանզի
էր
յոյժ
գեղեցիկ
գիրք
չինուածոցն
եւ
յորժամ
եհաս
Սրնկփաթան
ասեն
թէ
առաւել
փառօք
եմուտ
քաղաքն
քանզ
Բէնկլուր
եւ
յորժամ
պալատն
սկսաւ
պատժել
եւ
առնուլ
տոկոսս
՚ի
բազմաց
որքին
կաշառ
առուք
քանզի
ոչ
երբէք
սիրեաց
որք
կաշառ
առուքէին
եւ
առաքեաց
դեսպան
մի
առ
Հաքիմխանն
որէր
Նավաբ
Սագնուրայ
ազգաւ
փաթան
եւ
յարկատու
ինքեան
գրեաց
թէ
տուր
դուստր
քոյ
՚ի
կնութիւն
որդւոյ
իմոյ
Քէրիմ
սհաբին
եւ
ես
տամ
դուստրն
իմ
հինգ
երրորդ
որդւոյն
քոյ
լինիմք
խնամի
եւ
բարեկամ
իսկ
Հաքիմխանս
յաճեցաւ
բանիցս
յասցանէ
պատասխանեաց
բարուքէ
հրամայեալգ
բայց
եսինքնին
եկից
եւ
բերից
դուստրն
իմ
առի
տեսանել
վեհութիւն
քոյ
բայց
յորժամ
մտանելոց
իցեմ
իներքս
քաղաքին
՚ի
Սրնկփաթան
պարտիս
առաքել
զորդի
քոյ
Թիփու
Սհաբն
ընդ
յառաջ
իմ
առի
մուծանել
ներքս
փառօք
սա
եւս
հաճեաց
կատարել
զկամս
նորայ
Հաքիմխանս
այս
ել
՚ի
տեղոջէ
իւրմէ
յանդերձ
եօթն
որդւովք
իւրովք
քանզի
էին
չորեքտասան
զորդիս
եկն
՚ի
Սրնկփաթան
եւ
Նավաբ
Բահդուրն
հրամայեաց
վրանն
իւր
կանգնեցուցանել
արտաքոյ
քաղաքին
չորս
մզոնաւ
հեռի
քաղաքէն
վասն
բնակութեանն
Հաքիմխանին
եւ
յորժամ
եհաս
բնակեցաւ
՚ի
մէջ
նոյն
վրանի
աւուրս
երիս
սպասէր
ելանելն
Թիփու
Սհաբին
եւ
Թիփու
սհաբնէր
՚ի
արգելանս
ինչ
եւ
իցէ
յետերեք
աւուրցն
ել
ինքն
սակաւ
արամբ
գնաց
դէպ
վրանն
ուրէր
Հաքիմխանն
իսկոյն
պատրաստեաց
փոքիկ
գահ
մի
վասն
բազմելոյ
նորա
եւ
բացեալ
տարածս
՚ի
վերայ
երկրի
յոյժ
գեղեցիկս
՚ի
կոխան
ոտից
նորայ
այսպէս
փառօք
եմուծ
մէջ
վրանին
բազմէցաւ
՚ի
վերա
փոքրիկ
գահին
զոր
շինեալէր
վասն
նորա
եւ
երկիրեպագ
նմա
եւ
ապա
բերին
օշարակ
ըմպելոյ
վասն
հարսանեաց
զոր
առնելոցէին
այսպիսի
էր
սովորութիւն
իւրեանց
որ
յառաջ
տային
յօշարակս
ըմպելոյ
որով
/538/
ետուն,
ցամենեցուին
որք
բազմեալ
կային
անդ,
եւ
ապա
բերին
սկտեղ
ոսկեայ
էր
՚ի
միջի
նորա
զարդս
գեղեցիկս
յորինեցեալ
ակամբ
պատուականօք
եւ
մարգարիտս
յոյժ
փայլունս
եդին
առաջի
Բահդուրին,
եւ
սկսաւ
ասել
այսպէս,
տէր
ընծայս
այս
որ
եդալեմ
առաջի
քո
ոչէ
ըստ
արժանւոյ
վեհութեան
քո
բայց
աղաչեմ
՚ի
վեհութենէ
քումէ
վասն
աղքատութեան
իմոյ
ցանկամ
զի
սիրով
ընդունես
եւ
բազումս
համարես,
քանզի
յարաժամ
ծառայ
քոյեմ
եւ
յոյժ
յաջոյ
թուեցաւ
խօսակցութիւնս
այս
Նավաբ
Բահդուրին,
եւ
ասաց
ցՀաքիմ
խանն
թէ
դու
ցանկանայիր
զի
առաքեմ
թիփու
սհաբն
ընդ
յառաջ
քոյ
արդ
ես
ինքնին
եկի
ընդ
յառաջ
վասն
փառաց
քոց
այժմ
ես
երթամ
եւ
առաքեմ
նախարարս
նոքայ
ընկերակցութիւնս
առնեն,
եւ
մուծանեն
քեզ
քաղաքն
փառօք
ըստ
արժանւոյ
քոյ,
եւ
ելանտի
եկն
՚ի
քաղաքն
եւ
ծառայքն
մատուցաեալ
ընծայն
տարան
զհետ
նորա
որոյ
ասեն
թէ
արժէր
իբրեւ
հինգ
լաք
հունս,
եւ
յորժամ
եմուտ
պալատն
իսկոյն
հրամայեաց
վեց
նախարարք
հարիւր
յիսուն
փիղ
զարդարեցեալ
չորս
հազար
հեծելազօրք
հազար
կաքաւիչք
եւ
աղաւաշս,
եւ
այլք
բազմութիւն
արանց
թմբկօք
եւ
պարիւք
ելցեն
ընդ
յառաջ
նորա
մուծանեն
ներքս
փառօք
եւ
բացան
տարածս
յոյժ
հարուստս
որպէս
նա
արար
ինքեան,
բայց
սա
աւելորդաբար
արար
քանզի
նա
սակաւ
ճանապարհ
էր
ծածկեալ
բեհեզով
սորաննէր
իբրեւ
կէս
մղոն
ճանապարհ
ծածկեալ
գեղեցիկ
բահեզով,
եւ
ինքեան
պատրաստեալ
էր
տեղ
բազմելոյ
յոյժ
գեղեղեցիկ
որ
ես
ականատես
եղէ
որպէս
բազմեալ
կայի
՚ի
միջի
նոցա
իրաւի
էր
յոյժ
զարմանալի
կայր
յապարան
մի
զարդարեցեալ
՚ի
մէջ
յապարանի
կայր
գահ
մի
մեծագին
ներքոյ
ոսկեայ
վրանի,
եւ
հրամայեաց
ամենայն
նախարարքն
եւ
երեեւելի
վաճառականք
բազմին
՚ի
հայեակ
կողմն
գահին,
եւ
աջակողմն
էր
պատրաստ
տեղի
բազմելոյ
վասն
Հաքիմ
խանին
եւ
իւրայնոցն
եւ
յորժամ
Հաքիմխանն
եմուտ
ներքս
ինձն
ել
՚ի
գահէ
իւրմէ
կալաւ
՚ի
ձեռանէ
նորա
հրաւիրեաց
նմա
՚ի
միասին
բազմիցեն
՚ի
վերայ
գահին
եւ
նա
ոչ
էառ
զանձն
արարին
սակաւ
խօսակցութիւնս
եւ
ապա
Հաքիմխանն
սկսաւ
ասել
այսպէս
տէր
գահդ
զայդ
տէր
Աստուածէն
շնորհեցաւ
քեզ
ոչ
ոքէ
արժանաւոր
բազմիլ
՚ի
վերայ
գահիդ
բայց
՚ի
քէն
եւ
ապա
Բազմեցաւ
՚ի
վերայ
գահին
եւ
հրամայեաց
պատել
փոքրիկ
գահ
մի
մերձ
գահին
/539/
իւրոյ
որով
Հաքիմ
խանն
բազմեաց
՚ի
վերայ
նորա
եւ
որդիքն
իւրայնովքն
բազմեցան
կարգաւ,
եւ
բերին
օշարակ
բաշխեցին
ամենեցուին
որք
բազմեալ
կային
անդ,
որ
այս
եւս
էր
նշան
հարսանեաց,
եւ
յետ
ըմբելոյ
զօշարակն
բերին
ութն
սկտեղ
ոսկեայ
կայր
՚ի
միջի
նորա
զարդս
յոյժ
պատուականս
սորա
մինն
եդին
առաջի
Հաքիմ
խանին
որէր
առաւել
հարուստ,
եւ
եօթն
առաջի
որդւոցն
նորայ
ըստ
արժանւոյն
իւրեան,
շնորհեաց
նոցայ
ընծայն
զայն
ասեն
թէ՝
ութն
սկտեղ
ընծայքն
արժէր
իբրեւ
երեքտասան
լաք
հունս,
եւ
ելեալ
գնացին
՚ի
տեղի
իւրեանց
որ
յառաջագոյն
պատրաստեալէին
պալատ
մի
յոյժ
գեղեցիկ
վասն
բնակութեան
իւրեանց,
հրամանաւ
Նավաբ
Բահդուրին,
եւ
հետ
երից
աւուրց
սկսան
հարսանիս
առնել
պսակեցին
ըստ
սովորական
կանոնի
իւրեանց
մեծաւ
հանդիսիւ
եւ
ետ
իւրաքանչիւր
նախարարցան
եւ
զօրագլուխանց
ընծայս
վերնագոյնի
ըստ
արժանոցն
իւրեանց
եւ
անտի
հրաւիրեաց
ընթիրս
բոլոր
զօրացն
կերակրեաց
նախ
նախարարացն
երկրորդ
զօրագլխացն
երրորդ
հասարակ
զօրացն
եւ
արարին
ուրախութիւն
մեծ
եւ
Հաքիմխանս
խնդրեաց
Նավաբ
Բահդուրէն
զի
թողութիւն
շնորհեսցէ
Թիփու
Սուլթանին
որ
կայր
՚ի
արգեալնս
եւ
ոչ
կարաց
զանցառնել
խնդրուածս
նորա
շնորհեաց
նմա
որով
ել
՚ի
արգելանոցէ
դուրս
եւ
Նավաբ
Բահադուրն
յաւուր
միում
հրաւիրեաց
Հաքիմ
խանին
զի
կերիցեն
ճաշ
՚ի
միասին
յորժամ
բազմեալ
էին
՚ի
Ճաշ
ասաց
Հաքիմ
խանն
արդ
մեք
խնամացաք
եւ
հուսամ
այսու
հետ
լինիցեմք
անքաքտելի
բարկամ
վասն
որոյ
շնորհեմ
քեզ
բոլոր
տէրութեան
քոյ
որպէս
յառաջնէր
հրամանավ
քով
նոյնպէս
զեկամուտս
տէրութեան
քոյ
քեզ
շնորհեցի
այլ
շնորհեմ
քեզ
իւրաքանչիւր
տարւոջ
երկու
լաք
հունս
՚ի
գանձարանէ
իմէ
ընդ
այսու
պահմանաւ
որ
պարտիս
պահել
երկոտասան
հազար
հեծելազօրս
ընտիրս
եւ
մարզեալս
եւ
լինիցիս
հաւատարիմ
՚ի
գործս
քոյ
եւ
յամենայն
ժամ
պատրաստ
լիցիս
զօրօք
յորժամ
յարուցեմ
պատերազմ
ընդ
ումեք
այնու
գայցես
օգնութիւն
՚ի
պատերազմին
անդ
եւ
ապայ
արձակեաց
զնայ
երթալ
յերկիր
իւր
՚ի
խաղաղութեան
որով
եթող
փեսայացեալ
որդին
եւ
հարսնացեալ
դուստրն
իւր
անդ
առեալ
վեցեսին
զորդիսն
իւր
ընդ
ինքեան
չուեաց
եւ
գնաց
՚ի
տեղս
իւր:
/540/
Եւ
յետ
կատարելոյ
զայն
ամենայն
կոչեաց
բալմուքնդասն
որ
էր
որդի
նարսիդասի
սովքարի
հրայմաեաց
նմա
պատրաստ
լինիցի
առի
երթալ
՚ի
դեսպանութիւն
՚ի
Դիլլի
արքայանիստ
քաղաքն
հնդկաց
եւ
կոչեաց
ոմն
սովքար
՚ի
տանէն
բօքնջու
եւ
ասաց
գրեայ
թուղթ
այսինքն
հնդվի
յիսուն
լաք
ըռուփու
որ
յորժամ
բալմուքնդասն
ժամանի
՚ի
մայրաքաղաքն
Դիլլի
տացեն
նմայ
ասացեալ
յիսուն
լաք
ըռուփին
եւ
եթէ
յարկաւոր
լիցի
ինքեան
աւելի
եւս
տացեն
հինգ
լաք
ըռուփի
առ
խառնել
զծախս
իւր
եւ
յորժամ
կատարեաց
զամենայն
ինքն
գրեաց
թուխթ
առ
Նըջիբ
Խանն
որ
էր
եպարգոս
Դիլլու
թագաւորին
այսինքն
փոխարքային
ոչ
ոք
գիտեաց
զինչէր
գրեցալ
թուխտն
բայց
ոմանք
ասէին
թէ
կամի
բարեկամանալ
ընդ
Նըջիբխանին
առի
առնել
պատերազմ
ընդ
ումիք
որ
ես
եւս
անդէի
յորժամ
առաքման
նորա
եւ
ապայ
առաքեաց
այլ
ոմն
դեսպանութիւն
՚ի
քաթաք
եւ
առաքեաց
քսան
եւ
յինգ
լաք
ըռուփի
գրեաց
թուխթ
առ
Մարաթայսն
քաթակու
այս
եւս
ոչ
ոք
գիտեաց
զինչէր
պատճառ
սորայ
եւ
ապա
գրեաց
թուղթ
առ
Մարաթայսն
Պօնայ
զի
առաքեսցեն
մի
ոմն
՚ի
նախարարացն
իւրեանց
՚ի
Սրընկփաթան
քանզի
կամի
կռել
դաշինս
զհետ
ինքեանց
եւ
նոքայ
իսկոյն
առաքեցին
նախարար
մի
յորժամ
եկն
նախարարն
՚ի
Սրնկփաթն
ընկալավ
նմա
մեծաւ
հանդիսիւ
եւ
պատուով
եւ
ետ
ցնախարարն
պարգեւս
եւ
ընծայ
մեծամեծս
եւ
ապայ
սկսան
խոսակցութիւն
առնել
՚ի
վերայ
դաշանցն
որէ
այսպէս
քաղաքք
եւ
գիւղաքաքք
որ
յառաջնումն
տիրեալէր
՚ի
տէրութենէ
Մարաթայիցն
ինքեան
լիցի
մշտնջենաոր
մի
երբէք
հիշեցեն
զանցեալսն
առայս
ետ
նոցա
յիսուն
լաք
ըռուփի
եւ
ունիցեն
զհետ
մի
մեանց
բարեկամութիւն
մշտապէս
ենթ
երդմանց
եւ
եթէ
պատահեսցէ
մին
կամ
միուսն
կամիեն
յարուցանել
պատերազմ
ընդ
դէմ
տէրութեան
ումեք
պարտեն
յառաջ
քանզ
գռգրիլն
ազդել
միմեանց
որ
երկոքինն
՚ի
միասին
յարուսցեն
երկոքեանց
կողմաց
զի
յաղթող
գտցեն
՚ի
վերայ
թշնամոյն
իւրեանց,
այսպէս
հաստատեցին
դիր
դաշանց
յինքն
ձեռնադրեաց
ենթ
երդմանց
եւ
առաքեաց
Պօնոյ
զի
նոքա
եւս
ձեռնադրեն
ենթ
երդմանց
դաշնան
գիրն
զայն
որպէս
նոքայ
եւս
հաճեցան
ձեռնադրեցին
եւ
առաքեցին
Սրնկփաթան
եւ
յետ
կռելոյ
դաշանց
ետ
ցմարաթայսն
վաթսուն
լաք
/541/
ըռուփիս
առ
՚ի
առնել
զծախս
զօրացն
իւրեանց
քանզի
կարծիս
ունէր
յարուցանել
պատերազմ
ընդ
դէմ
տէրութեան
ումեք
եւ
արձակեաց
նախարարն
մարաթայից
երթալ
՚ի
տեղի
իւր
եւ
գերաց
թուխթ
՚ի
Հեյդարապատ
առ
նզամալի
խանն
եւ
առաքեաց
նմա
ընծայս
քսան
լաք
ըռուփիս
եւ
զինչէր
պատճառ
սորայ
ոչ
ոք
գիտեաց,
եւ
անտի
գրեաց
թուխթ
առ
դեսպանն
իւր
մադրաս
քաղաքիս
երթ
առ
նավաբ
մամադ
ալի
խանն
՚ի
կսմանէ
իմէ
ասայ
թէ
գիր
պարտուց
քո
կայ
՚ի
ձեռին
իմոյ
պարտիս
յատուցանել
երիս
քրօք
ըռուփիս
վաշխիւն
իւրով
կամ
յանձես
քաղաքն
տշնափիլ
եւ
դեսպանն
բազմիցս
անգամ
արար
խօսակցութիւն
ընդ
նմա
եւ
նա
ոչ
երբէք
կամեցավ
պատասխանել
քանզի
ոչ
կամէր
հատուցանել
զպարտս
իւր
եւ
ետես
դեսպան
թէ՝
ոչ
կամի
պատասխանել
եւ
ոչ
գոյ
հնար
յադուցանելոյ
ազդ
արար
տեառն
իւրոյ
ղեղալսն
ամենայն
եւ
ապա
նավաբ
բահդուրն
գրեաց
թուխթ
առ
զիշխանն
Մադրասիս
եւ
խնդրէր
՚ի
նոցանէ
առնիցեն
իրաւունս
նոքա
եւս
ոչ
կամեցան,
քանզի
պահանջմունք
նորայ
էր
յոյժ
ծանր
այսպէս
ժամանակս
ինչ
արարին
խօսակցութիւն
հետ
միմեանց
թխթով
եւ
ասեն
թէ՝
իշխանն
քաղաքիս
ընկալաւ
բազում
կաշառս
երկոցոյց
կողմանց,
եւ
ոչ
արար
Եւ
իշխանն
քաղաքիս
յաւուր
միում
ոմն
պատրի
առաքեաց
դեսպանութիւն
Սրնկփաթան
առ
նավաբ
բահդուրն
(որես
եւս
անդ
էի)
յորժամ
ակն
պատրի
դեսպանն
իսկոյն
հրամայեաց
մնասցէ
արտաքոյ
քաղաքին
եւ
բնակեսցի
՚ի
ներ
վրանի,
եւ
եդին
՚ի
վերա
նորա
պահապանս
զի
եւ
մի
ոք
իշխեսցէ
առնել
խօսակցութիւն
ինչ
ընդ
նմա
այսպէս
մնաց
անդ
մինչեւ
յաւուրս
ութն
եւ
յետ
ութ
աւուրց
երեկոյեան
կոչեաց
դեսպանն
առ
ինքն
արարին
խօսակցութիւն
իբրեւ
ժամ
մի
եւ
ետ
ցդեսպանն
առ
ինքն
արարինխօսակցութիւն
իբրեւ
ժամ
մի
եւ
ետ
ցդեսպանն
պատասխան
թխթոյն
արձակեաց
երթալ
՚ի
Մադրաս
եւ
գրեաց
հրովարտաք
առ
ամենայն
տեղիս
որ
անցանելոցէր
դեսպանն
մի
երբէք
իշխեսցէ
մտանել
քաղաք
ինչ
ընդ
անցս
ճանապարհացն
եւ
դնիցեն
՚ի
վերա
նորա
պահապանս
զի
ոչ
ոք
առնիցէ
խօսակցութիւն
ընդ
նմա
մինչեւ
ժամանիլն
երկիրն
իւրեանց:
Այսքանս
բաւական
համարեցաք
վասն
ներկայ
ազդարարիս
ընթերցողացն
եւ
զմնացորդսն
մինչեւ
ցաւարտ
տպելոցեմք
՚ի
յետեւեալ
Ազդարարոջսն:
/542/
Ողջունատութիւն
հանդէրձ
օրհնութէան:
շնորհակալութիւն
ընդ
ուրախութէան:
մատոյց
յոյժ
սիրով
բանիւ
գրութէան:
որի
Տէր
Թադէոս
Տէր
Անդրէասէան:
Առ
բարէկամի
միրս
Ազդարարէ:
տաղաչափ
ոճով
գովութիւնս
ճառի:
զի
նոքայ
ջանից
որ
գոլովարի:
արժանէ
գովէլ
զի
եւս
քաջասցի:
Առ
քեզ
քաղցրագոյն
նորոգ
բարունակ,
բողբոջ
դեռաբուս
եւ
միջահասակ,
բարեկամ
կոչեալդ
մերս
Ազդարարի,
որ
ես
քաղցրաձայն
եւ
արի
խօսնակ:
Դուզնաքեայ
բանիս
դու
սիրով
նայեա,
եւ
եւս
առաւել
զքեզ
մխիթարեա,
զի
շնորհն
Աստուծոյ
՚ի
քեզ
տեսանի,
եւ
է
մընալոց
ընդ
քեզ
յարակա:
Քանզի
քաղցրաբան
ասութիւնդ
ճարտար,
՚ի
րաւի
գովեալ
ասեմ
ան
վթար,
թէ
պէտ
ես
գոլով
յիմար
եւ
տգէտ,
սակայն
ճանաչեմ
զի
է
յոյժ
յարմար,
Երբեմն
խըրատ
գերագոյն
ւիւսուած,
՚ի
հոգալ
զներկայն
եւ
ըզկատարած,
երբեմն
ըստ
գիտնոց
վիխասանութիւն,
ճոխաբանութեամբ
մի
ընդ
մի
մանուած,
Տեսանի
զծառդ
՚ի
նոր
հասակի,
խիտառ
խիտ
պտօղք
տեսլեամբ
զուարճալի,
եւ
որ
ճաշակէն
լինի
զմայլեալ,
զի
է
քաղցրագոյն
հոտով
նազելի,
Քոյդ
երջանկութիւն
է
այս
հատկապէս,
զի
ջանս
բարւոյ
ընթերցողապէս,
թէ
եւ
հասակ
քոյ
է
՚ի
մանկութեան,
այլ
ջամբես
զխրատ
ալեւորապէս,
/453/
Վասն
այն
երջանիկ
զքեզ
կամիմ
ասել,
զի
բանս
իմաստոյն
տայ
ինձ
վկայել,
զի
ասէ
ալիք
ոչ
թէ
ծերութեան,
այլ
իմաստութեան
արժանէ
գովել,
Մի
թէ
որ
ծերնէ
է
՚ի
գովութեան,
եթէ
ոչ
ունի
զհոտ
իմաստութեան,
տես
զդանիէլ
զի
գոլով
մանուկ,
եւ
դատապարտեաց
զծերսն
չարութեան,
Արդ
զայս
գովութիւնս
ոչ
եթէ
քեզ
տամ,
թէ
ոչ
արարմանցդ
ես
ուրախանամ,
զի
չէ
հասարակ
՚ի
բնութեան
մարդոյ,
գոլ
յօժարապէս
հաւասարախնամ,
Տեսանեմ
ահա
զի
ամիսք
անցին,
՚ի
յազդարարին
բանք
քոյ
ոչ
անցին,
իրաւի
տխրիմ
զի
արդ
ոչ
եղեն,
եւ
եմ
տարակոյս
մի
թէ
ոչ
տպեցին,
Նկատես
՚ի
քում
տրամախոհութեան,
եւ
լեր
հետեւող
նախնից
ասութեան,
թէ
որ
հանճարեղ
եւ
է
իմաստուն,
պարտէ
պարապիլ
յառաջնորդութեան,
Եւ
կամ
թէ
պարտին
որք
են
ընչաւէաք,
՚ի
հոգալ
զաղքատս
որոց
իցեն
պետք,
թէ
եւ
ըստ
քարից
իցեն
զանազան,
այլ
միոյ
կշռոյ
հարկիւ
իցեն
մէտք,
Այլ
եւ
երկաթոյ
ճահէ
մեզ
նայել,
նայն
օրինակաւ
եւ
մեզ
նշմարել,
զի
յառաջ
գնդակ
մի
գոլով
անբան,
՚ի
ձեռն
արհեստից
լինի
որպէս
թել:
Յերբ
՚ի
նուադարարս
շարունակի,
ղօղանջէ
զձայնս
քաղցր
եղանակի,
եւ
որ
ունկնդիր
լինի
նոյն
ձայնից,
ըզմայլէ
հոգին
եւ
փառաւոր,
Այսպէս
եւ
բնութիւն
մարդոյս
հաւասար,
նախ
քանզ
ուսանիլնէ
իբրեւ
զքար:
/544/
յերբ
որ
կռանաւ
հարաւ
մանրապէս,
յայնժամ
յարդարի
իբրեւ
սայալաքար:
Արդ
քեզ
պարտական
կարեմ
հաստատել,
եթէ
պակասիս
զոր
կարես
ցրուել,
զի
որ
քեն
սովեալք
յարապէս
գոջեն,
եւ
որք
ձառնահասք
պարտին
կերակրել:
Թէպէտ
են
ազգք
մեր
հաւասար
սովեալք,
եւ
յաղքատութեան
եղեն
յոյժ
լքեալք,
զի
ոչ
գոյ
մեզ
Տէր
կարկառել
զշնորհս,
այլ
ընդ
աքացեօք
լինիմք
թալկացեալք:
Դոնեա
զոր
ունիմք
զայն
պարտիմք
ցրուել,
իսպառ
լքելոցն
եւ
մխիթարել,
մինչեւ
ծագեսցէ
Տէր
զլոյս
շնորհաց,
՚ի
խոր
նիրհմանէս
մեզ
զարթուցանել:
Մի
խնայիր
եղբայր
գրեա
յարապէս,
եւ
խփեա
զականջդ
նայեա
լռապէս,
զի
բնութիւն
մարդոյ
չարին
հաստատեալ,
ոչ
կարէ
փութով
առնուլ
իսկապէս:
Զի
ասեն
տեսողք
բանս
ծիծաղելի,
ուրեմն
գռեհկի
կտաւագնողի,
սակ
արկեալ
գնով
բառիւ
տաճկական,
մին
ալթուն
որէ
հազար
դենարի:
Եւ
որ
վաճառէրն
էր
ազգէ
պարսից,
որ
հազար
դինար
է
նոցայ
բառից,
եւ
՚ի
բաց
գընալն
միջնորդախօսի,
եղեւ
շփոթութիւն
՚ի
յերկուց
կողմից:
Զի
որ
պարսիկնէր
ասէր
հազար
դինար,
մին
ալթուն
գոջէր
գռեհիկն
տխմար,
թէպէտ
երկոցունց
ասութիւն
էր
մի,
սակայն
չգիտելն
ոչ
բերեր
յարմար:
Իրաւ
այս
դարոյս
լռելնէ
բարի,
այլ
ոչ
մի
անգամ
մընալ
անարի,
զի
եթէ
ներկայս
թուի
խոչնդակ,
սակայն
եւ
յետոյ
ընդ
բարեաց
շարի:
/545/
՚Ի
բնութեան
մարդոյս
անհանդուրժելի,
գոն
բազում
դիպուածք
որ
ոչ
ըմբերի,
այլ
համբերութիւն
իրէ
խիստ
ներհակ,
որ
հասարակից
կրել
չէ
կարէլի:
Բայց
որք
համբերենն
նոքայ
նմանեն,
նորագոյն
ծառոց
որք
պտղաբերին,
ըստ
բանի
փրկչին
մերոյ
Յիսուսի,
թէ
համբերութեամբ
զհոգիս
ստասցեն,
Արդ
այս
բաւական
քեզ
համարելով,
բանս
իբրեւ
զծաղիկ
քեզ
ընծայելով,
եթէ
վրիպմունք
ինչ
երեւեսցի,
զայն
ուղիղ
մտածեա
գրիչս
ներելով,
Ողջ
Լեր:
*
*
*
/546/
Գրիգոր
Մարգար
Խալդարս
համարձակիմ
յայտնելս
հասարակութեան
զի
ձուլացու
բնական
նմանութեանց
եւ
տեսարանք
իսկապէս
զանազան
քաղաքացն
այնոցիք
որք
յառաջագոյն
բացեալ
կայր
՚ի
յայգուն
մստր
Մակէ
այժմս
բերեալէ
՚ի
սեաւ
բերդին
Մադրասիս
՚ի
տանն
յորում
նախապէս
բնակած
էր
մստր
Ուլքինսէն
օրինագէտն
յատկութիւնք
ձուլացուացն
այսոքիք
են:
ա
Լուիս
վեշտասան
երրորդ
թագաւորն
Ֆրանցայու
ա
Որդին
նորին
Դաֆին
բ
Եղբայրք
նորին
Կօնտ
պրօվէնս
եւ
Կօնադէ
արտօյես
բ
Կանայք
՚ի
վեր
Կօնտացն
ա
Դքսուհի
Պօլի
գնայ
ա
Յովսէփ
Երկրորդ
Կայսր
Ալէմանու
ա
Կոնդ
նոռթի
Կայսր
Ռուսիու
ա
Ֆէրդրիկ
թագավոր
Պրուսացւոց
բ
Հէնրիկ
Չորորդ
եւ
Երկրորդն
Իւրսուլի
ա
Մարքէզ
Լաֆայէթ
Յիշխան
ֆռանսու
ա
Կօնտ
Միրաբօյ
մինն
՚ի
Առաջիկայ
Նասիօնալ
Կօնվէրսիօնի
Ֆռանսայու
ա
Աբէ
Մրվրի
որպէս
՚ի
վերն
բ
Վօլտէր
եւ
Ռօսիօյ
Գերայ
յռջակ
յեղինակ
այսինքն
գրողք
գրեանց
Ֆռանսայու
ա
Պէտիօն
իշխանապետն
Պարիսու
Բովանդակեն
ժը
ձուլացուք
եւ
այնքան
կարելի
արվեստիւ
յօրինեցեալ
մինչ
զի
նմանին
բոլորովին
նախայգաղափառացն
նոցին
եւ
են
զգեցեալք
սովորական
զգեզտս
իւրեանց
եւ
բազմեալ
՚ի
սեղանոյ:
ա
Նմանութիւնն
բանտին
Պարիսու
որ
կոչի
Բաստիլ
որոյ
ներքոյ
տեսանի
զգլուխն
ֆուլօն
երկրորդեն
Ֆռանսոյ
եւ
նմանի
գլխոյ
նորոգ
յատեցելուք
եւ
արեանն
նորոյ
հոսեցելոյն
երկիր:
Մեծ
Քաղաքն
Լօնդօնու
երկայ
կերպ
եւ
զճրաքունս
՚ի
վերայ
կարմնջուն
/547/
երեւի
եւ
այնքան
գեղեցիք
որպէս
թէ
տեսանէ
ոք
զբնական
տեղին:
Մեծ
Եկեղեցիս
Սուրբ
Պօղօսի
՚ի
Լօնդօն
՚ի
Պատկերիս
այսորիկ
յատկայպէս
տեսանելիէ
զպարզութիւնն
Լուսնոյ
՚ի
վերայ
պարսպաց
նորայ
եւ
այնքան
բնական
մինչ
ոչ
կարէ
ոք
տեսանել
թարց
գոհաբանելոյ
զարվեստաւորն:
Քաղաքն
Փարիս
ամենայն
վայելչութեամբ
իւրոյ
Քաղաքն
Տէնէս
զԼուսս
տանց
երեւին
եւ
տեսանելիէ
Պարոնայք
եւ
Տիկնայք
՚ի
դրունս
նորին
Մեծ
Քաղաքն
Հռօմ
թէ
յնագուն
եւ
թէ
նորոյ
՚ի
յառաջին
տեսանի
Պալատն
Ջուլիուս
Սէզարին
եւ
Մեծ
Պալատ
մի
Դատաստանի
զՊալատն
ճարտարութեան
՚ի
Հօռօմ
Զալէկոծութիւնն
՚ի
Վէռնէա
եւ
զկորուստ
Նավուն
միոյ
՚ի
գիշերի
տեսանէ
աստ
Կին
մի
զոր
զերծռալ
՚ի
Նաւաբեկութեան
ջեռնու
մերձ
հրոյ:
Ելն
Արեգական
Նավօն
տեղին
՚ի
Հռօվմ:
Քաղաքն
վէնէս:
Հռդեհ
՚ի
կողմն
Սան
Ֆիլիպ:
Ճանապար
ալպից
Այսինքն
լերանց
ինչ:
Զճրագալուցս
վէրսալիու
յաղագս
հանդիսաւորելոյ
զամս
նմանութեանն
Լուիս
Վեշտասան
երրորդին:
Կաստէլն
Ուպտօն
Արքային
Անգլիու:
Սուրբ
Պոտրոսի
Զեկեղեցին
՚ի
Հռովմ:
Քաղաքն
Ամստրդամ:
զՀռչակաւոր
Յիւանդանոցն
Գրենուիչի:
Քաղաքն
Նապլէս:
Եւ
պատրաստիեն
լինելոց
վասն
տեսութեան
հասարակաց
յետ
Յամիրայ
հինգ
երրորդ
օր
ամսոյն
երկիցս
՚ի
շաբաթն
այսինքն
աւուր
երեք
շաբաթին
եւ
շաբաթին
երեկոյեան
եօթն
ժամու
մինչեւ
ցինն
ժամ,
նայեւ
յայտնէ
զի
եթէ
իցէ
ոք
որ
ցանկասցի
առանձին
զնոյն
տեսանել
շնորհ
արարեալ
մի
օր
յառաջ
յայտնեսցէ
՚ի
վեր
յիշեալ
Գրիգոր
Մարդար
Խալդարիս
զի
ունիցի
նա
ժամանակ
պատրաստելոյ
զպատշաճին:
/548/
Վասն
տեսանողաց
զվիճակս
յաստատեալէ
զի
ով
ոք
որ
ցանկասցէ
մտանել
՚ի
տեսութիւնն
պարտէ
ունիլ
վիճակ
մի,
զի
թարց
յայնմ
ոչ
թողուն
նմա
՚ի
ներս,
եւ
գինն
իւրաքանչիւր
վիճակիէ
մին
հուն
աստեղ,
եւ
վաճառի
վիճակն
՚ի
մի
եւ
նոյն
տանն
Յարկաւոր
համարէ
յաւել
եւս
յայանել
զի
ասացեալ
տեսութիւնքն
մնալոցեն
աստ
մինչեւ
զվերջ
Արեամ
ամսոյն
եւ
յետ
այնու
առաքելոցէ
յայլ
երկիր:
Մադրասումս
Դամայ
30:
Յամի
Տեառն
1795:
ԱԶԴԱՐԱՐ
Թէեւ
յամսոյս
հրատարակեցաւ
զանզան
լուրք
Յեւրօպիու՝
սակայն
այնքան
կերպ
զկերպ
խօսին
մինչ
զի
ապշիմք
թէ
զորն
արդեօք
ձեռն
արլցուք
ընձայել
Յազդարարոջս,
վասն
որոյ
զանցառնելով
յամենայնէ
միայն
այսքան
ասեմք՝
զի
Յրատարակեն
՚ի
կազէթսն
թէ՝
ֆրանսու
տարաբախտ
Թագաւորին
եղբայրն
յրատարակեալեն
՚ի
Յեւրօպիայ
Թագաւոր
Ֆրանսզաց,
նա
եւս
թէ
Անգլիացիքն
յաղթեալեն
քանիցս
անգամ
ֆրանսիզաց
՚ի
պատերազմիլն
նաւացն
եւս
թէ
Ռուստն
միաբանեալէ
ընդ
Անգլիացիքն
ընդ
իմանալ
ընդ
ֆրանսիզաց,
եւ
խոստացեալէ
յուղարկել
զանազան
նաւք
պատերազմական
՚ի
յօգնութիւն
Անգլիացւոց:
Զայս
ամենայն
չէ
յատուկ
իմն
մխիթարութիւն
յասարակաց,
բայց
եթէ
այց
արասցէ
Տէր
ողորմիլով
տալ
խաղաղութիւն
բոլորեցունց,
եւ
վասն
որոյ
սպասին
ամենեքեան
փափագմամբ:
Զանազան
յարկս
զոր
հաստատեալեն
՚ի
Յինկլթեռն,
որոց
մինն
ալիւր
տալ
՚ի
գլուխնէ,
զոր
տվողն
պարտէ
այս
ինչ
յարկ
տալ,
զայդ
յարկապահանջումնէ
յաւաքվելէն
300,
000
պօն
ստառլինգ,
այսինքն
750,
000
յուն
ասաղի,
ըստ
ազդարարութեանն
կազէթաց:
/549/
Ապստամբ
որդի
Նորին
բարձրութեանն
Նիզամալէ՝
անկեալէ
՚ի
ձեռս
հօրն
իւրոյ
զոր
բանդարկեալ
սպասէ
գթածութեանն
հօրն
այն՝
զոր
ապստամբեցուցեալէր:
Երկու
նաւակք
արձակեալեն
՚ի
կալկաթու
առ
Բնարիս
բեռնեցեալ
բազում
մառչլօք,
արժողութեամբ
մին
լաք
ռուփու,
ընկղմեալեն,
եւ
ոչ
ինչէ
զերծեալ:
Յամսոյս
յրատարակեցաւ
լուր
ըմբռնմանն
Քօչինու,
յոյժ
սակաւ
արնահեղութեամբ:
Մերձ
քսան
ֆրանսիսք
մտեալ
՚ի
նաւակ
մի
՚ի
կալկաթայ,
առաջացեալեն
առ
նաւ
մի
փոքրիկ
անուանեալ
Շկունէր
Ջիլէտ,
եւ
մտեալ
՚ի
նաւն
սրօք
եւ
տիրեալ,
յետ
որոյ
յուղարկեալեն
ամենիցն
առ
ցամաք
պահելով
Նաւավար
մի
միայն,
առագաստեալ
՚ի
փախուստեն
եղեալ,
յետ
յրատարակելոյն
զխաբէութիւնս
նոցա,
արձակեալեն
այլ
իմն
նաւ
մի
պատերազմական
պատրաստութեամբ
զհետ
նաւոյն
այն,
զի
եթէ
կարելի
ըմբռնիլ
զայն:
Մեծամեծ
բախտսն
Էքսչէնջի
վիճակարկութեանն
10,
000
յունն
անկեալէ
սամատեարցն
նոյն
վիճակարկութեանցն,
եւ
5000
յունն
ցդօբասուն
Պարոն
Կասիմ
բանակատար
նոյն
բանին:
Եւ
վիճակսն
Ասէյիլում
վիճակարկութեան
15000
եւ
10000
յունսն
անկեալէ
առ
զերկուս
անձինքն
զոր
ասեն
գոլ
՚ի
մէջ
յարկաւորութեանցն,
եւ
5000
յունն
ցմիաբանութեան
մի,
յասյ
բանակատարքնեն
Պարնայք
Սարգիս
Ծատուր,
եւ
Ջան
Դէմօնթն:
Երը
եւ
եկութիւնս
Նաւաց
Դամայ |
Նաւն |
Նաւապետ |
|
11
ել |
Էլիզա |
Դին |
առ
ծովն |
15 |
Ռադապրսադ |
Պարկէր |
առ
մուչլիբանդերն |
19 |
Կիօբէնհէրմ |
Բլում |
առ
ծովն |
25 |
Նիկօբար |
Ջօնս |
առ
կալկաթայ |
/550/
Յատոր
գրոյ
միոյ
գրէալ
՚ի
Պասրայու,
՚ի
Թուին
1795
Նադար
15ին
Ոստամաշութեամբ
ծանուցանեմ
Հայաստանեաց
եւ
՚ի
կողմանց
մերոց
լուրն
ըստ
խնդրանցդ
այս
որ
ներքենի
պետն
Պարսից
այս
5 :
6
ամիս
եղեւ
որ
մին
կէս
լաք
զօրօք
եւ
բազում
սպառնալեօք
խաղացեալէ
՚ի
Հատրբէջան
հասեալ
՚ի
Դարվէժ
եւ
զօրքն
խաղացուցեալէ
՚ի
վերայ
Շուշայու
ամրոցին
եւ
մասն
մի
՚ի
Երեւան
եւ
անտի
կամս
է
արարեալ
գնալ
՚ի
վերայ
Տփխիւայ
եւ
Վրաց
եւ
լսեմք
եւս
թէ
Վրաց
Արքային
թոռն
Դաւութ
Սարդարն
25
հազար
զօրօք
՚ի
Երեւանայ
բերդնէ
ամրացեալ
եւ
անդ
ընդ
Պարսից
պատերազմ
եղեալ
փախուստեն
դարձուցեալ
եւ
8
հազար
պարսիկք
՚ի
սուր
սուսերիեն
մաշեալ
եւ
Պրն
ն
գրեաց
մեզ
թէ
Հիւսիսանոց
օգնութիւն
չի
եկեալ,
եւ
Պարսից
զօրքն
կոտրվելուն
կրկին
Ներքենին
արիական
զօրութիւնն
զգեցեալ
յոյժ
մռմռալով
հառաջացեալէ
՚ի
վերա
Շուշայու
բերթին
զի
անդ
յախթեալ
գնացէ
՚ի
Վիրս,
բայց
այս
լուրք
՚ի
Բաղդադայ
ունիմ
գրով
ծանուցեալ
եւ
ոչ
՚ի
մերս
կողմանէ
գրօվ,
եւ
՚ի
շօշու
մերմէ
եւս
գրով
լուաք
որ
Հայաստանայ
5 :
6
հարիւր
տուն
քօչեալ
տարեալէ
որ
յղէ
Սպահանն
մեր,
Բայց
այս
եւս
՚ի
կողմաց
եւ
Բաբելոնէ
լուր
ոչ
եմ
առեալ
թէ
հաւաստիէ
թէ
ոչ,
բայց
յոյժ
տխուրեմ
եւ
աւաղեմ
կեանն
մեր
զի
երկրորդ
Շահբազի
պատահեցաք
վաթար
քան
զայն
աղաչեմք
զԱստուած
զի
այց
արասցէ
եւ
սուտ
լիցի,
բայց
խելքի
փոքր
մօտ
երեւի
ներկայ
4 :
5
աւուր
գրով
Բաբելոնի
ուրախարար
լուր
եւ
գիր
դդայ
որ
գրեն
թէ
Թագուհին
Ռուսաց
Շնորհէ
արարեալ
32
հազար
ասկար
հղեալէ
՚ի
Թիփլիս
օգնութիւն
եւ
նոյն
չափ
եւս
գրեն
թէ
գալոցէ,
եւ
զօրք
Վրաց
Արքային
գրեն
թէ
հաղթելոցէ
Ներքենուն
եւ
զօրացն,
յուսամ
հաստատ
լիցի
եւ
ցանկութիւն
քոյ
եւ
իմ
կատարելոցէ
թէ
աստուծով
հաստատ
լինի
մինչ
այժմ
նվիրական
եւս
չերեւաց
եւ
Սրբազանապետէն
եւս
գրի
չեմ
գդած
յուսամ
մօտոյ
գտանել
եւ
այնու
յետ
ինչ
լուր
լիցի
ծանուցանելոցեմ
քեզ
Աստուծով
աւետեօք:
/551/
Ծնունդ
՚Ի
6
երրորդ
ամսոյս
ծնաւ
Տիկին
Շիժատդայի
Պետրոս
Յարութիւնեանն
Որդի
մի:
Եւ
՚ի
23
երրորդի
մկրտեցաւ
հանդիսօք
եւ
կոչեցաւ
Յարութիւն,
որոյ
կնքահայրնէր
Պարոն
Բաղրամ
Սարգսեանն:
՚ի
9
երրորդ
ամսոյս
ծնաւ
Տիկին
Կատարինայ
Յովհանջան
Յովհաննէսեանն
Դուստր
մի:
Եւ
՚ի
26
երրորդի
մկրտեցաւ
եւ
կոչեցաւ
Մարիամ,
որոյ
կնքահայրնէր
Տիրացու
Յակոբ
Աղազարեանն:
Մահ
՚Ի
ներ
ամսոյս
վախճանեցաւ
Տիկին
Եղիսաբերթ
Գրիգոր
Մարգար
Խալդարեանն
զոր
՚ի
տկարութեան
իւրում
վերստին
դարձաւ
առ
զիւր
սեփական
հաւատն
լատինացւոց,
եւ
թաղեցաւ
՚ի
նոյնոյ
Յեկեղեցւոյն:
՚Ի
29
երրորդ
ամսոյս
ել
յաստէ
Սրբակրօն
Տէր
Գէվորդ
Տէր
Մկրտչեանն
առ
Մուչլիբանդարն
ցամաքաւ,
վասն
Տկարութեան
իւրոյ,
յաղագս
փոխարկութեան
օդոյ:
Նա
եւ
Պարնիք
Աբրահամ
Մուրադ
եւ
Յովհաննէս
Յուսէփեանն
առ
Մուչլի
բանդտրն:
Ամսոյս
16
երրորսի
եկն
աստ
Պարոն
Բաղդասար
Հաֆտանեանն
՚ի
Մուչլիբանդարայ:
/552/
Ներքոյ
գրածս
Մադրասումն
ծախուելէ
Բանկալու
ապրանաց
եւ
անաջեղինաց
յատկութիւննայ
Դամայ
ամսոյ
28
թիւն
Փրկչին
1795
(Ապրշումէ
եղենաց
գինքնեն):
Բանուկի
լէվ
ավալ
ապրիշումն
որոյ
կէսն
ճարմակ
լինի
ֆի
ղիտրն |
42յուն |
եւս
գօյումն
չորսէն
1
բաժինն
ճարմակ
լինի |
40 |
եւս
սէումն
տասնէն |
38 |
եւս
չարումն
բոլորն
դեղին
լին |
35 |
մայրռդնգարին
բոլորնաւալ
եւ
կէսն
ճարմակ
եւ
կապն
եւս
իւրնէ
լինի |
33 |
եւս
չորսէն
մին
բաժրնն
ճարմակ |
30 |
եւս
դօում
ունենայ
եօթնէն
մին
բաժինն |
27 |
եւս
կապն
եւսչուանով
լինի
կապած |
25 |
Ռադնագարայ
ցեղն
դօում
չունենայ
կապն
իւրնէ
լինի
կապած |
24 |
եւս
դօում
ունենայ |
23 |
Շիրփուրի
երեք
նախի
կայեայ
ապրիշումն |
21 |
Սէտապատի
մին
նախի
ապրիշումն |
27 |
եւս
2 |
25 |
եւս
3 |
21 |
Մուխտայ
ալորած
ապրիշումն |
12 |
եւս
անալորած
եւս |
9 |
Դօում
ռադնագարի
ապրշումն |
4 |
Ճոթեղինաց
գինն
Հօլանդզի
70
թօլանոց
փուշակի
փանջ
ըռանկի
ջէլին
ֆի
քուռին |
100 |
եւս
60 |
90 |
եւս
55 |
70 |
եւս
50 |
60 |
/553/
եւս
45
ավալ
բալուչէրի
փուշակին |
55 |
եւս
43
դօում |
50 |
եւս
40
սէումն |
44 |
եւս
38
չարումն |
38 |
եւս
45
միրզալփուրին |
50 |
Միրզայփուրի
կարմիր
ջէլին |
30 |
Դահրի
ավալ
ջէլին |
60 |
եւս
դօումն |
55 |
Սէդաբադի
նաբաբին
ավալն
4
ռանկին
բարակ
խաթէր
ունենայ |
16 |
եւս
դօումն |
12 |
եւս
սէումն |
8 |
Օվրանկաշայի
ավալն
40
ձեռնին |
26 |
օվրանկաշային
դօումն |
23 |
օվրանկաշայի
սարին
50
ձեռնի |
50 |
մալդիու
ղութնին
20
ձեռնին
ավալն |
30 |
եւս
20
դօումն |
26 |
փուշակի
քաթարիդար
12
ձեռնի
ղութնին
ավալն |
22 |
եւս
12
դօումն |
18 |
եւս
առանց
քաթարի
12
ավալն |
18 |
եւս
12
դօումն |
15 |
եւս
10 |
12 |
մալդէու
ալաջէն
ավալն
ֆի
քուռումն
կէսն
մօտիճուր
քաթրիդար
լինի |
42 |
եւս
հասարակն |
34 |
եւս
ալաջայ
սարին
50
ձեռնի
ավալն |
55 |
եւս
50
դօումն |
46 |
եւս
50
սէումն |
40 |
/554/
թէմպի
տօփաթին
ավալն
10
ձեռնին
ֆի
քուռին |
24 |
եւս
դօյում
10 |
20 |
եւս
սէյում
10 |
16 |
փուշակի
սըստրմանիաղլուխն
ավալն
ֆի
15
ֆարդինն |
45 |
եւս
դօյում |
40 |
եւս
սէյում |
21 |
միրզափուրին |
18 |
չափայ
աղլուխն
ֆի
7
ֆանդինն |
28 |
չափայ
ստրին
16
ձեռնին |
29 |
եւս
14 |
26 |
սէիդապատի
բութաղարն
16
ձեռնին |
90 |
եւս
սարին
16
ձեռնին |
150 |
քաղզի
շիր
շաքարն
ավալն |
40 |
եւս
դօումն |
35 |
սուսին |
20 |
թէմբի
20
ձեռնի
սարին
2
½
ձեռ
լէնքսն |
60 |
եւս
18
եւս |
55 |
եւս
16
եւս |
45 |
եւս
14
եւս |
34 |
գօլբադանն |
27 |
մունկադօթին
10
եւ
8
ձեռ
ձիքս
եւ
2
½
ձեռ
լէնսքն |
19 |
եւս
8
եւ
6
ձեռ
ձիքս
եւ
2
ձեռ
լէնսքն |
13 |
եւս
6
եւ
4
ձեռ
ձիքս
եւ
1
7/1
ձեռ
լէնսքն |
11 |
չաշմայ
բլբուլ
20
ձեռնի
սարին |
50 |
եւս
եւս
18
ձեռնի
սարին |
45 |
եւս
եւս
16
ձեռնի |
40 |
/555/
մունկասարին
20
ձեռնին |
32 |
մունկասարին
18
ձեռնի |
28 |
մունկասարին
16
ձեռնի |
25 |
ջօռայ
մունկադօթին |
6 |
(Ուղ
եւ
թէլեղինաց
գիննէ)
բանկալու
ուղն
ֆի
քանդին
այսինքն
500
ռաթլն |
20 |
մադրասիս
ուղն |
30 |
կոնջթի
թէլն |
21 |
գէնագարչակի
թէլն |
19 |
(Անաջեղինաց
գիննէ)
բանկալու
շաքար
ավալն
դի
քանդին |
17 |
եւս
շաքար
դօումն |
14 |
եւ
գուռն |
9 |
եւս
կամիր
մուստարտն |
4 |
եւս
սաֆմէթին |
7 |
եւս
ժիրէն |
25 |
եւս
չոր
տտրակն |
16 |
փիփէլն |
50 |
եւս
փիփէլին
փէտն |
20 |
ավալ
ռաթնտգարի
բրինձ
ֆի
գարսին
այսինքն
9256
եւ
կէս
ռաթլն |
90 |
դօյումն |
80 |
կարգասիօն
բրինձն
ավալն |
65 |
եւս
դօումն |
55 |
եւս
սէումն |
45 |
կոնճիթն |
80 |
նօխուտն |
55 |
/556/
փաթանայ
պիզն |
50 |
կանանչ
դալն |
45 |
թուար
դալն |
50 |
եւս
կոտրածն |
60 |
քուլթին |
60 |
դնգայ
ջօլի
ցորէնն |
90 |
դուդիուն |
65 |
(չինու
ապրանաց
գիննէ)
չինու
ավալկաւկօն
ապրիշումն
ֆի
փիքուլն
այ
133
ռաթլն
33
տուկրէն |
225 |
եւս
դօում |
190 |
եւս
սէումն |
90 |
եւս
չարումն |
80 |
եւս
անգն
ֆի
քուռին |
8 |
եւս
45
փէթի
սիտին
կարմիր
կանաչ
դեղին
կապույտ
ղռմզի
սէվ
եւ
ճերմակ
ֆի
թանն |
18 |
եւս
45
փէթի
վերն
գոյնով
սիտին
ֆլօրն
ֆի
թանն |
16 |
եւս
35եւս
լուստրին |
10 |
եւս
35
եւս
եւս
ֆլօրն |
12 |
եւս
45
եւս
դամասկն |
16 |
եւս
եւս
պիկինն |
6 |
եւս
եւս
սայեայսայէն |
5 |
եւս
եւս
պիլամն |
2 |
եւս
եւս
ֆալս
զառն |
5 |
եւս
թութունակն
ֆի
քանդին
այսինքն
500
ռաթլն |
28 |
եւս
ժիպակն
ֆի
փիքուլն |
40 |
եւս
ապրշումէ
չաթրին
ֆի
դանէն |
1 |
/557/
եւս
քաղաթէ
մեծ
զաթն
ֆի
100
դանէն |
12 |
եւս
փոքրն
եւս |
9 |
չինու
ավալ
չինչինու
ճարմակ
մսրին
ֆի
քանդին |
65 |
եւս
դօումն |
50 |
(փէգուայ
ապրանաց
գիննէ)
մոմն
ֆի
քանդին |
100 |
ղալոյին |
55 |
բիջդէմարն
ֆի
մին
քանդին |
15 |
ազդէպէշն
ֆի
քանդին |
30 |
ձկան
կաշին
ֆի
100 |
2 |
քաթն |
27 |
լինկդէպաստրն
ֆի
ռաթլն |
2 |
ֆօրալ
տախտակն
ֆի
100
դանէն |
30 |
գերան
փայտն
ֆի
դանէն |
20 |
շիմբի
տախտակն
եւս |
6 |
տախտակի
քսելէ
թէլն
ֆի
հինգ
փարին |
1 |
աւալ
մարֆինն
ֆի
քանդին |
160 |
դօումն
եւս |
130 |
սէրումն
եւս |
90 |
չարումն
եւս |
60 |
լաքն
եւս |
28 |
(Մուչլիբադարայ
ապրանաց)
քսելէ
հալդին
ֆի
քանդին |
36 |
ճիլի |
7 |
եան
ամայ
թազայ
ցորէնն
9256
½
ռաթլանոց
գարսին |
140 |
ավալ
թութունն
ֆի
դուզին |
5 |
դօումն
եւս |
2 |
/558/
Տօնէ
Սրբոցն
Աւուրք
Լուսնի |
Ամսիք
Հռօմայեաց |
Ամսիք
Ազարիային |
Չայնք |
Աւուրք
եւ
Տօնք |
|
15 |
Նոյեմբեր
16 |
Համիրայ
1 |
գկ |
Ուրբաթ |
Պահ |
16 |
17 |
2 |
դձ |
Շաբաթ |
Առաքելոցն
Անդրէէ
եւ
այլն |
17 |
18 |
3 |
դկ |
Կիւրակի |
Բարիկենդան
Յիսնակի
Պահոցն |
18 |
19 |
4 |
աձ |
Երկու
շաբաթ |
Պահ |
19 |
20 |
5 |
ակ |
Երեք
շաբաթ |
Պահ |
20 |
21 |
6 |
բձ |
Չորեք
շաբաթ |
Պահ
եւ
Տօն
Սուրբ
Աստուածածնի
երիցան |
21 |
22 |
7 |
բկ |
Հինգ
շաբաթ |
Պահ |
22 |
23 |
8 |
գձ |
Ուրբաթ |
Պահ |
23 |
24 |
9 |
գկ |
Շաբաթ |
Գրիգորի
սքանչելագործին
եւ
այլն |
24 |
25 |
10 |
դձ |
Կիւրակի |
Առաջին |
25 |
26 |
11 |
դկ |
Երկու
շաբաթ |
Կուսանացն
Յուլիայ
եւ
այլն |
26 |
27 |
12 |
աձ |
Երեք
շաբաթ |
Ղուկիանոսի
քահանային
եւ
այլն |
27 |
28 |
13 |
ակ |
Չորեք
շաբաթ |
Պահ |
28 |
29 |
14 |
բձ |
Հինգ
շաբաթ |
Կղեմայ
Հայրապետին
եւ
այլն |
29 |
30 |
15 |
բկ |
Ուրբաթ |
Պահ |
30 |
31 |
16 |
գձ |
Շաբաթ |
Առաքելոցն
Թադէոսի
եւ
Բար |
1 |
Դեկտեմբեր
1 |
17 |
գկ |
Կիւրակի |
Երկրորդ |
2 |
2 |
18 |
դձ |
Երկու
շաբաթ |
Գենարիոսի
եւ
Յակովկայ
եւ
այլն |
3 |
3 |
19 |
դկ |
Երեք
շաբաթ |
Աբգարու
թագաւորին |
4 |
4 |
20 |
աձ |
Չորեք
շաբաթ |
Պահ |
5 |
5 |
21 |
ակ |
Հինգ
շաբաթ |
Հարցն
եգիպտացւոց |
6 |
6 |
22 |
բձ |
Ուրբաթ |
Պահ |
7 |
7 |
23 |
բկ |
Շաբաթ |
Նիկողայոսի
զմիռնացւոյն |
8 |
8 |
24 |
գձ |
Կիւրակի |
Յղուե
սուրբ
Կուսին
՚ի
(եւ
բարիկենդան) |
9 |
9 |
25 |
գկ |
Երկու
շաբաթ |
Մինասայ
Երմոգինայ
եւ
այլն |
10 |
10 |
26 |
դձ |
Երեք
շաբաթ |
Կուռնէլիոսի
հարիւրապետին
եւ |
11 |
11 |
27 |
դկ |
Չորեք
շաբաթ |
Պահ |
12 |
12 |
28 |
աձ |
Հինգ
շաբաթ |
Եւստրատիոսի
եւ
այլն |
13 |
13 |
29 |
ակ |
Ուրբաթ |
Պահ |
14 |
14 |
30 |
բձ |
Շաբաթ |
Յակոբայ
Մծբնայ
հայրապետին
եւ |
/559/
Լուրօ
Ընկալէալ
՚ի
համապատասխանէ
Պասրացու
Գոմ
Հայաստանաց
Վրաց
եւ
մեր
Պարսից
լուրն
սակաւ
ինչ
ծանուցանել
Ներքինապետն
Պարսից
մեծ
զօրօք
գրեթէ
մնկէս
լաք
ասկարով
խաղացեալէ
՚ի
վերայ
ադրբեջանայ
ամրոցաց
այսինքն
Շուշայու
ղալին
յերէվանու
եւ
Վրաց
պետի
վերէն
շատխառնակութիւն
կայ
բայց
յուսամ
Վիրք
յաղթեն
սորայ
զրայ
էսօր
Բաղդատայ
գրի
գտայ
որ
32
հազար
զօր
Մոսկովու
Թագուհին
օգնութիւն
նայ
արարել
եկածայ
եւ
30
հազար
էլ
գոլէցայ
գրուման
յուսամ
հաստատ
լինի
աստուծով
կու
յաղթին
եւ
Հայաստան
կտիրեն
յուսամ
մեր
ազգին
ազատութիւն
եւս
լինի
եւ
այլ
լուր
հաստատ
չունի
որ
գրէի:
Պասրայ
Նադար
15
1795
Բունբայու
վերնովն
Աղայ
Մահմադ
Խանն
լսեմք
եւ
Բաղդատայ
գրեն
մեզ
թէ
իբր
կոտորվէլայ
յետայ
դառցել
բայց
հաւաստին
անհաստատ
յուսամք
եթէ
սուտայ
հաղորդ
լինի
զրայ
մեծ
գաղանայ
Աստուած
կործանէ
յինքն
մեր
մեղքն
ներեոլվ:
Պասրայ
Թիրայ
5
Թիւն
1795