ԳԼՈՒԽ
ԵՐԿՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ
ՔՐԷԱԿԱՆ
ՄԵՂԱՑ,
ԱՅՍԻՆՔՆ`
ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹԵԱՆ
ԸՆԴԴԷՄ
ԱՐՔԱՅԱԿԱՆ
ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ
1.
Քրէական
մեղքն
անջատի
ի
յերկուս
կերպս,
մինըն
է
ընդդէմ
թագաւորաց
մեղանչողութիւնն,
իսկ
միւսն
է
այլ
ամենայն
տեսակ
գլխաւոր
յանցանք,
որոյ
աղագաւ
լինի
ոք
դատապարտեալ
ի
պատիժ
մահու:
Վասն
որոյ
այժմս
խօսելի
է
զայնց
քրէականաց
մեղաց,
որք
իցեն
ընդդէմ
թագաւորական
մեծութեան
այսինքն`
ապստամբութեան
եւ
այլոց
սոցին
նմանեաց:
2.
Եթէ
ոք
ընդդէմ
արքայական
մեծութեան
առողջութեան
մեղանչիցէ
կամ
առ
թշնամիս
նորին
փախիցէ,
կամ
թշնամեացն
խորհրդով
դրամով
կամ
զօրօք
օգնեսցէ,
կամ
հրաւիրեսցէ
զժողովուրդս
առ
ի
ապստամբիլ
արքայէ,
կամ
պատերազմեսցէ
ընդդէմ
արքայի`
մահապարտ
է,
հատցի
գլուխ
նորին
եւ
ունեվորութիւնք
նորին
հասցի
յարքունիս:
Իսկ
որդիք
այնպիսեացն
թէպէտ
օրինօք
չեն
մահապարտք,
ուստի
եւ
ողորմեցեալ
լինին,
սակայն
ժառանգազուրկք
լիցին
այնպիսի
որդիքն
ի
յընչից
ազգականաց
եւ
ընտանեաց
իւրեանց,
եւ
եղիցին
վասն
մեղաց
հօր
իւրեանց
խայտառակեալք:
3.
Եթէ
ոք
իշխեսցէ
վասն
վերոյ
գրեցեալ
մեղանչողաց
բարեխօսել
գրով
կամ
լեզուաւ
եւ
կամ
հետեւողութիւն
գործածեալ,
զի
փրկիցին
այնպիսի
մեղանչօղքն
ի
պատժոց,
նոքա
եւս
ընդ
յանցաւորաց
պատժակից
լիցին:
4.
Իսկ
դստերք
վերոյ
գրեցեալ
մեղանչողաց
ունին
իրաւունս
ժառանգութեան
մօր
ընչիցն
ըստ
չափու
օրինաւոր
ժառանգութեան
իւրեանց
կէս
մասն,
եւ
այս
կես
մասէն
զրկիլն
եղիցի
պատիժ
վասն
մեղաց
հարց
իւրեանց:
5.
Եթէ
ոք
ըմբռնեսցի
վասն
վերոյ
գրեցեալ
յանցանաց
եւ
մինչ
ի
վճռահատութիւն
մեղաց
նորին
սկսանիցի
ազատել
զորդիս
կամ
ծառայս
իւր
կամ
տացէ
ումեք
զինչս
իւր
ի
պարգեւ
կամ
կնոջն
տացէ
զինչս,
այնպիսի
ազատութիւն
եւ
պարգեւն
եղիցի
անհաստատ:
6.
Յորժամ
ոք
վասն
վերոյ
գրեցեալ
յանցանացն
լինի
մահապարտ,
այնպիսին
յառաջ
քան
զմեղանչելն
զոր
ինչ
տվեալ
իցէ
կնոջն`
մի'
իշխեսցի
առնուլ
ի
նմանէ,
սակայն
բոլոր
օրինաւոր
մասն
ժառանգութեան
որդոցն
եւ
կէս
մասն
դստերացն
յընչից
մօրն
յորոց
վասն
յանցանաց
հօր
իւրեանց
զրկին,
այնոքիկք
հասցէ
ի
գանձարան
արքունի:
7.
Եթէ
կին,
որդիք,
դստերք,
ընտանիք,
ազկագանք,
օտարականք
եւ
կամ
այլ
ո'վ
ոք
եւ
իցէ`
գիտացեալ
զմեղս
վերոյ
գրեցելոցն
թագուսցեն
եւ
ոչ
յայտնեսցեն,
յորժամ
քննեալ
ստուգեսցի`
ընդ
մեղանչօղին
պատժակից
լիցի
առանց
ամենայն
այցելութեան:
8.
Եթէ
ո'վ
ոք
եւ
իցէ
գիտացեալ
զմեղս
վերոյ
գրեցելոցն
յայտնեսցէ
առանց
յամեցուցման
ժամանակի`
եղիցի
վարձատրեցեալ
եւ
պարգեւատրեցեալ
ի
գանձարանէ
արքունոյ
որքան
հաճեսցի
արքայ,
իսկ
եթէ
ոք
յետ
անցուցման
ժամանակաց
յայտնեսցէ
առանց
այլոց
ազդարարութեան,
այնպիսին
ոչ
ունիցի
իրաւունս
վարձատրութեան
եւ
պարգեւառութեան,
այլ
միայն
ի
պատժոյ
եղիցի
ազատ:
9.
Եթէ
ոք
ունիցի
զվերոյ
գրեցեալ
ի
առաջին
համարոջ
մեղանսն
եւ
առանց
յայտնի
լինելոյ
մեռանիցի,
եւ
այնպիսոյն
մեղքն
յետ
մահուանն
յայտնեսցի
եւ
քննեալ
ստուգեսցի,
այնպիսի
մեռանօղին
որդիքն
եւս
եղիցին
այնպէս,
որպէս,
որպէս
ի
համար
առաջին
գրեցեալ
է
եւ
ի
մեղս
գոլով
ազատեցեալ
յինքէնէ
որդիքն
եւս`
որպէս
ի
համար
չորրորդ
գրեցեալ
է.
այսպէս
եւ
յայտնօղն
պարեւատրեսցի`
որպէս
ի
համար
եօթներորդ
գրեցեալ
է:
10.
Եթէ
ոք
անկանիի
ի
մեղս
վերոյ
գրեցեալս,
ոչ
կարէ
պահանջել`
զտուեալ
փոխս
իւր
ի
պարտականաց
իւրոց,
այլ
հասցէ
զայն
ամենայն
ի
գանձարանս
արքունի,
իսկ
եթէ
պարտական
իցէ`
ի
գոյից
եւ
յընչից
նորին
տացի
պարտս
նորին:
Եթէ
ոչ
ունիցի
կայիք`
կողուսին
պարտատէրքն
զփոխ
տուեալն
իւրեանց:
11.
Եթէ
ոք
ամբաստանեսցէ
զումեքէ
վերոյ
գրեցեալ
մեղօքն,
այնպիսին
հարկաւորի
հաստատել
զբանս
իւր
վկայութեամբ
եւ
ապացուցութեամբ:
Ուստի
ըստ
օրինաց
եթէ
ամբաստանօղն
ոչ
ունիցի
զվկայս,
հարկանելի
է
խստապէս,
զի
ցուցէ
զճշմարտութիւն
բանին:
Եւ
ի
ժամանակի
հարկանելոյն
եթէ
ցուցէ
զոք
խորհրդակից
բանին`
եւ
ինքեան
նմա
եւս
պարտ
է
ըմբռնել
եւ
հարցանել
հարկանելով:
Այնպիսիքն
եթէ
հաստատեցին
եւ
ապացուցութեամբ
ստուգեցին
զմեղս`
ի
վերայ
ուրեք
եղիցին
պարգեւատրեցեալք
ըստ
խրատոյ
ութն
համարին,
իսկ
եթէ
ոչ
կարացին
հաստատել,
զոր
ինչ
պատժոյ
արժան
ամբաստանեցին
զոք
եւ
ոչ
կարացին
հաստատել`
նոյն
պատիժ
կրեսցեն
առանց
ամենայն
այցելութեան:
12.
Եթէ
ոք
հանդգնեսցի
բամբասել
եւ
չարախօսել
զարքայէ`
նկատելի
է.
եթէ
ոք
իցէ
խելագար`
ներելի
է.
եթէ
յանցանքն
է
ի
փոքր
համարումն`
նոյնն
եւս
ներելի
է.
եթէ
յանցանքն
է
ի
փոքր
համարումն`
նոյնն
եւս
ներելի
է.
եթէ
պանդուխտ
է
եւ
ոչ
է
տեղեակ
օրինաց
եւ
դատաստանաց`
նմա
եւս
ողորմիլն
արժան
է.
եթէ
ի
թշուառութիւն
կամ
ազատութիւն
եւ
կամ
ի
մեծագոյն
տառապանս
իցէ
ժամանեալ,
նմա
եւս
զանց
առնելն
իրաւունս
է
համարելի.
իսկ
որք
սոսկ
չարութեամբ
եւ
առանց
մի
ի
վերոյ
գրեցելոցն
ունիցի
պատճառս
յանցանիցեն`
խստաբար
պատժեսցին
առանց
ողորմութեան:
13.
Եթէ
ոք
հանդգնեսցի
տպել
զդրամ,
յորժամ
քննեալ
ստուգեսցի`
հատցի
աջոյ
ձեռն
նորին
եւ
յետ
հատանելոյն
զձեռն
հրապարակաւ
այրեսցի
թարց
ողորմութեան:
Ինչք
եւ
ստացուածք
նորին
հասցէ
յարքունիս,
եւ
որք
տեղեակ
իցեն
եւ
ոչ
յայտնեսցեն`
ընդ
յանցաւորին
պատժակից
լիցին,
իսկ
յայտնօղքն
ընկալցին
զպարգեւս
որքան
հաճեսցի
արքայ:
14.
Եթէ
ոք
իշխեսցէ
ջնջել
զանուն
կամ
պատկեր
արքայի
ի
վերայ
տպեցեալ
դրամոջն`
փոխարկելով
եւ
այլայլելով,
յորժամ
քննեալ
ստուգեսցի`
որ
արար
զայն,
եթէ
այր
ազատ
իցէ`
աքսորեսցի
ի
քաղաքէն,
իսկ
եթէ
ծառայ
իցէ`
մահու
մեռցի`
հատմամբ
գլխոյն:
15.
Եթէ
ոք
ժպրհեսցի
ի
յօրինաւոր
տպեալ
դրամէ
հատանել
եւ
խախտել`
յորմէ
պակասեսցի
զհասարակական
չափ
ծանրութեան
նորին,
յորժամ
քննեալ
ստուգեսցի`
հատցի
գլուխ
նորին
եւ
ամենայն
ունեւորութիւնք
այնպիսի
մեղանչողին
հասցէ
ի
գանձարանս
արքունի,
իսկ
եթէ
ոք
տեղեակ
իցէ
մեղաց
նորին
եւ
ոչ
յայտնեսցէ
կամ
օգնեսցէ
մեղանչօղին`
մահու
մեռցի:
16.
Եթէ
զվերոյ
գրեցեալ
մեղանչօղաց
գիտօղքն
ոչ
իցեն
հասեալ
ի
չափ
հասակի,
այսինքն`
ի
յամս
տասն
եւ
չորս
արուաց
եւ
տասներկու
իգաց`
ոչ
են
արժանի
պատժոց
այնոքիկք,
այլ
ըստ
չափոյ
եղելոյ
վնասոյն
ի
յընչից
նոցին
տացէ
հոգաբարձուն
ի
յարքունիս:
17.
Եթէ
ոք
իշխեսցէ
հալել
զդրամ
արքունի`
որք
ունին
զօրութիւն
եւ
ոչ
են
արգելեալք
եւ
կամ
զպատկեր
թագաւորի,
զի
նովաւ
շինեսցէ
այլ
ինչ,
յորժամ
քննեալ
ստուգեսցի`
հատցի
գլուխ
նորին
առանց
ամենայն
այցելութեան:
Իսկ
արգելեցեալ
եւ
կամ
օտարական
թագաւորաց
դրամն,
եթէ
ոք
հալեսցէ`
ոչ
է
մեղադրելի
եւ
արժանի
պատժոյ:
18.
Եթէ
ոք
գրեսցէ
յինքենէ
զհրովարտակ
արքայական
անուամբ`
անցեալ
կամ
ներկայ
թագաւորաց,
յորժամ
քննեալ
ստուգեսցի`
մահու
մեռցի
եւ
ամենայն
ստացուածք
եւ
ինչք
նոցին
հասցի
յարքունիս:
19.
Եթէ
ոք
արասցէ
կնիք
ըստ
նմանութեան
արքունական
կնքոյ
եւ
կամ
արքունական
կնիքն
ի
հրովարտակաց
արքայից
ի
բաց
բարձեալ
գրեսցէ
սուտ
հրովարտակ
եւ
նօքօք
կընքեսցէ
զնոսա`
առ
ի
պարտել
զոք,
յորժամ
քննեալ
ստուգեսցի`
մահու
մեռցի
եւ
ամենայն
ինչք
եւ
ստացուածք
նորին
հասցէ
ի
գանձարանս
արքունի:
20.
Եթէ
ոք
առցէ
հրովարտակ
արքունական
ի
դատաստանական
տեղեաց
եւ
զգրեալսն
ի
մէջ
նորին
այլայլեսցէ`
քերելով
եւ
փոխելով,
յորժամ
քննեալ
ստուգեսցի,
եթէ
կամեցաւ
նովաւ
հասուցանել
վնաս
արքունական
գանձարանին`
մահապարտ
է,
եթէ
կամեցաւ
նովաւ
այլոց
վնաս
հասուցանել`
հրապարակաւ
ձաղկեսցի
եւ
հատցի
աջոյ
ձեռին
բութն
եւ
կամեցելոյ
վնասին
տասներորդ
մասն
տացէ
տուգանս.
իսկ
եթէ
ոչ
ի
վնաս
արքունի
եւ
ոչ
ի
վնաս
այլոց
իցէ,
այլ
վասն
իւրոյ
հարկաւորութեան`
այնպիսի
պատահմանն
վասն
հանդուգն
համարձակութեան
հրապարակաւ
պատժեսցի
առանց
ողորմութեան:
21.
Եթէ
ըմբռնեսցի
կին
կամ
աղջիկ
վասն
մեղաց
քրէականաց,
այնպիսիքն
մինչեւ
ի
հաստատ
վերահասութիւն
բանին
եւ
վճռոյ
դատաւորաց
պարտ
է
արգելել`
առա'նց
ամենայն
թուլատրութեան,
սակայն
ոչ
է
պարտ
արգելել
ի
յայնմ
բանտի`
ուր
ամենեքեան
մեղաւոր
արու
անձինք
ըմբռնեցեալք
իցեն,
այլ
ի
յատուկ
բանտի`
ուր
միայն
վասն
կանանց
իցէ
շինեցեալ,
զի
ո'չ
է
օրէն
ի
բանտի
արք
եւ
կանայք
ի
միասին
պահելն:
22.
Եթէ
զքրէականաց
մեղաց
ամբաստանեցեալքն
վերահասութեամբ
դատաւորաց
վճռեցեալ
լիցին
առ
ի
պատժել
եւ
մինչեւ
ի
պատժելն
դատաւոր
կամ
այլ
ոք
ի
դատաստանական
պաշտօնէից
արձակեսցէ
ի
բանտէ
զմեղաւորն`
որպէս
նոյն
մեղաւորն
պատժելի
էր,
նոյնպէս
եւ
արձակօղն
պատժեսցի: