Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՎԵՑԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ԵՐԱՇԽՒՈՐՈՒԹԵԱՆ 

1. Երաշխավոր անուանի նայ, որ խոստանայ վասն այլոց ուրուք, թէ յինքն վճարէ զայն ինչ իր, եթէ նա, որ ի փոխ էառ` ոչ վճարեսցէ:

2. Երաշխաւորութիւնն լինի կրկին կերպիւ, մին` գրով, միւսն բանիւ: Եւ գրով երաշխաւորութիւն եւս լինի կրկին կերպիւ. առաջին կերպն` յորժամ ոք ի սանադոջ ումեք գրեսցէ, եթէ այս անուն այր ոչ վճարեսցէ զպարտս այս` ես վճարեցից. եւ միւս կերպն` յորժամ ոք վասն ումեք պարտականութեան տացէ յինքենէ յատուկ գիր, ցուցանելով ի մէջ գրոյն զպարտս նորին եւ գրելով, զի եթէ նա ոչ վճարեսցէ` ես վճարեցից: Վասն գրով երաշխաւորութեան ոչ խնդրի երկար վերահասութիւն եւ քննութիւն. բաւական է, զի իցէ ձեռացագիր նորին, իսկ վասն բանին երաշխաւորութեան յորժամ լինի բացասութիւն` պարտ է կատարելապէս վկայութեամբ հաստատութիւն երաշխաւորութեան:

3. Եթէ ոք ոչ իցէ ուսեալ զգիր գրելն եւ կամի վասն պարտականութեան ումեք լինիլ գրով երաշխաւոր, պարտ է, զի խնդրեսցէ այլոց ումեք, զի վասն ինքեան գրեսցէ երաշխաւոր գոլն նորին եւ երկու կամ երեք արք գրեսցեն վասն երաշխաւորութեան նորին զվկայութիւն:

4. Եթէ ոք, որ ոչ իցէ ուսեալ զգիր գրելն, յայտնեսցի նորին անուամբ գրեալ վասն ումեք պարտականութեան գոլ երաշխաւոր, յորում բաց ի գրողէն ոչ իցեն գրեցեալք այլք վկայք, եւ որոյ անուամբ է` ուրանայ զերաշխաւոր գոլն իւր, հարկաւորի երդնուլ. յորժամ վասն ոչ գոլ երաշխաւորութեան իւրոյ երդուաւ եղիցի ազատ յերաշխաւորութենէն. իսկ եթէ ոչ կամիցի երդնուլ` հարկաւորի առնել վճարումն ըստ օրինի երաշխաւորութեան` առանց բացասութեան:

5. Եթէ ոք եղիցի ումեք պարտականութեան երաշխաւոր, յորժամ պարտականն ոչ ունիցի վճարելոյ զպարտս իւր, յետ հրապարակաւ վաճառման ամենայն ընչից պարտականին` մնացորդն երաշխաւորն վճարեսցէ շահօքն ամբողջ` առանց ամենայն բացասութեան:

6. Եթէ ումեք պարտականութեան լինիցին աւելի, քանզ մի մարդ երաշխաւոր, որքան անձինք երաշխաւոր իցեն, նոքա պարտին զմնացորդս պարտուց պարտականին զայն, զոր ոչ ունի հատուցանելոյ ինքեանք` հատուցանե'լ հաւասար մասամբ. եւ ոչ կարէ սակս աղքատութեան ոմն երաշխաւորի խնդրել զամենեսեան ի հարուստ երաշխաւորէն, այլ իւրաքանչիւր զիւր մասն վճարեսցէ:

7. Յորժամ երաշխաւորք վճարեսցին վասն ուրուք պարտականի, սակս վճարեցելոյն իւրեանց, որով լինին ինքեանք պարտատէրք, վճարեսցեն ընդ նմա` որպէս գրեցեալ եւ սահմանադրեցեալ է վասն պարտականից գլուխ երեք ի զանազան համարս:

8. Եթէ ոք իցէ բազմաց պարտական եւ սակս եւս երաշխաւոր, որոց չքաւորութեան աղագաւ եւս պարտի յինքն առնել վճարումն` համահաւասար լիցի իւր պարտականութիւնն, եւ որոց սակս երաշխաւոր գոլոյն` պարտ է վճարումն առնել ի յընչից նորին իւրաքանչիւրոցն միակերպ, մասամբ` հաւասար. եւ սակս մնացելոցն վարել ընդ նմայ ըստ օրինաց, որպէս եւ գրեցեալ է վասն պարտականից գլուխ երեք ի մէջ բազում համարոց:

9. Եթէ ոք ծառայիցէ այլոց, ոչ կարէ լինիլ երաշխաւոր առանց հրամանի տեառն իւրոյ. իսկ եթէ տէրն նորին տացէ հրաման, յայնժամ կարէ լինիլ երաշխաւոր եւ եղիցի հաստատուն:

10. Եթէ որդի ոչ իցէ բաժանեցեալ ի հօրէ իւրմէ, ոչ կարէ այնպիսի որդին առանց հրամանի հօր իւրոյ լինիլ երաշխաւոր ումեք: Ուստի եթէ յանդգնեսցի եւ լիցի երաշխաւոր` ո'չ է հաստատուն, սակայն հրամանաւ հօր իւրոյ կարէ որդին լինիլ երաշխաւոր:

11. Եթէ ո'վ ոք եղիցի ումեք պարտականութեան երաշխաւոր եւ այլ ոմն եւս վասն երաշխաւորին լինի երաշխաւոր, յորժամ ոչ ունիցի հատուցանելոյ պարտականն, վասն պարտականին վճարեսցէ առաջին երաշխաւորն, եւ յերբ ոչ ունիցի վճարելոյ առաջին երաշխաւորն` սակս առաջին երաշխաւորին վճարեսցէ երկրորդ երաշխաւորն, եւ երկրորդ երաշխաւորն` յետ վճարելոյն նախապէս պահանջիցէ առաջին երաշխաւորէն, եթէ ոչ ունիցի առաջին երաշխաւորն վճարելոյ, յայնժամ պահանջիցէ ի պարտականէն:

12. Եթէ ո'վ ոք եղիցի ումեք պարտականութեան երաշխաւոր, եւ դէպ լիցի, զի կամեսցի ելանել երաշխաւորն այնմ քաղաքէ, այլ ոչ իցէ լրացեալ պայման պարտականութեան այն, որոյ սակս եւ է երաշխաւոր, այնպիսի պատահմանն ոչ է կարելի պարտատիրին կամ երաշխաւորին ստիպել զպարտական յառաջ քան զլրումն պայմանին վճարել, այլ հարկաւորի երաշխաւորն վճարել վասն պարտականին եւ ի լրման պայմանադրութեան խնդրել ի պարտականէն:

13. Եթէ ո'վ ոք լինիցի ումեք անձին ներկայութեան երաշխաւոր եւ ի լրումն պայմանադրութեան պարտական այրն ոչ իցէ ներկայ, պարտատէրն խնդրիցէ ի երաշխաւորէն, զի արասցէ վճարումն. եթէ երաշխաւորն խնդրիցէ տալ նմա ժամանակ այնքան, մինչ զի կարասցէ բերել պարտական այրն եւ ատեան կացուցանել` տուեալ լիցի նմա ժամանակ, իսկ եթէ պայմանեալ ժամանակին ոչ կացուսցէ եւ ոչ բերցէ` առանց ամենայն պատճառանաց հարկաւորի վճարել երաշխաւորին զպարտս պարտականին:

14. Եթէ ծառայ ոմն առնու յումեքէ փոխ եւ ազատ այր ոմն լինի վասն ծառային երաշխաւոր. ծառայն այն եթէ հրամանաւ տեառն իւրոյ արարեալ իցէ պարտն այն` եղիցի հաստատուն պարտականութիւնն եւ երաշխաւորութիւնն, եւ յորժամ ոչ ունիցի վճարելոյ պարտականն` վճարեսցէ երաշխաւորն եւ պահանջիցէ վասն վճարելոյն ի տեառնէ ծառային: Իսկ եթէ ծառայն առանց հրամանի տեառն իւրոյ արարեալ իցէ այն, պարտականութիւնն ծառային եղիցի անհաստատ, այլ երաշխաւորն վճարեսցէ պարտատիրին եւ մի' իշխեսցէ պահանջել որպէս ի ծառայէն` նոյնպէս եւ ի տեառնէ նորին վասն վճարեցելոյն իւրոյ:

15. Կանանց ազգի երաշխաւոր լինիլն վասն պարտականութեան ումեք ո'չ է կարելի, այլ միայն ըստ չափոյ պռոյգի իւրոյ կարէ լինիլ երաշխաւոր. իսկ եթէ կին ոմն աւելի քանզ չափոյ պռուգաց իւրոց լիցի ումեք երաշխաւոր` ո'չ լինի հաստատուն ամենայնիւ:

16. Եթէ ոք եղիցի ումեք պարտականութեան երաշխաւոր, պարտատէրն հարկաւորի ի գլուխ պայմանադրեալ ժամանակին խնդրել զթալաբ իւր ի պարտականէն եւ ոչ ներել նմայ աւել քանզ երկու շաբաթ. եթէ ի միջոցի երկուց շաբաթոջ ոչ վճարեաց պարտականն, պարտ է պարտատիրին խնդրել ի վերայ պարտականին իրաւունս ի դատաստանարանէ եւ ըստ օրինի պարտականից վարել ընդ նմա. յորժամ ոչ կարասցէ վճարել պարտականն` վճարեսցէ երաշխաւորն առանց այլեւայլութեան: Իսկ եթէ պարտատէրն յետ լրման պայմանադրեցեալ ժամանակին աւել ժամանակ անցուցանէ քանզ երկու շաբաթ, որ ոչ խնդրեսցէ դատաստան ի վերայ պարտականին, երաշխաւորն եղիցի ազատ ի վճարելոյն սակս պարտականին: Պատշաճ է երաշխաւորին եւս յորդորել զպարտականն, զի ի լրման պայմանադրեալ ժամանակին վճարեսցէ զպարտս իւր, զի լինիցի ինքն ազատ:

17. Եթէ ով ոք ումեք պարտական իցէ, եւ այլ ոք միջնորդեսցէ առ պարտատէրն, տալ ժամանակ պարտականին ասելով` տու'ր ժամանակ նմա, զի ոչ կորընչի դրամ քոյ. այսու խոստմամբս ոչ լինի խոստացողն պարտական վճարելոյ սակս պարտականին պարտուցն: Եթէ միջնորդն ասասցէ առ պարտատէրն այսպէս, տու'ր նմա ժամանակ, զի ես վճարեցից վասն նորայ, այս խոստմամբս լինի պարտական վճարել զպարտս պարտականին: Եթէ միջնորդն ասասցէ առ պարտատէրն այսպէս, տու'ր պարտականին քո ժամանակ. եթէ նա ոչ վճարիցէ` ես ընդ այս անուն եւ ընդ այն անուն արանց վճարեսցուք վասն նորա: Այսպիսի խոստմամբս խոստացօղն լինի պարտական վճարելոյ վասն պարտական իւր մասն` որչափ հասանի ի մասնաւորելոյ պարտսն ի վերայ այնքան անձանց, որքան անուն յիշեալ իցէ ինքն ի ժամու խոստմանն, թէեւ այնպիսի անունիւ այրքն հրաժարեսցեն ի վճարելոյ զմասն իւրեանց: Եթէ միջնորդն ասասցէ առ պարտատէրն` տու'ր պարտականին քո ժամանակ, եթէ նա ոչ վճարիցէ` ես այս չափ վասն նորին վճարեցից. որչափ խոստացեալ է` այնչափ եւ պարտ է վճարել եւ ոչ աւելի: Իսկ եթէ միջնորդն ուրանայցէ խոստմունս, որ վերոյ գրեցեալ է, պարտատէրն հարկաւորի վկայիւք հաստատել. յորժամ վկայիւք հաստատեսցէ` յայնժամ հարկաւորի վճարել առանց բացասութեան: