Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԳԼՈՒԽ ՈՒԹՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ԿՏԱԿԻ ԵՒ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹԵԱՆ

1. Կտակ անուանի գրուած ինչ, յորում ցուցանէ յետին կամեցողութիւն մեռելոյն սակս բաժանման ընչից իւրոց ժառանգաւորացն, ըստ խրատոյ օրինաց: Այլ եւս կտակ կոչի յետին բան եւ յանձնարարութիւն ումեք սակս բաժանման ընչից իւրոց. առանց գրելոյ զկտակ եւ նոյն յանձնարարութիւն եւ բանն իւրոց. առանց գրելոյ զկտակ եւ նոյն յանձնարարութիւն եւ բանն եւս եղիցի ըստ սահմանելոյ օրինաց եւ դատաստանական մատնեից:

2. Ըստ օրինաց` ամենայն մարդ պարտ է գրել զկտակագիր եւ յայտնել զամենայն կամեցողութիւն իւր ի նմայ, որպէսզի յետ մահուան նորին ժառանգաւորքն յանդորրութեամբ արասցեն բաժանումն ընչից նորին եւ մի' գուցէ վասն ոչ լինելոյն զկտակագիր եղիցի ի մէջ նոցին տարաձայնութիւն եւ պարապեսցեն ի դաւս` խնդրելով ի վերայ միմեանց զդատաստան: Սակայն ոչ կարեն գրել զկտակագիր նոքա, որք արգելեալք են ի յօրինաց:

3. Արգելեալքն ի յօրինաց գրելոյ զկտակագիր են ներքոյ գրեցեալքն. ա) ի ծննդենէ համրն եւ խուլն. բ) անկարգապէս վատնիչքն ընչից իւրեանց. գ) հռչակաւոր խելագարեալքն. դ) հիվանդն, որ կորուսեալ իցէ զբանականութիւն եւ զիմացուածս. ե) որդիք, որք առաջի հօր իւրեանց մեռանին եւ չիցեն ի հօրէ բաժանեցեալք. զ) արուք, որք ոչ իցեն լցեալ զտասնեւհինգ, եւ էգք` զտասներեք ամ հասակի իւրեանց. է) ծառայք. ը) խայտառակեալքն հռչակաւոր պատժօք վասն մեղաց. թ) մեղանչօքն քրէական յանցանօք. ժ) վարեալն ի գերութիւն մինչչեւ է ազատեցեալ. ի) դստերք, որք առաջի հօր մեռանին եւ չիցեն ամուսնացեալք: Իսկ եթէ վերոյ գրեցեալքն յանդգնեսցին ընդդէմ յայսմ գրեցելոյս գրել զկտակագիր կամ լեզուաւ (այսինքն բանիւ) առնել յանձնարարութիւն` եղիցի անհաստատ:

4. Առ ի հաստատութիւն օրինաւոր կտակագրութեան խնդրի, նախ` զի որ գրեսցէ զկտակագիր` պարտ է, զի գրեսցէ ձեռամբ իւրով կամ այլոց տացէ գրել, եւ ինքն ի ներքոյ զանունն իւր գրեսցէ: Իսկ եթէ ոք ոչ կարասցէ գրել զգիր կամ հիւանդ իցէ կամ ի պատճառոյ ցաւոց թուլացեալ իցէ զձեռն իւր, այնպիսին պարտ է խնդրել, զի այլ ոք վասն նորա գրեսցէ: Եւ գրօղն կտակին ի աւարտ կտակին գրեսցէ, թէ ըստ խնդրոյ այս անուն մարդոյն ես այս անուն գրեցի զկտակագիրս զայս: Երկրորդ` կտակարարին հարկ է զամենայն ինչս իւր յայտնել ի կտակոջն. եթէ ոչ կամիցի յայտնել ի կտակոջն եւ ունիցի օրինաւոր վաճառականական դաֆտար` կարէ գրել ի կտակոջն, թէ որքանութիւն ընչից իմոց գրեցեալք կան ի դաֆտարի իմում. իցէ թէ ոչ ունիցի օրինաւոր դաֆտար` պարտ է որքանութիւն ամենայն ընչից իւրոյ գրել յատկապէս, այսինքն` առնել զցուցագիր ձեռամբ իւրով կամ այլոց տալ գրել եւ ինքն ի ներքոյ գրեցելոյն գրել զանուն իւր առանց այլոց վկայութիւն գրելոյ: Բայց եթէ կտակարարն ոչ կարասցէ գրել զգիր, պարտ է, զի այլոց տացէ գրել եւ եօթն այր (եթէ եօթն ոչ գտանիցի` հինգ այր) գրեսցեն վկայութիւն ի վերայ ցուցակագրին եւ յիշեսցէ ի կտակոջն, թէ որքանութիւն ընչից եւ կայուց իմոց գրեցեալ եմ յատուկ ցուցակագիր: Երրորդ` պարտ է ի կտակոջն պարզապէս նշանակել անուն ժառանգաւորին կամ հոգաբարձուին եւ օրինաւոր մասն ժառանգաւորին: Չորրորդ` եօթն այրք արժանահաւատք (եթէ ոչ գտանիցին եօթն անձինք` հինգ այրք) գրեսցեն վկայութիւն ի կտակոջն եւ որպէս կտակարարն, նոյնպէս եւ վկայքն դիցեն կնիք իւրեանց ի վերայ կտակոջն. եւ եթէ վկայ ոմն ոչ կարասցէ գրել զգիր` կարէ միւս վկայն վասն նորին եւ ի դիմաց նորայ գրել զվկայութիւն, եւ նա իւրով կնքովն կնքեսցէ:

5. Վկայք, որք գրեն զվկայութիւն ի վերայ ումեք կտակի, ոչ եղիցին այնպիսի անձինք, որք արգելեալք են օրինօք ի վկայել, որոց սակս եւ գրեցեալ է մասն երրորդ գլուխ տասն, ի համար երրորդ:

6. Եթէ ոմն ծառայ ի վերայ կտակի ումեք ընդ չորս կամ ընդ վեց ազատ արանց գրեսցէ զվկայութիւն, եւ որ ծառայն էր` նախապէս ոչ եղեւ ճանաչեցեալ գոլն ծառայ, այլ ազատ համարելով` խնդրեցեալ եղեւ ի նմանէ գրել զվկայութիւն, եւ յետ գրելոյ վկայութեան յայտնեսցի ծառայ գոլն նորին, այնպիսի պատահմանն ոչ խափանի զօրութիւն կտակին, այլ համարելի է հաստատուն:

7. Ի կտակագրոջ ումեք ոչ են կարող գրել զվկայութիւն նոքա, որք ի յօրինաց եւս ոչ են արգելեալք եւ են այսոքիկք. ա) եղեալքն ընդ իշխանութեամբ կտակարարին, բ) անուանեալ ժառանգն ի կտակոջն, գ) հայր եւ ազգականք ժառանգին, դ) եղեալքն ի ներքոյ իշխանութեան ժառանգաւորին, ե) Հոգաբարձու կարգեալն ի կտակոջն:

8. Յորժամ ոք կամի առնել զկտակ եւ կարգել ոմն հոգաբարձու ինքեան, պարտ է կոչել յառաջագոյն զկարգելի հոգաբարձուն եւ յայտնել նմա զյանձնելի գործս, զորքանութիւն կայուց եւ պարտուց եւ ամենայն ստացուածոց իւրոց եւ ըստ ամենայնի ճշմարտապէս ցուցանել նմա բովանդակն եւ ապահովս առնել զնա, եւ յորժամ յանձն առցէ` յայնժամ կարգել եւ գրել ի կտակագրոջն զանուն նորին: Հարկաւորի հոգաբարձուն, զի ուղղապէս վերահասու լինիցի որքանութեան կարողութեան կտակարարին, որպէսզի մի' միամտաբար յանձն առցէ զհոգացողութիւն եւ արկանիցէ զինքն ի վտանգըս տառապանաց:

9. Եթէ ոք մեռանի, որոյ իցեն որդիք եւ ժառանգք մանկագոյնք, այնպիսի մեռանողն կարէ կտակաւ կարգել հոգաբարձու եւ վերատեսուչ ընչից իւրոց` մինչեւ ի հասանիլ որդոցն ի չափ հասակի:

10. Եթէ ոք գրեաց կամ ետ գրել զկտակագիր, պարտ է կոչել զեօթն վկայսն ի միում ժամանակի, յայտնել նոցին եւ խնդրել ի նոցանէ գրել զվկայութիւն իւրեանց: Ո'չ է կարելի, զի վկայքն առանձին-առանձին կամ երկու եւ երեքն միանգամ, եւ մնացեալքն ա'յլ անգամ գրեսցեն զվկայութիւն: Ուստի ընդդէմ այսմ գրեցելոյս արարեալն եղիցի անհաստատ եւ ընդդէմ օրինաց:

11. Եթէ ոք գրեսցէ կամ տայ գրել զկտակագիր եւ խնդրէ ի վկայից, զի գրեսցեն զվկայութիւն, յորժամ գրեցին վկայքն զվկայութիւնս իւրեանց, հարկաւորի կտակարարն առաջի ներկայութեան վկայիցն կնքել զկտակագիրն իւր եւ տալ ժառանգաւորին կամ հոգաբարձուին իւրոյ: Եւ առնօղն կտակագրին պահեսցէ զկտակն առանց բանալոյ` մինչեւ մեռանիցի կտակարարն եւ յետ մահուանն եւս պարտ է համբերել աւուրս ինն, իսկ ի անցանել ինն աւուրն` պարտ է կոչել զվկայսն եւ առաջի նոցին բանալ զկնիք կտակագրին եւ ընթեռնուլ ի լուր ամենայն ազգականաց եւ ընտանեաց մեռելոյն: Եւ զթաղման աւուր ծախսն չափաւորապէս եւ ըստ կարողութեան ունեւորութեան մեռանողին հոգասցէ ժառանգաւորն կամ հոգաբարձուն. իսկ եթէ աւել քանզ արժանն ծախս առնիցեն, աւելին պարտին ինքեանք վնաս կրել առանց ամենայն այցելութեան:

12. Եթէ ոք ի ճանապարհի եւ ի մէջ պանդխտութեան գրեսցէ զկտակագիր, ուր ոչ իցէ կարելի գտանել զվկայս անձինս եօթն, եղիցի հաստատուն կտակն յորժամ իցեն հինգ վկայք, եւ յորժամ հինգ անձինք եւս ոչ գտանիցին` այնպիսի պատահմանն հաստատուն համարեսցի երից անձանց վկայութիւն: Իսկ եթէ ումեք կտակագրի ոչ իցէ գրեցեալ զվկայութիւն ումեք եւ կտակագիրն իցէ այնպիսի տեղոջ գրեցեալ, ուր ամենայնիւ ոչ էր կարելի գտանել զվկայ, եւ կտակագիրն իցէ օրինաւոր, տակաւին ո'չ է համարելի իբրեւ զճշմարիտ եւ հաստատ կտակագիր, այլ միայն նովաւ կարէ իմանալ զյետին կամեցողութիւն մեռանողին եւ ոչ աւելի ինչ:

13. Եթէ ոք ի միում ժամանակի գրեսցէ երկու կամ երեք կտակագիր` ամենայնիւ համեմատս միմեանց եւ մի զօրութեամբ եւ իցեն օրինաւորապէս հաստատեցեալք եօթն կամ հինգ վկայիւք եւ այս վասն այնորիկ, զի եթէ դէպ լիցի կորընչիլ միոյն` մնասցէ միւսն կամ մին թողցէ ի տան իւրում եւ միւսն ընդ իւր առեալ գնասցէ այլ ուրեք, ոչ է խոտելի, այլ մանաւանդ համարեսցի բարի սովորութիւն. միայն զգոյշ լիցին կտակարարն եւ վկայքն, զի այնպիսի միոյ ժամանակեայ կտակագիրքն ոչ իցեն տարաձայն միմեանց, այլ համեմատ ի ամենայն բանս եւ վճիռս:

14. Եթէ ոք մեռանի եւ ի մէջ գրեանց նորին գտանիցի երկու կամ երեք կամ այլ աւելի կտակագիրք ըստ օրինի կտակաց եւ վկայութեամբ հաստատունք, սակայն ի զօրութիւնս բանից եղիցին զանազանք եւ անհամեմատս միմեանց, եւ ժառանգաւուրքն իւրաքանչիւր զկնի շահաւետութեանց իւրեանց գնալով` ոմն կամի, զի հաստատ լիցի մինն, եւ միւսն կամի, զի հաստատեսցի միւսն, որոյ աղագաւ տարաձայնութիւն ծնանի ի մէջ ժառանգաւորացն, այնպիսի պատահմանն պարտ է վերահասու լինիլ եւ քննել զկտակագիրսն. որ յառաջ է գրեցեալ` ի բաց թողուլ, եւ որ յետ քանզ այն է գրեցեալ` նոյնն հաստատեալ, եւ որ ժամանակաւ յետին է, քան զամենայն, նոյնն համարեսցի հաստատուն եւ օրինաւոր կտակագիր, եւ առաջին գրեցեալքն խափանեսցին:

15. Եթէ ոք ի ժամու մահուան իւրոյ վասն ոչ ունելոյ ժամանակ գրելոյ զօրինաւոր կտակագիր` պատուիրիցէ ժառանգաւորաց իւրոց զիր ինչ առաջի ներկայութեան եօթն կամ հինգ վկայից (ո'չ այնպիսեաց, որպէս ի վերոյ` հինգ, վեց եւ եօթն համարոջն արգելեցեալ է ի վկայելոյ), այնպիսի խօսակցութիւն մեռանողին եթէ ոչ իցէ ընդդէմ օրինաց` նո'յնն եւս համարեսցի որպէս զհաստատ կտակագիր եւ կատարումն տալ հարկաւորին ժառանգաւորքն նորին. իսկ եթէ իցէ ընդդէմ օրինաց` ոչ է ընդունելի:

16. Ի կտակագրի ումեք կամ ի լեզուաւ յանձնարարութեան հարկաւոր է վկայութիւն եօթն կամ հինգ անձանց, զի լինիցի հաստատուն, բաց ի վերոյ համար երկոտասաներորդ պատահմանն. իսկ եթէ ումեք կտակագրի կամ լեզուաւ յանձնարարութեան եղիցին վկայք պակասք, քան զհինգ անձինս` ո'չ է ընդունելի եւ է' անհաստատ:

17. Եթէ ոք ախտացեալ իցէ ժանդախտին, որ եւ ասի մահացաւ, առ որ ոչ ոք իշխէ մերձենալ, յորմէ եւ երբեմն ազգականքն հրաժարին եւ փախչին, այսպիսի պատահմանն, յորժամ ոչ ոք գտանի առաջի հիւանդին, այլ միայն քահանայն խոստովանահայր, եւ նոյն քահանայն ասէ, թէ մեռանօղն այս ինչ եւ այն ինչ ասաց. յորժամ ոչ ասէ քահանայն, զի առցէ ինքն, այլ ասէ վասն այլոց, այսպիսի պատահմանն զոր ինչ ասասցէ քահանայն` կատարեսցեն ժառանգաւորքն նորին առանց զանցառութեան:

18. Եթէ որդի քո բաժանեցեալ է ի հօրէ իւրմէ դատաստանական գրով, կարէ այնպիսի որդին ի կենդանութեան հօր իւրում ըստ սահմանելոյ օրինաց գրել զկտակագիր կամ մերձ ի մահ` լեզուաւ պատուիրել որդոց եւ ժառանգաւորաց իւրոց զիր ինչ, եւ եղիցի հաստատուն:

19. Կինն կարէ գրել կտակագիր ի կենդանութեան առն ըստ օրինաց ի վերայ պռոյգի եւ օժիտի իւրոյ: Մեկնութիւն պռոյգ իմացեալ լինի զզարդ հարսին, որ ի ժամանակի հարսանեացն տուեալ լինի ի ծնօղացն, որ եւ երբեմն ասի բաժինք եւ մահր. օժիտն նշանակէ զզարդ հարսին, որ ի ժամանակի հարասնեացըն փեսայն տայ նմա ի պարգեւ ամուսնութեան:

20. Եթէ ոք գրեաց կտակագիր եւ կարգաւորեաց զինչս ըստ օրինի ուղիղ կտակի եւ յետ մահուան իւր ոչ գտաւ կտակագրին համեմատ զինչս նորին նախապէս ըստ գրեցելոյ կտակագրին` թաղման աւուր ծախսն եւ պարտք մեռելոյն պարտ է ի բաց բառնալ, եւ ապա ժառանգաւորքն առցեն զմասն իւրեանց. եւ զոր ինչ մնասցէ` այլք մասնաւորեսցեն ի մէջ իւրեանց, եւ վնասն եղիցի այլոց` եւ ոչ ժառանգաւորացն: Իսկ եթէ ըստ գրեցելոյ կտակին մասն ժառանգաւորաց եւս ոչ գտանիցի, յայնժամ վասն պակասութեան ժառանգորդքն զեղեալ ինչսըն մասնաւորեսցեն ի մէջ իւրեանց, եւ այլք ոչինչ առնուն` յորժամ ժառանգորդք եւս օրինաւոր մասն իւրեանց լիապէս ոչ առնուն:

21. Եթէ ոք կամի գրել կամ գրել տալ զկտակագիր, հարկաւորի բաժանումն ընչից իւրոց առնել ըստ օրինաց: Այսպէս, եթէ ժառանգորդք իցեն անձինք մինչի չորք, պարտ է թողուլ երրորդ մասն ընչից իւրոց վասն ժառանգացն եւ վասն մնացելոցն իշխել եւ տալ` որո'ց եւ որպէ'ս կամիցի. իսկ եթէ ժառանգքն աւելի իցեն, քան զչորս անձինս, զկէս ընչից իւրոց պարտ է թողուլ վասն ժառանգաւորաց եւ կէսն` որպէ'ս եւ կամիցի տալ այլոց` որոց եւ իւրն հաճոյ թուիցի, այսինքն եկեղեցւոյ կամ քահանայից կամ ազգականաց եւ կամ նոցին իսկ ժառանգաւորացն:

22. Եթէ ոք յանդգնեսցի գրել զսուտ կտակ անուամբ այլոց եւ նովաւ ստանալ զանիրաւ շահաւետութիւն կամ հասուցանել զվնաս ումեք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հրապարակաւ սաստկապէս ձաղկեսցի եւ հատցի զերկու մատն:

23. Եթէ ոք յանդգնեսցի գողանալ զկտակ այլոց եւ պահիցէ առ ինքն եւ ոչ յայտնեսցէ վասն իւրոյ շահաւէտութեան եւ կամ վասն որպիսի' եւ իցէ պատճառաց, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` հրապարակաւ ձաղկեսցի, առանց ամենայն այցելութեան:

24. Եթէ ումեք յանձնեցեալ լիցի կատարումն կտակագրի, եւ որ յանձն էառ ըստ ժամանակին ո'չ արար կատարումն բանից, այլ յամեցուցանէ առանց օրինաւոր եւ արդար պատճառաց, յորմէ վնաս լինիցի ումեք, այնպիսին յորժամ քննեալ ստուգեսցի` հատուսցէ լիովին զվնասն եւ վասն յանցանացն հրապարակաւ ձաղկեսցի, որպէսզի տեսեալ այլոց զգոյշասցին այնպիսի անկարգութենէ:

25. Յորժամ ոք մեռանի, որ արգելեալ իցէ ըստ օրինաց գրել զկակագիր եւ յանձնարարութիւն յետին, եւ նոյն մեռանողին իցեն որդիք, նոքա կարեն ժառանգել զինչս հօր իւրեանց ըստ օրինաց եւ ըստ վճռոյ դատաստանական մատեանց: Իսկ որդիք քրէական մեղանչողաց, այսինքն` ապստամբութեան եւ մեղաց ընդդէմ թագաւորական մեծութեան, ամենայնիւ լինին զրկեցեալք ի ժառանգութենէ` որպէս եւ ի տեղոջ իւրում լիապէս գրեցեալ է:

26. Ժառանգութիւն տուեալ լինի ումեք ի որպիսի' եւ իցէ պատճառաց, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` հրապարակաւ ձաղկեսցի, առանց ամենայն այցելութեան:

26. Ժառանգութիւն տուեալ լինի ումեք ի կողմանէ մերձաւոր ընտանեութեան եւ ազգականութեան ըստ օրինաց. եւ զի միոյ ումեք կարելի է գտանիլ բազում ազգականք եւ ընտանիք` մի՞թէ ամենեքեան կարեն լինիլ ժառանգիչք նորին արդեօք` թէ ո'չ, վասն որոյ հարկ է բացատրել զկարգաց օրինաւոր ժառանգութենէ եւ ժառանգողացն:

27. Ազգականութիւնն բաժանի ի յերիս կարգս. առաջինն անուանի կարգ սերեցելոյ, այսինքն` ծնեալքն յումեքէ մինչեւ ի վեց աստիճանս: Երկրորդն անուանի մերձաւորական եւ կողմնական, այսինքն` հայրն, մայրն, եղբայրքն, քոյրքն, եւ սերեցեալք ի նոցանէ: Երրորդն անուանի ի վեր ելանօղ, այսինքն` պապն, հանիկն, մինչեւ ի պապոյ հօր պապն եւ հանիկի մօր հանիկն:

28. Ոչ են կարող լինիլ ժառանգաւոր այնոքիկք, որք արգելեալք են յօրինօք. նախ` առաքեալքն յաքսորս վասն ուրուք յանցանաց, երկրորդ` վարեալն ի մետաղս ղեկավարութեան եւ թիաքարշութեան, որ աշխարհօրէն ասի` եկտուրէն, երրորդ` մահապարտք, չորրորդ` աբեղայքն եւ կրօնաւորքն, որոց զօրութեամբ կարգի իւրեանց ոչ կարեն մասնակցիլ աշխարհական հարստութեանց վասն հրաժարելոյն իւրեանց ի նոցանէ ուխտիւ աղքատութեան, ընդ նոցին եւ այլք արգելեալք ի յօրինաց վասն ոչ ստանալոյ զժառանգութիւն:

29. Եթէ ոք իշխեսցէ ամբաստանել զկտակագիր ումեք` ասելով, թէ է' սուտ եւ անհաստատ եւ ոչ կարասցէ հաստատել զբանս իւր, այնպիսի այրն` զոր ինչ ընկալնուլ պարտէր զկտակովն այն` ո'չ միայն զրկեսցի յայնմանէ, այլեւ երկու այնչափ եւս յինքենէ վճարեսցէ միւս ժառանգաւորաց մեռելոյն վասն սուտ անբաստանութեան իւրոյ:

30. Եթէ ոք համարձակեսցի ի կտակոջ ումեք գրեցեալն այլայլել` աւելացուցանելով զմասն առնելի իրաց իւրոց եւ այլոց առնելի մասն պակասացուցանելով, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` ո'չ միայն ի կտակոջն գրեցեալ մասէն զրկեսցի եւ կրկին չափով տուգանս տացի ժառանգաւորաց մեռելոյն, այլեւ վասն յանդգնութեան հրապարակաւ ձաղկեսցի եւ մնասցէ ի բանտի երեք ամիս:

31. Հասարակաբար եւ օրինաւորապէս անուանք ժառանգողաց են այսոքիկք.

ա) որդիքն, դստերքն եւ ծնեալքն ի որդոց մինչեւ ի հինգ աստիճանս.

բ) հայրն, մայրն, եղբայրքն, քոյրքն եւ ծնեալքն ի եղբայրց մինչեւ ի չորս աստիճանս.

գ) պապն հանիկն.

դ) մեծ պապն, մեծ հանիկն.

ե) պապոյ պապն, հանիկին հանիկն.

զ) պապօյ հօր պապն, հանիկին մօր հանիկն.

է) հօրեղբայրն, մօրեղբայրն, հօրաքոյրն, մօրաքոյրն եւ ծնեալքն ի հօրեղբօրէն եւ մօրեղբօրէն մինչեւ ի երրորդ աստիճանս.

ը) պապոյ եղբայրքն, քոյրքն, հանիկին եղբայրքն, քոյրքն եւ սերեալքն ի պապոյ եւ հանիկի եղբարցն` մինչեւ ի երկրորդ աստիճանս.

թ) պապոյ հօրեղբայրն, պապոյ հօրաքոյրն, հանիկին մօրեղբայրն, հանիկին մօրաքոյրն.

ժ) պապոյ պապին եղբայրքն, քոյրքն, հանիկի հանիկին եղբայրքն, քոյրքն:

Մեկնութիւն առաջին

1. Սերեցեալքն ի յորդոց նկատմամբ դիմաց մեռանօղին այսպէս անուանին.

ա) թոռն, բ) ծոռն, գ) թոռան թոռն, դ) թոռան ծոռն, ե) ծնեալն ի թոռան ծոռանէ, զօր օրինակ` Ոհաննէս ոմն ունի որդի Աղէքսանդր, ծնեալ է ի Աղէքսանդրէ Պետրոս, այս Պետրոս լինի թոռն Յոհաննէսին: Ի Պետրոսէ ծնեալ է Պօղոս, այս Պողոսս լինի ծոռն Յոհաննէսին: Ի Պօղոսէ ծնեալ է Մովսէս. այս Մովսէսս լինի թոռան թոռն Յոհաննէսին: Ի Մովսէս ծնեալ է Անդրիաս. այս Անդրիասս լինի թոռան ծոռն Յոհաննէսին: Ի Անդրիասէ ծնեալ է Զաքարիայ. այս Զաքարիայս լինի Յոհաննէսին թոռան ծոռանէ զաւակ:

2. Սերեցեալքն ի յեղբայրց այսպէս անուանին ի դիմաց մեռանօղին. ա) եղբօր որդիք եւ դստերք, բ) եղբօր թոռունք, գ) եղբօր ծոռունք, դ) եղբօր թոռան թոռունք.

3. Սերեցեալքն ի հօրեղբօրէ, ի մօրեղբօրէ այսպէս անուանին ի դիմաց մեռանօղին. ա) հօրեղբօր որդիք եւ դստերք, մօրեղբօր որդիք եւ դստերք.

բ) հօրեղբօր թոռունք, մօրեղբօր թոռունք.

գ) հօրեղբօր ծոռունք, մօրեղբօր ծոռունք:

4. Սերեցեալքն ի պապոյ եւ ի հանիկին եղբայրցն այսպէս անուանին ի դիմաց մեռանօղին.

ա) պապոյ եղբօրն որդիք եւ դստերք, հանիկին եղբօրն որդիք եւ դստերք.

բ) պապոյ եղբօրն թոռունք, հանիկին եղբօրն թոռունք:

Երկրորդ մեկնութիւն

Որդիք եւ դստերք ի առաջին աստիճանի գոլով` հաւասարապէս լինին ժառանգորդք միայն ինքեանք: Իսկ յորժամ ի որդոյ ումեմնէ ծնանիցի որդի կամ դուստր եւ նոյնպէս ի դստերէ նորին ծնանիցի որդի կամ դուստր, ժառանգ ընչից առն լինին ծնեալքն ի յորդոցն, եւ ո'չ` ծնեալքն ի դստերացն: Զօր օրինակ. Մաքսեմիանոս ունի մի որդի Աստուածատուր, մի դուստր Մարիամ: Ի Մարիամայ ծնեալ է Յոհաննէս եւ Յուստիանէ: Ի Աստուածատրէ ծնեալ է Անդրիաս եւ Հռիփսիմէ: Եւ որպէս Աստուածատուրն, նոյնպէս Մարիամն ի կենդանութեան Մաքսիմիանոսի մեռեալ են: Յետոյ ի մեռանիլն Մաքսիմիանոսի զինչս նորին ժառանգեն ծնեալ թոռունքն ի յԱստուածատրէ` Անդրիաս եւ Հռիփսիմէ, եւ ոչ ունին զմասն ժառանգութեան ընչից նորին ծնեալ թոռունքն ի Մարիամայ` Յոհաննէս եւ Յուստիանայ: Այսպէս ասելի է եւ վասն այլոց սոցին նմանեաց: Իսկ եթէ Մաքսիմիանոս մեռանի եւ իցեն կենդանի Աստուածատուր եւ Մարիամ` զինչս Մաքսիմիանոսի ժառանգեն Աստուածատուրն եւ Մարիամն հաւասարապէս: Եւ եթէ ի մեռանելն Մաքսիմիանոսի ոչ իցէ կենդանի որդի նորին Աստուածատուր, այլ իցէ կենդանի դուստր նորին Մարիամ, զինչս Մաքսիմիանոսի ժառանգեն զաւակք Աստուածատրէ, եւ Մարիամ դուստրն Մաքսիմիանոսի հաւասարաբար կէս ժառանգութեան հասանիլ պատկանի Մարիամայ եւ կէսն զաւակաց Աստուածատրէ: Իսկ եթէ ի մեռանիլն Մաքսիմիանոսի կենդանի իցէ որդի նորին Աստուածատուր եւ մեռեալ իցէ դուստրն նորին Մարիամ (որոյ իցէ որդի եւ դուստր), զինչս Մաքսիմիանոսի ժառանգէ Աստուածատուր որդին եւ ոչինչ տայ մասն որդոց եւ դստերացն քւերն իւրոյ Մարիամայ:

Երրորդ մեկնութիւն

Ի վեր անդր գրեցեալ է` ժառանգորդք նախապէս համարելիք են. որդիք, դստերք եւ սերեալք ի յորդոց մինչեւ ի հինգերորդ աստիճանս, որք են` թոռն, ծոռն, թոռան թոռն, թոռան ծոռն եւ ծնեալն ի թոռան ծոռանէ: Վասն ժառանգութեան դստերաց եւ ոչ գոլոյն ժառանգք սերեցելոցն ի դստերաց ի վեր անդր երկրորդ մեկնութեան լիապէս գրեցաւ, իսկ վասն սերեցելոցն ի որդոց, որք լինին օրինաւորապէս ժառանգք` գիտելի է, զի որդիք եւ ծնեալքն ի նոցանէ մինչեւ ի հինգերորդ աստիճանս գոլով ժառանգորդք ի առաջին դասոջ ժառանգութեան ոչ է կարելի, զի նախ ժառանգիցէ որդին եւ ի ներկայութեան որդոյ ումեք ոչ լինիցի ժառանգակից թոռն, որպէս առնեն պարսիկք, այլ որպէս որդի, նոյնպէս թոռն, ծոռն, թոռան թոռն, թոռան ծոռն եւ թոռան ծոռանէ ծնեալն յումեքէ լինին հաւասարապէս ժառանգօղք ընչից առն մեռանօղի: Զորօրինակ. Աբրահամ ունի վեց որդի` Պետրոս, Պողոս, Անդրէաս Յոհաննէս, Թօմաս, Յակոբ: Ի Պետրոսէ ծնեալ է Իսահակ, ի Պողոսէ ծնեալ է Սէթ, ի Սէթայ` Իսմայէլ, ի Անդրիասայ ծնեալ է Մօվսէս, ի Մօվսէսէ` Ահարօն, ի Ահարօնէ` Յեսու: Ի Յոհաննէսէ ծնեալ է Սամուէլ, ի Սամուէլէ` Դավիթ, ի Դավիթէ` Նաթան, ի Նաթանայ` Դանիէլ: Ի Թօմասու ծնեալ է Եզեկիէլ, ի Եզեկիէլէ` Երեմիայ, ի Երեմիայէ` Զաքարիայ, ի Զաքարիայէ` Սիմէօն, ի Սիմէօնէ` Ղեւոնդ: Արդ, ի վերոյ գրեցելոցն ի ներկայութեան եւ առաջի Աբրահամու մեռեալ իցեն բնաւքն եւ մնացեալ իցէ Աբրահամու Յակոբ որդին, Իսահակ թոռն, Իսմայէլ ծոռն, Յեսու թոռան թոռն, Դանիէլ թոռան ծոռն եւ Ղեւոնդ որ ծնեալ է ի թոռան ծոռանէ: Ի մեռանիլն Աբրահամու զինչս նորին ժառանգեն վերոյ յիշեցեալք` Յակոբն, Իսահակն, Իսմայէլն, Յեսուն, Դանիէլն եւ Ղեւոնդն համահաւասար մասամբ, եւ ո'չ կարէ տիրել զինչս նորին Յակոբ որդին եւ զայլսն զրկել այսու դիտաւորութեամբ. իբր ինքն որդի գոլով Աբրահամու` առաւել յարմար եւ պատշաճ իցէ տիրելն ընչից նորին եւ ստանալն ժառանգութեան, քան զմիւսքն, որք են թոռն, ծոռն եւ այլք սերեցեալք ի յորդոց Աբրահամու, քանզի Իսահակն օրինաւոր ժառանգն է Պետրոսի, եւ Պետրոս գոլով որդի Աբրահամու, սակս այսորիկ Իսահակ լինի ժառանգակից հաւասար մասամբ ընդ Յակոբու հօրեղբօր իւրոյ, նոյնպէս Իսմայէլ է որդի Սէթայ եւ Սէթ ծնեալ է ի Պողոսէ. Պողոսն գոլով որդի Աբրահամու, վասն այսորիկ Իսմայէլ օրինաւոր թոռն գոլով Պողոսին` լինի ժառանգակից ընդ Յակոբու պապու եղբօր իւրում ի յընչից Աբրահամու: Այսպէս ասելի է եւ վասն Յեսուայ, Դանիէլի եւ Ղեւոնդեայ, որք վեր անդր յիշեցեալք գոն: Այսպէս իմանալի է զվերոյ գրեցեալ ծնեալսն ի յորդոց մինչեւ ի հինգերորդ աստիճանս. հանգոյն սմին կարելի է իմանալ սերեցելոցն ի յեղբօրէ, ի հօրեղբօրէ, մօրեղբօրէ ի պապոյ եւ հանիկին եղբայրցն, որպէս ի առաջին մեկնութեան գրեցեալ է զանուանս ամենեցունց ի համար երկրորդ, երրորդ եւ ի չորրորդն: Միայն այսքան է զանազանութիւն սերեցելոցն ի որդոց նկատմամբ, սերեցելոցն` ի յեղբօրէ, հօրեղբօրէ, մօրեղբօրէ, ի պապոյն եղբօրէ եւ հանիկին եղբօրէն, զի ժառանգութիւն ի յորդոյն սերեցելոց տարածի մինչեւ ի հինգերորդ աստիճանս, իսկ ի եղբարց սերեցելոցն մինչեւ ի չորրորդ աստիճանս ի հօր եւ մօր եղբարց սերեցելոցն մինչեւ ի երրորդ աստիճանս, ի պապոյ եւ հանիկին եղբայրց սերեցելոցն մինչեւ ի երկրորդ աստիճանս:

Չորրորդ մեկնութիւն

Գիտելի է, զի ցորքան կենդանի իցէ առաջին դասք ժառանգաւորացն, որք են` որդիք, դստերք եւ սերեցեալքն ի յորդոց մինչեւ ի հինգերորդ աստիճանս, ոչ ունին իրաւունս ստանալոյ ժառանգութիւն երկրորդ դասք ժառանգաւորացն: Յորժամ պակասեալ իցէ առաջին դաս ժառանգութեան` մտանեն ի ժառանգութիւն երկրորդ դասք ժառանգաւորացն, որք են` հայրն, մայրն, եղբայրքն, քոյրքն եւ սերեցեալքն ի յեղբարց մինչեւ ի չորրորդ աստիճան: Բայց յորժամ երկրորդ դասոյ ժառանգաւորքն եւս ոչ իցեն, այնպիսի պատահմանն մատչին ի ժառանգութիւն երրորդ դասք ժառանգաւորացն, որք են` պապն եւ հանիկն, այսպէս վարելի է եւ վասն այլոցն:

32. Եթէ ոք ամուսնացուսցէ զդուստր իւր` տացէ նմա պռոյգ ի մեռանիլ այրն, ամուսնացեալ դուստրն ընդ եղբայրս եւ ընդ այլ քուրս իւր լինի ժառանգակից ընչից հօրն, սակայն հարկաւորի ամուսնացեալ դուստրն առեալ պռոյգն իւր ժամանակի ամուսնութեան ի մէջ բերել եւ ընդ ընչից հօրն մասնաւորիլ ի մէջ ժառանգաւորացն:

33. Եթէ ոք ամուսնացուցեալ իցէ զոմանս ի դստերացն` տալով նոցին իւրաքանչիւրոցն ըստ բերման ժամանակին եւ ըստ հարստութեան իւրոյ պռոյգս եւ մնասցէ այլ դուստր առանց ամուսնութեան ի տան նորին կամ որդիք անբաժանք ի հօրէն, մեռանի այրն այն առանց կայոյ, ո'չ է կարելի պահանջել չամուսնացեալ դստերացն եւ անբաժանք որդոցն ի ամուսնացեալ դստերացն մասն ի պռոյգաց նոցին, եւ նոյն ամուսնացեալ դստերքն ես ո'չ ունին մասն անշարժական ընչից հօր իւրեանց:

34. Յորժամ ոք մեռանի, որոյ իցէ կին, պռոյգ եւ օժիտ կնոջն հասանի ի կինն. այլ եւ եթէ ժառանգաւորքն իցեն մինչեւ անձինք չորք` ի ժառանգաւորական ընչիցն տայցեն նմայ չորրորդ մասն: Իսկ եթէ աւելի իցեն, քան զչորս անձինս, կինն ընդ ժառանգաւորացն լինի հաւասարորդ ժառանգօղ եւ ընկալնօղ մասն:

35. Եթէ կամիցի կինն դարձեալ ամուսնանալ, պարտ է զօժիտ իւր, զոր առեալ է յառնէն ի ժամանակի ամուսնութեան, նոյնպէս եւ զչորրորդ մասն ընչից մեռեալ առն, դարձուցանել ի որդիս եւ ի դստերս մեռելոյն: Իսկ եթէ ոչ կամիցի առ ժամայն հատուցանել` հարկաւորի տալ երաշխաւոր, զի մեռանիլ կնոջն` ոչ կորիցէ զայն, այլ հասցէ ի յորդիս եւ ի դստերս կամ ի ժառանգաւորս նոցին ամենեքեան ամբողջ:

36. Եթէ ոչ իցեն որդիք ի կամիլն կրկին ամուսնանալ կնոջն` ո'չ օժիտ եւ ո'չ չորրորդ մասն ի յընչից առն իւրոյ տայ ի ժառանգաւորս առն` ո'վ ոք եւ իցէ:

37. Եթէ մեռանիցի կին առաջի առն, եթէ ունի ժառանգաւորս անձինս չորս, չորրորդ մասն պռոյգացն եւ օժիտիցն հասանի այրն. իսկ եթէ առաւել իցեն քան զանձինս չորս` այրն լինի ընդ նոսա ժառանգաւոր հաւասարապէս:

38. Եթէ կամիցի այրն կրկին ամուսնանալ, առեալ մասն պռոյգաց եւ օժիտիցն` հարկաւորի տալ որդոց եւ դստերաց կնոջն. իսկ եթէ ոչ իցեն կնոջն այն որդիք եւ դստերք` ի ժամանակի ամուսնութեան տուեալ օժիտն առնու այրն եւ պռոյգսն հասանի ազգականաց կընոջն:

39. Եթէ կինն ոչ կամիցի կրկին ամուսնանալ, կարէ գրել զկտակագիր ի վերայ օժիտից, պռոյգաց եւ առեալ մասին ի յընչից առն իւրոյ ըստ օրինաց:

40. Եթէ ոք ունիցի որդիք եւ դստերք ծնեալք ի յօրինաւոր ամուսնութենէ, եւ կինն նորին մեռեալ իցէ, այրն այն արասցէ պոռնկութիւն ընդ ուրումն կնոջ` յորմէ ծնցի զաւակ, եւ յետոյ այրն եւ կինն այն պսակեսցին ընդ միմեանս եւ ծնանիցի ի նոցանէ զաւակք, եւ մեռանիցի այրն այն, ժառանգք օրինաւոր համարեսցին նորին յառաջ քան զպոռնկութիւն եւ յետ պոռնկութեան օրինաւոր ամուսնութենէ ծնեալք, իսկ ծնեալն ի պոռնկութենէ եղիցի ժառանգահատեցեալ, միայն երկոտասաներորդ մասն ի ընչից մեռելոյն տացի նմա վասն ապրելոյ:

41. Եթէ ոք, ոչ ունելով որդիք եւ դստերք, պոռնկիցի ընդ կնոջ, ծնցի ի նոցանէ զաւակ, եւ յետ այնորիկ այր եւ կին ամուսնասցին ընդ միմեանս եւ ի ժամանակի ամուսնութեան ոչ ծնանիցի զաւակք, այրն այն կարէ ի պոռնկութենէ ծնեալ որդին կտակագրաւ ժառանգաւոր առնել ընչից իւրոց. իսկ եթէ մեռանիցի այրն այն առանց կտակի, զինչս նորին ժառանգեն այլ ազգականք մեռելոյն, եւ այնպիսի պատահմանն խափանի ժառանգութիւն պոռնկութենէ ծնիցելոյն, այլ ազգականք մեռելոյն տացեն նմա երկոտասաներորդ մասն ի յընչից մեռելոյն: Եւ բաց ի յայնմանէ` եթէ պոռնկութենէ ծնեալն իցէ ի փոքր հասակի, ազգականք մեռելոյն պարտին դարմանել եւ կերակրել զնա մինչեւ ի լրումն տասնեւհինգ ամաց նորին:

42. Եթէ ոք պոռնկիցի ընդ ուրումն կնոջ, ծնցի ի նմանե զաւակ եւ ոչ ամուսնասցի ընդ կնոջն այն, եւ մեռանիցի այրն այն եւ ոչ ունիցի որդիք եւ դստերք, ազգականք մեռելոյն, որք ժառանգեն զինչս նորին, պարտին տալ ի պոռնկութենէ ծնեալ որդւոյն երկոտասաներորդ մասն, եւ կնոջն այն` քսանեւչորսերորդ մասն ի յընչից մեռելոյն: Իսկ եթէ յետ պոռնկութեան ամուսնասցի այրն այն ընդ կնոջն` համարեսցի կինն այն իբրեւ հարազատ կին եւ ստասցի մասն ի յընչից մեռեալ այրն իւրոյ, ըստ վերոյ գրեցեալ համար երեսունչորսերորդին:

43. Եթէ ի շնութենէ կամ ազգապղծութենէ ծնանիցի զաւակք, ոչինչ մասամբ լինին ստացօղք ի ընչից մեռելոյն, եւ ոչ դարմանելոյ կամ կերակրելոյ գոն արժանաւորք:

44. Եթէ ոք առնու կին, ծնցի ի նոցանէ զաւակք, մեռանիկինն եւ այրն կրկին ամուսնանայ, երկրորդ կնոջէն եւս ծնանին զաւակք, մեռանի այրն եւ կինն ամուսնանայ ընդ ուրումն մարդոյ, ի նմանէ եւս ծնանի զաւակք, մեռանի այրն եւ դէպ լիցի, զի ի զաւակաց երկրորդ առն մեռանիցին` միւս եղբայրք եւ քուրքն ժառանգեն զինչս մեռելոյն ինքեանք: Իսկ եթէ սպառեսցի զաւակքն երկրորդ առն կամ միմիայն իցէ եւ մեռցի` ինչս նորին ժառանգեն մայրն եւ համամայր եղբայրքն իւրեանց. եւ եթէ ոչ իցեն համամայր եղբայրք` միւս որդիքն առաջին առն: Զոր օրինակ. 0գոստինոս առնու կին Մարիայ, ծնանի Պետրոս, մեռանի Մարիէն, 0գոստինոսն կրկին ամուսնանայ եւ առնու կին Եղիսաբեթ, ծնանի Պողոս եւ Յոհաննէս: Մեռանի 0գոստինոսն` Եղիսաբեթն պսակի ընդ Բեռնարդոսի, ծնանի Մակար եւ Թէոդոս: Մեռանի Բեռնարդոսն` զինչս Բեռնարդոսին ժառանգեն Մակար եւ Թէոդոսն: Եթէ մեռցի Մակարն եւ ոչ ունիցի որդիք` զինչս նորին ժառանգեն Թէոդոսն եւ համամայր եղբայրք նորին` Պօղոս եւ Յոհաննէս. եթէ ոչ իցեն կենդանիք Պօղոս եւ Յոհաննէսն, Թէոդոսն ժառանգէ ընդ Պետրոսին, որ ծնեալ է ի 0գոստինոսէ. եւ նոյնպէս` եթէ Թէոդոսն մեռանիցի, զինչս Թէոդոսին ժառանգեն Պօղոս, Յոհաննէս եւ Պետրոսն` հաւասար մասամբ:

45. Եթէ ոք մեռանիցի եւ ի անցանել միոյ կամ երկու կամ այլ աւելի ամսոց կամ շաբաթոց, կինն նորին արասցէ` ընդ որո'յ եւ իցէ պոռնկութիւն, այնպիսի պոռնիկ կինն զրկեսցի ոչ միայն ի տուեալ առն իւրոյ օժիտիցն եւ ի ժառանգութենէ մասէն ընչից առն, այլեւ որդոց եւ դստերաց ընչիցն եւս, եւ եղիցին արարօղքն այնպիսի գործոյն խայտառակեալք:

46. Եթէ կին ոմն, որ ամուսնացեալ իցէ ընդ երկուց արանց եւ ի նոցանէ ունիցի որդիք, ի մեռանիլ կնոջն իւրաքանչիւր յառնէ հասեալ օժիտ եւ ինչքն հասցէ ի յորդիս նոցին` յատուկ յատուկ յորմէ եւ զինչ առեալ իցէ ի նմանէ ծնեալ որդիսն, իսկ զպռոյգ իւր հաւասար մասնաւորեսցէ ամենեքեան որդոց իւրոց:

47. Եթէ ոք մեռանի` որոյ իցեն որդիք եւ կին, եւ կինն ամուսնանայ ընդ առն այլում, եւ մեռանին որդիքն այնք եւ ոչ ունիցին որդիք եւ դստերք, ժառանգաւոր ընչից որդւոցն լինի մայրն եւ ո'չ է կարելի զրկել զմայրն այն ի ժառանգութենէ ընչից որդւոցն վասն կրկին ամուսնութեանն:

48. Եթէ ոք կտակագրաւ աւելի ինչ, քան զոր եդեալ է յօրինաց` որպէս ի համար ԼԴ երրորդ գրեցեալ է ի ստացուածոց եւ ի ընչից իւրոց, որոց վերայ իշխօղ է ինքն, որպէս վերոյ ի համար քսանեւմին գրեցեալ է` կամիցի տալ կնոջն, այսու պայմանաւ. զի եթէ ոչ կամիցի կրկին ամուսնանալ տացի նմա, իսկ եթէ ամուսնայնասցէ` մի' տացի նմայ. այսպիսի պատահմանն պարտ է տալ ժամանակ կնոջն մինչեւ ի մի տարի, զի խորհիցի եւ որպէ'ս կամիցի` յայտնեսցէ զառաջադրութիւն իւր: Եւ ի լրման մին տարոյն եթէ ասիցէ` ո'չ կամիմ ամուսնանալ, հարկաւորի տալ երաշխաւոր եւ ապա առնուլ զհրամայեալն ի առնէն, զի եթէ յետոյ կրկին ամուսնանայցէ` երաշխաւորն հատուսցէ զառեալն նորա: Իսկ եթէ ասիցէ` կամի ամուսնանալ` ո'չ է պարտ տալ նմայ հրամայեալն ի յառնէն:

49. Եթէ ոք մեռանի` որոյ իցեն ժառանգաւորք որդիք եւ դստերք, եւ կին նորին յղի իցէ, եւ մինչեւ ի ծնանիլ կնոջն ժառանգաւորքն կամիցին բաժանիլ զինչս մեռելոյն, պարտ են եւ վասն ծնեցելոյ մանկան եւս հանել զմին մասն. իսկ եթէ կինն անցուսցէ զաւակն, զմասն նորին յետոյ բաժանել կարեն ի մէջ իւրեանց:

50. Եթէ ոք մեռանի, որոյ ոչ իցեն որդիք եւ դստերք, եւ կինն նորին իցէ յղի եւ ծնանիցի յետ մահուան առն իւրոյ զաւակն կենդանի, նոյն ծնեալ զաւակն լինի ժառանգ յընչից մեռեալ հօրն: Եւ եթէ յետ ծննդեան եւս շուտով մեռցի զաւակն, մայրն նորին անուամբ զաւակին ծնեցելոյ լինի ժառանգաւոր ընչից մեռեալ առն: Իսկ եթէ կինն մեռելոյն անցուսցէ զաւակն եւ ոչ ծնցէ կենդանի, ընչից մեռելոյն ժառանգաւորք լինին ազգականքն մեռելոյն եւ տացեն օրինաւոր մասն կնոջն:

51. Եթէ ոք ի մեռանիլն իւրում կտակաւ տայ զիր ինչ կնոջն այնպիսի խոստմամբ, զի ցորքան կենդանի իցէ` վայելեսցէ իրն եւ ոչ յիշեսցէ անդ, թէ արդեօք ի մեռանիլ կնոջն ու'մ լինիցի զիրն այն, այսպիսի պատահմանն ի մեռանիլ կնոջն զիրն այն հասանի եկեղեցւոյ կամ աղքատաց: Նոյնպէս ասելի է եւ վասն այսպիսի կերպիւ պարգեւաց տվեցելոց ծառայից եւ կամ կնոջ իրաց տվելոց առն իւրեանց եւ այլոց սոյնպիսեաց: Զանազանի օրէնս այս ի յօրինաց համար ԽԸ-երրորդ գրեցելոցն, զի անդ լինի խոստումն լիակատար տիրելոյ ընչիցն` եթէ ոչ ամուսնասցի կինն, եւ հաւաստեաւ հրաժարումն իրացն` երբ ամուսնասցի: Իսկ աստ եթէ ամուսնանայ եթէ ոչ` ի կենդանութեան վայելէ զիրն եւ յետ մահուանն տացի եկեղեցու կամ աղքատաց:

52. Եթէ կամեսցի հայր բաժանել զորդի իւր յինքենէ եւ տալ նմայ զմասն ինչ ի յընչից իւրոց` կարող է առնել զբաժանումն, միայն հարկաւորի հայրն առնել այսոքիկք. նախ` զի անշարժական ընչից իւրոց մի' արասցէ բաժանումն. երկրորդ` վերահասու լինել որքանութեան զշարժելի ընչից եւ որդւոց իւրոց եւ օրինաւորապէս ինքն ընդ ինքեան խորհելով տացէ զմասն բաժանելի որդւոյն եւ միւս որդւոց մասն պահել առ ինքն. իսկ եթէ ընդդէմ այսմ արասցէ` ոչինչ է բաժանումն եւէ անհաստատ:

53. Կարէ հայրն տալ ուրումն որդւոյ աւելի ինչ, եւ միւս որդւոյն` պակաս, ըստ այսմ կերպի. եթէ առաջին անգամ բաժանելոյն ունէր հարստութիւն` ետ բաժանելի որդւոյն ըստ կարողութեան իւրոյ հազար ըռուբլի եւ յայնմ ժամանակի կարէր միւս որդւոյն եւս նոյն չափ տալ եւ յետ ժամանակաց պատահել նմա անաջողութիւն եւ վնաս ինչ, յայնմ ժամանակի բաժանել կամի միւս որդի ոմն եւ վերահասու լինի ընչից իւրոց, զի ոչ կարէ տալ նմա ըստ օրինակի առաջին բաժանեցելոյն հազար ըռուբլի, այլ հինգ հարիւր ըռուբլի, այսպիսի պատահմանն կարէ տալ նմա հինգ հարիւր ըռուբլի: Նոյնպէս կարէ առնել եւ յետ այնորիկ յամենայն ժամանակի: Սակայն եթէ առաջին անգամն, որ ետ հազար ըռուբլի, յետոյ ստացաւ ուրեքէ յաջողութիւն եւ հարստութիւն, որ երկրորդ նուագի բաժանմանն վերահասու լինի, զի կարէ տալ որդւոյն երկու հազար ըռուբլի, ո'չ է կարելի աւելի տալ նմա քան զոր միւս որդւոյն նախապէս տուեալ է. եթէ ընդդէմ յայսն արասցէ` է անհաստատ եւ անընդունելի:

54. Եթէ ոմն հայր բաժանեաց յինքենէ զոմանս որդիս իւր` տալով նոցա միոյն հազար ըռուբլի, երկրորդին ութն հարիւր ըռուբլի, երրորդին հինգ հարիւր ըռուբլի ըստ կարողութեան իւրոյ եւ ըստ բերման ժամանակի` յորում առնէր բաժանումն, եւ մնաց երկու որդի առանց բաժանման` մեռաւ հայրն եւ ունի երեք հազար երկու հարիւր ըռուբլի եւս դրամ, որ օրինօք պատկանի ժառանգել որդւոցն. այսպիսի պատահման հարկաւորին երեք բաժանեցեալք որդիքն առեալն իւրեանց երկու հազար երեք հարիւր ըռուբլին ի մէջ բերել, որ լինի հինգ հազար հինգ հարիւր ըռուբլի եւ հաւասարապէս բաժանել ի մէջ իւրեանց` իւրաքանչիւր որդի առնուլ մին հազար մին հարիւր ըռուբլի զմասն, եւ ո'չ այլ կերպիւ կարեն բաժանեալքն պատճառս առբերել, թէ ընկալեալն յառաջագոյն մի համարեսցի, այլ առձեռն եղեալ ներկայ երեք հազար երկու հարիւր ըռուբլին մասնաւորեսցին: Իսկ եթէ այնպիսի ոք ընդդիմասցի յայսմ գրեցելոյս եւ առաջին առեալն իւր ոչ կամիցի ի մէջ բերել` զրկիցի կրկին ստանալոյ մասին ընչիցն եւ միայն առաջին առեցելովքն բաւականասցի:

55. Եթէ ոմն հայր բաժանեաց զոմանս որդիս յինքենէ` տալով նոցա իւրաքանչիւրոցն ըստ բերման ժամանակին եւ ըստ հարստութեան իւրոյ մասն, եւ մնաց մին կամ երկու որդի առանց բաժանման, եւ մեռաւ այրն այն եւ ոչ մնաց զշարժական ինչք, այլ ունի զշարժական ինչս, այսինքն` տուն, այգի, եւ բաժանեցեալ որդիքն ոչ կամին առեալն իւրեանց ի մէջ բերել, այնպիսի պատահմանն անշարժական ինչքն հասանի նոցա, որք չեն բաժանեալք ի հօրէն, եւ բաժանեալք որդիքն ոչ ունին մասն ի անշարժական ընչից հօրն:

56. Եթէ ոք ի կենդանութեան իւրում բաժանեսցէ զորդիս իւր յինքենէ սիրով` միոյն տալով երեք հարիւր ըռուբլի, միւսոյն` երկու հարիւր ըռուբլի, երրորդին` հարիւր ըռուբլի, ըստ բերման ժամանակին եւ յետ մահուան իւրոյ ոչ ունիցի այլ որդի անբաժան եւ կամ ինչք` ո'չ կարէ երրորդ եղբայրն` առնօղ հարիւր ըռուբլուն, պահանջել ի միւս եղբայրցէն, եւ նոյնպէս երկրորդ եղբայրն` առնօղ երկու հարիւր ըռուբլուն, ստիպել առաջին եղբօրն, զի աւելի ընկալեալն իւր մասնաւորեսցէ ընդ ինքեանս:

57. Եթէ իցեն եղբայրք երկու ոչ բաժանեցեալք ի միմեանց, եւ դէպ լիցի, զի մեռանիցի մինն ի նոցանէ, որոյ ոչ իցէ որդիք եւ դստերք, այլ իցէ նորա քոյր, մայր եւ կին, այսպիսի պատահմանն զինչս երկու եղբայրցն նախ պարտ է հաւասարապէս առնել երկու մասն. մին մասն է կենդանի եղբօրն, եւ մին մասն` որ է մասն մեռեալ եղբօրն. եթէ ժառանգօղքն` որք են մայր, քոյր եւ կին ոչ են աւելի քան զանձինս չորս, ի մասէն ընչից մեռելոյն չորրորդ մասն հասանի կնոջն, տասներորդ մասն տացի հոգւոյ մեռելոյն եւ մնացեալն ժառանգաւորքն մասնաւորեսցին ի մէջ իւրեանց հաւասարապէս: Իսկ եթէ աւելի իցեն ժառանգաւորքն քան զչորս անձինս, տասներորդ մասն ընչից մեռելոյն տացի հոգւոյ նորին, եւ կինն ընդ ժառանգաւորացըն հաւասարապէս ընկալցի մասն ի յընչից մեռելոյն:

58. Եթէ ոք մեռանիցի առանց կտակի, զոր ինչ կայիք ունիցի` զամենեսեանն տիրեն ժառանգաւորքն առանց ամենայն պատճառաց, միայն հարկաւորին ժառանգքն, նախ` եթէ մեռելոյն պարտք իցէ` վճարեսցեն: Երկրորդ` չորրորդ մասն ընչից մեռելոյն տացեն կնոջն կամ հաւասարորդ արասցեն ինքեանց, որպէս վերոյ ի համար ԼԴ-երրորդ գրեցեալ է: Երրորդ` ըստ կարողութեան եւ յընչից մեռեալ այրն տասներորդ մասն տալ եկեղեցեաց քահանայից եւ աղքատաց վասն հոգւոյ մեռելոյն:

59. Եթէ ումեք ոչ իցեն որդիք, դստերք, հայր, մայր եւ այլ ամենայն ազգականք, այլ միայն է կին, եւ մեռանի այրն այն առանց կտակի, կինն նորին լինի ժառանգ ընչից առն իւրոյ, միայն հարկաւորի տասներորդ մասն տալ վասն հոգւոյ մեռելոյն եկեղեցեաց քահանայից եւ աղքատաց: 60. Եթէ ոք վասն ոչ ունելոյ օրինաւոր ժառանգաւորս յընչից իւրոյ կամիցի այլ ոք առնել իւրն ժառանգ` կարող է առնել կտակաւ, բայց ոչ կարէ զրկել զկին իւր ի օրինաւոր մասանց նորին, որ է չորրորդ մասն յընչիցն իւրոց:

61. Եթէ ոք մեռանի` ի կտակի իւրում յանուանէ գրեցեալ իցէ վասն հոգւոյ բաժինքի եւ թաղման կամ աղքատաց է քահանայից ողորմութիւն տալոյ, որպէս գրեցեալ է, հարկաւոր է ժառանգացն կամ հոգաբարձուին առնել կատարումն: Իսկ եթէ ումեք կտակոջ ոչ իցէ անուանէ գրեցեալ, այլ յանձնեցեալ իցէ ժառանգաւորացն, նախապէս ըստ կարեաց ունեւորութեան մեռելոյն այն պարտ է առնել թաղումն եւ հոգալ զծախսն այն եւ ապա զմնացեալ ընչից առն տասներորդ մասն տալ վանորէից, եկեղեցեաց քահանայից եւ աղքատաց, որոց հարկաւոր համարին ժառանգորդքն կամ հոգաբարձուն:

62. Եթէ այր ոք առնու զկին բաժինքով եւ ծնանիցի ի նմանէ որդիք, զկնի այնր մեռանի կինն եւ այրն այն առնու այլ կին եւ ի նմանէ եւս ծնանին որդիք, ոչ ունին իրաւունս երկրորդ կնոջ որդիքն ստանալ զմասն ի բաժինքէ առաջին կնոջ, այլ տիրեն զնա առաջին կնոջ որդիքն. եւ եթէ հայրն յետին եւ առաջին կնոջ որդիքն ի վեր յիշեալ բաժինքին հաւասարորդս կացուսցէ կտակագրով` ոչ է հաստատուն եւ ոչ է ընդունելի:

63. Եթէ ոք ժառանգէ իւր հայրենի կամ մայրենի ազգականացն եւ ստանայ զինչս նոցին ի ժառանգութիւն ի կենդանութեան հօր իւրում, այնպիսի ժառանգութեան կարէ իշխել հայրն որքան առ իւր անձին հարկաւորութեան եւ ո'չ կարէ առնուլ զայն ի յորդւոյն եւ տալ միւս որդոցն կամ այլոց` որո'ց եւ իցէ, թէ' ի կենդանութեան որդւոյն եւ թե' յետ մահուան նորին` յորժամ ունի նա որդի: Իսկ եթէ ոչ ունիցի արու որդի, յետ մահուան որդւոյն իշխէ հայրն ի վերայ ամենայն ընչից մեռեալ որդւոյն` որպէս եւ կամի:

64. Եթէ ոք մեռանի եւ թողու որդիս եւ դստերս ժառանգաւորս ընչից իւրոց եւ պատահի, զի մեռանիցի մինն ի նոցանէ անկտակ` զինչս նորին ժառանգեն եղբայրքն եւ քոյրքն, ըստ խրատոյ ի համար ԼԲ եւ ԼԳ երրորդ գրեցելոյն:

65. Եթէ ոք ստանայ զինչս ազգականաց կամ օտարաց ի ժառանգութիւն եւ յետ այնորիկ յայտնեսցի պարտք այնմ մարդոյ, որոյ զինչս ժառանգեցին` թէ' շատ եւ թէ' փոքր պարտ է զինչս ստացօղն հատուցանել պարտատիրացն անթերի:

66. Եթէ ոք մեռանիցի, որ ոչ ունիցի օրինաւոր ժառանգ` ո'չ որդի, ո'չ եղբայր, ո'չ կին եւ ո'չ այլ ազգական, եւ ոչ իցէ արարեալ կտակ` ժառանգութիւնն նորին տացի եկեղեցւոյ:

67. Եթէ ոմն հայր տեսանիցէ զորդի իւր գոլ անհնազանդ յօրինաց, կարէ զրկել զնա ի ժառանգութենէ ընչից իւրոց կտակաւ, ցուցանելով ի կտակոջն զպատճառն զրկեցելոյն եւ եղիցի յետ այնորիկ զրկեցեալ որդին ամենայնիւ ժառանգահատեցեալ ի ընչից հօրն: Իսկ եթէ առանց ցուցանելոյ զպատճառն զրկեցման` միայն գրէ, թէ վասն անհնազանդութեան զրկեսցի, եղիցի անհաստատ զրկումն այն:

68. Ոչ միայն հայր որդւոյն կարէ զրկել ի ժառանգութենէ վասն օրինաւոր պատճառաց, այլեւ ամենայն ոք կարէ զրկել զեղբայր, քոյր եւ ամենայն ազգական իւր ի ժառանգութենէ ընչից իւրոց վասն օրինաւոր պատճառի:

69. Իսկ եթէ վասն որո'ց պատճառաց լինի զրկումն որդոց ի ժառանգութենէ` են այսոքիկք ներքոյ գրեցեալքս.

ա) եթէ որդի հարկանիցէ զծնօղս.

բ) եթէ յանդգնաբար անարգեն զծնօղս որդիքն կամ մեծ վնաս ինչ հասուցանեն նոցա.

գ) եթէ ամբաստանեսցեն որդիք զծնօղս իւրեանց վասն մեղաց` բաց ի քրէական յանցանաց, այսինքս` ընդդէմ արքայական մեծութեան մեղանչօղաց.

դ) եթէ որդիք արասցեն կախարդութիւն, դիւթութիւն, աւազակութիւն եւ հասուսցեն վնաս ումեք կամ սպանցեն զոք.

ե) եթէ կամիցին դեղ մահու տալ ծնօղացն կամ այլ որո'յ կերպիւ եւ իցէ սպանանել զնոսա.

զ) եթէ որդի ընդ խորդ մօր իւրոյ արասցէ մերձաւորութիւն.

է) եթէ հայր ումեք գոլով բանտարկեալ` խնդրիցէ ի որդւոյն լինիլ վասն ինքեան երաշխաւոր, եւ որդին հրաժարեսցի ի երաշխաւորութենէ կամ վասն պարտուց իւրոց խնդրիցէ հայրն օգնութիւն ի յորդւոց եւ ի դստերաց, եւ նոքա ոչ օգնեսցեն.

ը) եթէ ծնօղքն գոլով բանտարկեալք` որդիք ոչ դարմանեսցեն զնոսա կամ ոչ լինիցին նոցա մխիթարիչք եւ սփոփիչք.

թ) եթէ չթողցեն գրել զկտակագիր ծնողացն եւ նոքա մեռցին առանց կտակի, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` զրկիցին ի ժառանգութենէ այնպիսի որդիք.

ժ) որք ընդդէմ կամաց ծնողացն առնեն դերասանութիւն առասպելական, խաղարկութիւն, կատակերգութիւն եւ այլ այնպիսիք.

ժա) եթէ ծնօղքն կամիցին ամուսնացուցանել զդուստր իւրեանց, եւ դուստրն հրաժարեսցի ի ամուսնանալոյ, յետոյ դուստրն արասցէ ընդ ումեք զգործ շնութեան.

ժբ) եթէ խելագարեցեալ իցեն ծնօղքն եւ որդիք ոչ հոգասցեն զնոսա, եւ այլ ոք օտար պահեսցէ զնոսա եւ յորդորեսցէ զորդիսն պաշտպանել զծնօղս իւրեանց, նոքա հրաժարեսցեն եւ ոչ մօտասցեն, եւ որ ոք պաշտպանեսցեն զխելագարեալքն` եղիցին ժառանգաւորք յընչիցն նորին:

ժգ) եթէ ծնօղքն գերի վարեսցին եւ որդիքն ոչ հետեւեսցեն ազատել զնոսա, զրկեսցին ի ժառանգութենէ ընչից ծնողաց եւ ինչք ծնողացն վաճառեսցի` նովաւ գնեսցեն այլ գերիք: Իսկ եթէ ծնօղքն գերի վարեալք նախ քան զվարիլն ի գերութիւն արարեալ իցեն կտակագիր եւ հաստատեցեալ իցեն զորդիս իւրեանց ժառանգաւորս ընչից իւրեանց յետոյ, որովհետեւ որդիքն ոչ կամեսցեն ազատել զծնօղս իւրեանց ի գերութենէ` արարեալ կտակ ծնօղացն եւս եղիցի անհաստատ եւ անընդունակ: Եթէ որդիք ոչ իցեն լցեալք զտասնութներորդ ամ հասակին իւրեանց` ո'չ կրեսցեն զվերոյ գրեցեալ պատիժն. իսկ եթէ անցեալ իցեն տասնութներորդ ամ հասակին իւրեանց, յայնժամ լինին պատժեցեալք. եւ եթէ որդիք կամեսցեն վասն ազատութեան ծնօղացն իւրեանց առնուլ փոխ յումեքէ եւ վաճառել զշարժական եւ անշարժական ինչս` եղիցի հաստատուն եւ օրինաւոր, թէպէտ ոչ ունիցին հրաման ի հօրէ իւրեանց, զի վասն ազատութեան ծնօղացն լինի փոխառումն եւ վաճառումն ընչիցն.

ժդ) եթէ թողեալ որդւոց զհաւատ քրիստոնէական` ընկալցին զհաւատ մահմեդականաց կամ լինիցին կռապաշտք եւ այլ սոյնպիսիք:

70. Որդիք եւ դստերք կարեն զրկել զծնօղս իւրեանց ի ժառանգութենէ ընչից իւրեանց վասն ներքոյ գրեցեալ պատճառացն, որք են`

ա) եթէ ծնօղք արասցեն կախարդութիւն, դիւթութիւն եւ այլ սոյնպիսիք.

բ) եթէ արասցեն աւազակութիւն, գողութիւն եւ սպանցեն զոք.

գ) եթէ կամիցին դեղ մահու արբուցանել որդւոց եւ դստերացն կամ այլ կերպիւ սպանանել զնոսա.

դ) եթէ հայրն ընդ հարսին կամ մայր ընդ փեսային իւրոյ առնիցին զգործ շնութեան.

ե) եթէ որդիք բանտարկեալք իցեն եւ ծնօղքն ոչ կամիցին լինիլ վասն նոցա երաշխաւոր առ ի ազատել զնոսա կամ ոչ դարմանեսցեն զնոսա ի բանտին.

զ) եթէ որդիք եւ դստերք իցեն այլոց պարտականք, որք ոչ ունիցին վճարելոյ, ծնօղացն ձեռնահաս գոլով ոչ օգնեսցեն զնոսա.

է) եթէ սկսանիցին ուսանիլ եւ առնել դերասանութիւն, խաղարկութիւն, կատակերգութիւն եւ այլ սոյնպիսիք.

ը) եթէ որդիք եւ դստերք գերի վարեսցին ծնօղքն ոչ կամիցին փրկել եւ ազատել զնոսայ.

թ) եթէ ծնօղքն թողցեն զսրբազան հաւատ քրիստոնէական եւ ընկալցին զկրօն մահմեդականաց, կռապաշտից եւ այլ սոյնպիսի անհաւատութեանց.

ժ) եթէ որդիք գիտասցեն հաւաստեաւ, զի հայրն իւրեանց կամի դեղ մահու զմօր իւրեանց կամ մայր կամի դեղ մահու տալ հօր իւրեանց:

Բաց ի վերոյ գրեցեալ տասն պատճառացն գոն եւս կրկին պատճառք զրկելոյ զծնօղս ի ժառանգութենէ, որ եւ պատկանին բաժանեցեալ որդւոցն ի ծնողացն, եւ ո'չ նոցա, որք չիցեն բաժանեցեալք: Եւ են այս. նախ` եթէ ծնօղքն արգելեսցեն զնոսա ի գրելոյ զկտակագիր, եւ որդիքն մեռանիցին առանց կտակի. երկրորդ` եթէ խելագարեալ իցեն որդիքն եւ ծնօղքն ոչ հոգասցեն զնոսա, եւ յորժամ այլ ոք օտար զնոսա պաշտպանեսցէ` օտարն այն ստասցի ժառանգութիւն խելագարելոցն:

71. Ամենայն ոք` որպիսի' կացութեան եւ իցէ, կարէ զրկել զազգակիցն իւր ի ժառանգութենէ ընչից իւրոց վասն ներքոյ գրեցեալ պատճառաց.

ա) եթէ հրապարակաւ խայտառակել կամեսցեն զնա ի զուր կամ ի տարապարտուց վնաս մեծ հասուցանել նմա ազգականքն այնք.

բ) եթէ արասցեն կախարդութիւն եւ այլ սոյնպիսիք.

գ) եթէ արասցեն աւազակութիւն, գողութիւն, յափշտակութիւն.

դ) եթէ կամիցին դեղ մահու տալ կամ այլ կերպիւ սպանանել զնա.

ե) եթէ դատապարտեսցին մահու վճռօք, թէպէտ եւ յետ այնորիկ այցելութիւն ստանայցեն առ ի ոչ սպանանիլ.

զ) եթէ գոլով բանտարկեալ ազգայիքն ոչ դարմանեսցեն եւ ոչ մխիթարեսցեն, այլ հեռու շրջիցին ի նմանէ.

է) եթէ վասն ազատելոյն ի բանտէ խնդրեսցի յազգականացն լինիլ երաշխաւոր` նոքա հարաժարիցեն ի երաշխաւորութենէ.

ը) եթէ արգելցեն զնա ի գրելոյ զկտակագիր.

թ) եթէ խելագարեալ իցէ եւ ազգականքն ոչ հոգս տարցեն ի նմանէ առ ի խնամարկել զնա.

ժ) եթէ ուրանայցեն զհաւատ քրիստոնէական եւ լինիցին կրօնիւք այլազգեաց` որպիսի է կրօն մահմեդականաց, հրէից եւ կռապաշտից եւ այլոց սոյնպիսեաց.

ժա) եթէ արասցեն զգործ ազգապղծութեան.

ժբ) եթէ ոք վարեցեալ իցէ ի գերութիւն` ազգայինքն ոչ կամիցեն ազատել զնա ի գերութենէ:

72. Եթէ ոք արարեալ իցէ զոմն օտար իւրն ժառանգ` վասն ոչ ունելոյ զօրինաւոր ժառանգիչս, յետ այնորիկ վասն օրինաւոր պատճառաց կարէ զրկել զնա ի ժառանգութենէ իւրմէ եւ կացուցանել զայլ ոք:

73. Եթէ ոք կամի զոմն օտար առնել իւրն ժառանգ վասն ոչ ունելոյ օրինաւոր ժառանգս, եւ որոյ կամի տալ ժառանգութիւն` նա ոչ կամիցի յանձն առնուլ, ո'չ է կարելի ընդդէմ կամաց նորին հաստատել զնա ժառանգ. իսկ եթէ յանձն էառ, յետոյ կամիցի հրաժարիլ ի ժառանգութենէ` ո'չ է կարելի:

74. Եթէ ոք վասն ոչ ունելոյ զորդի, դուստր կամ այլ օրինաւոր ժառանգս, որ ըստ օրինաց սերեցեալք լինին ի որդոց, կամեսցի զթոռունս ծնեալս ի դստերաց առնել ժառանգ ընչից իւրոց կտակագրաւ, կարող է եւ եղիցի հաստատուն. իսկ առանց կտակի ոչ է կարելի թոռունս ծնեալ ի դստերացէ լինիլ ումեք ժառանգ:

75. Եթէ պատահեսցի, զի աղքատասցի ոմն` որոյ իցեն եղբայր, եղբօր որդի կամ քոյր հարուստ բաժանեցեալք, այնպիսի հարուստ եղբայրն եւ քոյրն կամ եղբօրորդին, վասն մերձաւորութեան արեան, հարկաւորին խնամել զաղքատ եղբայր, քոյր կամ եղբօր որդի իւրեանց չափաւորապէս` այնքան տալով, զի մի' ի սովու մեռանիցին. եւ եթէ աւելին ինչ հարուստքն տալ կամիցին աղքատացն` այն կամք իւրեանց է, եւ ո'չ` օրէնք: Նոյնպէս պարտաւորին աղքատքն եւս երախտագէտ լինիլ առ ունեւորսն, եւ մի' իբր ինքեանց պարտական համարիլ զնոսա, այլ իբրեւ բարերար եւ խնամօղ ինքեանց համարիլ:

76. Եթէ կինն ումեք յետ մահուան առն իւրոյ ոչ կամիցի կրկին ամուսնանալ` բնակեսցի ընդ որդիս իւր սիրով, մայրն խնամ տարցէ ի վերայ որդւոց իւրոց, որդիք պատուեսցեն եւ յարգեսցեն զմայր իւրեանց ի յամենայն իրս որք պատկանին` առ պատիւ նորին: Ուստի եթէ ոչ արասցեն` մեղանչեն մեծապէս, զի գրեալ է` պատուեա' զծնօղս քոյ, զի քեզ բարի լինիցի, վասն որոյ եթէ ոք կամի լինիլ ինքեան բարի` հարկաւորի պատուել զմայր իւր, զի անհնարին է առանց օրհնութեան ծնողաց աճիցին որդիք ի վերայ աշխարհի:

77. Եթէ մեռանիցի կինն առաջի առն իւրոյ եւ ունիցի որդիս` տիրէ այրն զպռոյգ կնոջն եւ ոչ տայ ազգականաց նորա, թէեւ յետոյ մեռանիցին որդիքն:

Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՈՒԹՆԵՐՈՐԴ ՎԱՍՆ ԿՏԱԿԻ ԵՒ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹԵԱՆ

ԳԼՈՒԽ ՈՒԹՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ԿՏԱԿԻ ԵՒ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹԵԱՆ