1841

4.               

* Հայր Աբրահամ [1] (Բարսեղ) Վրդ. Մարտիրոսեանին - Dolo

Ս. Ղազար, 15 Յունիս 1841

Եղբօր սիրելւոյ եւ պատուական Հ[օր] Բարսղի խնդալ,

Ո՞չ իսկ կանխաւ ասէի եթէ ամենայն ինչ յաջողեսցի մեզ. ահա երկոքին միահաւանք կանոնաց նամակի ի մէնջ կարգելոց եւ երկոքին փոյթք քան զմիմեանս ի գրութիւն, թէպէտ եւ բաղդ թղթատար կաղայցէ. ահա ձախուս ի բաց եդեալ զգիր ողջունիդ՝ աջ իմ ընթանայ ընդ սպիտակ ասպարէզ քարտիզիս սեւաթոյր թողլով կնիքս. վաղիւ ի սոյն ժամ այն ամենայն յաչս քո լիցի հայելի սրտի եղբօրդ. այլ աղաչեմ, եթէ ի նմին պահու եւ դու ի գրութիւն եկեալ իցես որպէս միանգամն՝ մի՛ պատառեսցես զթուղթն, բայց եթէ առ ի տարածելոյ զսահման նորա խորհիցիս առնել զայն՝ ահա այն վաղու եւս շնորհեալ է քեզ:

Ոչ սակաւ խիթայաք, սիրելի եղբայր, եթէ վայրապար կուտակութիւնք ամպոց խափան ինչ լինիցին զբօսանաց սիրելեացս մերոց, եւ այժմ նովին չափով ուրախացաք լուեալ, զի ընդ գարնան աջակից է եւ աշուն զուարճացուցանել զձեզ պէսպէս պատկերօքն. այլ մի՛ արտաքոյ մնասցէ եւ ամառն իբրեւ մուրացիկ ի դրունս շրջելով, կալ զիս ի ճպուռն անտառի [2], եւ ցորչափ ի մենարանիդ լուիցես զնուագ ճպռան յիշեսջիր զեղբարս քո. սակայն կամիմ մի՛ շատ ընդ երկար լսես, զի մի՛ ի հոմաձայն նուագացն տաղտուկ լիցի քեզ, կամ թէ իսպառ ըմբռնեալ ի զմայլմունս՝ մոռասցիս արդեօք զզբօսանս դաշտաց եւ բլրոց, որոց կամիմ զձեզ ջերմեռանդս լինել բարեխօսութեամբ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Թէոփիլեայ [3]. իցէ՜ թէ տեսանէի զձեզ ի դարձիդ զուարթացեալս ի պարարտութենէ Ֆիէսսօյի եւ յառատաձեռնութենէ Տնտես վարդապետին՝ որ ի պատուելն զձեզ համարի եւ զմեզ ի միասին մեծարել, որով արժանապէս եւ զմիաբերան շնորհակալիս ժառանգել. զնոյն իմասջիք եւ զՎ[երապատուեալ] Հ[օր] Դաւթէն [4] որ ընդ ձեզ ի ճեմ ելանէ եւ պատուէ զձեզ սըպիտակ փուինայիւ [5], զոր աղաչեմ համբուրիւ ձեռացն հայցեցէք ի մեր պատիւ միանգամ աւելի առնել քան զխորհեցեալն. զի յայնժամ հաւատամ միամտութեամբ յանձն առնուլ ձեզ զպայման մանկութեան որ դեռ եւս մեկնին ի մէնջ, եւ ի սոյլ սրնգացն (եթէ կամիս՝ սրնգիդ ընդ հովանեաւ ընկուզենւոյն) գիտեմ, զի ոտս արձակեալ կայթէք ոտնաչափ եւ կէս, բայց մի՛ գաղղիացի կամ անգղիացի չափովք վարել յայսմ, այլ չափով քաջազանցն Այծեմանց սարոստանեայց, եւ անդ զ Հ[այր] Ղուկաս [6] աղաչեմ պարապ առեալ յերգոց դասին՝ զերգահանին մեծի հնչել զուրախական նուագս, զնուագացն նուագս զՏըլլատա Տըլլատայն, եւ զ Հ[այր] Աթանաս [7] ՝ որպէս արդ ի լուր նամակիս եւ յայնժամ զերեսսն տիկտեսակ ուռուցեալ խնտալ եւ խոնտխոնտալ, բայց մի՛ այնչափ, զի վնասեսցին արմատք դեռաբուսիկ գեղափթիթ ծաղկաց այտիցն: Սակայն եւ այս չէ ուղիղ զձեր զբօսանսն ձեզ պատմել, եւ զմերովքն զանց առնել: Արդ խոնարհութեամբ եւ բռնութեամբ աղաչեմ ներեցէք մեզ, զի գողացաք ձեռամբ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորի [8] եւ ճարտար ձեռամբք զերիկեան երկուշաբաթի օրս ի ձէնջ եւ արտաքոյ վանացս ի ծովու եւ ի ցամաքի եւ յընդ միջնաշաւիղ սահմանս դեգերեցաք 24 ժամ. եւ ո՞րպէս. էհէ՜, եթէ մուսայն իմ չէր այսպէս վաղ պառաւեալ՝ այժմ տողք նամակիս զոյգ զոյգ ընթանային. սակայն այս, սիրելի եղբայր, իմոց մեղաց պտուղ, իսկ որ ինչ ընդ մեզն էանց՝ լուիջիք զայն յանկեղծ մուսայէ սիրելւոյ եղբօրդ Հ[օր] Բարսղի [9]: Իսկ ես ի սպառուած ուրախութեան սանդխոցն իջից յանկայուն աստիճան տրտմականին, քանզի դարձ արարեալ ի վանս իբրեւ իջի ի պարտէզն յայցելութիւն ձեռատնկոցդ ինձ յանձնելոց զաղիւսս որ յառաջոյ դրան պարտիզին գտի ի բաց ոստուցեալ եւ զհողն որ ընդ նոքօք լեալ գերեզման տնկոց սահմանակից արտին. բայց բոլորաձեւ արտն եւ մասն երկայն արտին յոր հայի պատուհան իմ, բարգաւաճեն հանապազօր յաճման տնկոցն, ողորմութեամբ երկնից, որ ցարդ եւս զերեսս նոցա սեւորակ պահէ: Պատճառք այլայլութեանցն այս էր, զի գործեն Դիթայեան ճարտարքն ագուգայ ստորերկրեայ, որպէս զի անձրեւն իջեալ ընդ նորաշէն խողովակսն հոսեսցի ընդ այն եւ բարձրացուսցէ զջուր ջրհորոյն, եւ ի բարձրանալ ջրոյն կարծեմ թէ սակաւ խոնջին բազուկք ի հանել զջուր, յորմէ եւ ստէպ երթեւեկք լինին առ ջրհորն եւ ի պարտէզն. անտի եւ բուսոց ուռճանալ, ծաղկանց ծիծաղել եւն. եւ այսպէս այժմու վնասուցն լուծցի վրէժ թէպէտ եւ անագան, սակայն եւ այս ի գրոց է, մշակին սպասել եւ յետ կանխոյն զանագանն ժողովել:

Վասն նկարուցս առաքելոց իմ այս խորհուրդ է. առ ի արտայայտելոյ զամենայն վայելչութիւն նոցա պարտ եւ պատշաճ էր դնել զնոսին ի թանգարանս պատկերաց մայրաքաղաքացս, զի որպէս զլուսին ի մէջ աստեղաց փայլէին, այլ զի սրբոց պատկերք են՝ ոչ կամիմ առ ի վաղանցուկ զբօսանս աչաց սակաւուց մարդկան թողուլ զնոսա ի յարդարուն սրահակս պալատաց ի սարդիոստանիւք վարագուրիլ, լաւ եւս թուի ինձ ի հիւղս գեղջկաց ի համբուրից նոցին մաքրիլ եւ մաշիլ. բայց եւ զձեր անարգամեծար խորհրդովք չառնեմ ապախտ, տուեալ լիցի ձեզ մեծաքիթ կենդանագիրն՝ դիք ուր եւ հաճոյ իցէ ձեզ:

Ողջունեմ սիրով զհարազատս մեր, եւ զամենայն Վ. Վ. Հարս, եւ ի մասնաւորի զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Թէոփիլէ, եւ թէ ներէ վարժապետդ զեղբայրակիցս իմ եւ զաշակերտս քո: Եւ զձեզ ողջունեն Վ[երապատուեալ] Հայրն մեր, եւ ճեմարանիս մերոյ լրութիւն, եւ ողջունեալն ի ձէնջ քաջ ասպետն՝ որ ի տես ողջունիդ եւ ձեւոյ բանիցդ ցնծացաւ գեր զկարծիս քո եւ զիմ:

Ողջ եւ ուրախ լեր սիրելի եղբայրդ իմ եւ պատուական, եւ ես աղօթիւք եղբարց ի քաջողջութեան վայելեմ,

Եղբայր քո, խ[ոնարհ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մարգարեան
Կր[օնաւոր] Մխ[իթարեան]

5.               

* Հայր Աբրահամ Վրդ. Ճարեանին - Ֆիեսսոյ

Ս. Ղազար, 24 Յունիս 1841

Սիրելւոյ եւ Պատուական եղբօր Հ[օր] Աբրահամու
բարեկենդանութեամբ խնդալ ի Տէր յամայր.

Ըստ ակնկալութեան իմոյ ընկալայ զողջունագիր քո ի գալ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Դանիէլի [10], զնոյն արասցես եւ դու ի դառնալ նորին. յառաջնումն եթէ թերի գտայ՝ այն ի յորդելոյ մեղացս է ասեմ եւ դու ոչ հաւատաս, վասն որոյ ինձ արժան էր զքեզ խոստովանահայր ունել. արդ ընթերցեալ զգիր Հ[օր] Բարսղի [11] արձակեսցես զիս, եղբայր կրկին իշխանութեամբդ: Քան զօդոց յստակութիւն եւ զբանից յարդարանս՝ իմաստութեամբ զանկեղծութիւն եւ զմիաբանութիւն ընկերաց վերադասես. եթէ հնար էր կամ թէ աշակերտեալ էի տխրութեան այժմ ի բանալ քո զայս թուղթ ի վերայ գրասեղանոյդ գտանէիր զիս գաղղիացի ողջունիւ. եւ եթէ ներես ինձ ասել, քանզի ի փորձոյ ստուգեցի, քաղցրութիւն ընկերութեան վանացս յանջատման անդ եղբարց առաւել կամ թէ ազդողագոյն յայտնի. ցորչափ առաջի աչաց ունիմք զիրեար՝ կամք յապահովի եւ իբրեւ անճաշակ վայելեմք զսէր. իսկ ի հեռանալս զգամք եթէ պակասեաց ինչ ի մէնջ, ճաշակ նորա զարթուցանէ զաչս որ յառաւելութենէ սիրոյն անկասկած չհրաժարէին ի քնոյ, եւ ի վայելիցն թափուր մնամք. եւ այնպէս ստիպիմք ի խորշս սրտից հետազօտել զհեռացեալն, կամ թէ այլազգ զնոյն զսիրտ մեր ծրարեալ ի պատառ մագաղաթի պատգամաւորել ընդ ում կամին. թնդմունք սրտից բարեկամաց չափին թուով ալեաց որ սահին ընդ թղթաբեր նաւաւն, եւ անկշռելի հոլովմամբ քառաձիգ թղթատարաց. օրհնեսցի պատառիկն այն որ ընդ օտար աստեղբք անցեալ ընդ սահման թշնամեաց եւ բարեկամաց ի վախճանի բերկրեցուցանէ զսիրելին:

Բայց զի զՏըլլատայն յիշեցեր, գիտեա՛, եղբայր, զի այնու չկամէի յորդոր լինել ձեզ ի կայթս սպանդարապետին, այլ ըստ տէրունական բանին փողել ձեզ ի կաքաւ, որպէս զի եւ դուք եւ մեք առհասարակ ցնծասցուք: Իսկ եթէ ոք ընդ կոծս հաճի … ահա, դէպք անակնկալ, ի գրել զայս բանքս՝ հին բարեկամն իմ պարոն բուիճակ չգիտեմ ուստի՛ ողբայ եւ վայէ. բայց միայն վայ նորա ի գլուխ իւր ելցէ:

Յիշատակութեամբ Տնտես [12] վարդապետին ես ոչ զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Թէոփիլէ դիտէի անդ, սակայն զի նա այնպէս իմացաւ, հաճեցայ յոյժ, զառ զբարին է. եւ թէ ներէ երկայնաբազուկ ձեռնաձգութեամբ կարգեմք զնա լինել ձեզ բարեխօս յոր եւ կամիք. յիշեսցէ եւ զիս յորժամ ընդ ծառաստանին աղօթէ:

Զնորալուրս ինչ, ներեա՛ ինձ, եւ լուիցես ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դանիէլէ [13]: Ամենեքին որ ի վանս քաջառողջք են եւ ողջունեն զձեզ, ոմն աստուածային օրհնութեամբ, ոմն հայրենի գթով, եւ ոմն եղբայրաբար. եւ այլ ոմն ի հեռուստ պատգամաւորելով երկայնաձեւ գլխարկիւ: Եւ ես որպէս գիտես եւ որպէս ոչ գիտես երթալով երթամ, մեղաւոր եմ, կարօտ եմ, զՀարս եւ զՀարազատս իմ ողջունեմ, նոցին եւ քեզ եղբայր եմ եւ

խ[ոնարհ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մարգարեան
Կր[օնաւոր] Մխ[իթարեան]