Պատմութիւն Հայոց

Այսուհետեւ ապա Նեբրովթն, որ է Բէլ՝ խրոխտաբար ձեռներէց լեալ եւ ՚իվեր զինքն ամբարձեալ՝ միապետել հնարէր առհասարակ՚ի վերայ այլոցն եւս սկայիցն։ Իսկ մերոյն Հայկայ՝ուժեղակաբար ընդվզեալ եւ արտաքս զինքն ՚ի հնազանդութենէ Բէլայ բերեալ, գայ հասանէ վաղվաղակի յայս աշխարհ մեր Արամանեկաւ որդւով իւրով, զոր ծնաւն ՚ի Բաբիլօն, եւ այլ եւս դստերբքեւ թոռամբք եւ ընտոծնօք եւ եկօք՝ յարելօք ՚ի նա։ Իսկ Նեբրովթն, որ է Բէլ՝ զկնի հետամտեալ Հայկայհանդերձ իւրովքն եւս հրոսակօք արամբք՝ կորովեօքյաղեղն եւ ՚ի սուսեր եւ ՚ի տէգ նիզակաց, եւ բախեալ՚ի դիմի հարեալ միմեանց ՚ի ձորադաշտակի միոջահագին իմն դղրդմամբ իբրեւ ընդ զառ ՚ի վայր հեղեալ զսաստիկ ուղխից վրդովումն, այսպէս ահս իմնպակուցանողս եւ սարսափելիս զմիմեամբքշահատակելովն արկանէին։ Իսկ մերոյն Հայկայլայնալիճ աղեղամբ զերեքթեւեանն նետ դիպեցուցեալերկաթագամ տախտակի կրծիցն Նեբրովթայ՝ թափանցանց ընդ թիկունս յայնկոյս յերկիր հարստէր։ Եւ այնպէս զնա սատակեալ՝ ինքն տիրէ հայրենատուր վիճակեալ աշխարհի իւրոյ, յիւր անուն զսա անուանելով Հայք։ Եւ յետ այսորիկ բազում գործս քաղաքականս յարդարեալ եւ շինութեանց աշխարհի պարապեալ՝ եւ կեցեալ ամս ոչ սակաւս՝ մեռանի, հաւատալով զաշխարհս մեր Արամանեկայ որդւոյ իւրոյ։

Իսկ Արամանեկայ միապետեալզմերազնեայսս՝ երթեալ դարեալ դադարեալ բնակէ ՚ի գեղեցկատեսիլ դաշտի միում, որ իբրեւ պարսպեալ իմնէ բարձրագագաթն սպիտակափառ լերամբք՝ յինքն ունելով զգնացս գետոց երագագունից հատելոց անցելոց ընդ երկայնութիւն դաշտին խոխոջելովխոռոչացեալ. եւ ապա զծործորս լերինն հիւսիսոյ շինեալ յիւր անուն՝ զլեառն յորջորջէ Արագած, եւ զկալուածս ՚ի ստորոտս նորա՝ Արագածոտն։ Ծնանի ապաԱրամանեակ որդի զԱրմայիս. յոլով քան թէ սակաւ ամսկեցեալ մեռանի։

Իսկ Արմայիս ՚ի նմին իսկ դաշտի բլուր մի առ եզերբ գետոյ Երասխայ շինէ քաղաքեւ տուն բնակութեան իւրոյ, երաստոյ վիմօք զնա հրաշակերտեալ եւ անուանէ զնա Արմաւիր։ Սորա արիական քաջամասնութեան հանդէսք բաւական քեզյառաջնոցն քան զիս մատենագրացն պատմի։ Սորա հարուստ ինչ ամաց ՚ի վերայ անցելոց կենաց՝ ծնանի որդի զԱմասիայ. եւ յետ ծնանելոյ զնա փոքր ինչ յետոյ կեցեալ՝ մեռանի։

Իսկ Ամասիա ՚ի նմին իսկ յԱրմաւիր բնակեալ եւ շինեալ զհարաւակողմ լերինն ստորոտս՝ զլեառն յիւր անուն Մասիս յորջորջէ, եւ զգաւառն ՚ի ծործորս լերինն՝ Մասեացոտն. եւ ապա յետամաց ինչ ծնանի զԳեղամ՝ ինքն վախճանեալ զկեանսիւր։

Իսկ Գեղամ՝ չուեալ երթեալանցեալ գնացեալ զլերամբն արեւելեայ հիւսիսոյ յեզրծովակի միոյ՝ եւ շինեալ անդ գեօղս եւ գերդաստանս, ըստ իւր իսկ անուան զլեառն կոչէ Գեղամ, եւզծովեզերեայ շինանիստն՝ Գեղարքունի. եւ ծնեալսորա երկուս որդիս՝ զՀարմայ եւ զՍիսակ։ Եւ Հարմայիհրաման տայ յԱրմաւիր բնակիլ եւ միապետել զտունհայրենի. իսկ Սիսակայ ՚ի բնակութիւն տայ սկիզբնկալեալ ՚ի ծովեզերէն զհարաւակողմն արեւելեան մինչ՚ի դաշտ ինչ, ընդ որ հատեալ անցանէ գետն Երասխ՝յորձանուտ խոխոջիւք վազս առեալ եւ թափ անկեալ ընդնեղ եւ ընդ նուրբ խոխոմս քարանձաւի միոյ, որ այժմ՚ի բազմաց Քարաւազ անուանի։ Իսկ Գեղամայ դարձեալանտի՝ շինէ զդաստակերտն մեծ եւ գեղեցիկ՝ զԳեղամի, որ յետոյ Գառնի ՚ի Գառնկոյ անուանիւր, եւ ինքն մեռանի։ Բայց Հարմայ ծնանի զԱրամ եւ յետ ամաց ինչ մեռանի։

Արամայ բազում արութիւն քաջութեանց մրցանաց պատմի, եւ ընդարձակեալ ասի հարստահարութեամբ բազմաւ զսահմանս Հայոց հասարակ ընդ չորս ոլորտս երկրի։ Զի ըստ քաջափայլ հանդիսիառն զօրութեան, որք շուրջ զմեօք են ազգք՝ ՚ի նորին անուն յարակցաբար Արմանեակս զմեզ անուանեն։ Սա ոչմիայն զայլս ոմանս դիւրադաւս, այլեւ զԿապուտկեցիս եւս բազում արիական քաջամարտութեամբ ընդ իւրեաւնուաճեալ սեպհականէր. եւ զկղիմայն զայն եւ զպռովտոնն ըստ իւրում իսկ անուանն Արմենիանուանէր, որ մինչեւ ցայսօր այս անուն Յունականաց անտի աշխարհին այնմիկ անուանի։ Իսկ յԱրմենէն յայնմանէ կոչեցելոյ մինչեւ ցկողմանս Պոնտացւոց Առաջին Հայք զաշխարհն անուանեաց. եւ ՚ի Պոնտոսէ մինչեւ ցոլորտս քաղաքին Մելտինոյ Երկրորդ Հայք. եւ ՚ի Մելտինոյ մինչեւ ցսահմանս Ծոփաց՝ Երրորդ Հայք. եւ ՚ի Ծոփաց մինչեւ ցքաղաքն Մարտիրոսաց եւ յաշխարհն Աղձնեաց արեւմտեայ Չորրորդ Հայք. այս մինչեւ ցսահմանս բնիկ տէրութեան իւրոյ։ Իսկ զսեպհական եւ զբնիկ աշխարհ իւր համատարած զսա Մեծ Հայք անուանէ։ Սա յետ ամաց ինչ կենաց ծնանի զԱրայն գեղեցիկ, եւ զկնի այլ եւս ամս բազումս կեցեալ՝ մեռանի։

Իսկ Արայի զշինութիւնաշխարհի տնօրինեալ՝ յիւր անուն զբնակութեան իւրոյվայրս կոչէր Այրարատ։ Իսկ յետ ամաց ինչ վաւաշն այնեւ տռփոտ կաթոտն Շամիրամ՝ իմացեալ ՚ի համբաւոյզգեղաղէշ գեղեցկութիւն նորա, բազում անգամհրեշտակագնացութեամբ ձիրս առատաձեռն եւբազմապարգեւ բարութիւնս նմա խոստանայր, միայն թէհաւանեսցի գալ առնուլ զնա ՚ի կնութիւն կամ կատարելգոնէ զկամս ցանկութեան։ Որում ոչ հաւանեալ՝ հապճեպտայր վաղվաղակի հասանել յերկիրն Հայոց ընդդէմԱրայի՝ ոչ այնչափ ՚ի հալածել կամ ՚ի սպանանել զնադէմ եդեալ՝ քան որչափ ՚ի նուաճել եւ զբռամբ ածել առ՚ի լնուլ զկամս կամեցողին հեշտ ցանկութեանն։ Որթէպէտ զգուշացուցանէր զզօրս իւր կենդանի պահելզցանկալին իւր. սակայն նա ՚ի մէջ պատերազմիմարտկացն անգիտաբար մեռեալ՝ թողու իւր որդիզԿարդոս։ Իսկ շուայտոտն Շամիրամ սակս առաջին իւրոյխանդաղատանացն առ Արայն կոչէ զանունն Կարդոսիյանուն հօր իւրոյ Արայ, կարգելով զնա ՚իվերակացութիւն աշխարհիս Հայոց, որ եւ մեռաւ իսկ ՚իպատերազմի ընդ Շամիրամայ՝ թողլով իւր որդիբազմահարուստ եւ լիահանճար յիրս եւ ՚ի բանսզԱնուշաւանն սօսանուէր, որ երբեմն զմասն ինչաշխարհիս եւ ապա զբոլորս իսկ նուաճեալ պայազատէր։Սա յետ ամաց յոլովից կենաց մեռանի։

Ի զարմից սորա եւ ՚ի զաւակաց ոչ տիրեալ գտանէին հայրենի նահապետութեանցն, այլայլք ոմանք բռնակալեալք ոչ ըստ ազգի, այլ ըստ յառաջադիմութեան տիրեալ Թորգոմեանս գրոհի, որոց անուանք են այսոքիկ. Պարետ, Արբակ, Զաւան, Փառնակ, Սուր (առ սովաւ Յեսու ժառանգեցուցանէր Իսրայէլի զԵրկիրն Աւետեաց), զկնի սորա Հոնակ, Վաշտակ, Հայկակ, Ամբակ, Առնակ, Նորայր, Վստամ, Կար, Գոռակ, Հրատն, Ընձակ, Գզակ, Հօրոյ, Զարմայր (որ յԵղիական պատերազմին ընդ Եթովպացի զօրուն մեռանի), Պերճ (առ որով Դաւիթ արքայն Իսրայէլի) Արբուն, Բազուկ, Հոյ, Յուսակ, Կայպակ, Սկայորդի։