Պատմութիւն Հայոց

ԲԱՆ ԻՆՔՆՈՒՐՈՅՆ
ՍԱԿՍ ՅԻՇԱՏԱԿԻ ԱՆՈՒԱՆ ԻՒՐՈՅ։

Թագաւորք աստուածասէրք եւբարեպաշտօնք, իշխանք եւ պէտք եւ հրամանատարքՀայոց, եղբարք մեր եւ առաքեալք եկեղեցւոյ եւ փառքՔրիստոսի՝ աղերս առաջի մատուցանեմ ձեզզպիտառութիւն զայս բանի։ Զի իբրեւ ցուցող հայելի՚ի միտս անբասիրս սովաւ զձեզ հրաւիրեալ, եւզյանդուգն եւ զանկարգ ճամարտակելն արտալածարարեալ՝ անպատուհաս ես մնացից յահեղ մրրկէ աստիեւ յահագին ալեացս փրկելոց եւ դիզացելոց եւկուտակելոց եւ դիմեցելոց ՚ի վերայ Ասքանազեանսգրոհի։ Սարսափեալ զոփացեալ դողացաւ սիրտ իմ, զիտիգօք աչաց խաղաց Տէր ՚ի վերայ մեր սակսանօրէնութեանց մերոց. եւ վասնզի ցարդ եւսյարակայեալ անդնդապտոյտ ալեացն յորդութիւնքխորութեանցն եւ ոչ հանդարտեաց, վասն այսորիկ եսբռնադատեցայ գալ յայս եւ առնել տալ տագնապեալզՊատմութիւնս։ Նախ ՚ի կրից աստի զիս փութացուցեալ, որ շուրջ պատեալ պաշարեաց զմեզ. եւ ապա ՚ի հրամանէթագաւորաց ՚ի վերայ հասելոյ՝ որ զիմս ճմլեալբաղխեաց զիմաստիցս գործարան եւ հաւանեցոյց ոչ ի՛նչգոլ ինձ յայսմիկ դանդաղելի։ Սակայն ոչ գրաւորականանձայն տառիւք միայն որ ՚ի վեր քան զիս է ձգտումնիրի զմտաւ ինչ ածեալ. այլ բոլորաձայն հնչմամբհագագասփիւռ ձայնիւ դարուց ՚ի դարս զայս ձեզաւանդեալ ուղղախոհ իմացուածիւ։ Զի մի՛անհասութիւն ծերունեան զրուցաց այլոց ոմանց վէպսինչ խարեալ խղճի մտաց կարօտ զձեզ կացուսցէ. այլ զիզաչս արձակեալ յարտադրութիւն բանիս մաքրական մտօքանբաղայապէս՝ ՚ի մասնաւոր ասացելոց աստի տեսցիզկնի եկելոց իւրաքանչիւրոց անցնիւրն զրուցացստուգութիւն ըստ ընթերցանութեան հանդիսի բանիս. եւ այս ցայս վայր հերիքասցի։

Այլ ես այսուհետեւ մաղթանսառաջի ձեզ ընթերցողացդ մատուցից, մի՛ բերիլ ձեզեւս վերստին յայս տեղի տանջանաց, յորս այժմ առհասարակ թմբրեցաք ՚ի ծուխ մեղաւորաց։ Այլախորժաբար լսող լինել աղերսալի իմոյս բանից եւբաղաձայնութեան խրատու՝ լինել ձեզ զաւակլաւագունի պատարագելոյն Սեթայ եւ գրիլ յորդիսԱստուծոյ. այլ ոչ խառն ընդ անիծեալ եղբայրազրաւնԿայենի զարմից կապիլ ՚ի կնատ եւ ՚ի մեղմեխ եւ ՚իվայրաքարշ դստերս մարդկան։ Մի՛ ՚ի չար ուղխիցսանդարամետին զրահեղեղ սատակմամբ ողողեսջիք՝որպէս յայնժամ երկնասահան եւ երկրահոսանջրահեղձոյց մարդիկ Նոյեան դարուն. այլաւետարանական ուռկանաւ արկելոյ ՚ի ծով զուսպ եւանփոփ վարուք ժողովել կարթիւք յարքունականկայանս։ Մի՛ անկանոն կրօնիւք ամբարձջիք ՚ի տանիսնանրութեան, եւ հրացայտ ցոլութեան ծծմբոյդիւրաշունչ հողմոյ զձեզ պտուտկեալ տոչորիցէկորստեան կեղմամբն. այլ ելեալք ՚ի Սոդոմայ՝ այլ եւ՚ի Սեդովրայ, յեւս իմանալի բարձրութիւննսքանչելապէս լերանցն յաւիտենից թեւակոխեսջիք, ուրպայծառապէսն իսկ բորբոքի ջահ սրբութեանզգուշացելոցն յարթնութեան։ Մի՛ խոտորեսջիքյարքունական ՚ի կուռ պողոտայէն յաջ կամ յահեակ՝թողացուցեալ զկամս ձեր զկնի պատրանաց պատրողին. վասն զի յերկոցունց կողմանց դարանակալէ՛ աւազակացբազմութիւն, եւ մահ է բաժին անկելոցն ՚ի ձեռս նոցա։Մի՛ մեղիցէ ձեզ կարծեցեալ արեգակն տունջենային եւկամ լուսին գիշերոյ դիւամոլար խռովութեամբ, որմերոյն բնութեանս կրիւք խաբեացն զմեզ եւ խաբէ. այլզանց արարեալ զփաղաքշական խորհրդովք ախորժիցյորդողդելոցն, զի ճշմարիտ արեգակնն արդարութեանծագեսցի ՚ի սիրտս ձեր սիրովն աստուածայնով։ Մի՛քրէիքուր վարուց չարութեամբ նաւաբեկեալք՝ապաշաւեսջիք զուղիղ եւ զճշմարիտ զձեր վարս, եւկոխածս գռեհաց եղիջիք իբրեւ զաղն անհամեալ. այլողջ ամբողջ եւ անխախուտ մնասջիք ՚ի պարսաւադիտէնդրժողէ՝ խնդութեամբ ժամանել ՚ի նաւահանգիստկենաց։ Մի՛ զպարծանս հարցն առաքինութեանց ձեզբաւական վարկեալ եւ ՚ի նոյն ապաստանեալ՝պղերգութեամբ անձանց ՚ի վիհս խորափիտսընկղմեսջիք. զի թէ հօր հմտաբար տեղեկութեամբղեկավարեալ իցէ, զի՞նչ օգուտ յայնմանէ որդւոցբերցի՝ եթէ ՚ի նաւաբեկութեան կորնչին. վասնզի ոչինչ շահ զհօրն հմտութիւնն կարծեմ լինել որդւոցնաւաբեկութեան։ Մի՛ օտարացեալք եղիջիք ՚ի մօրէ, որվերստին զձեզ ծնաւ նորոգատուր բանիւնկենդանականաւ ՚ի յոյսն կենդանի։ Մի՛ խաբիցիքյարգանդէ վրիպեալք կամ թէ մերկացեալք յայնմանէլուսաւոր եւ փրկական զգեստուն, որով վայելչապէսզգեստաւորեցայք յարգանդէ աւազանին։ Մի՛ խօսիցիքստութիւն՝ զառեալն իբրեւ զչարեալ նանրապէսհամարել, եւ ժխտող լինել Որդւոյն սիրելւոյաստուածական պատգամացն լեռնացելոց. այլեռանդնասէր սրտի ջերմութեամբ հեռանալ յայնմանէ, որ ինչ վնասակար եւ հակառակ է հոգւոյ, եւ ՚ի բացզտխրութիւն տարերցս սնոտւոց մերկանալ մաքուրմտօք։ Այսպէս թերեւս եւ սրովբէականացն եւս յերրեակդասու խորին խորհուրդս թեւակոխեսջիք եւ դուք, եւվեցթեւեան երագաշարժ գործեօք իմն զօրհնաբականսնըստ պիտոյս բաժանեսջիք՝ ոմամբք խուճապելով զսպիլ, ոչ եւս արժանի ըստ որումն վարկեալ եւ ոչ զաչս ՚իյերկինս ամբառնալ. իսկ այլովք ոմամբք վերշարժիլ ՚իմշտնջենական փառատրութիւնս ըստ վստահելոցնպարագահութեանց ՚ի պաշտօն աստուածայնոյ փառացն. ապա հանդիսապէս արժանի գտջիք յետ այսմ սուղժամադրութեան կենացս մտանել եւ յամբ իմանալիՍինէական լերինն։ Ոչ ՚ի փորձ հրոյ ՚ի վայր բերեալըստ պայմանի խռուոյ յաւուրն ընտրութեան. այլամպաչու թեւօք սլացեալք ՚ի վերին Սիովն ՚ի հայցելզտեսութիւն Տեառն։ Ոչ վիմով ծերպի զեղչել եւզյետոյսն միայն տեսանել. այլ զբովանդակ նկարագիրփառացն Հօր դէմ յանդիման նկատել։ Եւ զայժմու փոքր՚ի շատէ խելամտութեամբս զանց արարեալ՝ ծանօթքեղիջիք պատրաստական վայելչութեանն եւ յայնժամգիտասջիք զնա որպէս եւ նայն ծանեաւ զձեզ։

Արդ՝ այսքան բան ձեզ խրատույինէն բաւականասցի։ Բայց անարժանս ես եւհեղգապաշաւս Յովհաննէս՝ նուաստ Կաթողիկոս Հայոց, աղաչանս առաջի մատուցանեմ ընթերցողացդ ձեզ եւլսողաց բանի Պատմութեանս՝ արժանի յիշատակի զիմսվարկանել անուն ՚ի մաքրամատոյց նուիրական աղօթսձեր. զի երկաքանչիւրոցս՝ ինձ եւ ձեզ, թերեւս ՚իՏեառնէ տացի վարձս հատուցման յետնումն աւուրայցելութեան նորա. որ է օրհնեալ միշտ եւփառաւորեալ յամենայն արարածոց յաւիտենիցյաւիտեանս. ամէն։