Գիրք Դատաստանի, Ա խմբ.

Եւ դատաւորացն անկաշառս լինել արժան է, զի ըստ գրեցելոյն՝ կաշառ զաչս կուրացուցանէ քաջատեսս, – որպէս զի համարձակ լիցի յատենի անդ դատաստանի՝ կաշառ ի վերայ իրաւանց ոչ առնլով եւ զվճիռն ուղիղ ցուցցէ հատանելովն. մի՛ աչառանաւք, ըստ որում Տէր իսկ ասաց, այլ ուղիղ դատաստան արարէք, զի մի՛ միտք գայթակղեալ խոցոտեսցին տկարագունիցն եւ պատճառաւք յայլազգիս վարեսցին։ Այլ զի համարձակ լիցի ասել ըստ Տեառն՝ թէպէտ եւ դատիմ ես, դատաստանն իմ արդար է։

Զի մի՛ զանձին խնդրեսցէ զաւգուտ, այլ զի զմիտս բազմաց յինքն յանգուսցէ եւ զդատաստանն յորդորեսցէ ճշմարիտ վճռաւ։ Եւ թէպէտ յամենայնի զողորմութիւն յիշելի է, այլ սակայն ի դատի զգուշանալի, հարթ եւ արդակ պահել զիրաւացին առ երկաքանչիւր կողմանս, իբրու ոչ խոնարհեցուցանել զանձն յողորմութիւն աղքատին, ըստ այնմ՝ մի՛ ողորմիր որբոյն եւ այրւոյն ի դատաստանի, զի մի՛ պատճառ գայթակղութեան իցէ. դատ առնել որբոյ եւ տալ իրաւունս այրւոյ ի դատաստանի՝ ասացաւ։ Եւ թէպէտ զայս պահելի է դատաւորաց, սակայն ուսուսցեն զիւրաքանչիւրսն՝ մի՛ անզարմապէս առ միմեանս լինել, այլ կարողաց՝ ողորմութեամբ առ անկարսն խոնարհիլ։

Մի՛ զամբաստանի կամ զդատախազի միայն լուիցէ զբան, եւ եթէ լուիցէ, ուսցի միայն, այլ մի՛ վճիռ հատցէ մինչ ի միասին կատարելապէս քննեսցի։

Երկուք կամ երիւք վկայիւք զվճիռն հատցէ հաւատարմաւք, ըստ Աւրինացն։ Եւ եթէ զի՞նչ հաւատարմութիւնն իցէ կամ ընդէ՞ր երկուք եւ երեք, ասասցուք զկնի այսորիկ ճառի։

Իսկ որոյ վկայ ոչ իցէ, երդմամբ միւսոյ կողմանն հատցի վճիռ։ Այլ զերդմունս ոչ հրամայեմք, զի եւ ոչ հրամայեցաւ, բայց սովորութեանցն, զոր ունին՝ անաւրէն եւ անհրաման, կանոնս եւ ապաշխարութիւնս սահմանեմք։ Իսկ եթէ ո՞րպէս լիցի երդումն եւ որո՞ց, ասասցի յիւրում ճառին, ոչ աւրինադրելով, այլ խրատելով։

Պարտ եւ պատշաճ իսկ է ի ժամ դատաստանի դատաւորաց երկուս կամ երիս ունել արս փորձս, յորոց եւ իցէ կարգաց, վկայս ուղիղ նոցա լինել դատաստանի, զի որպէս ոսոխացն հաւատարմանան բանք վկայիւք, սույնպէս եւ դատաւորաց առանց կարծեաց լիցի դատաստանն վկայիւք։ Զայս սովորութիւն եւ Հռովմայեցիք կալան յառաջնումն՝ արս եւթանասուն եւ երկուս ընտրեալս միշտ քննութեան պարապեցուցանել դատաստանի եւ այլոց, զի անվթար եւ յառաջ դատեալքն ի նոցանէ իցեն։ Եւ եւթանասուն եւ երկուս ըստ լեզուաց ընտրեն ազգաց, իբրու այն, եթէ զամենայն ազգաց ունել զիմաստութիւնն նոքաւք։ Իսկ այժմ երկոտասան, ըստ թուոյ երկոտասան առաքելոցն, կացուցանեն զդատաւորս՝ ոչ միայն ընտրել զիրաւացին եւ անսխալ ունել զարդարն, այլ եւ բազմացն վկայութեամբ ճշգրտել զատեան դատաստանին։ Իսկ Յոյնք զերիս կացուցանեն դատաւորս, նմանապէս եւ՝ Վիրք, ուսեալք ի նոցունց, ըստ թուոյ Երրորդութեանն եւ կամ ըստ վկայիցն թուոյ։ Զոր եւ մեզ զկարելիս զերիսն ընտրելի է, զի ի դատելոյ ժամանակի եպիսկոպոսն, զի նա է դատաւոր, զերկուսն կամ զերիսն առ ինքեան կալցի ոչ միայն վկայ, այլ եւ նոքաւք կրթիլ եւ հմտանալ յամենայն ժամանակի։

Ի գիշերի եւ ի տուընջեան հարկաւոր է խոկալ դատաւորաց՝ ոչ միայն յընթերցումն բնաբանական գրոց եւ կամ տառից դատաստանաց, այլ եւ որսալ զբանս իմաստուն արանց ըստ իւրաքանչիւրոց ազգաց։ Եւ թէպէտ ոչ պատահի յատուկ իրք դատողական, այլ զաւրութիւն առեալ համեմատութեամբ բանիցն զաւրասցի միշտ։ Ամենազանս առաքինութեամբ կատարիլ նոցա իրաւացի է յոյժ, յաւէտ անսրտնութեամբ եւ աննախանձ բարուք յամենայն ժամանակի, մանաւանդ ի ժամ դատաստանի, զի մի՛ միտք չարչարեսցին դատելոցն բարկութեան եւ կամ նախանձու աղագաւ թիւրել դատաստանին։ Երկայնամիտք եւ ներողք լիցին դատողքն։ Եւ զի բազում անգամ անյայտ իրքն պատահին, մի՛ կարճամտեալ լուծցեն, այլ շտեմարանեալ պահեսցեն եւ պարապով տեսեալ՝ վերստին ատենիւ լուծցեն, որքան եւ իցէ առնուլ զնոյն։

Բանակռուութեան ոսոխաց յատենի անդ սաստեսցին, զի մի՛ ամբոխ լիցի խռովութեան յատենի անդ եւ պատճառ խափանման դատաստանին։ Ուսցին միանգամայն դատախազքն՝ ոչ վիճոյ վասն գալ յատեան, այլ վշտակցաբար զարժանն առնուլ վճիռ։

Ըստ կարգի խաւսել երկաքանչիւրոցն տայցեն՝ լռութեամբ միոյն, զի ստուգեալ ճշմարտին՝ վճիռ նովաւ բերցի։

Զգոյշ դատաւորն եւ յիւրոցն կացցէ յատենախաւսից սպասաւորաց, զի սովորութիւն կալան ամբաստանք եւ դատախազք վարձու խաւսել նոցա յատենի, զի մի՛ կախարդեալ լսելեաւք ի բանս նոցա լիցի եւ արտաքոյ անկցի արդարեւ դատաստանին։ Անպատիր դատողութեամբ երկնայինն եւ եթ վարի դատարանն, իբր զի զներքին ամենեցուն տեսանէնէ զխորս, իսկ երկրաւորս՝ անպարսաւ լիցի արտաքոյ կամաւորի սխալանքն, եւ կամաւորն ընդ վերին դատաստանին դատապարտութեամբ կացցէ։

Մի՛ ամբարհաւաճեալ զինքեանս մոռասցին դատաւորք, այլ գիտասցեն, զի մի է ամենեցուն դատաւոր Աստուած, ըստ գրեցելումն։ Յամենայն պատրանս իւր ընդ միտ ածցէ զմարգարէին Ամբակումայ կոչել զԱստուած վրէժխնդիր անիրաւ դատաւորին։

Բանտ լինել դատաւորին առ ի խրատել նոքաւք զստահակսն։ Եւ հրամանք Տեառն զեկուցանէ յասելն՝ եւ դահիճն արկանիցէ ի բանտ, որովք վարելի է հարկաւորապէս։ Իսկ ամբաստանաց եւ դատախազաց եւ Տէր իսկ խրատ տայ՝ ի ճանապարհի լուծանել զհաշիւն, զի մի՛ հակառակ ինչ պատահիցի։

Ոչ վայել է Քրիստոսի աշակերտաց նախահոգութեամբ խաւսել սուտ երկաքանչիւր կողմանցն, զի սուտն ի չարէն է։ Եւ յորժամ խաւսի սուտ, յիւրոց անտի խաւսի, զի սուտ է եւ հայրն նորա՝ սատանայ, եւ կորուսանէ Տէր, որ խաւսին սուտ, եւ՝ մի՛ ստէք միմեանց, եւ խաւսեսցի իւրաքանչիւր ոք զճշմարտութիւն ընդ ընկերի իւրում, զի բաւական է վրիպանաւքն ստութիւն խղճիւն մտաց ի չարչարանս։ Ոչ է յաւրինաց Տեառն որոգայթս միմեանց դնել բանիւք յատենի անդ, որով եւ ըմբռնել ջանայցեն, զի որ դնէ որոգայթ ընկերի, անձամբ զնա լցցէ։

Մի՛ լիցի ի հաւատացեալս յաղթասէր անիրաւութեամբ միմեանց լինել ի հրապարակի անդ, զի եթէ յաղթէ՝ զանձն զրկէ, եւ թէ յաղթի՝ կրէ ամաւթս։

Մի՛ կացուսցեն սուտ վկայս ի զլանալն եւ ի ցանկալն ընչիցն ընկերին, զոր եւ Աւրէնքն զերկաքանչիւրսն արգելու։

Մի՛ բնաւ լիցի ի վարձու ունել զճարտասանս ոմանս ատենախաւսս, որովք զչարն ի գլուխ տանիցեն յաղթութիւն։

Մի՛ բանակռուութեամբ զմիմեանս նախատիցեն եւ հարկանիցեն ի յայտնութիւն ատենին։

Մի՛ կաշառիցէ զդատաւորս՝ յափշտակել զընկերին, ախտացեալ զարծաթսիրութիւն, զի արմատ ամենայն չարեաց է։ Լուիցէ եւ այլուր առաքելոյ՝ ընդէ՞ր ոչ դուք զրկիք եւ նեղիք, այլ զրկէք եւ նեղէք, եւ այդ՝ զեղբարս եւս։ Զարհուրեսցին յառաքելական հրամանէ կանոնացն, որ վասն Տեառն գրեալ է, եթէ հարաւ, քան թէ եհար, բամբասեցաւ, քան թէ բամբասեաց։

Մի՛ վայրապար զհրապարակն լցցեն երդմամբ, մինչեւ ի վճիռ դատաւորին, զի ոչ հրամայէ բանն երդնուլ։ Գիտասցեն զ՚ի Տեառնէ զասացեալն՝ ընդ ամենայն դատարկ բանի համարս տացեն մարդիկ յաւուրն դատաստանի, եւ յայլսն, եւ եթէ՝ վասն այսր ամենայնի ածցէ զքեզ Աստուած ի դատաստան։ Խորհիցի եւ զայն, զի լաւ իսկ է ի դատաստանի աստ զյափշտակութիւն ընչից խնդութեամբ ընդունել եւ անվրէպ զանձն ունել, քան ագահել եւ ոչ համբերել եւ ի դատաստան անթիւրելի մտանել դատաւորին ահեղի եւ երկնաւորի։ Խրատեսցին եւ յայսմ, զի աղաւթիւք ի Տեառնէ նախ՝ աւգնութիւն հայցեսցեն եւ ապա՝ յատեան կացցեն դատաստանի՝ զիրաւն եւ զարդարն խորհելով։ Եթէ տացէ եւ ոչ յաղթեսցին իրաւն, շնորհ նմա կալցին, զի Հոգի Հաւր նորա ետ բերան եւ իմաստութիւն։ Ապա եթէ ըստ նախատեսութեան իրիք Տէր ետ ի ձեռս անիրաւին զարդարն, միայն գոհութեամբ համբերիցեն, զի լաւագոյն հատուցմանն հասանիցեն եւ զնախանձ վրէժխնդրութեան ի Տէր թողցեն, ըստ գրեցելոյն։