Գիրք Դատաստանի, Ա խմբ.

Զի՞նչ գործ մարդոյ՝ զաստուածպաշտութիւն ծանեաք։ Ապա արժան է մարդոյս քննել զպաշտաւնակցաց իւրոց, որով մարթագոյն զինքն ջանայցէ առնել մաքուրս եւ զուարթունս՝ առ նոսա նայելով, եւ զկնի այսորիկ հասու լինել կարգաց եկեղեցւոյ եւ թագաւորաց, զոր պաշտեմք։

Արդ ահա, որպէս ամենեցուն յայտնի է, երկու արարածք եղեն խորհրդականք եւ բանաւորք՝ հրեշտակք եւ մարդիկք. մին՝ ի պարզ եւ յանխառն բնութենէ, իսկ միւսն՝ ի բազմաց գոյացեալ։ Եւ Մովսէս ի սկզբանն ոչ գրեաց յաղագս հիշատակաց եւ վասն մարդոյն պատմեաց՝ ասելով, եթէ ստեղծ Աստուած զմարդն հող յերկրէ եւ փչեաց յերեսս նորա շունչ կենդանի, եւ եղեւ մարդն յոգի կենդանի։ Այլ ապուշքն կարծեն զԱստուած բերանով եւ այլաւք գործիւք վարիլ եւ զանբաւանդակելին ի զգայութիւն բաւանդակեալ. այլ իմանալի է զփչեալն՝ կենդանացոյց կամ հոգիացոյց։ Նոյնպէս գիտեա եւ զհողն յերկրէ՝ ոչ մեկին իմանալ հող, այլ բաւանդակ զչորեսին բնութիւնսն ունելով՝ զցամաքն եւ զխոնաւն, զջերմն եւ զցուրտն, եւ զհողմն։ Որպէս բժշկացն մանկունքն բաժանեն զհողոյն զցամաքութիւնն յոսկերսն, եւ զմարմինն՝ ի խոնաւութիւն ջուրցն, եւ զջրոյն՝ յարեան երակսն, զցրտութիւն հողմոյն՝ ի շնչերակսն, զջերմութիւն հրոյն խառնեն ընդ ամենայն։ Այլ եւ արականս եւ իգականս բաժանեն եւ զմիսն եւ զմորթն իգական ասեն։ Եւ զայս ամենայն Մովսէս ոչ ասաց եւ ոչ զբնութիւն հրեշտակաց, սակայն լինելութիւն է նոցա։

Իսկ արդ, անե՞ղք իցեն, կամ ինքնե՞ղք, կամ նա՞խ քան զսկսանիլն արարածոց, վասն որոյ ոչ ասաց Մովսէս, եթէ արար Աստուած զհրեշտակս, այլ թէ հրամայեաց սերովբէիցն բոցեղէն սրով պահել զճանապարհս ծառոյն կենաց։ Թէ այդ այդպէս է, ապա անեղ պարտիմք իմանալ եւ զջուրն, քանզի ասաց, եթէ ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, եւ ոչ ասաց, թէ՝ զջուրն, այլ թէ երկիր էր աներեւոյթ եւ անզարդ, եւ հոգի Աստուծոյ շրջէր ի վերայ ջուրց։

Այլ իմանալի է մեզ ասել, թէ մինչ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, ընդ նմին արար եւ զամենայն զաւրս երկնից, եւ զջուրս, եւ զքարս եւ զամենայն, որ ինչ յերկրի, զի երկիրս հող միայն ասի ըստ Եբրայեցւոցն բարբառոյ։ Ապա, ուրեմն, եւ ջուրք ընդ երկրի արարան, որպէս եւ Դաւիթ ասէ՝ նորա է ծով, եւ նա արար զնա։ Եւ ընդ երկնի հրեշտակք արարան, ասելով՝ ո՞ արար զհրեշտակս իւր հոգիս եւ զպաշտաւնեայսն իւր ի բոց հրոյ։ Հրեշտակս եւ պաշտաւնեայս լսելով՝ դասս ոչ յայտնեն, այլ սեռական անուանեն զանունն։ Բայց Մովսէս այսպէս ծածկաբար ոչ միայն զդասն ոչ յայտնեաց, այլ եւ ոչ իսկ յիշեաց զհրեշտակսն ի սկզբանն, այլ յետոյ ասաց առ Աբրահամու, եթէ եգիտ հրեշտակն զՀագար յանապատին. եւ դարձեալ ասէ, եթէ եկին հրեշտակքն ի Սոդոմ։ Եւ ոչ կերպարանս ինչ ասաց, այլ իբրեւ զարս երեւեալ. ոչ միայն զսոցա, այլ եւ ոչ զքերովբէիցն եւ ոչ զսերովբէիցն ինչ ասաց զկերպարանս։ Իսկ Յակոբ ի տեսլեանն ասէ զկերպս հրեշտակացն, որպէս Ակիւղաս ցուցանէ, ասելով. տեսանէր սանդուխտս հաստատեալ յերկրի, որոյ գլուխն հասանէր յերկինս, եւ բազմութիւն մարդկան թեւաւորաց, որ ելանէին եւ իջանէին։ Թուի ինձ՝ եւթանասնիցն կարճելով վասն բանին, զանունս հրեշտակաց բաւական համարելով, զկերպսն ոչ յիշեն։ Սոյն կերպաւ լսեմք եւ զքերովբէսն, զոր ոսկի արար Սողովմոն եւ եդ ի տաճարին, զոր արարեալ էր Մովսեսի ի խորանին երկթեւեանս եւ թեւ ի թեւ կցող, որք հովանի ունէին ի վերայ քաւութեանն։ Դարձեալ եւ ի մեքենովթսն լսեմք քերովբք, եւ առիւծունս, եւ եզինս, եւ ուսք մարդոյ եւ ձեռս, անիւս՝ որպէս կառաց։ Եւ ոչ ասեն ստուգիւ կամ կարեն հասու լինել դասուցն եւ ոչ կերպիցն, այլ միայն նմանեցուցանեն, որպէս զթիթեղունսն թռուցեալս լուսերամս։ Իսկ Միքիաս զզաւրս երկնից ասէ զաւրացուցանել շուրջ կացեալ զաթոռովն Աստուծոյ եւ ոչ զթիւ դասուցն եւ ոչ զանուանսն կոչէ։ Բայց Եսայիաս ասէ զանուանս սերովբէից եւ վեցթեւեան կերպաւ եւ զփառաբանութիւնն յայտնէ։ Իսկ Եզեկիէլ այլ դասս յայտնէ եւ յաւելու չորեքկերպեանս եւ չորեքթեւեանս. եւ այս նման է մեքենովթայ տաճարին։ Բայց փոխանակ նորա արմաւենւոյն՝ սորա արծուին է, թէպէտ եւ ի խորհուրդ առ ի միտս զնոյն բերէ, սակայն կերպաւն որոշի։ Տեսանէ Եզեկիէլ եւ անիւս այլակերպս եւ ոչ որպէս մեքենովթայ նման, այլ անիւ ի մէջ անուոց, նորոգ եւ հրաշալի։ Այս այլ դասս թուի ինձ, քանզի առանձնական ասէ զանիւսն, զի ոգի կենդանի գոյր ի նոսա։ Եւ ասէ այլ դասս, որք բազմաչեայք են, ասէ եւ հուր ահագին խառնեալ եւ բորբոքեալ. զայս առանձնական ակնարկէ։

Թէպէտ եւ զայս ամենայն ասացին մարգարէքն, սակայն ծածկաբար եւ ոչ յայտնապէս զիւրաքանչիւր դասս։ Նաեւ ոչ Տէրն յԱւետարանի անդ այլ ինչ յայտնեաց, բայց միայն զբազմութիւնս հրեշտակաց գնդացն։

Բայց սուրբ առաքեալն Յուդա պարզ եւ յայտնի ցուցանէ մեզ եւթն դասք եւ զանուանս եւս իւրաքանչիւրոցն ասէ. Հրեշտակք եւ Հրեշտակապետք, Իշխանութիւնք, Զաւրութիւնք, Աթոռք, Պետութիւնք, Տէրութիւնք, Սերովբէք եւ Քերովբէք։

Իսկ սուրբն Դիոնեսիոս՝ պարծանքն Աթենացւոց, Արիսպագացի, առաքելոյն աշակերտ եւ հետեւող, ինն դասս ասաց. զոր առաքելոյն երկու ի մի էր ասացեալ՝ ի զատ ասաց զՀրեշտակապետսն ի Հրեշտակացն եւ զՔերովբէսն՝ ի Սերովբէիցն։ Եւ թուեաց զնոսա ինն դասս ստուգութեամբ այսպիսի կարգաւորութեամբ, յորմէ եւ մեր ուսեալ՝ պատմեմք քում հարցասիրութեանդ, որ են.

Ներքին դասք Հրեշտակացն, որք են պատգամաւորք եւ հրամանատարք. եւ փառաբանութիւն է նոցա, զոր հովիւքն լուան՝ փառք ի բարձունս Աստուծոյ։

Երկրորդ դաս Հրեշտակապետացն է. եւ փառաբանութիւն է նոցա՝ Տէր, ողորմեա քո արարածոց, զոր Զաքարիասն լուաւ, թէ՝ մինչեւ ցե՞րբ ոչ ողորմեսցիս Երուսաղեմի եւ քաղաքացն Յուդայ։

Երրորդ դաս Իշխանութեանցն է, որք են իշխանութեանցն Աստուծոյ փառաբանիչք, ասելով՝ տուաւ քեզ հեթանոսք ի ժառանգութիւն եւ իշխանութիւն քեզ յամենայն ծագս երկրի։

Չորրորդ դաս Զաւրութեանցն է, որք զաւրութեանցն Աստուծոյ են փառաբանիչք, ասելով՝ Տէր հզաւր ի պատերազմի։

Հինգերորդ դաս Աթոռոցն է, որք են փառաբանիչք աթոռոցն Աստուծոյ, ասելով՝ աթոռ քո, Աստուած, յաւիտեանս յաւիտենից, գաւազանն զաւրութեան՝ գաւազան արքայութեան քոյ։

Վեցերորդ դաս Պետութեանցն է, որք են փառաբանիչք քահանայութեանն Աստուծոյ, ասելով՝ դու ես քահանայ յաւիտեան։

Եւթներորդ դաս Տէրութեանց է, որք են փառաբանիչք տէրութեանցն Աստուծոյ, ասելով՝ արքայութիւն քո՝ արքայութիւն յաւիտենից։

Ութերորդ դաս Սերովբէիցն է, որք լսին բերանք հրեղէնք, որք երեքսրբենին են փառաբանիչք, զոր լուաւն Եսայիաս՝ սուրբ, սուրբ, սուրբ ես։

Իններորդ դաս Քերովբէիցն է, որք լսին վերինք կամ հանճար մեծութեան, որք գովողք են մեծութեանց Աստուծոյ, ասելով՝ Տէր զաւրութեանց, լի են երկինք եւ երկիր փառաւք քո։

Այս են իններորդ դասք երկնայինք եւ այս է գործ նոցա։ Աւելի քան զայս, մի՛ ինչ իմասցուք, որպէս եղկելին Որոգինէս աւելի, քան զգրեալսն, իմանալով՝ կործանեցաւ անկանգնելի, զերկնային դասսն զանազանելով. հրաշալիս իմն բարբառելով, զապիրատութիւն ի բարձունս խորհեցաւ՝ այսպիսի ասելով բան, թէ մարդիկ ոչ տեսանեն զհրեշտակս, եւ ոչ հրեշտակապետք՝ զհոգիս մարդկան, եւ Հոգին Սուրբ ոչ տեսանէ զՈրդին, եւ Որդին ոչ տեսանէ զՀայր։ Բայց մեզ քաւ եւ մի՛ լիցի այսպիսի բարբառել հայհոյութիւն, այլ ասել զերկնային դասսն փառաբանիչս աստուածութեանն։

Եւ կարգաւ կայանին բաժանեն զլուսաւորութիւնն եւ ապա չափով լուսաւորութեանն զդասսն առեալ, որպէս անձն է Հաւր, նոյնպէս եւ անձն Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ։ Եւ արդ, որ ինչ երկնային դասուցն է, բաւական լիցի այսչափ։

Իսկ եկեղեցի որպէս հարսն մի գեղեցիկ, որ պահի ի համար մեծի փեսային՝ որդւոյ թագաւորին եւ զիւր սենեակն յաւրինէ գեղեցիկ կարգաւորութեամբ, որպէս զի նմանագոյն ինչ արքունական կարգաց յարդարիցէ զպատիւ որդւոյ թագաւորին։ Սոյնպէս եւ եկեղեցի երկնային դասուցն ընտանութիւն զիւրն կարգեաց զնմանութիւնն եւ զդասսն ինն թուով, քանզի ի խորանին ինն դասս տեսանեմք զՂեւտացւոցն եւ զպաշտաւնէիցն, քանզի ոչ ամենեքեան միում արժանաւորեցան կայանիւ, այլ ըստ չափոյ արժանաւորութեանն առին սպասաւորութիւն։

Առաջին դասն՝ Մովսէս եւ Ահարոն եւ որդիքն նորա։

Երկրորդ դասն՝ գունդն Ամրամայ։

Երրորդ՝ գունդն Սահառայ։

Չորրորդ՝ գունդն Քերոնի։

Հինգերորդ՝ գունդն Ոզիէլի։

Վեցերորդ՝ գունդն Ռոբենի։

Եւթներորդ՝ գունդն Սեմէի։

Ութերորդ՝ գունդն Մոողի։

Իններորդ՝ գունդն Մոոսէի։

Ապա թէ ասասցէ ոք, թէ Մովսէս եւ Ահարոն ի նոյն գնդէ իցեն, գիտասցէ, եթէ զատոյց Աստուած զնոսա, զի նոքա էին քահանայք՝ մատուցանել պատարագս, եւ արկանել խունկս քաւութեանն, եւ իջուցանել զխորանն եւ ծածկեալ զնա նուարտանաւն։ Ապա այլ սպասաւորքն մատչէին եւ բառնային ըստ արժանաւորութեանն, ոմանք՝ զտախտակսն եւ զքաւութիւնն, եւ ոմանք՝ զցիցս խորանին, եւ զապաւանդակսն, եւ զկրսերագոյն կահ սպասուն սրբութեան։ Եւ բանակել ոչ ընդ այլ դասս հրամայեաց Մովսեսի, այլ յարեւելից կողմանէ խորանին։

Արդ, ահա յայտնապէս ցուցաք, թէ ըստ երկնային դասուցն ինն երեւին, եւ ի հնումն՝ զՂեւտացիսն։

Պարգեւս, առաքեալ Սրբոյ հոգւոյն, համարի. բան իմաստութեան, բան գիտութեան, հաւատս, շնորհս բժշկութեան, աջողութիւն զաւրութեանց, մարգարէութիւն, ընտրութիւն հոգւոյ, ազգս լեզուաց, թարգմանութիւնս լեզուաց։

Դարձեալ յայտնապէս ցուցանէ մեզ առաքեալն ինն դաս եկեղեցւոյ, ասելովն այսպէս՝ զորս եդ Աստուած յեկեղեցւոջն, այս են.

նախ՝ զԱռաքեալս,

երկրորդ՝ զՄարգարէս,

երրորդ՝ զՎարդապետս,

չորրորդ՝ զԶաւրութիւնս,

հինգերորդ՝ Շնորհս բժշկութեան,

վեցերորդ՝ Աւգնութիւնս,

եւթներորդ՝ Վարիչս,

ութերորդ՝ Ազգս լեզուաց,

իններորդ՝ Թարգմանութիւնս լեզուաց։

Որք են այսոքիկ.

Առաջին դասք եկեղեցւոյ՝ պատրիարգք, որք թարգմանին հայրապետք, որք ունին զաթոռ չորից աւետարանչացն։

Եւ արդ, տես զզաւրութիւն խորհրդոյն՝ փոխանակ չորեքկերպեան կենդանեացն եդան սուրբ աւետարանիչքն, որ նշանակէ. դէմք մարդոյն՝ զՄատթէոս, քանզի որպէս զմարդ ծնեալ ասէ զՔրիստոս ի Բեդղեհէմ։

Իսկ Մարկոս դէմք առիւծուն նշանակի, քանզի նա ասէ՝ ել Քրիստոս իբրեւ զառիւծ ի Յորդանանէ ի Դաթան։ Եւ սատանայ առիւծ ասի վասն շաղղակերութեանն եւ գազանաբար կապտելոյն եւ գիշելոյն զկենդանիսն։ Այլ Փրկիչն մեր կոչեցաւ առիւծ վասն զաւրութեանն եւ ի վերայ կենդանեացն թագաւորելով։ Զնոյն եւ Մարկոս ասէ՝ ել Քրիստոս իբրեւ զառիւծ ի Յորդանանէ, այսինքն է՝ թագաւորել։

Իսկ դէմք եզինն նշանակէ զՂուկաս, քանզի նա ասէ՝ որպէս զեզն փոխանակ աշխարհի զենեալ։

Իսկ դէմք արծուոյն նշանակէ զՅովհաննէս, որպէս ասէ զվերստին քարոզութիւնն, եւ ոչ ի յերկրէ եւ ոչ ի մարմնաւորութիւնն սկսանի, որպէս եւ այլքն, այլ նման արագաթեւ արծուոյ սրաթռիչ լեալ՝ սկիզբն արարեալ ասէ, թէ՝ ի սկզբանէ էր Բանն, եւ Բանն էր առ Աստուած, եւ Աստուած էր Բանն, որով ամենայն ինչ եղեւ։ Յիրաւի անուանէ զնա արծուի բարձրաթռիչ եւ թռչուն երկնից։

Արդ, ահա ցուցաք փոխանակ երկնից՝ զեկեղեցի, փոխանակ չորեքկերպեան կենդանեացն՝ զաւետարանիչսն, եւ նոցա փոխանակ՝ զհայրապետացն դասսն եւ զնոցին աթոռսն։ Աւագ եւ մեծ աթոռ Անտիոքայն՝ զՄատթէոսին, Աղէկսանդրուն՝ զՄարկոսին, Հռոմայն՝ զՂուկասուն, Եփեսոսին՝ զՅովհաննուն։

Այս կարգաւորութեամբ վարեցաւ եկեղեցի մինչեւ յաւուրս թագաւորութեան Յուստիանոսի, ըստ չորեքկերպեան կենդանեացն, չորեքկուսի եդեմական բխմանն, ըստ չորեքեզերեան տիեզերաց, ըստ չորից աւետարանչացն բաժանեցաւ աշխարհս յիշխանութիւն չորից աւետարանչացն։ Իսկ Յուստիանոս իբրեւ թագաւորեաց, կամ եղեւ փոխել զաթոռ սրբոյն Յովհաննու յԵփեսոսէ ի Կոստանդնուպաւլիս, եւ հաւանեցուցեալ զժողովն՝ եւ զսրբոյն Մատթէոսին՝ յԱնտիոքայ յԵրուսաղեմ, զի մինչ ի նորա ժամանակսն ինքնագլուխք էին եպիսկոպոսքն, ոչ ինքեանք՝ ընդ այլաւք, եւ ոչ այլք՝ ընդ նոքաւք. Կոստանդնուպաւլիս՝ վասն թագաւորելոյ քաղաքին, եւ Երուսաղէմ՝ վասն զի քաղաք երկնաւոր թագաւորին է։ Բայց ի ժողովս հրամայեցին սուրբ հարքն՝ Երուսաղեմի եպիսկոպոսին գեր ի վերոյ նստիլ։

Ահա, ասացաք զեկեղեցւոյ առաջին դասն՝ զհայրապետսն, որք ունին զառաքելական զգեստ եւ զեմիփորոն հինգկրկին։ Եւ գործ է հայրապետին ձեռնադրել զարհիեպիսկոպոսս, որք են ընդ վիճակաւ ի չորս բաժնի տիեզերաց. նա տայ հրաման վասն ժողով առնելոյ։

Երկրորդ դասք եկեղեցւոյ՝ արքեպիսկոպոսք։ Սքեմ է նոցա աքականու պճղնաւոր եւ փիլոն, եւ ի վերայ՝ եմիփորոն չորեքկրկին։ Եւ գործ է նոցա ձեռնադրել մետրապաւլիտս եւ աւրհնել ձէթ կնքոյ։ Եւ ունին իշխանութիւն ձեռնադրել պատրիարգս։

Երրորդ դասք եկեղեցւոյ՝ մետրապաւլիտք, որ թարգմանին մայրաքաղաքացիք, որք ունին զնոյն սքեմ, բայց եմիփորոն երեքկրկին։ Գործ է նոցա ձեռնադրել եպիսկոպոսունս եւ աւրհնել ձէթ կնքոյ վասն յաւելուածին արկանելոյ յառաքելական ձիթոյն, զոր պահէ եկեղեցի յաւելուածով։ Եւ երեք մետրապաւլիտք ունին իշխանութիւն ձեռնադրել իւրեանց արքեպիսկոպոս։

Չորրորդ դասք եկեղեցւոյ եպիսկոպոսունք են, որք ունին զնոյն սքեմ, բայց եմիփորոն կրկին։ Գործ է նոցա ձեռնադրել զամենայն վիճակաւորս։ Եւ երեք եպիսկոպոսունք ունին իշխանութիւն ձեռնադրել իւրեանց մետրապաւլիտ։ Եւ գործ է նոցա սեղան աւրհնել, եւ աւազան, եւ եղծ աւծութեան։

Հինգերորդ դասք եկեղեցւոյ՝ եռիսունք եւ պապասք, որք են քահանայք եւ երիցունք։ Քահանայք ի քաղաքս լինին, եւ երիցունք՝ ի գեւղս եւ յագարակս. եւ երկոքեան մի են, բայց յաղագս պատուոյն անուանքն զանազանին։ Բայց սքեմ է նոցա՝ նոցայն, բայց յեմիփորոնէ, զի սոքա փակեղն միայն արկանեն ի վերայ երկոցունց ուսոցն, նոքա եւ բաճկոնաւ իշխեն կալ ի վերայ բեմին։ Եւ գործ է նոցա պատարագ մատուցանել, եւ բաշխել զկենդանարար մարմինն, եւ մկրտել, եւ աղաւթս մատուցանել, եւ խաղաղութիւն տալ. եւ ուր եպիսկոպոսն չլինի՝ աւրհնել զխաչն եւ զպատարագն սրբութեան։ Եւ թէ հրաման առեալ իցէ յեպիսկոպոսէն, եւ զիւղն աւծութեան իշխանութիւն ունի աւրհնել եւ ձեռնադրել զանագանոսս, եւ զփսաղտսն, եւ զկրաւնաւորսն։

Վեցերորդ դասք՝ սարկաւագունքն։ Եւ սքեմ է նոցա նոյն, բայց հոլանի կալ, է առանց գաւտոյ միայն, եւ զահեակ ուսովն արկեալ զուրարն։ Գործ է նոցա Աւետարան կարդալ եւ քարոզել, եւ զմաղզմայն, եւ զսկիհն, եւ զքշոցն բերել ի սենեկէն ի սեղանն եւ ի սեղանոյն արտաքս զբաշխումն, եւ խունկ ծխել եւ առնել որ ինչ միանգամ սպասաւորութիւն է. եւ նստիլ՝ ոչ ամենեւիմբ, բայց ի գիշերոյն ցժամ առաւաւտին, եւ եթէ հրամայէ քահանայն։ Են եւ ի կանանց սարկաւագունք ձեռնադրեալք, որք կոչին սարկաւագուհիք, վասն քարոզելոյ կանանց եւ ընթեռնուլ Աւետարան, զի մի՛ մտցէ անդ այր, եւ մի՛ նա արտաքս, քան զվանսն, ելանիցէ։ Բայց յորժամ մկրտութիւն առնեն քահանայքն, գան յաւազանն, զի զկանայսն նոքա լուանան ջրով քաւութեանն՝ ներքոյ վարագուրին։ Սքեմ է նոցա ամենայն ինչ հաւատաւորաց, բայց ի ճակատն խաչ լինի, եւ քուշկէն ի յաջմէ կողմանէ ի կախ ունելով։ Մի՛ ինչ նոր եւ անկարգ վարկցիս զայս, քանզի ի սրբոյ առաքելոյն աւանդութենէ ուսանիմք, քանզի ասէ՝ յանձն առնեմ ձեզ զՓիբէ քոյր մեր, որ է սպասաւոր եկեղեցւոյն։

Եւթներորդ դասք եկեղեցւոյ՝ դպիրք, որ են կէս սարկաւագաց։ Սքեմ է նոցա պատմուճան երկփեղկեան եւ առանց աւձեաց։ Եւ գործ է նոցա հոլանի եւ անգաւտի կալ ի վերայ բեմբի, եւ ունել զքշոցսն, եւ արկանել ջուր ձեռաց քահանայից, եւ արկանել խունկս, եւ սպասաւորել զգեստուց քահանայից։

Ութերորդ դասք՝ անագանոսք։ Սքեմ է նոցա խզել զվարսսն եւ փոքրել զհերս իւրեանց եւ հոլանի ընթեռնուլ զՄարգարէականսն եւ զառաքելական զգիրս ի մէջ տաճարին եւ արտաքս ի մէջ ժողովրդոցն։ Եւ գործ է նոցա կալ առ դրան եւ արգելուլ զանարժանիցն մուտս յեկեղեցի, եւ դարձեալ՝ զերեխայսն եւ որք ոչ են կարող հաղորդիլ՝ արտաքս հանէ, յորժամ սարկաւագն քարոզէ, առ դրունս ելանել եւ աղաւթել։

Իններորդ դասք փսաղտք, որ են սաղմոս երգողք։ Սքեմ է նոցա ոչ այլ ինչ զգեստու երեւիլ, բայց ի կղերիկոսացն բոլոր պատմուճանաց, եւ սպիտակ ունել պարէգաւտկունս։ Եւ գործ է նոցա երգել զսաղմոսս եւ ձայնիւ՝ ստողոգիսն։

Արդ, է յետ այսմ եւ այլ գործ հայրապետի, զոր եւ Փռանգք պապ անուանեն, կարգել եւ զդասս թագաւորաց։ Զի թէ մարդ պատկեր է Աստուծոյ, եւ որք ի Քրիստոս մկրտեալ են՝ զՔրիստոս զգեցեալ են, որչափ եւս առաւել թագաւորք հաւատացեալք, որք ի վերայ գլխոյն բերեն զնշան տէրունւոյն։ Պարտ է նոցա նմանել Քրիստոսի, ոչ միայն խոնարհամտել եւ զչարչարանս Քրիստոսի ի մարմնի իւրում կրել, այլ եւ փառացն նմանել, որ ցուցանէ զքաղցրութիւն Տեառն եւ Փրկչին մերոյ, զի եւ հեթանոս թագաւորաց լուեալ՝ յաւժարեսցին գալ յերկրպագութիւն Տեառն Աստուծոյ մերոյ։

Եւ այս է նմանութիւն երկնաւոր դասուցն.

Հրեշտակքն՝ առաքելական զգեստիւ յաղաւթս.

Հրեշտակապետքն՝ քղամդաւ.

Իշխանութիւնքն՝ գնդաւ առաքելական զգեստիւ յաղաւթս.

Զաւրութիւնքն՝ առաքելական զգեստիւ.

Աթոռքն՝ հիւպատիւք.

Պետութիւնքն՝ առաքելական զգեստիւ.

Տէրութիւնքն՝ պսակաւ առաքելական զգեստիւ.

Սերովբէքն՝ վեցթեւեանք.

Քերովբէքն՝ ութթեւեանք եւ բազմաչեայք։

Զայս ամենայն զմտաւ ածելով սրբոյն Կոստանդիանոսի թագաւորին, որ ըստ դիւթիւթեան կարգ էին հեթանոսաց՝ զայն եղծեալ խանգարեաց եւ այսպէս զերկնից եւ զեկեղեցւոյ յարմարեաց զկարգս դասուցն ի պատիւ թագաւորութեանն եւ ի պատիւ պաղատանն եւ զտեղիս կայանիցն իւրաքանչիւրոցն որոշեաց եւ զգործս յայտնեաց, որք են այսոքիկ.

Առաջին դաս պաղատանն՝ եղենդիարքն, որք են պահապանք ոսկի վաղարին։ Սքեմ է նոցա գրատք մետաքսեայք վզնատին կազմաւ, եւ ունին գաւազանս ոսկիս։ Եւ գործ է նոցա տանել յառաջ զագաւորողսն եւ զայլսն, զոր խնդրէ արքայն։

Երկրորդ դաս վեստիտորայն է, որք են պսակակապք արքային։ Սքեմ է նոցա գրատք դիպակք եւ գաղտազէնք ի կոպաղս ոսկիս։

Երրորդ դաս կանտիտորայն է, որք զոսկէ տէգսն ունին։ Սքեմ է նոցա բեհեզ կտաւ ճամկաւոր եւ մանեակ ոսկի՝ ի պարանոցսն։ Եւ յորժամ ի ճանապարհի լինի արքայն, զսուրբ խաչն ի նոցանէ կրէ։ Եւ ի նոցանէ լինին սպատխարք չորս արք, որք զզէնսն կրեն։

Չորրորդ դաս պաղատանն պռոքսետորայն է, որք զվաղերսն ունին եւ ասպարս երկաթիս։ Սքեմ է նոցա գրատք կաճէ դիպակաւ։ Եւ յորժամ վախճանի արքայն, նոքա են, որ զդագաղսն եւ զգահոյսն բառնան։

Հինգերորդ դաս պաղատանն եսկոպոտիրայն է, որք լինին մեծահասակք եւ ունին վահանս կմբրաւորս եւ ասպարս փոքրս։ Եւ սքեմ է նոցա գրատք կտաւիք ուղղորդք, վարշամակս եւ կարթապատս ճարմանդաւ եւ գաւտի ոսկի կրկին։ Եւ ի սոցանէ լինին՝ որք սրկբունք եւ մանդատորք։

Վեցերորդ դաս պաղատանն՝ ստրատորք, որք զձին թամբեն եւ հեծուցանեն զարքայն։ Եւ սքեմ է նոցա ապու կալամին գրատք կազմաւ եւ կապակք, եւ ի ձեռս իւրեանց՝ միասայրիք եւ ասպարք փոքր։

Եւթներորդ դաս պաղատանն՝ սքողարքն։ Եւ սքեմ է նոցա գրատք կտաւիք եւ թեզանիքն դիպակաւ։ Ունին նիզակս եւ սեաւ ասպարս։ Եւ ի սոցանէ լինին՝ որք զդրաւշսն եւ զվիշապագլուխսն կրեն եւ կոչին սիգնայք։

Ութերորդ դաս պաղատանն՝ դեկանիոնքն, որք են աղեղնաւորքն։ Եւ ունին կրկին վարոցս եւ ասպարս անկազմս, սատակս։ Եւ սքեմ է նոցա այծենի գրատք կարմիր, եւ ունին տրեխք։ Եւ յորժամ արքայն ի դրսմոնի լինի, նոքա վարեն զամբոխն։ Եւ զսոսա կոչեն Եբրայեցիքն քերեթին։

Իններորդ դաս պաղատանն՝ կիւռսորքն, որք են սուրհանդակք հետեւակք։ Եւ սքեմ է նոցա բամբակէ գրատք կազմաւ ճամկաւք եւ զանկապանաւք, ունին հողաթափս։ Եւ են սոքա սպասաւորք։ Եւ զսոսա կոչեն Եբրայեցիք ոփելեթին։ Եւ ամենեքեան հոլանի կան եւ գաւտիս ունին, բայց սոքա միայն են անգաւտի։

Այսոքիկ են դասք պաղատանն պահապանք, զինուորութիւնք որձիք յիւրաքանչիւր կայեանս, արտաքոյ ոսկի բեղարին, եւ այս է նոցա գործ եւ սքեմ։

Են եւ այլ սպասաւորք արքունիք, ոմանք՝ որձիք, եւ ոմանք՝ կուրտք, որ ոչ են յինն զինուորութեանցն, այլ արձակք են, ոչ դասք են եւ ոչ չափս քանեաց, ոչ կայք տեղեաց պահպանութեան, այլ երբեմն շատ լինին եւ երբեմն՝ սակաւ։

Առաջին՝ դեմետրիտոսք, որք են պատգամասացք։

Երկրորդ՝ ռեքինարքն, որք զյայտակարարսն կարդան առաջի արքային։ Երրորդ՝ ասին կրիտքն, որք են թղթագիրք արքային։

Չորրորդ՝ վենետորք ասին, որք զբաղանիսն կազմեն եւ լուանա զարքայն։

Հինգերորդ՝ տռիգլինարք, որք են տաճարապետք, որք զկոչեալսն ի հաց մատուցանեն առաջի արքային։

Իսկ ի կոտորացն լինին ակտարք, որք են նշանագիրք։

Եւ ոպսիտարք ասին, որք արկանեն ձեռաց ջուր արքային։

Ապոկրիսիարք ասին՝ սպասաւորք եկեղեցւոյն։

Իսկ փղակոնք՝ նոքա են կցրդասացք եւ արձակապաշտաւնք։

Սպուդէք՝ կրաւնաւորք քաղաքին, որոց գործ է նոցա զգոբողայսն, եւ զպաշտաւնսն, եւ զկանոնսն երգել։

Իսկ աբասք եւ մոնոզոնք, որք խարազնազգեստք են եւ ըստ կամաց իւրեանց գան ի պաշտաւնն։

Իսկ փղակոնքն եւ սպուդէս մոնաքոսքն՝ որք են միաւորք։

Դոմետիկոսք՝ որք են հաւատադիրք, որք զարտաքնոցն աստուածաբանութիւնսն ուսանին եւ եկեղեցականաւքն վարժին։

Այսոքիկ ամենեքեան ոչ են ի յինն դասուէն եկեղեցւոյ եւ ոչ եթէ ի սպասաւորութիւն ինչ հպին, ոչ ի յամբոն ելանեն, եւ ոչ ի բեմն մտեն, այլ են ամենեքեան սպասաւորք եւ փառաբանիչք, կարգեալք ի տան Տեառն Աստուծոյ։

Եւ քանզի զայս ոչ վայրապար ինչ եդաք ի գիրս դատաստանի, այլ զի գիտասջիք, թէ այսոքիւք պարտին Հայք ի Յունաց, որպէս Աղուանիցն ուսուցանէ Պատմութիւն եւ այլք։ Վասն որոյ հարկաւոր է այս կարգ յեկեղեցի ի հայրապետաց կարգիլ, եւ անփոյթ արարեալ՝ միշտ պարտաւոր ցուցանին յատեան դատաստանին։ Քանզի ի մեր Լուսաւորչէն եւ այս դասք պաշտաման երեւի յեկեղեցի, ըստ որում եւ ի սրբոյն յիշի յԵղիշայի Պատմութեանն եւ այս դասք, ասելով՝ ընդ ձեզ կան գրակարդացք եւ սաղմոսասացք։ Նմանապէս եւ սարկաւագաց յիշին անուանք եւ ի կանոնս եւ յայլս։

Արդ, յայտ է յաւերածոյ եկեղեցեաց խանգարիլ եւ այս կարգի, եւ զկնի՝ ի հեղգութենէ ուղղչաց։ Թէպէտ եւ այլ ինչ յաւդեն պատճառք, սակայն արդարացուցանել ոչ կարեն։ Եւ թէ այլազգ այսոքիկ յիշատակին ի սրբոյն Դիոնէսիոսի գիրս եւ աստ՝ այլազգ՝ փոփոխմամբ, սակայն զթիւն ամբողջ պահեն, ուտի ոչ ինչ երկբայելիք են։ Եւ արդ, ըստ ճշմարիտ դատաստանի վարելի է զեկեղեցի այսպիսի կարգաւ ըստ երկնայնոցն, զի թէ տուն թագաւորի ըստ այսմ յաւրինի, ո՞րչափ երկնաւոր թագաւորին Քրիստոսի։