Ջերմանց մխիթարութիւն

Վասն ստածման եւ բժշկութեան սուր եւ այրեցող ջերմանն։ Եւ իւր պատճառն անապակ խարտէշ մաղձն լինի։

Զոր հոռոմն տեքսիս եւ դիակայիս ասէ, եւ տաճիկն հումայի մուհրիղայ ասէ. եւ իւր պատճառն անապակ եւ յիստակ խարտէշ մաղձն լինի։ Յայս այրեցող ջերմանս ՚ի ստածումն, ասէ Սինայի որդին, եթէ զերդ յիստակ տետռատէին ստածումն լինի ամենայն դիմօք, որպէս յիշեցաք այլ յառաջդ։

Իսկ Թէպիթ Կուռայն ասէ, եթէ այս այրեցող ջերմս այն է՝ որ ՚ի յար լինի. բայց մէկ օրն խիստ լինի, եւ մէկայլ օրն սակաւ կակուղ ցուցանէ. եւ իւր սկիզբն ՚ի խարտեշ մաղձին բորբոսելոյն լինի՝ որ ՚ի ներքս ՚ի յերակսն բորբոսի, որ մօտ ՚ի սիրտն լինի եւ մօտ ՚ի ստամոքաց բերանն, եւ այլն՝ զոր այլ ՚ի յառաջդ ասացաք։ Եւ իւր նշանն այն է, որ մարմինն փշանայ, եւ լեզուն խոշորանայ, եւ ընդ յառաջքն դեղին լինի լեզուն, եւ յետոյ սեւանայ։

Եւ իւր ստածումն ընդ յառաջսն մի՛ շտապիս, եւ մի՛ լուծման դեղ տաս. այլ տուր մրգաջուր, եւ մանիշակի շարապ, կամ կակուղ հուկնայ դիր։ Եւ այլ այնոց, որ զխառնուածքն փոխեն, տու՛ր դամոյնի ջուր եւ սրքնճպին, զերդ դդմի հնտով եւ խիարի հնդով լինի զուգած. ապա յետ երկու պահուն գարեջուր տուր։ Եւ այն օրն՝ որ խիստ լինի՝ զգարեջուրն մէն տուր, կամ զդամոյնի ջուրն մէն, որ չծանդրէ ՚ի վերայ հիւանդին. եւ այլ որ երբ գայ խիստ տաքութիւն չգտանէ զստամոքսն փարփուտ։ Երբ ծարաւն խիստ լինի, տուր գարեջուր, եւ դդմի ջուր շարապով՝ զոր պատէհ տեսանես. եւ ամենայն իրօք զիւր ստածումն դէպ ՚ի յիստակ տետռատէօս ջերմանն արա։

Ապա երբ եփելոյն նշանն այս ջերմանս երեւնայ, եւ դեռ սրութիւն լինի, պատեհ է որ զքաֆուրի կուրսն տաս առաւօտին սրքնճպինով, զոր յիստակ լինի. եւ հետ երկու պահուն տո՛ւր զգարեջուրն հովցուցած եւ մուզ նռան ջրով. եւ չէ պատեհ որ դդմի ջուր տաս, եւ ոչ խիարի ջուր, եւ ոչ այլ խիստ հովային իրք, եւ ոչ հով ջուր, ցուր չես տեսել զեփելոյ նշանն. եւ կամ խիստ լուծումն հանդիպի հիւանդին, հանց որ կտրի սրութիւն ջերմանն. զի թէ այլ ՚ի յառաջ տաս զայդ խիստ հով դեղերդ, նա զնիւթն յիրար զսպէ, եւ արգիլէ յեփելոյ եւ արձակելոյ, եւ առնէ խցկումն եւ այտոց։ Իսկ թէ սրութիւնն խիստ լինի, եւ տաքութիւնն դեռ ՚ի մարմինն կենայ, եւ բերանն գէճ լինի, տուր զտապաշիրին ղուրսն. եւ իւր նշանքն այս է։

Ղուռս տապաշիրի։

Ա՛ռ կարմիր վարդ, եւ թառանկպին հինգ հինգ դրամ. նշաստակ, եւ մարուխի տակ, եւ քիթրէ, եւ տապաշիր երկու երկու դրամ. զաֆրան մի դրամ. զամէնս աղա եւ մաղէ, եւ պզրկատունի լուղապով շաղւէ. կուրսեր արա, եւ ՚ի շուքն չորացո, եւ ՚ի բան տար. օգտակար է։

Ապա թէ ՚ի բերանն եւ ՚ի մարմինն սակաւ չորութիւն լինի, տո՛ւր զփերփերան հնդին ջուրն սրքնճպինով, եւ հետ այտոր տո՛ւր զլուղապնին ճուլապով։ Ապա թէ չուտէ կերակուր, տո՛ւր զգարեջուրն երկու հետ. եւ այլ ոմանք կան՝ ուտեն զճարպ տապաշիրի կուրսն. եւ իւր նշանն այս է։

Ղուռս տապաշիրի ճարպ։

Ա՛ռ տապաշիր հինգ դրամ. տաճիկ կռէզ, եւ քիթրէ, եւ նշաստակ երեք երեք դրամ. փերփերանի հունդ, եւ կօդայի կտւած չորս չորս դրամ. մարուխի քամուքս եօթն դրամ. զայս զամէն աղա եւ մաղէ, եւ պզրկատունի լուղապով շաղւէ, կուրսեր արա, եւ ՚ի շուքն չորացո, եւ ՚ի բան տար։ Եւ կերակուր լուացած հացի փշրուկ տուր շարապով, եւ գարեջուր տուր, եւ դդմի ջուր, եւ փերփերանի, նռան ջուր. եւ տուր զայլ կերակուրքն՝ զոր յիստակ տռիտէօս ջերմանն յիշեցաք։

Ապա թէ հիւանդն յայս ՚ի ջերմս, եւ յայն սուր ջերմերն՝ ՚ի գլուխն տաքութիւն լինի, ապա չէ պատեհ որ ՚ի վերայ գլխոյն կաթն տաս կթել, եւ ոչ ինչ ցեղ ձիթով օծանել, եւ ոչ ջրով ծեփել տաս, զի այն ծանտրութիւնն նշան է շատ գիճութեան։ Ապա պատեհ է որ բաբունիճ առնուս եւ աքլել մելիք. եփէ ջրով, եւ զգլուխն ՚ի վերայ շոգւոյն կալ. եւ զոտսն եւ զձեռսն նոյն ջրովն ծեփել։

Ի նոյն պատճառդ Մահումատ Զաքարիայն ասէ, եթէ այս ջերմս ընծայի, երբ մաղձն ՚ի ներքս ՚ի յերակսն բորբոսի մօտ ՚ի սիրտն եւ ՚ի ստամոքացն ՚ի բերանն, կամ ՚ի ներքս ՚ի լերդին ՚ի յերակսն, ուր լերդին փոսն լինի ՚ի ներքի դեհէն, եւ կամ ՚ի թոքին ՚ի յերակսն. եւ երբ իւր զօրութիւնն յաղթէ մարմնոյն, զայս ջերմս ՚ի յերեւան բերէ, զոր անուանեն սուր եւ այրեցող։ Եւ իւր նշանն այս է, որ մարմինն խիստ տաք լինի, եւ տաքութիւն խիստ սուր լինի, եւ լեզուն սեւ լինի, եւ հիւանդն մէջ ընդ մէջ ընդ վայր խօսի, ծարաւ եւ նեղհոգութիւն լինի, եւ շունչն շատ եւ շուտ լինի։

Իւր ստածումն այս է, որ զբնութիւնն կակուղ պահես դամոյնի եւ թմրհնդի ջրով եւ սրքնճպինով. եւ հետ այնոր գարեջուր տո՛ւր. եւ երբ պահ մի անցանի, որ ՚ի ստամոքացն գնայ, թթու եւ քաղցր նռան ջուր տուր, եւ դէպ ընդ իրիկացքն դդմի ջուր տուր, տապաշիրով եւ ճուլապով հովցուցած, կամ փերփերանի ջուր տուր սրքնճպինով։ Ապա ա՛ռ սանտալ սպիտակ, եւ վարդի ջրով տրորէ, եւ յինքն հին կտաւ քթան թաց, եւ ՚ի վերայ լերդին յար ՚ի բան տար։ Եւ երբ ՚ի գոզն եփելոյ նշաննին յերեւան գան, պատեհ է որ առաւօտուն զքաֆուրի կուրսն տաս. եւ երբ արեգակն ցաթէ գարեջուր տուր. եւ ՚ի կէս օրն թթու եւ քաղցր նռան ջուր, զերդ որ այլ յառաջդ յիշեցաք. օգտէ թէ Աստուած կամի։

Հուննայն ասէ, եւ թէ ծարաւն խիստ լինի, եւ գիտենաս՝ որ փոր կարսիքն ամենայն բարով լինի եւ ողջ, պատեհ է որ սառին ջուր տաս ՚ի տաքութեանն ՚ի ժամն, բայց ոչ սկիզբն հիւանդութեանն, այլ ՚ի յայն ժամն՝ որ գիտենաս որ հիւանդութիւնն ՚ի վերջք լինի եկել, որ այտոց եւ խցկումն չայրնէ ՚ի փոր կարսիքն։ Եւ այլ պատեհ է որ հանապազ զփերփերանի հունդն սրքնճպինով տաս։ Ապա թէ բնութիւնն կապ լինի, մանիշակի շարապ տուր, որ զբնութիւնն կակղցնէ. ապա թէ բնութիւնն լոյծ լինի, ա՛ռ զտապաշիրին ղուրսն, զայն որ փոթոթն է, եւ սերկեւիլի ըռուպով ՚ի բանի պահէ. եւ զհիւանդն ՚ի հով տեղի եւ ՚ի հով տուն կալ։ Եւ երբ ջերմն արձակի, ազոխի ջրով մուզաւարայ, կամ աղտորի ջրով եւ նշաձիթով ՚ի բանի պահէ։ Ապա ՚ի բաղանիս մտէ. եւ կերակուր՝ հաւձագ տուր նռան ջրով։ Ապա թէ վախես թէ ջերմն այլուայր դարձ այրնէ, ա՛ռ եղրդական ջուր եւ սրքնճպին, եւ հաղ մին քանի տուր, զի օգտակար է կամօքն Աստուծոյ։