Ջերմանց մխիթարութիւն

Վասն ստածման եւ բժշկութեան այն սուր եւ այրեցող ջերմանն, զոր հոռոմն երկու եւ երեք կրկնակ տետռատէօս կոչէ, եւ տաճիկն ղպլազմայ, զոր ՚ի յար տետռատէօս անուանէ։

Այս ջերմս ընծայի երբ մաղձն մէն բորբոսի ցներքսէ երակացն հաւասար ընդ ամենայն մարմինն։ Այլ գիտացիր որ այս ջերմանս ստածումն զերդ այն տետռատէօս ջերմանն լինի, որ մաղձն ցդրուցէ երակացն բորբոսի, եւ իւր նոպայն օր ընդ մէջ լինի։ Բայց պատեհ է որ զքո ջանքն եւ զյոյսն յեփելն այրնես եւ ՚ի հովցնելն, եւ տաս սրքնճպին՝ որ յիւր ջուրն եփած լինի հնդիպէի հունդ, եւ խիարի հունդ ջանջխնած. յետ երկու պահու գարեջուր տուր. եւ զկերակուրն պարկեշտ տուր։ Եւ հիւանդութեան սկիզբն լուծման դեղ մի՛ տաս, զատել մրգաջուր տուր եւ մանիշակի շարապ։ Եւ այլ ամենայն դիմօք զքո ջանքն եւ զյոյսն ընդ այրեցող ջերմն եւ ընդ այն ջերմն՝ որ ընդ դրուց երակացն ընծայի, որ յիստակ տետռատէօս կոչի՝ ՚ի մէջ արա, որ ՚ի միջավայր լինի ընդ երկուսն. օգտակար է Աստուծով։

Էհաննայ ասէ ՚ի նոյն պատճառդ, եթէ այս ջերմս առանց խարտէշ մաղձին չլինի։ Եւ իւր պատճառն այն է՝ որ մաղձն ՚ի ներքս ՚ի յերակսն ընդ ամենայն մարմնոյն բորբոսի, ապա այս ջերմս յերեւան գայ, զոր տաճիկն ղպլազմայ անուանէ, որ թարգմանի հանապազ եւ ՚ի յար. եւ հոռոմն տիս տրիտէօն անուանէ, որ թարգմանի երկու երեքօրեայ. զի զօր ընդ մէջ ջերմն երեքօրեայ անուանեն։ Զի այս ջերմս երկու վասն այնոր ասացին, որ մէկ օրն խիստ լինի նոպայն, եւ մէկայլ օրն թեթեւ. եւ այն երեքօրեայն՝ որ չունի կրկին՝ ՚ի դուրս ՚ի յերակացն բորբոսի մաղձն, եւ իւր նոպայն օր ընդ մէջ գայ։ Ապա այս ջերմանս որ երեքօրեայ ասեն, մի օրն խիստ գայ իւր նոպայն եւ խիստ դողացնէ, զերդ սլաքով խոցատէ զանդամունսն, եւ ծարաւն շատ լինի, եւ այն օրն խիստ դատէ զհիւանդն. եւ մէկայլ օրն թեթեւ եւ թոյլ լինի նոպայն։ Եւ այս ջերմս առաւել երիտասարդաց հանդիպի, եւ այնոց՝ որ տաք կերակուր շատ ուտեն, եւ այնոց որ գինի շատ խմեն, եւ այնոց՝ որ ՚ի մերձաւորութիւն խարբ լինին. եւ վասն այդ պատճառանացդ մաղձն նոցա խառնուածոցն յաղթէ եւ բորբոսի։

Եւ իւր ստածումն այս է, որ սկիզբն հիւանդութեանն զհով եւ զգիճային իրուին ՚ի բանի պահէ, եւ հետ այնոր զբնութիւն լուծանէ մրգաջրով եւ շիրխշտով եւ թառանկպինով. գարեջուր եւ դդմի ջուր եւ խիարի ջուր, թթու եւ քաղցր նռան ջուր, խառնեալ ընդ շաքարով սրքնճպին ՚ի բանի պահէ. եւ ամենայն իրք՝ որ զմարմնոյն քառնուածքն հովցնեն եւ գիճացնեն, օգտէ նորա, զերդ զհազարն եւ թախթն եւ խիարն եւ կութայն եւ դդումն, եւ ամենայն ինչ որ նման են սոցա։

Ապա թէ գլուխքն հիւանդութեանն՝ որ է նիւթն, ՚ի ստամոքսն լինի, վերաբերութիւն տուր այրնել, օգտէ։ Ապա թէ գլուխքն հիւանդութեանն ՚ի յաղիքն լինի, կակուղ հուկնայով զբնութիւնն լոյծ, զերդ որ ՚ի յերկրորդ ՚ի գիրքն յիշեցաք։ Ապա թէ հիւանդութեան գլուխն ՚ի ներքս ՚ի յերակսն լինի, տուր զդեղերն՝ որ զգոզն յորդորեն, զերդ զեփած կարօսն, եւ հալիլէ եւ օշինդր, եւ այլ ամենայն ինչ՝ որ նման են սոցա։ Եւ երբ ջերմն արձակի, եւ կերակուրն ՚ի ստամոքացն հալի, ՚ի բաղանիս մտէ, եւ յեղկ ՚ի յաւազան մտէ՝ օգտակար է թէ Աստուած կամի։

Մահամատի Զաքարիայն ասէ, եթէ ստածումն այս կրկնակ ջերմանս՝ որ երկու տետռատօս կոչեն, այս է. առաւօտուն դամոյնի ջուր տուր, եւ երբ արեգակն ծագէ գարեջուր տուր, եւ կէս օրն խիարի ջուր կամ դդմի ջուր, եւ ՚ի պառկելոյ ժամն պզրկատունի լուղապ տուր։ Ապա թէ բնութիւնն կակուղ լինի, ՚ի դամոյնի ջրին տեղին՝ ծեծած նռան ջուր տուր, եւ զմարմինն հովացնէ այն իրօքն, որ զմարմնոյն խառնուածքն հով եւ գէճ այրնեն։ Եւ տգէտ մարդկաց խօսից մի՛ լսեր. զի այս ջերմանս քան զհով ջուրն այլ աղէկ չլինի իրք. նոյնպէս եւ զհով մրգանքն ՚ի բանի պահէ, բայց մի՛ շատ։ Ապա թէ հիւանդութիւնն խիստ լինի, եւ հիւանդին զօրութիւնն ուժով լինի, յայն օրն՝ որ չունի զմեծ նոպայն, երակ առ. օգտակար է կամօքն Աստուծոյ։