Պատմութիւն թագայորի Պարսից

Վերջայպէս Թահմազն ըսկսեց գնալ Շամախու Շըվանայ վերայ, Ըսպհան իւր պատրաստութիւնն տեսավ: Յայտ լիցի կարդացողաց եւ յիշողաց որ էն թարիղին որ շայհ Թահմազն որ Ըսպհան առավ, Գիլան մօսկօվին ձեռն էր, մօսկօվն Գիլան նստաց էր: Երբ որ շայհ Թահմազն Ըսպհան առավ, գրեց սուլթան Ահմատին թէ` «Իմ երկիրն ինձ տուր, մինչ ի էս թարիղս աղվանն իմ երկիրն տիրել էր, հիմայ Աստուած տվեց իմ երկիրն աղվանի ձեռնէն. արդ խնդրեմ քեզնէ որ իմ երկիրն ինձ տաս, որ իմ հօր օջախն խավարի ոչե: Սուլթան Ահմատն գրեց շայհին թէ` «Լավ ես ասում, մօսկօվն Գիլանու դուս արայ, ես էլ իմ առաց երկիրն քեզ տամ. գնայ տիրէե: Շայհն գրեց մօսկօվին թէ` «Իմ երկիրն ինձ տուր, որ օսմանցուն գրել եմ, օսմանցին ասում այ թէ մօսկօվն իւր առած երկիրն տայ, ես էլ իմ արաց երկիրն տամե: Մօսկօվն գրեց շայհին թէ «Ես այսչաբ այնչաբ դրամ եմ կորուցել, այսչաբ սօլդադըս, տեղըդ փչացել այ, ես Գիլանն քեզ չեմ տալ, թէ որ յիմ խարջաց դրամն կտաս կրկին, տարին ուսուն հազար թուման էլ կտաս, քո երկիրն քեզ կտամ, որ տարէն ուսսուն հազար թուման տաս ինձե: Վերջայպէս շայհն ղայիլ եղավ ոչ, առավ այսչաբ դրամ սակայվիք կամ փորքս, որ շայհն մօսկօսին հետ լավ հաշտ եղան, ինչ որ եխպայր: Մօսկօվն Գիլանն բաց թող գնաց իւր երկիրն, պիտի որ շայհն տարէնըն ՁՌ [80. 000] թուման տայ շայհն մօսկօվին:

Վերջայպէս մին տարի անցավ որ փողի վատենայ: Մօսկօվն մին էլչին շինեց, ղրկեց Ըսպհան որ շայհիցն երկրի դրամն առնի: Էս էլչիս որ եկ Ըսպհան, որ սորայ անունըն ընդունի Սիմոն Իբրայհիմիչ, այս անունն ընդունի: Սիմոն էլչին երբ որ եկ հաս Ըսպհան, ետես որ շայհն չկայ. Թահմազն շահին վեր այ առել թախտէն, շայհ չկայ որ իւր երկրին դրամն ուզայ կամ առնէ: Թահմազն խնդրեց էլչուն. եկ ի տունն Թահմազ խանի: Թահմազ խանն հարցուց Սիմոն էլչուն թէ` «Յո՞ւր ես եկել, ի՞նչ ես ուզումե: Սիմոն էլչին ասաց. «Թագայորին գիր եմ բերելե: Խանն ասաց. «Ինձ տուր գիրն, տեսնեմ ի՞նչ այ գրել քոյ դագայորնե: Սիմոն էլչիս ասաց «Ես քեզ գիր չեմ տալ, ես գիրն բերել եմ որ տամ թաքայորին, ես պիտի որ տամ թաքայորինե: Տվեց ոչ Թահմազ խանին: Թահմազ խանն ասաց. «Գիրն որ ինձ չես տալիս, տեղըս նստի, մինչ ի ես գնամ աղվանայ եկել կռիվ, գնամ այ որ հետ կռվիմ, յետ գամ, յետոյ քոյ ջուղաբն տամե: Սիմոն էլչուն մին լավ տեղ յետ:

Էլչի Սիմոնն Ըսպհան նստավ, մինչ ի Թահմազն գալն երկու տարի անցավ: Յետոյ եկ Թահմազ խանն Ըսպհան կրկին անգամ: Երբ որ Թահմազ խանն եկ Ըսպհան, էլչուն խնդրեց, եկ ի տուն խանի: Թահմազ խանն ասաց. «Սիմոն էլչի, քոյ թաքայորի գիրն տուր ինձ, ես քոյ ջուղաբն տամ, գնասե: Էլչին ասաց. «Ես քեզ գիր չամ տալ, մանայվանդ քեզ մին խօսք ունեմ ասելուե: Թահմազ խանն ասաց. «Ասայե: Էլչին ասաց. «Իմ թաքայորն գրել այ թէ` դուն որ քոյ թաքայորն յաբշտակել ես, դուն ես էդ քաղաքիդ տէրն. եթէ դուն ես էդ քաղաքիդ թագայորն` իմ դատաստանն դու արայ. ես քոյ երկիրումն պարտայկան ունեմ, որ ինձ հոգով պարտայկան են կամ մարմնօվ, թէ իմ դրամս դուն կտաս, լավ այ, թէ չես տալ, իմ պարտականն իմ ձեռս տուր, ես իմ հախս կառնեմե: Թահմազն ասաց. «Էն մարդն որ քեզ պարտայկան այ, ինձ էլ այա, պարտական. պաճառն ի՞նչ է. պաճառն այս է որ իմ թաքայորն խենդ էր, գինախում էր, գինի կը խմէր, խելքն դռնուլ կտար, մեր երկիրն իւր խելացիցն բօվանդակ յետ ի ձեռն օսմանցու կամ թէ քոյ. իմ թաքայորն քեզ վերայ կռիվ չունէր, քեզ ի՞նչ պիտոյ էր, որ դուն գաս Գիլան առնես կամ քոյ դրամն կամ քոյ զօրքն փչանայ. քեզ ո՞վ էր ասում այսչաբէն տարոյ թաքավոր, որ տեղըտ նստաց այ մին թաքավոր, մեր երկրու վերայ պատերազմուն չի արել, դուն ի՞նչպէս երկիր Գիլան առերե: Այսպէս էլչուն հետ լեզվաց կռիվ տվին:

11 օր անցավ, մօսկօվիցն մին մեծ էլչին էլ եկավ հինգ հարիւր զօրքօվ, լավ պատվայկան մալօվ, որ մօսկօվի թաքայորին ասգ լինի կամ թէ բարեկամ: Ել եհաս Ըսպհան: Ասոր լավ ուտելիք, ընբելիք գինին` Ջուղայ տվին, որ Թահմազ խանն հրայման ետ թէ Ջուղու տան գինին: Այսպէս վեց օրն թամամեցավ, վեց յավուրէն յետոյ խնդրեց խանն էլչուն որ նոր է եկաց: Էլչին գնաց ի տուն խանի, խօսեցին: Գիր էր բերել տեղէն թաքայորիցն. յետ Թահմազ խանին, կարդաց, ամէն բանն յիմացավ որ գրել էր Մօսկօվի թաքայորն: Յետոյ ելչին յետ եկ ի տունն իւր, մին լավ հայելի, մին լավ սհաթ ոսկի, որ է մեծայգուն, ղրկեց խանին: Խանն տեսավ, հավանեցավ:

Մանայվանդ խանն իւր պատրաստութիւնն տեսել այ որ գնալ պիտի Շրվանայ վերայ: Մանայվանդ յառաջ պիտէր գնալ Շրվանայ վերայ, որ վերոյ յիշեցեալ եմ, քանզի որ աղվանն կրկին անգամ աղվանն եկ ի Հարաթու վերայ, յետ դառավ, չը կարաց գնալ: Վերջայպէս Ըսպհանայ ելավ, երկու էլչին էլ վեռ առավ հետն, գնալօվ Շրվանայ Շամախու վերայ: Գնաց եհաս Թարվէզ տեղն, իւր պատրաստութիւնն տես: Մօսկօվիցն մին էլչին էլ եկավ կրկին անգամ բարկացաց է` «Մեր ջուղաբն տուր, մեր էլչիքն այսչաբ ի՞նչ պաճառ է որ դուն պահում եսե: Սիմոն էլչուն ղրկեց յառաջայգուն, մնացորդ էլչուն պահեց մին քանի օր: Յետոյ էս էլչքանց այս պատասխանն ետ խանն թէ` «Գնացէք զեր թաքայորին էսպէս խաբար տարէք թէ, ես քեզ հետ կռիվ ունեմ, էդ գիրդ որ դուն ղրկել ես, էդ գրիդ ես դրամ չեմ տալ, եայ դուն զիս էս հողումն կը փչացուցանես, եայ ես քեզ ծօվումն ձգանց կուտացուցանեմե: Այս պատասխանըս ետ խանն: Էլչին գնաց:

Նայ Թահմազ խանն էլ գնալօվ Շրվանայ, առաջ գնաց Երեւանայ վերայ, գնաց եհաս Երեւան: Օսմանցին ոչ դուս եկավ: Թահմազ խանն գնաց Երեւանայ չորք կողմն բռնեց: Օսմանցին ոչ կռիվ արին, հնազանդ եղան: Խանն հրայման ետ. «Ով որ կու գայ տեղս կենայ, ով չի ուզել գնայ իւր երիկիրնե: Այսպէս հրայման ետ օսմանցու, որն գնաց, որն մնաց Երեւան: Երեւան առավ վերջայպէս: Մեծ մեծ թուրքերն որ կային Երեւան, որ լինին քաղաքի իշխան, ոմանցէ 50 թուման, ոմանցէ 20 թուման, ոմանց 40 թուման, ոմանցէ 10 թուման, մարդոյ 400 այ: Քրիստոնէն էլ այսպէս նման որ յիշեցի վերոյ: Մին երեւանցի, Ղայդամի որդի Օվակիմ կասեն, որ նորանից 30 քիսակ փող են առել. այլոց մտացածըն որ այսպէս կասեն: