Պատմութիւն թագայորի Պարսից

Յամին հազարերորդի հարիւրերորդի եօթանասուներորդի չորրորդի աղուանն, որ զմեծ Շօշ քաղաքն առեալ տիրէր, իբրեւ լուաւ զնուազիլ զօրացն օսմանցւոց, որ եղեւ ի հարուածոյ մահաբեր հիւանդութեան անկելոյ ի զօրսն, որպէս յառաջ քան զայս կարգեալ գլուխդ պատմեցաք, ել նա բազում զօրօք գալ ի վերայ Թաւրիզու: Եւ եհաս ի գիւղաքաղաք մի մեծ Ֆալհան անուանեալ, ընդ որով են երեք հարիւր գիւղօրէք: Եւ զօրացն պարսիցն ընդդէմ ելեալ նմա` պատերազմեցան ընդ զօրս նոցա զաւուրս Խ [40]: Եւ եհար զնոսա աղուանն սրով սուսերի: Եւ տիրեալ միանգամայն երեք հարիւր [300] գիւղիցն Ֆալհանայ` կոտորեաց զերիտասարդս նոցա սրով սուսերի, եւ զամենայն որ միանգամ կարօղ էր զինուորիլ. եւ նուազ արար զարս գաւառացն կիսոյ չափ: Տեսեալ զայս չարիս մնացեալ գաւառացն` շուրջանակի վառեցան զինու, կազմեցան պատրաստեցան ելանել ընդդէմ նմա ի պատերազմ. եկին ի միասին եւ մտին ի բերդ մի փոքրիկ անմարտնչելի, որ ի բարբառս այլազգեաց անուանեցեալ է Քէչի-Գալէ, այս է` այծի բերդ: Լուաւ զայս աղուանն, եկն եւ պաշարեաց զնա: Իսկ որք ի ներքս էին, յամրութիւն բերդին յուսացեալ` ոչ կամէին գալ ի հնազանդութիւն, այլ մարտնչէին:

Տեսեալ զօրագլխին աղուանից, որոյ անունն էր Զըլալ, զի ոչ ինչ հնար գոյր յաղթելոյ նոցա, քանզի չունէին զգնտակաւոր դոբս ձգելոյ ի վերայ բերդին, խորհեցաւ պատրանօք զնոսա ըմբռնել: Եւ առաքեաց զայր մի ի պատգամաւորութիւն հրովարտակօք` խօսիլ ընդ նոսա բանս խաղաղութեան եւ ասել նոցա, թէ «Մի՛ երկնչիք, միայն հնազանդ լերուք մեզ, եւ մեք անվնաս թողումք զձեզ եւ ոչ թոյլ տամք ումեք չար առնել ձեզե: Իբրեւ եհաս պատգամաւորն ի դուռն բերդին, առին զնա պարսիկքն ի ներքս, եւ տարան առաջի քաղաքապետին իւրեանց, որոյ անունն էր Խարակօզլու Քալբալի Ղասում աղա: Եհարց քաղաքապետն ցայրն եւ ասէ. «Զի՞ եկեալ ես դու առ մեզե: Եւ նա ասէ. «Զգիր բերել եմ յիշխանէ մերմէե: Եւ մատոյց նմա զգիրն: Իբրեւ ընթերցաւ զայն քաղաքապետն, յոյժ հաւանեցաւ բանից եւ կոչեալ զամենայն ժողովուրդ բերդին` ետ զգիրն ընթեռնուլ յականջս ամենեցուն: Եւ լուեալ` ամենեքեան հաւանեցան ընդ բանս պատրանաց գրոյն, եւ յանձն առին հնազանդիլ Զըլալին, եւ ելին արտաքս ի բերդէ անտի քաղաքապետիւն հանդերձ: Եւ քաղաքապետն եմուտ առ Զըլալ զօրագլուխն աղուանից, եւ նա առ երեսս ընկալաւ զնա պատուով եւ խնդութեամբ, եւ հրամայեաց զգեցուցանել նմա զպատուական պարեգօտ, եւ նստոյց զնա առ իւր: Եւ այնպէս մինչեւ ցերիս աւուրս սիրով եւ քաղցրութեամբ զնա եւ զժողովուրդն պահէր, եւ խոստանայր արձակել, մինչեւ ամենայն ժողովուրդն ելին ի բերդէ անտի: Եւ յետ այնորիկ հրաման ետ զօրաց իւրոց կոտորել զամենեսին: Եւ կոտորեցին զնոսա եւ ոչ զոք ի նոցանէ ապրեցուցին: Եւ ել անտի Զըլալ իշխանն աղուանից գնալ ի վերայ Թաւրիզոյ:

Իբրեւ լուաւ Ռամազան փաշայն, որ յայնժամ տիրէր Համատանայ, ամրացոյց զՀամատան զօրօք: Քանզի աղուանն յառաջագոյն դիմելոց էր ի վերայ Համատանայ, որ է ի մի կողմն, եւ ապա անցանել գնալ ի վերայ Թաւրիզու: Ի ժամանակին, յորժամ օսմանցին զԹաւրէզ էառ, աղուանն զՀամատան ոչ էր առեալ, այլ անդէն ի Շօշ նստեալ: Արդ աղուանն ի դիմելն իւրում երթալ ի Համատան` եկն ի եհաս ի քաղաք մի Դէր-Կազին անուանեալ, յորում կային քառասուն հազար տունք: Եւ բնակիչք քաղաքին յայլ ուստեքէ էին ածեալք ի վաղուց ի շահ Աբբասէն, որք եւ աղանդով համաձայնք էին ընդ աղուանից, իսկ ի պարսից տարաձայնէին, որպէս եւ օսմանցիքն: Եւ ի սակս այսորիկ դիմեաց աղուանն յուսով մեծաւ հնազանդեցուցանելոյ զնոսա եւ զնպաստութիւն մեծ ընդունելոյ ի նոցանէ: Իբրեւ եհաս անդ, մեծաւ յօժարութեամբ ընդ առաջ ելեալ նմա` ընկալան զնա հպատակութեամբ, զի ասացին, թէ, «Աղուանքն ընդ մեզ զմի աղանդ ունին եւ ոչ են իբրեւ զպարսիկսե: Զտեղի էառ անդ աւուրս ինչ եւ յետ նուաճելոյ զքաղաքն ամենայն` զգերդաստանս նոցա ամենեցուն եհաս անտի եւ առաքեաց երթալ բնակիլ ի Շօշ քաղաքի: Եւ զընտիր ընտիր պատերազմօղ երիտասարդս նոցա սպառազինեաց ընդ իւր երթալ ի վերայ Համատանայ: