ԾԱՆՕԹՈՒԹԻՒՆ
1.
Որչափ
ինչ
գտանեմ
արձանագրութիւնս`
զամենայն
կամիմ
մուծանել
՚ի
Տեղագրութիւնս,
որոյ
եւ
պատուականագոյն
մասն
համարիմ.
զի
եւ
առաւել
անեղծք
եւ
անայլայլակք
մնան
սոքա
քան
զշինուածս.
ըղձալի
էր
ճշգրտել
եւ
զսոսին
լուսատպութեամբ,
որպիսիք
չեն
եւ
իսկաձեւքն
ընծայեալք
՚ի
գրիս.
(զոր
օրինակ
թիւք
15,
16,
41
եւ
այլն,
պատկերաց),
այլ
նմանահանեալք
են
՚ի
Քէսդնէրայ:
Յառաջ
քան
զսա
Լոդդէն
տը
Լաւալ
Փռանկ`
ընդ
այլոց
հին
քաղաքաց
եւ
զԱնւոյ
եւ
զայլոց
ինչ
տեղեաց
երկրիս
մերոյ
հանեալ
էր
զձեւ
արձանաց,
իւրահնար
թղթազանդ
նիւթով,
այլ
ոչ
գիտեմ
զի'
եղեւ
եւ
ուր
մնաց,
հանդերձ
տեղագրութեամբ
իւրով
՚ի
Մեծ
եւ
՚ի
Փոքր
Հայս:
Պրոսէ
ասէ
հրատարակեալ
իբրեւ
50
արձանագիրս
՚ի
Քէսդնէրայ
նմանահանեալս`
՚ի
Կաւկաս
ռուս
օրագրի
1853
տարւոյ
(՚ի
Թիւս
18-21),
զոր
իմ
չէ
տեսեալ,
բաց
՚ի
սակաւուց
որ
՚ի
գիրս
նորին
զԱւերակաց
Անւոյ:
Բաղդատելով
զգաղափարեալսն
՚ի
զանազանից`
ընտրեալ
եմ
զըթերցուածսն,
անփոփոխ
պահելով
իսպառ
զբնագիրն
հանդերձ
սխալանօք,
հազիւ
ուրեք
յաւելեալ
կէտս
յորոշումն
իմաստից:
Ի
մատենկանս
յայսմիկ
300
արձանագրութիւնք
են
հաւաքեալ.
այլ
զի՞նչ
է
այդ
առ
մայրաքաղաքն
Անի
եւ
առ
ողջոյն
Շիրակ:
Առ
չընդհատել
յերկար
զիմաստ
տեղագրութեանս,
ոչ
սակաւս
յարձանացն`
մանաւանդ
զխանգարսն`
՚ի
ստորեւ
իջից
կարգեցի
՚ի
ծանօթութիւն:
-
Վաւերականք
ցանկալիք
են
եւ
դրամք
քաղաքաց
կամ
տերանց
նոցին,
այլ
ցարդ
ոչ
յայտնեցաւ
Շահանշահից
Անւոյ
եւ
ոչ
մի
դրամ.
իսկ
Յունաց
եւ
այլազգեաց
ոչ
սակաւ
գտանին
՚ի
պեղածսն.
յիշեալ
եմ
՚ի
կարգին
(յէջ
103)
զՃէլայիրեանցն`
՚ի
սմին
իսկ
յԱնի
քաղաքի
հատեալս:
2.
Դիւրաւ
սպրդին
սխալանլ
եւ
՚ի
գիրս
եւ
՚ի
տարակայութիւնս
տեղեաց
կամ
գիւղից:
Զչորեքծագեան
կողմանս
նշանակեմ
յաճախ
մէն
մի
տառիւ.
որպէս,
Ել.
-
արեւելեան.
Մ.
-
արեւմտեան.
Հ.
կամ
Հս.
-
հիւսիս.
Հր.
-
հարաւ:
Հեռաւորութիւնք
՚ի
հասարակի
բացատրին
մղոնաւ,
որ
է
աշխարհագրականն,
կամ
1/60
աստիճանի,
եւ
1854
Չ.
իսկ
տառս
այս
Չ
նշանակէ
Չափն,
այսինքն
Մեդր
Փռանկաց.
ըստ
այսմ
եւ
բարձրութիւնք
ուրեք
Չափաւ,
եւ
ուրեք
ոտնաչափիւ
նշանակին.
եւ
Ոտնդ`
բարիզեանն
է,
որ
է
0,
32484
Չափու
միոյ,
եւ
փոխադրաբար`
Չափն
է
3
ոտք
եւ
1/12
ոտին:
Յիշեալն
ուրեք
փարսախ
է`
2
1/2
մղոն:
3.
Մտաւորական
իմն
լուսատպութիւնս
համարելով
զստորագրութիւնս
ականատեսից
վայրացն`
մերթ
ամբողջ
եւ
մերթ
քաղուածոյ
թարգմանութեամբ`
կարգեցի
՚ի
տեղագրիս,
յաւելեալ
եւ
զբնագիրսն.
եւ
այս,
մի`
զի
ճշգրտագոյն
եւս
ծանիցին
միտք
հեղինակացն.
եւ
երկրորդ,
զի
շատք
՚ի
մատենից
նոցին
դժուարագիւտք
են`
հաճոյագոյն
ընծային
բանասիրաց,
այլ
եւ
անհայագէտ
հետաքննից,
որոց
եւ
պատառիկք
յարգոյք
են:
Զնշանակեալսն
համառօտիւ
՚ի
ստորոտս
իջից`
զանուանս
եւ
զգործս
այցելուաց
Անւոյ`
կարգեցից
եւ
աստանօր.
որոց
առաջին
համազգի
մեր,
Bedig
Petr.
Cehil-Sutun
(Historiae
Persarum),
1678,
Vienn.
Tavernier
J.
B.
Les
six
Voyages,
1676.
Paris,
3
vol.
Tournefort
(Piton
de).
Relation
d'un
Voyage
du
Levant.
1717,
Lyon,
3
vol.
Gemeli-Careri.
Giro
del
Mondo.
1693-1698,
Napoli,
6
vol.
Ker
Porter.
Travels
in
Georgia,
Persia,
Armenia,
ancient
Babylonia,
etc.,
1822,
London,
2
vol.
Wilbraham.
Transcaucasian
Provinces
of
Russia.
1834,
London
Abbot
Keith.
Notes
of
a
Tour
in
Armenia
in
1837
(XII
Vol.
Journal
of
the
R.
Geographical
Society.
London).
Boré
Eug
è
ne.
Aspect
des
Ruines
d'Ani
(Mémoire
dans
le
Correspondant,
Revue
mensuel,
Tome
I.
er,
p.
288),
1843
Hamilton
W.
Researches
in
Asia
Minor,
Pontus,
Armenia,
etc.
1842,
London.
Koch
Karl.
Reise
durch
Russland
nach
dem
Kaukasischen
Isthmus
in
den
Jahren
1836-1938.
1842,
Stuttgard,
2
vol.
Greagh
J.
Armeniens,
Koords,
and
Turks.
1880,
London,
2
vol.
Fonton
(Félix
de).
La
Russie
dans
l'Asie
Mineure.
1840,
Paris.
Texier
Charles.
Description
de
l'Arménie,
la
Perse,
et
la
Mésopotamie.
1843,
3
vol.
in
f.
0
