Շիրակ

45. ԱԼԱՄԱՆ, ՏԱՇՆԻԿ

Սակաւուք հեռի ՚ի Մաղասբերդոյ, իբր մղոնաւ եւ կիսով յարեւմտից հարաւոյ ` կայ ամայի գեօղն Կարմիր քենտ ( գեօղ ), յորում գոյ ակն ունել յիշատակ ինչ ՚ի Բագրատունեաց ժամանակէ գտանել, այլ չէ ուրուք քննեալ կամ մեզ ծանուցեալ:

Ի հարաւոյ սորին ` երկու մղոնաւ հեռի, եւ յարեւելեան հարաւային ստորոտս Ալաճա լերին ` կայ ՚ի բարեդիր վայրի գիւղն Այաման, այժմ Ալեմ կոչեցեալ եւ բնակեալ ՚ի Պարսից: Քաջ նշանաւոր է ՚ի սմա եկեղեցին, մի ՚ի հնագունից ՚ի Հայս եւ յընդհանուրս, զի շինեալ է յամի Տեառն 636 - 7 որպէս ցուցանէ մեծատառ արձանագիրն բոլորեալ զճակատու շինուածոյն.

Քսան եւ եւթնեմւոյ Հերակղի բարեպաշտ թագաւորի Ներսեհի Շիրակա եւ Արշակունեաց տեառն եւ Թէոփիղոսի ( Ա ) շարունեաց եպիսկոպոս ( ի ) ես Գրիգոր եղուստր եւ Մարիամ իմ կին շինեցաք զսուրբ եկեղեցիս վասն մեր հոգւոց:

Մակադրական անուն Գրիգորիդ թուի հռովմէականն, որ եւ առ Բիւզանդացի կայսերօք վարիւր, Illustris ( պայծառ, շքեղ ) պատուակոչումն, եւ յայտ է թէ մեծատուն եւ պերճ ոմն էր, զի շինեաց զեկեղեցին այն չափաւոր մեծութեամբ, քառաթեւ եւ գմբեթայարկ, յանուն Ս. Անանէի, որպէս ցուցանէ արձանագիր Սոփեայ թագուհւոյ Վրաց ` դստեր Աշոտոյ Ողորմածի, գրեալ ՚ի վերայ դրանն:

Յանուն Աստուծոյ այս իմ գիր է Սոփէ.. շահնշահի Հաոց եւ Վրաց թագուհո թողեալ եմ զԱլաման չարյատս վասն իմ հոգոս եւ արեւոս եւ Շահընշահի հոգոն եւ Գագկա եւ տկր որդեացն արեւուն. Եթէ ոք հետ մեր յանդգնի եւ առնու ՅԺԸ իցն նզովեալ եղիցի եւ բաժինն ընդ Յուդայի մատնչի եւ ընդ Սիմոնի կախարդի եւ ընդ Գեհեզի բորոտի. եւ սուրբ Անանէ նմա ոսոխ:

Համանման սմին կայ ՚ի ստորեւ միւս այլ արձանագիր, սկզբնաւորեալ, բայց թերակատար թողեալ.

Յանուն Աստուծոյ այս իմ ձեռնագիր է Յանուն Աստուծոյ այս իմ գիր է Սոփէ Հաոց եւ Վրաց թագուհո թողեալ եմ զԱլամանիս չարյատս վասն իմ ար

Զարմանաց է զի ՚ի նշանակեալ ժամանակէ շինութեան եկեղեցւոյն ` ցվերջ կոյս Ժ դարու չիք յիշատակ կամ արձանագիր յեկեղեցւոջդ, եւ ոչ այլ յետ յիշատակին Սոփիայ թագուհւոյ, եւ ոչ ուրեք ՚ի գիրս գտանի անուն գեղջդ:

Յարեւմտից հարաւոյ դորին իբր փարսախաւ հեռի, եւ ՚ի Հր. Ալաճայ լերին ` կայ Տաշնիկ կամ Թաշնիկ ըստ արդեացս, տաճկաբնակ գիւղ, որոյ անուն հայկական ցուցանէ զշինութիւն եւ զբարգաւաճանս յերբեմն ժամանակի. այլ ոչ գիտեմ զինչ մնացուած կայցէ ՚ի նմին:

Շուրջ սահմանք գիւղորայիցդ այժմ անշէնք են, բայց հարկ է թէ երբեմն շինախիտ էին, եւ թերեւս ՚ի սոյն տոհմանս ոմանք ՚ի գիւղից եւ յագարակաց յիշեցելոց յարձանս Բագնայրի, որպիսիք են Նորք, Գաղտա, Մաննեխուտ, Ուղտանատ, Վարդեանց ` թերեւս նոյն ընդ գրեալն Վարդենցնորք կամ Վարդենացնորք, եւ ընթեռնելի Վարդենաց-նորք, զի եւ առանձինն ` որպէս տեսանեմք ` յիշին եւ Վարդեանց եւ Նորք: Ընդ սոսին յիշատակելի է եւ Ջրձորիկ վանքն զոր Խաւռազ իշխան իշխան ետ ՚ի կալուած Բգնայրի, ընդ որում եւ զ Աղիաբերդն զպահէզն [1]:

Նաեւ յեզերս Ախուրեան գետոյ, ՚ի Մաղասբերդոյ եւ ՚ի վայր մինչեւ ՚ի սպառուածն Շիրակայ, ոչ նշանակին գիւղք չէնք, այլ սակաւ եւ աննշան տեղիք. որպէս, Պայրամքենտ երկու փարսախաւ հեռի յարեւելից Ալամանայ, եւ նոյնքան ՚ի հարաւոյ Մաղասբերդի, հանդէպ Գզըլգուլէ պահակատան արեւելեան Շիրակայ: Ի սորա հարաւոյ երկու մղոնաւ հեռի ` Թուճիկ փոքր չէն, եւ նոյնքան հեռի ՚ի հարաւոյ նորին Դուրուշ հանգրուան, եւ մերձ նմին ի հարաւոյ ` Գարագուլե հանգրուան: Խոնարհագոյն եւս երկու փարսախօք այլ հանգրուան, Սիչան անուանեալ, որ արդ միակ տեղի մարդաբնակ երեւի մերձագոյն յանկիւն միութեան Ախուրենի ընդ Տեկորոյ գետակին:

[1]             Տե ' ս յէջ 116: