Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  ՚Ի գիրս` մանաւանդ ստէպ առ Թովմայի Արծրունւոյ կոչի սոսկ Աղբագ` առանց յարակցելոյ զանունս մեծ, որ է որոշիչ Փոքր Աղբագայ որ ՚ի Կորճէս, ըստ այնմ` ՚ի բ. 6. ուր ասէ Թովմա Արծրունի. *Եկն եմուտ ՚ի գաւառն Աղբագ, եւ ասպատակ սփռէր ընդ կողմանս երկրին Վասպուրականի:

Հադամակերտ: Քաղաք ոստան տանն Արծրունեաց` յիշատակեալ զառաջինն ՚ի Խորենացւոյն բ. 7. իբրեւ տեղի սեպհական Արծրունեաց. *Եւ զԱրծրունիսդ գիտեմ ո'չ Արծրունիս, այլ` Արծիւ ունիս, որք արծուիս առաջի նորա (այսինքն Վաղարշակայ) կրէին: Թողում զառասպելեացն քաջազանցս` որ ՚ի Հադամակերտին պատմին. մանկան նիրհելոյ անձրեւ եւ արեւ հակառակեալ, եւ հովանի թռչնոց` պատանւոյն թալկացելոյ:

՚Ի քաղաքի աստ շինեաց Գուրգէն եղբայր Գագկայ արքային Արծրունեաց` եկեղեցի. *Մարզպանն հայոց Գուրգէն (ասէ Արծրունի դ. 11. ) հրաշազան յօրինուածով շինէ զեկեղեցին ՚ի քաղաքին Հադամակերտ ՚ի Մեծն Աղբագ, ՚ի բուն իշխանական սեփհականութեանն իշխանութեան զարմին Արծրունեաց. հարուստ մի հեռի զքարանցն տաշելոյ զհոլովումն բերելով առ տրամադրութիւն կոչարանին, իբրեւ ասպարիսօք երիւք զբացագոյնն մօտագոյնս գործելով սայլիցն հոլովմամբ:

Այլուր նա ինքն Թովմաս կոչէ Ոստան Արծրունեաց` յասելն. *Եկն եմուտ ընդ կողմն Ատրպատական յԱղբագ գաւառ երկրին Վասպուրական, եւ բնակեցաւ ՚ի Յադամակերտ Ոստանին Արծրունեաց: ՚Ի պատմութեան Թովմայի Արծրունւոյ ե. 2. ՚ի պատմելն կրկին անգամ զԱշոտոյ որդւոյ Դերանկին կոչի Աւան:

Օսի: Գիւղ` զորմէ Թովմա Արծրունի դ. 11. *Եւ տիկինն Սեդայ առեալ զդի նորա (այսինքն զԱշոտոյ Վասպուրականի իշխանի) տարեալ հանգուցեալք ՚ի յԱղբագ ՚ի գեօղն Օսի, ՚ի վանս Սուրբ Խաչի:

Իսկ մենաստանն Խաչի բազում ուրեք յիշատակի առ նորին Թովմայի, ուր էին գերեզմանք իշխանացն Արծրունեաց նախ քան զթագաւորութիւնն, զի ասէ գ. 17. վասն Աշոտոյ իշխանին. *Եւ կատարեալ Աշոտ զկեանս իւր մեռաւ ՚ի Վան Տոսպ… եւ տարեալ հանգուցանեն ընդ եղբարս ՚ի վանս սուրբ Խաչին յԱղբագ գաւառին:

Սոյնպէս ՚ի գրելն զմահուանէ Դերանկին ասէ դ. 3. *Աշոտ որդի Դերանկին առեալ զդի նորա տարեալ հանգոյց առ հարս իւր յԱղբագ գաւառի ՚ի վանս Սուրբ Խաչին: Յորմէ յայտ է թէ նախնիք Դերանկին, որպէս նաեւ եղբարքն Աշոտոյ անդ էին թաղեալ, անդ թաղեցաւ եւ տիկինն Սոփի կին նորին Դերանկի:

Որսիրանից ձոր: Յիշատակէ Թովմա Արծրունի յերկրորդ վարս Աշոտոյ որդւոյ Դերանկին ե. 2. ՚ի գրելն անդ զդիմելն Ափշնի արաբացի ոստիկանի ՚ի վերայ Աշոտոյ. * Իսկ իշխանն Աշոտ եղբարքն հանդերձ, եւ ամենայն զօրօքն խոյս տուեալ ամրանայ ՚ի Ձորն Որսիրանից: Եւ սակաւ մի զկնի` ցուցանէ զնոյն տեղի լինել ՚ի գաւառն Աղբագ, յիշելով եւ զգիւղն անուանեալ Կակենից. * Եւ ինքն (Ափշին երթեալ ՚ի գաւառն Աղբագ` դադարէ ՚ի Հադամակերտն աւանի, եւ առաքէ զայր մի ներքինի… զօրօք բազմօք զի երթեալ պատերազմեսցի ընդ իշխանին. եւ քանզի նոքա ամրացեալ էին ՚ի դժուարս Կակենից գեաւղջ` դառնայ ներքինին մեծաւ ամօթով ո'չ ինչ կարացեալ ստանանել նոցա վասն տեղւոյն ամրութեան, եւ զօրացն քաջամարտիկ լինելոյ:

Զհամանուն գիւղ ՚ի նմին յԱղբագ գաւառի յիշատակէ եւ Յովհաննէս կաթուղիկոս ՚ի գրելն զնահատակութիւն երկրորդ Ատովմեանց: * Անուն գլխաւորի նոցա Ատոմ ճանաչիւր ՚ի գաւառէ Աղբագայ յՈրսիրանս գեղջէ: