Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Այս գաւառ առ Վարդանայ աշխարհագրի կոչի Նիգատուն. *Այրարատ ունի բազում գաւառս… Արագածոտն, Մասերոտն, Նիգատուն, ուր կան սուրբ ուխտքն Թեղենիս, եւ Եղիպատուրշ:

Բջնի: Անկանի յայսմ գաւառի, որպէս ակնարկէ Մատթէոս ՚ի գրելն վասն դելումնաս թագաւորին` թէ հասանէր *՚Ի Նիգս գաւառին հայոց մերձ ՚ի յԱմուրն Բջնի: Եւ էր կառուցեալ առ հուրաստան գետակին ըստ նորուն ակնարկելոյ. յորմէ եւ այժմ կոչի այն Բջնոյ ջուր: Առ Ղազարայ գրի Բճնի. եւ կոչի Գիւղ երեւելի: Յովհաննէս կաթ. կոչէ Ամրոց. զի գրէ վասն Մայրագոմեցւոյն. *Առկայանայր ՚ի Մայրոց վանս որ ՚ի ծործորս լերինն Ամրոցին Բջնոյ:

Վարդան զԲջնի Բերդաքաղաք անուանէ` յասելն. *Պատուեաց Աստուած իջմամբ լուսոյ ՚ի վերայ նորա (այսինքն ոսկերաց ուրումն Սրբակաց քահանայի) ակներեւ բերդաքաղաքին Բջնոյ: Կիրակոս կոչէ Քաղաք: Կացուցին ասէ կաթուղիկոս *Զտէր Վահրամ զոր անուանեցին Գրիգորիս, զորդին Գրիգորի Մագիստրոսի ՚ի Քաղաքէն Բջնոյ: Եւ թէ` Զաքարէ եւ Իւանէ երկոքին եղբարքն ՚ի սկիզբն ԺԳ. դարու առին զԲջնի քաղաք: Զայս ամրոց ըստ գրելոյ Թովմայի Մեծոփեցւոյ ՚ի ԺԴ. դարուն էառ թագաւորն Ազախու թաթարաց. ուր եւ սպան զտէր Վանական` եպիսկոպոս գաւառին:

Աստի էր Գրիգոր Մագիստրոսն` որպէս գրէ Կիրակոս եւ Վարդան Բարձրաբերդցի ՚ի ճառն որ ՚ի վերայ Գրիգորի եւ Ներսէսի Շնորհալւոյն. ուր գրէ եւս զհօրէն Մագիստրոսի` տր լեալ ամրոցին Բջնւոյ: Յայսմանէ եւ Սամուէլ ծերունի ՚ի յիշատակարանի Մեկնութիւն սաղմոսաց Լամբրոնացին զՄագիստրոսն կոչէ Բջնեցի:

Մայրոց կամ Մայրոյ վանք: Յովհաննէս կաթ. դնէ զնոյն որպէս տեսաք ՚ի վերոյ` մերձ ՚ի Բջնի: Այլ Եզր կաթուղիկոս * Սակս ՚ի նմա բնակելոյն Յովհանայ (ասէ Յոհ. կաթ)… զանուն տեղւոյն Մայրոց վանաց` Մայրոյ գոմ զնա անուանէր, եւ զՅովհան Մայրագոմեցի: Կիրակոս զնոյն Յովհան կոչէ Մայրավանեցի:

Ղորաձոր: Էր ՚ի սահմանին Բջնոյ, զոր յիշէ Կիրակոս ՚ի պատմելն զշինութենէ վանացն Գետկայ ՚ի Մխիթարայ Գօշէ, ասելով. * Ընծայեցին եկեղեցւոյն (Զաքարէ եւ Իւանէ իշխանք) սահման ջրադարձիւք լեռնէ ՚ի լեառն, եւ բով մի յԱբասաձոր, եւ զՂորաձորն ՚ի նահանգին Բջնոյ:

Փառածնակերտ: Անկանի յայս գաւառ ըստ Յովհաննու կաթ. * Ապա փոխանակ նորա կացուցանեն զեզր ՚ի Նիգ գաւառէ, ՚ի Փառաժնակերտ գեղջէ: Նոյնպէս եւ ըստ Ասողկայ, որ ՚ի բ. գրէ. * Տէր եզր ՚ի Նգայ գաւառէ, ՚ի գեղջէ Փառաժնակերտոյ: Յիշատակի նաեւ առ Ստեփաննոսի Օրպէլեան. գլ. իզ. վասն Եզրի:

Եղիպատրուշ. Յիշատակի առ Ասողկայ բ. յասելն . Տր. եսայի ՚ի գաւառէ Նգայ ՚ի գեղջէ Եղիպատրշոյ: Այլազգ գրի այս անուն առ Յովհաննու կաթ. * Եւ ապա զԵսայի` որ ՚ի Նիգ գաւառէ. յԱղապատրուշ գեղջէ կացուցանեն յաթոռ հայրապետութեան: Այլազգ եւս առ Կիրակոսի. * Եւ ապա սուրբ Եսայի յԵղապատրօշ գեղջէ, Վարդան աշխարհագիր Ուխտ անուամբ յիշատակէ զսա. յայտ է թէ էր անդէն մենաստան ինչ, զոր յանուն գեղջն անուանէ:

Թեղէնիս: Անապատ կրօնաւորաց` զորմէ Ասողիկ գ. 9. * Եւ Կիւրակոս գծծակերպ գիտնականն` որ վարուք առաւել քան թէ բանիւք վարդապետէր (՚ի Ժ. դարուն), որ բնակէր յոլովակի յանապատին` որ Թեղենիսն կոչի ՚ի Նիգ գաւառի: Վարդան աշխարհագիր կոչէ Ուխտ անուամբ, զորոյ զբանս եդաք ՚ի վերոյ: Հիմնօղ սորա չէ յայտ. բայց կարգաւորօղ նորին` դնէ Կիրակոս զոմն Տուրքիկ անուն ՚ի ԺԲ. դարուն. * Էին ՚ի ժամանակին յայնմիկ վարդապետք երեւելիք Մխիթար որ Գօշն կոչիւր… Տուրքիկն ՚ի Թեղենեաց` որ բարիոք կարգաւորեաց զվանքն` զամենայն ինչ հասարակաց լինել եւ առանձին ո'չ ինչ ստանալ:

Ձկնավաճառ: Զայսմանէ Ասողիկ գ. 4. * Որոյ ընդդէմ երթեալ ամենայն զօրուն Սմբատայ, եւ երկու որդիք նմին Աշոտ եւ Մուշեղ ՚ի գաւառն Նիգ, եւ մարտուցեալ ընդ միմեանս ՚ի տեղին որ Ձկնավաճառն կոչի: Երեւի լինել այս տեղի ՚ի հովտի ինչ առ լերամբ. զի Յովհաննէս կաթ. գրէ վասն տեղւոյ բանակի թշնամեաց սոյն պատերազմի ուր մարտեան Աշոտ եւ Մուշեղ. * Հասեալ (Աշոտ եւ Մուշեղ) ՚ի Նիգ գաւառ, տեսին զի ճամբար այլազգեացն բունեալ դադարեալ էր ՚ի հովիտս հարթայատակ վայրի միոջ, առ ստորոտով լերինն: