Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Յերկուս ձեռագիրս աշխարհագրութեան Խորենացւոյն գրի Ծաղկաոտն. առ Ասողկայ Ծաղկոյոտն. առ Ղազարայ ուրեք` Ծաղկեոտն, եւ այլուր` Ծաղկուտն: Որպէս ոը է առ յաճախութեան ծաղկանց իւրոց անուանեալ Ծաղկուտ. այլ ուղղագոյն եւս թուի մեզ կոչեցեալ Ծաղկոտն, կամ Ծաղկէոտն, սակս ձգելոյ գաւառիս ընդ լերամբ ծաղկաց, զոր օրինակ Արագածոտն, Մասեացոտն` որք ձգին ընդ Արագած եւ ընդ Մասիս լերամբ: Սահմանակից է Բագրեւանդ գաւառին, եւ հանդէպ նորա. զի զօրք հայոց եւ այլոց քրիոստոնէից իբրեւ կամեցաւ բանակիլ ընդդէմ տաճկաց եղելոց ՚ի Ծաղկոտն, բանակեցան ՚ի Բագրեւանդ գաւառին, ՚ի Վաղարշակերտ քաղաքի նորա. որպէս է տեսանել առ Ասողկայ գ. 38. զնոյն յայտ առնէ եւ այժմեան դիրք Ալաշկերտոյ` որ է Բագրեւանդ, եւ դիրք Ծաղկաց լերին:

Օդ սորա գոլով զովացուցիչ, էին ՚ի նմա տեղիք ամարանոցաց. զոր յայտ առնէ Ղազար. թղթ. 102. յասելն. *Հասեալ ամիսք տօթոյն ջերմութեան` չու արարեալ ամենայն բազմութիւնն հայոց ՚ի տեղիս հովոց` գային հասանէին ՚ի գաւառն որ կոչի Ծաղկուտն:

Շահապիվան: Է լեառն, որպէս է տեսանել առ Խորենացւոյն դ. 23. *Գնելոյ բազում էրէս քան զայն ունել ընդ նոյն աւուրս յիւրում լերինն` որ Շահապիվանն անուանի: Ստորեւ սոյն այս լեառն դասի նոյն ընդ Ծաղկաց լերին: *Տեսցես տեղիս քաջէրէս ՚ի լերինն Ծաղկաց զպարկացիր ջրով: Որով անկանի սա ՚ի Ծաղկոտն գաւառի, որպէս եւ լեառն Ծաղկաց:

Յայս լեառն ժողովէր ամի ամի բանակ թագաւորին ՚ի նաւասարդի` առ ՚ի կատարել զտօնն ամանորաբեր, եւ զտօն Յովհաննու` որոյ եկեղեցին էր ՚ի մօտակայ աւանին Բագուան. որպէս եւ տեսանել առ Բուզանդայ դ. 15. *Եւ էր բանակ թագաւորին (բ. Արշակայ) ՚ի Շահապինվանի ՚ի բուն բանակի տեղսն Արշակունեացն ՚ի ներքոյ Սիւնեաց, եւ ՚ի վերայ ասպարիսացն: Յիշէ ՚ի նոյն գլ. եւ զՏօն նաւասարդաց, եւ զյիշատակ Յովհաննու: Նոյնպէս, եւ ՚ի գործս ժողովոյն` զոր արար աստանօր ա. Յովսէփ կաթողիկոս` այս Շահապիվան կոչի Բանակետղ թագաւորաց ՚ի ժամանակի ամանորաբեր տօնին: *Գային ժողովէին ՚ի հրամանէ միաբանութեան յեդեալ կէտն ՚ի Շահապիվան ՚ի բանակետղ թագաւորացն հայոց ՚ի ժամանակ ամանորաբեր տօնին:

Անուն սորա թուի լինել անուն վանաց կամ իջանի եւ բնակարանի իշխանին Շահապի յայսմիկ լերին, եւ յայնմանէ ընկալեալ լերին զիւր զանուն. զի եւ ուրեք ՚ի պատմութեան ժողովոց ազգիս` ուրոյն գրի Շահապի վանք: Եւ առ Ագաթանգեղոսի ՚ի թղթ. յձթ. յիշատակի իշխանն Շահապ Շահապիվանի:

Այս լեառն սեպհական էր նախ տոհմի ուրուք Գնունեաց, ապա էանց առ նախայիշատակեալ գնէլ Արշակունի, վասն զի ժառանգութեամբ եհաս նմա ՚ի մայրենի հաւոյ իւրոյ` որ էր Գնունի, եւ նոյնպէս կոչէր գնէլ, որպէս պատմէ Խորենացին, եւ յայսմ վայրի ետ սպանանել եւ թաղել բ. Արշակ զնոյն Գնել Արշակունի, որ էր իւր եղբօրորդի: ՚Ի լերինս յայսմիկ թաղեալ դնէ Վարդան եւ զմարմինս սպանողացն նորին Գնելոյ, եւ ՚ի 1157. յայտնեալ իբր նորանշան իմն տեսլեամբ: * Յայտնեցան (ասէ) ՚ի Շահապիվանս մարմինք սպանողացն Գնելոյ անփուտ հանդերձիւք, եւ արիւնաշաղախ մարմնով որպէս եւ սպանանն, ըստ անիծից սոբոյն Ներսէսի:

Լսին: Տեղի ՚ի լերինն Շահապիվանի, զորոյ զգիրսն որոշէ Բուզանդ գ. 15. յասելն. * Իսկ զպատանեակն Գնէլ` առնուին գնային մոտ ՚ի սիւնս արքունի, եւ անդէն կառափէին ՚ի Սարակ լերին (իմա' զՇահապիվանն), որում տեղոյն Լսին անուանեալ է, մոտ յորմածս արգելոցացն որսոյն էրիոցն, ընդդէմ մորտաստանին աղբերացն բազմոցացն արքունի, յանդիման բանակետեղ բնին: Այսինքն յանդիման տեղւոյ բանակին, ուր բանակեալ էր թագաւորն ՚ի Շահապիվանի:

Անգղ: Բերդ` որ ՚ի բանից աստի Ղազարայ թղթ. 102 երեւի լինել յայսմ գաւառի. * Հասանէին ՚ի գաւառն որ կոչի Ծաղկուան, մերձ ՚ի բերդն ամուր` զոր Անգղն անուանեն. զայն տեղօք արարեալ բանակետեղս արանց` դադարէին անդ զաւուրս տօթոյն: Յիշատակէ զնոյն եւ Եղիշէ թղթ. 55 բայց առանց որոշելոյ զգաւառն, եւ կոչէ Գիւղաքաղաք յասելն. * Եկին հասին յաշխարհն հայոց ՚ի Գիւղաքաղաք մի մեծ` որում անուն էր Անգղ:

Նոյն է սա ընդ աւանին` զոր յիշատակէ ընդարձակողն Թովմայի Արծրունւոյ. * Առեալ իւր ամուսին (Աբդլմսեհ Արծրունի) զդուստր Գրիգորի արեւելեան դուկի, եւ զթոռն մեծաշուք եւ տիեզերակալ իշխանաց իշխանին Ալուղի` որ էր տէր եւ իշխեցող գաւառացն Ծաղկոտան, եւ կոգովտի եւ մեծ աւանին Անգեղանն:

Նոյն կարծեսցուք եւ ընդ Անկլօն գեղջ, զոր ստորագրէ Պրոկոպիոս (պատերազմ պարսից բ. 25) * Հարիւր եւ քսան ասպարիզաւ հեռի ՚ի Տուվիոսէ (՚ի Դվնայ) յաջմէ եկելոցն ՚ի սահմանաց հռոմայեցւոց` երեւի լեառն դժուարամատոյց եւ ահագին զառ ՚ի թափ, յորոց դժուարաժեռ խոխոմս է գիւղն Անկլօն, ուր նավէտիս յիմանալն անդ զգալուստ թշնամեաց` անդրէն ընդ կրունկն դարձեալ ամենայն զօրօք պատսպարեցաւ, ապաւինեալ յամուր գիրս տեղւոյն: Առ ստորոտով լերին է գիւղն. իսկ ՚ի գահավէժ գագաթանն` բերդ ամուր համանուն գեղջ, արդ նավետիս զամենայն մուտս գեղջ վիմօք եւ առապարօք խցեալ` դժուարամատոյց կացոյց, նաեւ փոսս հատեալ, չորս հազար զօրս անդանօր եդ:

Վարշակի: Ջերմուկ յիշատակեալ առ Ղազարայ, թղթ. 230. * Գային հասանէին այնուհետեւ ՚ի Ծաղկէոտն եւ կամեցեալք առ վայր մի հանգչել ՚ի ջերմկին որ կոչի Վարշակի:

Կոստեանքն: Գիւղ` զորմէ Ասողիկ գ. 38. * Գան ՚ի գաւառն Ծաղկոյռան, ՚ի գիւղն որ Կոստանեաքն կոչի:

Աւետեաց խաչ: Տեղի` որ թուի լինել յայսմ գաւառի զորմէ յիշատակի յայսմաւուրս. յօգոստ. 27 ուր պատմի երեւումն քսի Սուքիասանց մերձ ՚ի միայնարանսն Ոսկեաց, ուր եւ մկրտեցան ՚ի նոցանէ ՚ի յակունս Եփրատայ ՚ի Ծաղկաւէտ տեղիսն: