Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Զսմանէ այսպէս գրէ Ստեփ. Օրպէլեան. ՚ի գլ. գ. *Տասներորդ (գաւառ Սիւնեաց` է) Ձորք գաւառ. ունի զանմատոյց ամուրն Բաղաբերդ, եւ այժմ կոչի Կապան: Ո'չ ամուրն Բաղաբերդ` կոչեցաւ Կապան, զի զայս ՚ի կա. գլ. յայտնի որոշէ ՚ի Կապանէն. այլ` Ձորք գաւառ, որ յայտ է թէ սակս ունելոյն նեղ եւ անձուկ կիրճս` կոչեցաւ ՚ի վերջնոց Կապան, որ է անուն սովորական առ յետագայ պատմագիրս:

Արդ` թէպէտ յայս բան զԲաղաբերդն դնէ ՚ի Կապան, կամ ՚ի Ձորք գաւառի, սակայն ստորեւ յայտնի դնէ լինել յայնմ վայրի` յորոյ անուն շրջակայ սահմանն եւ գաւառն կոչեցաւ Բաղաց գաւառ, որով եւ Բաղաբերդ լինի ՚ի Բաղս` գէթ ՚ի նախնի ժամանակս. որպէս եւ անուանց մերձաւորութիւն քաղաքին եւ գաւառին` զնոյն յայտ առնէ: Եւ որպէս ինձ թուի ՚ի բանից Օրպէլինին ՚ի գլ. կա. Կապան կոչէր սովորաբար յայնմ վերջին ժամանակի ո'չ միայն Ձորք գաւառ, այլ նաեւ Բաղք գէթ ըստ մասին. իսկ իշխանութիւնն կամ թագաւորութիւնն որ ձգէր ՚ի Բաղս եւ ՚ի Կապան` յաճախակի կոչէր յանուն Բաղաց. վասն որոյ գրէ յայն գլուխ. *Յամի յորում էր թվականն հայոց ՇԾԲ. եղեւ սկիզբն աւերածոյ Կապան գաւառի, եւ ամուր աշխարհին Բաղաց, եւ սպառելոյ տէրութեան նոցա թագաւորաց եւ իշխանաց: Ուր Գաւառ կոչէ զԿապան, եւ Աշխարհ զԲաղս վասն տէրութեանն, եւ զերկոսինն իբր մի համարի. քանզի եւ երբեմն մի եւ նոյն իշխան տիրէր երկոցունց` որպէս դնէ նոյն Ստեփ. Օրպէլեան. ՚ի գլ. լը. *Պայծառանայր եւ ցայնմ աւուրս (յաւուրս նոր ոստիկանին, եւ Շահանշահ Աշոտոյ արքային, ) համազգի սոցին իշխանացս ՚ի Սիսական տոհմէ` Ձագիկ մեծ իշխանն ամենայն բարեպաշտութեամբ, որ ունէր ՚ի բաժնի զԲաղաց գաւառն եւ զԿապան քաղաք: Տե'ս եւ ստորեւ զբան Ստեփաննոս Օրպէլեան:

Կապան: Մայրաքաղաք բերդաւոր յիշխանութեան Բաղաց, զոր էառ Չորթման Պարսիկ, առ ՚ի հանել զքէն վրիժուն` զոր ունէր ընդ Սենեքերիմ թագաւորին Բաղաց. * ՇԾԱ. թվին (ասէ Օրպէլեան. ՚ի գլ. կա) օր մի յանկարծակի մինչ կային յանհոգութեան քաղաքացիքն, մատնեաց տէր զանառիկն ՚ի մարդկանէ զԿապան քաղաք, եւ անիծեալն Չորթման վասն քինուն իւր յեղակարծում ժամու հեղաւ ՚ի վերայ քաղաքին, նախ բազում… մարդիկ սորամուտք եւ քարագնացք ելին ՚ի գլուխ ապառաժուտ լերինն եւ իջին ընդ… հեղեղատին ՚ի քաղաքն. զի այն վայր ոչ էր պարսպափակ, վասն անհնարին գոլ մտից մարդկան, եւ սկսան կոտորել… եւ ապա բացին զդուռն քաղաքին` որ ՚ի Խնծորոյ գլուխ հայէր, եւ մտին զօրքն ամենայն եւ սատակեցին զամենեսեան առ հասարակ, բայց ՚ի բերդն ոչինչ կարացին ձեռնարկել. այլ գնացին անդրէն ՚ի տեղի իւրեանց: Ապա այս իսկ եղեւ սկիզբն աւերման աշխարհին եւ օրըստօրէ սկսաւ նուազիլ եւ պակասիլ իշխանութիւնն այն` որ ունէր ընդ ձեռամբ բերդս ԽԴ. եւ անուանիքն ՚ի նոցանէ ԲԺ. եւ վանորայս իը. եւ գեօղս ան, եւ մայրաքաղաք զԿապանն. այս Բաղաց իշխանութին է:

Կաքաւաբերդ: Վարդան դնէ ՚ի Կապանին` յասելն. * ՚Ի սոյն ժամանակի առան եւ մնացեալ դղեակք Կապանին յայլազգիս` Գրհամ, եւ Գեղի, եւ Կաքաւաբերդ: Առ Ստեփ. Օրպէլեան ՚ի գլ կա. գրի Կաքաւաբերդ զոր ստորեւ կոչէ Բերդ կաքաւու: Էառ զայն Ամիր հարոնն ՚ի ՇՀԷ:

Գեղի: Վարդան դնէ եւ զսոյն ՚ի Կապանին, զորոյ զբանս եդաք ՚ի վերոյ ՚ի Կաքաւաբերդն: Յիշէ զԳեղի եւ Ստեփ. Օրպէլեան ՚ի գլ. կբ: