Հայ-ռուս-վրացական փոխհարաբերությունները

[1]          Собрание актов, относящихся к обозрению истории армянского народа. часть I, Москва, 1833.

[2]          Դիւան հայոց պատմության, գիրք Ա - Բ. ( Թիֆլիս, 1893), Գ. ( Թիֆլիս, 1894), Դ. (1899), Ը. (1908), Թ. ( Թիֆլիս, 1911): « Դիվան հայոց պատմության ». Նոր շարք. գիրք առաջին. Ղուկաս Կարնեցի. հ. Ա., (1780-1785). Աշխատասիրությամբ Վարդան Գրիգորյանի, Երեւան, 1984, հ. Բ., Եր., 2003

[3]          Полное собрание законов Российской империи, тт. XVI, XXIII, XXV, М., 1830.

[4]          Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею. под ред. А. Д. Берже, т. 1, Тб., 1866.

[5]          Армяно-русские отношения в XVIII веке. 1760-1800 гг. Сборник документов. Т. IV. Под ред. акад. М. Г. Нерсисяна. Составители: А. Алексанян, В. Мартиросян, М. Нерсисян, П. Чобанян. Ер., 1990.

[6]           valerian maWaraZe. masalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III, nakveTi I, Tb., 1988.

[7]          Документы по взаимоотношениям Грузии с Северным Кавказом в XVIII в. Тб., 1968. “Межкавказские политические и торговые связи Восточной Грузии (конец 60-х – начало 90-х годов XVIII в. )”. Документы и материалы. I выпуск. Тб., 1980; В. Н. Гамрекели. Торговые связи Восточной Грузии с Северным Кавказом в XVIII веке. ч. I-II, Тб., 1968-1977.

[8]          Սիմեոն Երեւանցի, Ջամբռ, Վաղարշապատ, 1873: « Հայկական աղբյուրները Աղա - Մուհամմադ խանի անդրկովկասյան արշավանքների մասին », աշխատ. Ռ. Տիտանյանի, Եր., 1981: « Դատաստանագիրք Աստրախանի հայոց », աշխատ. Ֆ. Գ. Պողոսյանի, Եր., 1967: “Жизнь Артемия Араратского”. Издание подготовил К. Н. Григорян при участии Р. Р. Орбели. М., 1981; Ee. TayaiSvili. saqarTvelos siZveleni. t. III, Tb., 1910. daviT Bbagrationi . SaqarTvelos samarTlisa da kanonmdeblobis mimoxilva. Tb., 1959. i. cincaZe. masalebi ruseT - saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis (1782-1791 ww. ), - “ saistorio moambe ”, t. 23-24, Tb., 1970, gv. 3-147.

[9]          Письма архиепископа Иосифа о Грузии (1795-1796гг)”, -“Кавказская старина”, год I, под ред. А. Д. Ерицова, Тифл., 1872, n. 2, с. 29-34. “Смутные годы Эчмиадзинского патриаршества (1799-1809г. )”, - 1873, n. 4-5, с. 94-105.

[10]        Լեո, Հայոց պատմություն, հ. երրորդ, գիրք երկրորդ, - տե՛ս Լեո, Երկերի ժողովածու, տաս հատորով, հատոր երրորդ, գիրք IV, Եր., 1973: Լեո, Հովսեփ կաթողիկոս Արղության, Թիֆլիս, 1902:

[11]        Տե՛ս Լեո, Երկերի ժողովածու 10 հատորով, Հատոր V, Եր., 1986, էջ 497-571:

[12]        Թադեւոս Ավդալբեկյան, Հայագիտական հետազոտություններ, Եր., 1969:

[13]        А. Р. Иоаннисян, Иосиф Эмин, Ерева, 1945. Վերահրատարակությունը՝ Եր., 1989:

[14]        А. Р. Иоаннисян, Россия и армянское освободительное движение в 80-х годах XVIII столетия, Ер., 1947: Վերահրատարակությունը՝ Եր., 1990: Նույնի Присоединение Закавказья к России и международные отношения в начале XIX столетия. Ер., 1958.

[15]        А. Р. Иоаннисян, Россия и армянское освободительное движение в 80-х годах XVIII столетия, Ер., 1947, с. 189:

[16]        Այդ գրքի առիթով իր դեմ կազմակերպված արշավին ընկրկելով, Ա. Ռ. Հովհաննիսյանը ստիպված հանդես եկավ իր իսկ գրքի մասին հատուկ գրախոսականով. «по поводу моей книги" Россия и армянское освободительное движение в 80-х годах XVIII столетия», որտեղ ընդունում էր իր պատմագիտական « սխալները », - տե՛ս « Տեղեկագիր հաս. գիտ. », 1950, թիվ 4 էջ 83-88:

[17]        А. Р. Иоаннисян, Россия и армянское освободительное движение в 80-х годах XVIII столетия, Ер., 1990, с. 190:

[18]        Վ. Ռ. Գրիգորյան. Երեւանի խանությունը XVIII դարի վերջում (1780-1800), Եր., 1958.

[19]        Գ. Հ. Գրիգորյան. Հայ առաջավոր հասարակական - քաղաքական մտքի պատմությունից ( XVIII դարի երկրորդ կես ). Եր., 1957:

[20]        М. Г. Нерсисян. Из истории русско-армянских отношений, кн. I, Ереван, 1956. Его же, А. В. Суворов и русско-армянские отношения в 1770-1780-х годах. Ер., 1981.

[21]        Վ. Ա. Միքայելյան, Ղրիմի հայոց գաղութի պատմություն, Եր., 1964: Վ. Ա. Միքայելյան, Ղրիմահայոց պատմություն, Եր., 1989:

[22]        Վ.  Բ. Բարխուդարյան, Նոր Նախիջեւանի հայոց գաղութի պատմություն, հ. I, Եր., 1967: Վ. Բ. Բարխուդարյան, Վ. Կ. Ոսկանյան. Հայ - ռուսական պատմական կապերը եւ Արեւելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին. Եր., 1978: В. Б. Бархударян. Армянские колонии в России и их роль в армяно-русских отношениях. - “Из истории вековой дружбы”, Ер., 1983, с. 124-135. Վ. Բ. Բարխուդարյան. Ռուսաստանի եւ Հնդկաստանի հայկական գաղութները XVIII դարի վերջին քառորդի հայ ազատագրական շարժումներում. - « XVI - XVIII դարերի հայ ազատագրական շարժումները եւ հայ գաղթավայրերը » ( հոդվածների ժողովածու ). Եր., 1989, էջ 187-216:

[23]        В. А. Хачатурян. Административно-правовое положение астраханских армян во второй половине XVIII века. -Известия АН Арм. ССР (обществ. Науки, 1963, N 12, с. 57-68). Он же. Судебно-административные органы астраханских армян XVIII - XIX вв. и их архивные фонды. -Вестник архивов Армении, 1971, N 3, с. 135-144. В. А. Хачатурян. Население армянской колонии в Астрахани во второй половине XVIII века. - « ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր », 1965, դ 7, էջ 77-87: Վ. Ա. Խաչատրյան. Հայ ժողովրդի ազատագրական շարժումները եւ Աստրախանի հայ գաղութը XVIII դարում, -« XVI - XVIII դարերի հայ ազատագրական շարժումները եւ հայ գաղթավայրերը » ( հոդվածների ժողովածու ). Եր., 1989, էջ 140-154:

[24]        Ананян Ж. А. Армянская колония Григориополь. Ер., 1969. Ж. Ананян, В. Хачатурян. Армянские общины России. Ер., 1993.

[25]        Լ. Ա. Պողոսյան. Հյուսիսային Կովկասի հայկական գաղթավայրերը XVIII դարի հայ - ռուսական հասարակականքաղաքական հարաբերություններում, - « XVI - XVIII դարերի հայ ազատագրական շարժումները եւ հայ գաղթավայրերը » ( հոդվածների ժողովածու ). Եր., 1989, էջ 155-170: 56 Երեւան, 1967:

[26]        Երեւան, 1967 ։

[27]        Վ. Ա. Դիլոյան. Լազարյանների հասարակական - քաղաքական գործունեության պատմությունից ( XVIII դարի երկրորդ կես ), Եր., 1966.

[28]        Վ. Ա. Դիլոյան. Արեւելյան Հայաստանը ԺԹ. դարի առաջին երեսնամյակին եւ հայ - ռուսական հարաբերությունները. Եր., 1989:

[29]        Գ. Ա. Գալոյան, Ռուսաստանը եւ Անդրկովկասի ժողովուրդները. Ուրվագծեր նրանց փոխհարաբերությունների քաղաքական պատմության հին ժամանակներից մինչեւ Հոկտեմբերյան սոցիալիստական Մեծ հեղափոխության հաղթանակը, Եր., 1978:

[30]        Նույն տեղում, էջ 109:

[31]        Նույն տեղում, էջ 111: Վերջերս լույս ընծայած իր աշխատության մեջ Գ. Գալոյանը խմբագրել է այդ դրույթը՝ հիմնավոր համարելով Սիմեոն Երեւանցու դիրքորոշումը. « վրաց թագավորը մեծ զգուշավորություն էր հանդես բերում Էմինի գաղափարների նկատմամբ, մանավանդ որ դրանք չէր բաժանում նաեւ 1763 թվականին Ամենայն Հայոց կաթողիկոս ընտրված Սիմեոն Ա. Երեւանցին »: Տե՛ս Գալուստ Գալոյան, Հայաստանը մեծ տերությունների աշխարհակալական առճակատումներում ( XVI դարից 1917 թ. ), Եր., 2004, էջ 106:

[32]        Գ. Ա. Գալոյան, Ռուսաստանը եւ Անդրկովկասի ժողովուրդները, էջ 127:

[33]        Նույն տեղում, էջ 129:

[34]        Հավանաբար նկատի է առնված խոստումները: Իրական օգնության մասին վկայություն չկա:

[35]        Վ. Մ. Մարտիրոսյան, Անդրկովկասի ժողովուրդների ազատագրական ձգտումները 1768-1774 թթ. ռուս - թուրքական պատերազմում, - « Լրաբեր հաս. գիտ. », 1973, թիվ 5, էջ 41-44: Նույնի, Հայերը Քարթլ - Կախեթի տնտեսական կյանքում ( XVIII դ. երկրորդ կես ), - « Լրաբեր հաս. գիտ. », 1976, թիվ 11, էջ 20-26: Նույնի, Հայերի առեւտրական գործունեությունը Քարթլ - Կախեթի թագավորությունում ( XVIII դ. երկրորդ կես ), - « Լրաբեր հաս. գիտ. », 1974, թիվ 11, էջ 65-71: Նույնի, Նոր վավերագրեր Գեորգիեւսկի 1783 թ. Դաշնագրի մասին, - « Պատմա - բանասիրական հանդես », 1978, թիվ 3, էջ 235-243: Նույնի, 1783 թ. Գեորգիեւսկի դաշնագիրը եւ հայերը, - « Լրաբեր հաս. գիտ. », 1978, թիվ 9, էջ 92-100:

[36]        О. П. Маркова, Россия, Закавказье и международные отношения в XVIII веке, М., 1966.

[37]        Ա. Գ. Աբրահամյան, Վավերագրեր հայ - ռուսական հարաբերություններից ( XVIII դարի վերջին քառորդ ), - « Բանբեր Երեւանի համալսարանի », 1978, թիվ 2, էջ 50-70:

[38]        Ц. П. Агаян. Роль России в исторических судьбах армянского народа. М., “Наука”, 1978.

[39]        Մ. Կ. Զուլալյան, Արեւմտյան Հայաստանը XVI - XVIII դարերում, Եր., 1980: Նույնի, Հայ ժողովրդի XIII - XVIII դարերի պատմության հարցերը ըստ Եվրոպացի հեղինակների. Գիրք Ա, Քաղաքական պատմություն. Եր., 1990:

[40]        П. А. Сейранян. Карабах и Россия. Страницы истории. М., 1997.

[41]        Մ. Մ. Թելունց. Հայ ազգային - ազատագրական շարժումը XVIII դարի երկրորդ կեսին եւ իրավաքաղաքական միտքը. Եր., 1995:

[42]        И. Шопен. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ея присоединения к Российской империи. СПб, 1852.

[43]        П. Бутков. Материалы для новой истории Кавказа, ч. II, СПб, 1869.

[44]        Н. Ф. Дубровин. История войны и владычества русских на Кавказе. тт. I - VI, СПб, 1871-1888.

[45]        Г. Эзов. Сношения Петра Великого с Армянским народом. СПб, 1898.

[46]        Մ. Ա. Մուրադյան, Արեւելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին 19- րդ դարի ռուսական պատմագիտական եւ հասարակական մտքի գնահատմամբ, Եր., 1985, էջ 28-41: Նույնի, Հայոց պատմության հիմնահարցերը ռուսական պատմագրության գնահատմամբ, Եր., 1995:

[47]        Մ. Ա. Մուրադյան, Հայոց պատմության հիմնահարցերը ռուսաց պատմագրության եւ հասարակական - քաղաքական մտքի գնահատմամբ (19-20- րդ դդ. ), Պատմ. գիտ. դոկտորի ատենախոս. սեղմագիր, Եր., 2000, էջ 18-19:

[48]        А. А. Цагарели. Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия, относящихся к Грузии, т. II, вып. II (1798-1801гг. ), СПб, 1902.

[49]        Д. Пурцеладзе. Грузинские крестьянские грамоты, Тифлис, 1882.

[50]        m. TamaraSvili. istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, Tb., 1902.

[51]        n. berZeniSvili. saqarTvelos istoriis sakiTxebi. w. IV, Tb., 1967. w. VI, Tb., 1973, gv. 348-475.

[52]        i. cincaZe. aRa - mahmad - xanis Tavdasxma saqarTveloze, Tb., 1969.

[53]        Г. Г. Пайчадзе. Историческое значение Георгиевского трактата, - “Из истории вековой дружбы”, Ер., 1983, с. 77-86:

[54]        ilia tabaRua. saqarTvelo saerTaSoriso arenaze XVIII saukunis meore naxevarze (erekle II-is sagareo politikis istoriidan). Tb., 1979.

[55]        zurab cqitiSvili. garsevan WavWavaZis saxelmwifoebrivi moRvaweoba (saqarTvelos sagareo politikuri istoriidan XVIII saukunis ukanasknel meoTxedSi). Tb., 1982.

[56]        l. tuxaSvili. qarTl-kaxeTis samefos urTierToba kavkasiisa damaxlobeli aRmosavleTis xalxebTan me-18 saukunis meore naxevarSi, “saqarTvelos feodaluri xanis istoriis sakiTxebi”, II, Tb., 1972, gv. 91-108. l. tuxaSvili. ruseTi da sazogadoebriv-politikuri moZraoba aRmosavleT saqarTveloSi (XVIII saukunis meore naxevari), Tb., 1983.

[57]        В. Г. Мачарадзе. Грузинские документы из истории русско-грузинско-египетско-эфиопских отношений 80-х годов XVIII века. Тб., 1967.

[58]        m. buleiSvili, saqarTvelos samRvdeloeba ruseT - saqarTvelos diplomatiur urTierTobaSi ( XVIII saukunis meore naxevari ), Tb., 1991.

[59]        zurab SaraSeniZe. irani XVIII saukunis meore naxevarSi. Tb., 1970. e. orjonikiZe. vaWroba da vaWarTa fena reformamdeli xanis saqarTveloSi. Tb., 1974.

[60]        ”saqarTvelos istoriis narkvevebi”. tomi IV, saqarTvelo XVI saukunis dasawyisidan XIX saukunis 30-ian wlebamde. tomis redaqtwri mamia dumbaZe. Tb., 1973.

[61]        М. Броссе, Переписка на иностранных языках грузинских царей с российскими государями от 1631 по 1770, СПб, 1861:

[62]        D. Lang. The Last Years of the Georgian Monarchy. 1658-1832.

[63]        George A. Bournoutian. Eastern Armenia in the Last Decades of Persian Rule. 1807-1828. A political and socioeconomic study of the Khanate of Erewan on the Eve of the Russian conquest. Malibu, California, 1982, p. 9-13, 27-35.

[64]        Cyrille Toumanoff: Les Dynasties de la Caucasie Chrétienne de l’Antiquité jusqu’au XIXe siècle. Tables généalogiques et chronologiques. Roma; 1990.

[65]        Robert H. Hewsen. The Meliks of Eastern Armenia. -“Revue des Etudes Arméniennes”. Nouvelle série. tome IX(1972), p. 255-329; tome X (1973), p. ; tome XI (1975-1976), p. 219-243.

[66]        Гаси Абдуллаев. Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией. Б., 1965.

[67]        Хаджи Мурат Ибрагимбейли. Россия и Азербайджан в первой трети XIX века (из военно-политической истории). М., 1969.

[68]        Թուրքական աղբյուրները Հայաստանի, հայերի եւ Անդրկովկասի մյուս ժողովուրդների մասին. Թարգմանություն թուրքերեն բնագրերից, ներածությունով, ծանոթագրություններով, տերմինաբանական բառարանով եւ հավելվածով. Հատոր Ա. Կազմեց Ա. Խ. Սաֆրաստյան, Եր., 1961, էջ 224-243: Konukcu. Selcuklulardan Cumhuriyete Erzurum. Ankara, 1992, 974 s. Գրախոսությունը տե՛ս ՊԲՀ, 1997, թիվ 1, էջ 265-268: Ali Kemali. Erzincan. Tarihi, Cografi, iktisadi, etnografi, idari, ihsai tetkikat tecrubesi, 1932. Mehmet ErՓz. Hiristiyanlasan TՖrkler. Ankara, 1983.

[69]        Օսմանյան արխիվների ԺԸ. դարի հավաքածուների ներկայացումը տե՛ս А. Беннигсен. Россия XVIII в. в архивах Оттоманской империи. - “Франко-русские экономические связи”, Москва-Париж, 1970, с. 65-89. Այսրկովկասին վերաբերող եւ մեզ հետաքրքրող ժամանակաշրջանի վավերագրերի թվարկման համեմատությունը նշված երկու աշխատությունների մեջ ցույց է տալիս, որ Ահմեդ Ջեւդեթը ծանոթ է եղել եւ օգտվել ու վերաշարադրում է նրանց մեծ մասի բովանդակությունը: Այդ առումով Ահմեդ Ջեւդեթի աշխատությունը ունի նաեւ աղբյուրագիտական արժեք:

[70]        Джевдет-паша. Описание событий в Грузии и Черкессии по отношению к Оттоманской Порте (1775-1784). -“Русский архив”, 1888, кн. I.

[71]        “Из истории вековой дружбы”(Сборник статей). Гл. редактор М. Г. Нерсисян, Ер., 1983. « XVII - XVIII դարերի հայ ազատագրական շարժումները եւ հայ գաղթավայրերը » ( Հոդվածների ժողովածու ): Պատ. խմբ. ՝ Վ. Բ. Բարխուդարյան, Եր., 1989: