Պատմութիւն Հայոց

Իբրեւ առ զմեծ թագաւորութիւնն թաթար զօրուն՝ որ յաշխարհն իւրեանց, ղանն Գիուգ, իսկոյն առաքեաց արս հարկապահանջս ի զօրս իւր, որ ի կողմանս կողմանս եւ յաշխարհս, զոր հնազանդեցին նոքա, առնուլ տասանորդս յամենայն ստացուածոց զօրուն, եւ հարկս ի գաւառացն եւ ի թագաւորութեանցն, որք նուաճեալ էին նոցա՝ ի պարսից, եւ ի տաճկաց, եւ ի թուրքաց, եւ ի հայոց, եւ ի վրաց, եւ յաղուանից եւ յամենայն ազգացն՝ որ ընդ նոքօք, որոց գլխաւորք էին հարկահանացն արք խիստք եւ յափշտակողք, անուն միոյն Արղուն, որ ամենիցն իշխէր, եւ երկրորդին՝ Բուղա, որ չարագոյն եւս էր քան զայն Բուղայն, որ յաւուրս Ջափրի Իսմայելականին ել ի Հայս եւ աւերեաց բազում աշխարհս։ Նմանապէս եւ այս Բուղա եկեալ ի զօրսն թաթար, մտանէր ի տունս աւագանւոյն, եւ զոր ինչ ախորժ թուէր իւր՝ առնոյր անխնայ, եւ ոչ ոք իշխէր ասել ինչ նմա, զի ժողովեալ էր իւր արս սրիկայս ի պարսից եւ ի տաճկաց, որք անխնայ գործէին զգործ խակութեան եւ թշնամիք էին առաւել քրիստոնէից։

Վասն որոյ չարացուցին զնա ի վերայ բարեպաշտ իշխանին Հասանայ, զոր Ջալալն ասէին, որ ըմբռնեաց զնա ի մեծ դրանն առաջի ամենայն աւագանւոյն, եւ ընդ բազում պատժօք զնա արկեալ՝ քակեաց զանմարտնչելի բերդս նորա, զոր Խոյախանայ բերդ կոչէին, ըստ պարսկական բարբառոյն, եւ զԴեդն, եւ զԾիրանաքարն, եւ զայլ ամրոցս նորուն։ Եւ այնպէս յատակեաց զնոսա, մինչեւ հետք անգամ որ երեւէին, թէ բնաւ շէն լեալ իցէ։ Եւ բազում ոսկի եւ արծաթ առեալ ի նմանէ, հազիւ զերծաւ ի մահուանէ. եւ մեծամեծ աւագանին ոչինչ կարացին օգնել նմա. այսպէս ահ արկ ամենայն տեսողացն։

Կամեցաւ եւ զիշխանաց իշխանն Աւագն նոյնպէս ըմբռնել ի տանջանս եւ ի ձաղանս։ Եւ ազդեցուցին նմա մեծամեծ աւագանին, թէ՝ «Մի՛ երկնչիր, այլ զամենայն զօրս քո ժողովեա եւ այնպէս երթ ի տեսութիւն նմա. եւ թէ դէպ լիցի ըմբռնել զքեզ, կալջիր եւ դու զնաե։ Եւ այնպէս արարեալ՝ չոգաւ առ նա բազում զօրօք։

Զոր տեսեալ Բուղայն՝ երկեաւ, եւ ասէ ցնա. «Զի՞նչ է այդ բազմութիւն զօրաց. մի՞թէ ապստամբ իցես ի ղանէն եւ եկիր սպանանել զմեզե։ Եւ ասէ ցնա Աւագն. «Եւ դու ընդէ՞ր ժողովեցեր զբազմութիւն արանց չարագործաց պարսից եւ եկիր նենգիւ ըմբռնել զմեզե։ Եւ իբրեւ գիտաց Բուղայն՝ թէ յայտնի է նմա նենգութիւն նորա, խօսեցաւ ընդ նմա ի խաղաղութիւն. բայց հանապազ ի մտի իւրում խորհէր նմա ի չարութիւն՝ գտանել դիպող ժամանակ եւ կատարել զկամս չարութեանն։ Եւ մինչդեռ զայսպիսի չարիս խորհէր, ժամանեցին նմա արդար դատաստանքն աստուծոյ, ել վէրս ի փողս նորա յանկարծակի եւ հեղձամղձուկ սատակեցաւ չարն չարեաւ։ Եւ այսպէս բարձաւ ամբարիշտն եւ մի՛ տեսցէ զփառս աստուծոյ։