Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Արդ ի նոյն ամի աւերելոյն Բաղդատայ մեծն Հուլաւու ի գալ գարնան ժամանակին զօր գումարեաց եւ ետ ի ձեռն որդւոյ իւրոյ կրսերոյ, որոյ անուն էր Ջիասմութ, եւ զմեծ վերակացու տանն իւրոյ զԻլիգիա-նուինն առաքեաց ընդ նմա գնալ ի կողմանս Եփրատ գետոյ զբօսանաց աղագաւ յառ յաւար եւ ի հնազանդեցուցանել զկողմանսն զայնոսիկ։ Եւ մինչդեռ անցանէին ընդ քաղաքն Մարտիրոսաց, որ կոչի Մուֆարղին, կոչեցին զնոսա ի հնազանդութիւն՝ տալ զօրս եւ հարկս եւ կեալ անհոգութեամբ։ Եւ սուլտանն, որ ի նմա էր յազգէն Եդլեանց, ոչ առ յանձն, այլ զօրս ժողովեալ, ել զկնի նոցա, եւ սպան զոմանս ի նոցանէ, եւ եմուտ ինքն ի քաղաքն, եւ ամրացաւ յերեսաց թաթար զօրուն։ Եւ նոցա թողեալ զօրս ի վերայ քաղաքին, ինքեանք չոգան մինչ ի գետն մեծ Եփրատ եւ ի կողմանս Միջագետաց, առին աւար, զոր ինչ գտին, եւ դարձան յաւելին ի զօրսն, որ պահէին զքաղաքն Մարտիրոսաց։ Եւ եկեալ առ Հուլաւուն, պատմեցին, զոր ինչ արարին, եւ զապստամբութիւն քաղաքին։

Եւ նա յղեաց զօր բազում ի վերայ քաղաքին. եւ գլխաւորս կացոյց ի վերայ զօրացն զՉաղատայ ոմն, որ զօրավար էր յառաջ եկեալ թաթար զօրուն, եւ ի քրիստոնէից՝ զիշխանն Պռօշ, զոր Հասան կոչէին, արք քաջք եւ անուանիք, երթալ պաշարել զքաղաքն յամենայն կողմանց եւ ո՛չ տալ թոյլ մտողի եւ ելողի։

Եւ երթեալ նոցա հզօրապէս մարտնչէին, եդեալ բաբանս եւ փիլիկուանս. հատին եւ զջուրն, որ մտանէր ի քաղաքն։ Նոյնպէս եւ քաղաքացիքն կռուէին ընդ նոսա զօրեղապէս եւ զբազումս սպանին ի թաթարէն եւ ի քրիստոնէիցն, որ ընդ նոսա։

Եւ այսպէս զամս երկու եւ աւելի կրեալ պաշարումն, սաստկացաւ սովն ի քաղաքին։ Կերան զսուրբ եւ զանսուրբ կենդանիս, եւ ապա սկսան զմարդիկ ուտել առ ի չգոյէ կերակրոյն, զի զօրաւորքն զտկարսն ուտէին։ Եւ յորժամ սպառեցան աղքատքն, դարձան ի միմեանս եւ ուտէին հարք զորդիս, եւ կանայք՝ զդստերս. եւ ոչ գթային ի ծնունդս որովայնի իւրեանց. եւ ուրացան սիրելիք զսիրելիս, եւ բարեկամք՝ զծանօթս։ Եւ այնպէս պակասեաց կերակուրն, զի զմին լիտր մարդոյ միսն վաճառէին ընդ եօթանասուն դահեկանի։ Եւ ամենեւին սպառեաց մարդ եւ կերակուր ո՛չ միայն սոցա, այլ եւ բազմաց այլոց գաւառաց եհաս վտանգ, զի աշխարհ, որ հնազանդեալ էին թաթարին, նեղեցան ի հարկապահանջութեանց եւ ի բեռնակրութեանց, որք տանէին զկերակուր եւ զըմպելի պաշարողաց քաղաքին։ Եւ յոլովք մեռանէին ի սաստիկ ցրտոյ ձեանն, որ ունէր զլերինս յեղանակս ձմեռնայինս։

Այլ եւ ամրագոյն երկիրն Սասնու եկին ի հնազանդութիւն ծառայութեան թաթարին, ապաւինեալք յիշխանն Սադուն՝ յորդի Շէրբարոքին, ի թոռն Սադունին, քրիստոնեայ հաւատով եւ մեծ պատուով առ Հուլաւուն. զի այր անձնեայ եւ քաջամարտիկ էր, մինչ զի ընդ առաջին ախոյանիցն կարգեալ էր զնա Հուլաւուն։ Սմա ետ զգաւառն Սասնոց, զոր յետոյ ստեցին երդմանն, եւ կոտորեցին զբազումս ի նոցանէ։

Իսկ յորժամ թափուր եղեւ քաղաքն ի մարդկանէ վասն սաստիկ սովուն, առին զքաղաքն եւ կոտորեցին, զորս գտին ներգեւեալս ի սաստիկ սովոյն. այլ եւ զսուլտանն եւ զեղբայր իւր ածին կենդանի առ Հուլաւուն։ Եւ նա հրամայեաց սպանանել զնոսա սրով, իբրեւ զչարժանիս կենաց եւ զարեանպարտս ամենայն բազմութեան, որք կոտորեցան ի պատճառս նոցա։

Բայց զեկեղեցիսն ոչ քակեցին, եւ ոչ զանթիւ նշխարս սրբոցն, զոր ժողովեաց սուրբն Մարութայ յամենայն ազգաց եւ եդ անդ, զի քրիստոնեայքն, որ ի զօրուն, ծանուցին թաթարին զպատիւ նոցա. այլ եւ ինքեանք իսկ բազում տեսիլս պատմէին զսրբոցն՝ ի վերայ պարսպին լոյս սաստիկ ծագեալ, եւ արս լուսատեսիլս երեւեալ։

Եւ առաւ քաղաքն յՉԹ թուականին հայոց, ի մեծ պահս քառասնորդաց աղուհացից։